Chrześcijańska demokracja (potocznie chadecja od skrótu ChD) - nurt w myśli politycznej i społecznej, który pojawił się pod koniec XIX wieku jako odpowiedź myśli katolickiej na rosnące wpływy socjalizmu, ateistycznego w swym charakterze, a skrytykowanego w papieskiej encyklice Rerum novarum (papież Leon XIII). Nazwa "chrześcijańska demokracja" po raz pierwszy została użyta przez księdza Antoine'a Pottiera, następnie zaakceptował ją papież Leon XIII. Myśliciele katoliccy poczęli zdawać sobie sprawę, że Kościół katolicki może utracić wpływ na robotników, jeżeli nie zaproponuje atrakcyjnej i jednocześnie konkurencyjnej doktryny politycznej wobec socjalistycznej wizji porządku społecznego. Tworząc doktrynę chrześcijańskiej demokracji czerpano z dwóch źródeł: społecznej nauki Kościoła katolickiego oraz kierunku filozoficznego zwanego personalizmem.
Podstawowe założenia
Wartości światopoglądowe
Z punktu widzenia chrześcijańskiej demokracji człowiek postrzegany jest jako członek wielu wspólnot, z których najważniejsza jest rodzina, następnie wspólnota lokalna (wiejska, sąsiedzka, gminna itd.), wspólnota narodowa, a także wspólnoty religijne, kulturalne, zawodowe i inne. Podstawą postępowania jednostki powinny być wartości moralne, które nie powinny podlegać relatywizacji, to znaczy nie zależą od sytuacji i warunków, lecz powinny być traktowane jako wartości absolutne, na nich opiera się całe życie społeczne. Dla chrześcijańskich demokratów istotną wartością jest człowiek stworzony przez Boga na jego obraz i podobieństwo, wyposażony w wolność, świadomość i elementarne prawa, z których istotne jest prawo do życia od poczęcia do naturalnej śmierci. Wśród priorytetowych wartości wymienia się - obok poszanowania życia i instytucji rodziny - także pracę, własność prywatną, solidarność i odpowiedzialność. Zasady solidaryzmu społecznego i dobra wspólnego powinny być zaporą przed egoizmem klasowym. Krytyce poddawany jest konsumpcjonizm jako postawa, która prowadzi do pogoni za dobrami materialnymi, jednocześnie do wypaczenia i zredukowania godności ludzkiej.
Pogląd polityczny i gospodarczy
Ustrojem politycznym propagowanym przez chrześcijańskich demokratów jest demokracja, która szczególny nacisk kładzie na rozwój wszelkich form samorządności lokalnej i zasadę pomocniczości. Wynika to z poglądu, że na najniższych szczeblach życia publicznego najpełniej może być realizowany ideał solidaryzmu społecznego. W dziedzinie polityki gospodarczej chrześcijańscy demokraci są autorami koncepcji społecznej gospodarki rynkowej. Jest to model, który w pełni respektuje własność prywatną, ale jednocześnie uwzględnia potrzebę umiarkowanej ingerencji państwa w sferę socjalną. W takim duchu sformułowany jest na przykład program polityczny największej na świecie partii chrześcijańskich demokratów - niemieckiej CDU (Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej).
Współczesne zmiany ideologiczne
Większość dużych partii chadeckich powstałych po drugiej wojnie światowej oddaliło się od katolickich korzeni i przyjęło charakter ponad wyznaniowy - członkami partii są także osoby należące do wyznań niechrześcijańskich i niewierzące. Współczesna chrześcijańska demokracja inspirowana jest zasadami etyki chrześcijańskiej, zrezygnowała natomiast z odniesień do religii. Najistotniejszymi zasadami, którymi kierują się obecnie chadecy są:
uznanie istnienia pierwiastka duchowego
etyka w polityce
godność osoby ludzkiej
dbałość o dobro wspólne
doskonalenie społeczeństwa.
Z czasem założenia chadecji zostały rozszerzone także o postulaty ekologiczne. Chrześcijańscy demokraci nie walczą o ścisłe połączenie religii i państwa oraz akceptują rozdział Kościoła i państwa. Część chadeków akceptuje także rozwody, legalizację aborcji i formalne związki osób tej samej płci.
Znaczenie polityczne
Partie, które można zaliczyć do nurtu chadeckiego w większości powstały dopiero po drugiej wojnie światowej, kiedy nastąpiło zbliżenie partii katolickich i protestanckich. W praktyce politycznej Europy Zachodniej chrześcijańska demokracja doszła do ogromnego znaczenia politycznego. Ugrupowania wprost określające się jako chadeckie lub ideowo pokrewne chadecji przez wiele lat rządziły lub odgrywały istotną rolę:
we Włoszech Chrześcijańska Demokracja - obecnie Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna - CDU i Chrześcijańsko-Demokratyczne Centrum - CCD;
w Niemczech - Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna - CDU i Unia Chrześcijańsko-Społeczna - CSU;
w Belgii - Partia Socjalno-Chrześcijańska - PSC i Chrześcijańska Partia Ludowa - CVP;
w Austrii - Austriacka Partia Ludowa (OeVP);
w Holandii - Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (CDA);
na Ukrainie - Związek Chrześcijańsko-Demokratyczny (ХДС);
w Szwajcarii - Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa Szwajcarii (CVP);