Materiały dydaktyczne z zakresu ekonomii; ekonomia dla prawników.
WPROWADZENIE DO EKONOMII
Literatura zalecana:
1. Samecki W., Wprowadzenie do ekonomiki, Wrocław, 2005 .
2. Samecki W., Prolegomena do teorii ekonomii, Wrocław, 1998.
Zajęcia I.
W ekonomii obowiązuje podstawowa zasada:
Klauzura Ceteris paribus oznacza, że wszystkie pozostałe wielkości, oprócz analizowanych, nie zmieniają się tzn. są stałe.
Krótko o nazwie ekonomia
Nazwa ekonomii wywodzi się greckiego „oikonomikos” a to dosłownie oznacza oikos = dom i nomos = reguła, nauka.
„oikonomikos” - Ksenofont,
„oikonomia” - Arystoteles.
Krótko mówiąc, nazwa ekonomia to nauka jak racjonalnie wykorzystywać ograniczone zasoby (czynniki produkcji) by zaspokajały jak najwięcej nieograniczonych potrzeb.
Co jest przedmiotem badań ekonomii?
Ekonomia poszukuje odpowiedzi na pytania: „Co?”, „Jak?”, „Dla kogo?” produkować (problem rzadkości).
Powszechny pogląd głosi, że dobra występują w ograniczonej (niewystarczającej) ilości tzn. są rzadkie i, że społeczeństwo musi używać swych zasobów efektywnie - PROBLEM RZADKOŚCI.
Problem rzadkości, czyli sytuacja, w której potrzeby ludzkie przewyższają aktualne możliwości produkcyjne, potencjalny popyt będzie przewyższał potencjalną podaż.
Jeżeli potencjalny popyt przewyższa potencjalną podaż, w jaki sposób możliwe jest doprowadzenie do zrównania faktycznego popytu i podaży?
Możliwości rozwiązania problemu:
ograniczenie popytu,
zwiększenie podaży,
ograniczenie popytu i zwiększenie podaży.
Potencjalny popyt > potencjalną podaż
Ekonomia bada, jak społeczeństwa używają swych rzadkich zasobów do wytwarzania wartościowych produktów oraz rozdzielania ich między poszczególne zastosowania.
Funkcje ekonomii?
Wyróżnia się dwie funkcje ekonomii:
poznawcza,
aplikacyjna (przygotowawcza),
W jaki sposób dokonujemy podziału ekonomii?
Dokonujemy następującego podziału ekonomii na:
1) m i k r o e k o n o m i ę, zajmuje się zachowaniem indywidualnych jednostek, takich jak rynki, firmy, gospodarstwa domowe.
Adam Smith, twórca mikroekonomii „Bogactwo Narodów.”
2) m a k r o e k o n o m i ę, która badaniem działania gospodarki w całości.
John Maynard Keynes „ Ogólna teoria zatrudnienia, procentu, pieniądza.
Wyróżnia się również podział ekonomii na:
ekonomię pozytywną tzn. taką, która opisuje rzeczywistość a nie stosuje sądy wartościujące, np.: jak powinno być.
ekonomię normatywną czyli wykorzystującą sądy wartościujące tj. jak powinno być. Zawierają nakazy etyczne
Co oznacza słowo ekonomia?
Ekonomia jest nauką gromadzącą i porządkującą prawdziwą wiedzę o gospodarowaniu ( produkcja, podział, wymiana, konsumpcja).
Co oznacza słowo gospodarowanie?
Gospodarowanie to produkcja dóbr i ich podział między różne zastosowania.
Schemat 1. Proces gospodarowania w zarysie
Produkcja - (początek procesu gospodarowania)
Podział wytworzonej
Wartości ( dobra/usługi),
Potrzeby (ludzi)
Wymiana
Konsumpcja
Źródło: opracowanie własne na podstawie literatury.
Zasada racjonalnego gospodarowania opiera się na założeniu, że mamy do dyspozycji określone zasoby (np.: wynagrodzenie), które są ograniczone (np.: 2000 zł) mamy również potrzeby (np.: głód), które są nieograniczone i po zaspokojeniu jednych często pojawiają się nowe. Musimy dążyć by zaspokoić jak najwięcej potrzeb, które są nieograniczone, ograniczonymi zasobami, które mamy do dyspozycji.
Przypadek 1: Pani Ania jest sekretarką pracuje na pełnym etacie w przedsiębiorstwie DIBEX we Wrocławiu. Zarabia brutto 2500 zł miesięcznie. Wspólnie z mężem Wojtkiem, który jest informatykiem mają do dyspozycji 6000 zł miesięcznie ( mąż zarabia 3500 zł). Wynajmują dwupokojowe mieszkanie w centrum Wrocławia w związku z tym muszą regulować opłaty z tytułu wynajmu mieszkania, opłaty za prąd, wodę, ogrzewanie, wywóz śmieci, telekomunikację, internet, które wynoszą ok. 1500 zł. Pani Ania bardzo dba o swoją urodę, dlatego regularnie uczęszcza do fryzjera i kosmetyczki wydatki ok. 250 zł. Pan Wojtek stale ulepsza swój komputer instalując najnowsze oprogramowanie oraz wzbogacając wyposażenie swojego narzędzia pracy koszty ok. 500 zł miesięcznie. Zaoszczędzoną ilość pieniędzy Pani Ania i Pan Wojtek inwestują na giełdzie papierów wartościowych.
