Analiza i interpretacja wybranych mitów - mity antropogeniczne.
Teorie na temat powstania rodu ludzkiego nie są w mitologii jednorodne. Niektóre podania głosiły, iż człowiek został stworzony przez Bogów na ich podobieństwo, według innych - ludzkość wyszła z ziemi jako jej twór, na podobieństwo skał, mórz i roślin. Najpopularniejszą była jednak wersja o ulepieniu człowieka z gliny i łez Prometeusza. Twórca człowieka, tytan, ciału powstałemu z ziemi podarować miał duszę, stworzoną z niebieskiego ognia. Twór Prometeusza, ze względu na materiał, z którego powstał, posiadał w sobie zarówno pierwiastki ziemskie jak i boskie. Mitologiczny człowiek nie pochodził jednak bezpośrednio od bogów. Był słaby i nagi, nie rozumiał świata, który go otaczał. Dopiero Prometeusz, który dał człowiekowi ogień i światło, nauczył go życia. Człowiek, według mitologii, nie był więc z założenia istotą wyższą nad otaczającą go ziemię. Formował się powoli pod przewodnictwem swojego mistrza - Prometeusza.
Z teorią powstania człowieka związany jest luźno mit o czterech okresach ludzkości. Na początku panował wiek złoty, będący odpowiednikiem raju. Człowiek żył bez trosk, nie znał starości, a jego życie było wieczną zabawą. Potem nastał wiek srebrny, w którym ludzi bardzo powoli osiągali dojrzałość, ich starość była przykra. Powoli odwracali się od bogów, ich serca ogarniała pycha i złość. Aby ukarać zbrodnie i upadek obyczajów Zeus zesłał na Ziemię potop. Odrodzona na nowo ludzkość weszła w wiek brązowy, pełen wojen, podłości i niesprawiedliwości. Według niektórych wersji to w tej epoce Zeus ukarał ludzi potopem. Wiek brązowy był wiekiem herosów i ich wielkich czynów. Ostatnia epoka to czasy historyczne, nazwane wiekiem żelaza, charakteryzujące się postępującym wciąż upadkiem moralnym i społecznym.
Pierwszą kobietą, która pojawiła się na ziemi, była Pandora, stworzona na polecenie Zeusa przez Hefajstosa. Obdarzona przez wszystkich bogów wspaniałymi przymiotami (urodą, czarem, wdziękiem), była jednocześnie fałszywa, nierozsądna i głupia. To za jej przyczyną pojawiło się na ziemi zło, które Zeus chcąc ukarać ludzi za czyn Prometeusza (kradzież ognia) wręczył Pandorze zamknięte w glinianej beczce. Gdy Pandora znalazła się na ziemi, pojął ją za żonę (mimo ostrzeżeń Prometeusza) Epimeteusz. Pandora, powodowana ciekawością, nakłoniła męża do otwarcia beczki i w ten sposób wyleciały na ziemię nieszczęścia i klęski.
Bogowie w Greckiej mitologii są częścią świata, człowiek nie stanowi ukoronowania ich dzieła. Zainteresowanie bogów budzi tylko w momencie, w którym zaczyna im zagrażać.
Prometeusz, twórca i dobroczyńca człowieka, który za swój czyn poniósł dotkliwą karę, jest symbolem buntu jednostki wobec Boga oraz altruistycznej miłości do ludzi. Nieśmiertelny tytan, sprzeciwiając się bogom, próbuje wydrzeć ich tajemnicę i wiedzę, aby dać człowiekowi wolność i niezależność. Jego ofiara dla człowieka jest bezinteresowna, a kara długa i bolesna. Od imienia bohatera pochodzą terminy prometeizm i postawa prometejska, które oznaczają indywidualistyczny bunt skierowany przeciwko siłom natury i Bogu w imię wolności i szczęścia ludzkości. Prometeizm to postawa altruistyczna, skłonność do poświęcenia dla dobra człowieka, nawet za cenę ogromnego cierpienia. Istotą prometejskiego buntu i cierpienia jest samotność człowieka, który przerasta ludzi, a nie porównuje bogom. Dobrowolność, bezinteresowność poświęcenia i wysoce szlachetne pobudki czynią z Prometeusz bohatera. Motyw prometejski wielokrotnie wykorzystywany był przez literaturę. Tematem swojej tragedii uczynił go Ajschylos ("Prometeusz skowany"). Prometeizm stał się jedną z podstawowych cech bohatera romantycznego, indywidualisty, prowadzącego spór z Bogiem w imię szczęścia ludzkości. Najbardziej reprezentatywnym przykładem takiej postawy jest Konrad z III części "Dziadów" Adama Mickiewicza.
Mit o Syzyfie jest wyrazem marzeń człowieka o nieśmiertelności i niemożności jej uzyskania. Syzyf próbuje przechytrzyć bogów i odsunąć od siebie wizję starości i śmierci. Jego poczynania zostają jednak odkryte, a sam bohater ponosi dotkliwą karę. Boskie właściwości, za którymi człowiek tęskni, są mu niedostępne, a wszelkie próby ich osiągnięcia skazane zostają na porażkę. Przemijalność i śmierć są nieodłącznymi atrybutami ludzkiej egzystencji, sprzeciw wobec boskich praw niesie za sobą karę. Syzyf za próbę sprzeciwienia się bogom zostaje dotkliwie ukarany. Musi wtaczać na górę głaz, który w ostatniej chwili osuwa się w dół i zmusza bohatera do podjęcia kolejnej próby. Od imienia Syzyfa pochodzi termin syzyfowa praca, oznaczający daremny trud i wysiłek, konieczność ponawiania tej samej czynności, która nie przynosi żadnych efektów. Historia Syzyfa wskazuje też na niemożność zaspokojenia ludzkich pragnień. Do tego mitu odwołał się Stefan Żeromski w swojej powieści "Syzyfowe prace". Użyty w tytule termin oznacza daremny trud carskiego aparatu, bezskutecznie usiłującego zrusyfikować polską młodzież.
Dedal (gr. daidalos - rzemieślnik, artysta) symbolizuje doskonały kunszt artystyczny i twórcze możliwości człowieka. Według mitologii był wysoko ceniony przez współczesnych, którzy uważali, iż stworzone przez niego dzieła sztuki posiadają duszę i mają w sobie życie. Dedal jest także symbolem tęsknoty za wolnością, odwiecznego marzenia człowieka o niezależności, swobodzie i niepodległości artysty wobec władców i państwa. Skonstruowane przez niego skrzydła zanieść miały bohatera i jego syna z powrotem do ojczystej ziemi. Ikar, nie słuchając przestróg ojca, wzbił się jednak za wysoko i swoją brawurę przypłacił życiem. Wzlatujący ku słońcu Ikar, to symbol młodzieńczej nierozwagi, zbyt dużych roszczeń, które prowadzą do upadku i klęski. Lot ku słońcu, to chęć zbliżenia się do ideału, próba przekroczenia możliwości i ograniczeń ludzkich, desperacki czyn, za który zapłacić trzeba życiem. Dedal i Ikar reprezentują dwie odmienne postawy wobec życia: pierwsza cechuje się rozwagą, rozsądkiem, umiejętnością oceny niebezpieczeństwa, doświadczeniem życiowym, które pozwala odpowiednio ocenić własne możliwości, w drugiej dominuje właściwa młodości lekkomyślność, nie licząca się z niebezpieczeństwem brawura, straceńcza chęć osiągnięcia niemożliwego celu, nieopanowana ciekawość, która prowadzi do zguby. Mit o Ikarze i Dedalu posłużył jako temat obrazu wybitnemu malarzowi P. Brueglowi.
Mity trojańskie to ostatni wielki cykl mityczny starożytnej Grecji. Wchodzące w jego skład opowieści stały się podstawą dwóch wielkich eposów Homera: "Iliady" (opisującej pięćdziesięciodniowy epizod wojny trojańskiej) i "Odysei" (której głównym tematem jest podróż wracającego z wojny do domu Odyseusza). Mity te mają pewną podbudowę historyczną. Według odkryć archeologicznych Troja było to istniejące do IV wieku p.n.e. miasto w Azji Mniejszej. Obszerny i bogaty tematycznie mit o wojnie trojańskiej zawiera wiele wątków i motywów wykorzystywanych w kulturze i literaturze. Najbardziej popularne z nich to:
sąd Parysa - którego celem jest wybranie najpiękniejszej spośród trzech bogiń: Hery, Ateny i Afrodyty. Historia ma formę ludowej opowieści, przywodzi także na myśl dzieje biblijnego króla Salomona, który wybrać miał pomiędzy trzema wartościami: mądrością, potęgą i sławą.
postać Heleny trojańskiej - symbol i archetyp kobiecej piękności.
koń trojański - drewniany koń, w którym ukryli się wojownicy greccy. Wprowadzony przez mieszkańców Troi do miasta, stał się przyczyną jego zagłady. W znaczeniu przenośnym oznacza zdobycz, która przynosi klęskę.
Opisana przez Homera wojna trojańska oraz jej poszczególne wątki stały się dla wielu pisarzy źródłem literackiej inspiracji. Jan Kochanowski fiasko misji przybyłych po Helenę greckich posłów uczynił punktem wyjścia swej tragedii pt. "Odprawa posłów greckich".
Herakles (Herkules) to jeden z najsłynniejszych bohaterów greckich, cechujący się odwagą, ponadludzką siłą i wytrzymałością, a także dobrocią. Jest symbolem człowieka, który za swoją niezłomną pracę i wytrwałość oraz wyswobodzenie ludzkości od zagrażających jej nieszczęść (dwanaście prac Herkulesa) zasłużył sobie na nieśmiertelność. Czczony w Grecji i Rzymie był patronem kultury, a także bogiem handlu i bóstwem chroniącym od złego. Jego dwanaście prac, z których trzy ostatnie są próbą pokonania śmierci, stało się jednym z powodów nadania mu nieśmiertelności przez bogów. Motyw nadludzkiej potęgi i wytrwałości bohatera, nie poddającego się przeciwnością losu, wykorzystał Adam Mickiewicz w swojej "Odzie do młodości".