Potrzeby: 1500 zł + 250 zł + 500 zł = 2250 zł
Zasoby: 6000 zł = 2500 zł + 3500 zł
Co to są zasoby (czynniki produkcji)?
Zasoby to inaczej czynniki produkcji, czyli dobra (nakłady produkcyjne) niezbędne do wytwarzania towarów i usług.
Jaki jest podział zasobów (czynników produkcji)?
Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje zasobów (czynników produkcji):
1) zasoby ludzkie np.: praca, (która może być ograniczona ilościowo,
doświadczeniem, kwalifikacjami),
2) zasoby naturalne np.: światło dzienne, surowce, minerały,
3) zasoby kapitału, np.: pieniądze.
Co to są zasoby rzadkie?
Zasoby rzadkie, czyli takie, których jest mniej, niż trzeba.
Co to jest potrzeba?
Potrzeba to odczuwany brak czegoś
Hierarchię potrzeb opracował Abraham Maslow.
Kim był Abraham Maslow?
Abraham Maslow (Abraham Harold Maslow) urodzony 1 kwietnia 1908 roku w Nowym Jorku. Zmarł 8 czerwca 1970 roku w Metho Park), amerykański psycholog, autor teorii hierarchii potrzeb. Jeden z najważniejszych przedstawicieli nurtu psychologii humanistycznej i psychologii transpersonalnej.
O czym mówi hierarchia potrzeb Maslowa?
Owa hierarchia ma postać piramidy u jej podstaw znajdują się potrzeby fizjologiczne tj. głód, pragnienie, sen, seks. Wyżej znajdują się potrzeby bezpieczeństwa, społeczne np. przyjaźń, miłość. Natomiast na samym szczycie potrzeb znajduje się potrzeba samorealizacji.
Według Maslowa potrzeby wyższego stopnia pojawiają się tylko wtedy, gdy są zaspokojone potrzeby niższego rzędu.
Prócz wymienionych pięciu potrzeb autor wymienia tzw. potrzeby dodatkowe, takie, które mogą ujawnić się tylko u niektórych ludzi np.: potrzeba wiedzy i estetyki.
Co to jest alokacja zasobów?
Jeżeli mówimy o gospodarowaniu w kontekście przedsiębiorstwa lub gospodarki mamy do czynienia z alokacją zasobów, czyli o sposobie, w jaki gospodarka lub przedsiębiorstwo rozdziela swoje zasoby (swe czynniki produkcji) pomiędzy różne zastosowania, tak, aby wytwarzać dany zestaw dóbr finalnych.
Dobra to wszystko to, co zaspokaja czyjeś potrzeby:
- rzecz ( komputer, MP3, samochód),
- usługa ( solarium, siłownia, fitness klub),
- prawo ( prawa autorskie, prawo do znaku Coca - Coli),
Zazwyczaj dobro jest wynikiem produkcji. Dobra wolne są to dobra, które nie powstały w procesie produkcji np.: światło słoneczne, powietrze.
W ekonomii spotykamy się z następującym podziałem dóbr:
dobra ekonomiczne, to dobra występujące w ilości niewielkiej w zestawieniu z całkowitym na nie popytem. Muszą, więc być racjonowane (rozdzielane) poprzez nadanie im określonej ceny (wartości tych dóbr ekonomicznych odzwierciedlonych w cenie),
dobra ekonomiczne, to dobra rzadkie lub takie których podaż byłaby ograniczona.
dobra finalne (końcowe), to dobra wytwarzane w celu ostatecznego, końcowego użytkowania, a nie w celu odsprzedaży lub do dalszego przetwarzania.
dobra kolektywne i dobra rynkowe, gdzie dobra kolektywne tj. dobra zbiorowe. Natomiast dobra rynkowe to dobra zależne od tego, czy ich alokacja* jest wynikiem decyzji politycznych wyboru publicznego. Jeżeli dobra rynkowe rozdzielane są w zależności od wyboru publicznego dane dobra zaliczamy do dóbr rynkowych i kolektywnych.
Alokacja zasobów * to sposób, w jaki gospodarka rozdziela swoje zasoby (swe czynniki produkcji) pomiędzy różne możliwe zastosowania, tak wytworzyć dany zestaw dóbr finalnych.
dobra komplementarne, to dwa dobra, które mają dla konsumentów uzupełniające znaczenie np. but prawy i lewy, auto i benzyna.
dobra substytucyjne, to dobra konkurencyjne, które konsumenci często stosowane zamiennie np. pantofle i buciki.
dobra niższego rzędu, to dobra których konsumpcja spada, gdy dochód rośnie np. masło i margaryna.
dobra pośrednie, to dobra, które nie przeszły jeszcze przez cały okres przetwarzania (nie są gotowe), np. stal, włókno bawełny, często zostaną dalej przetwarzane.
dobra publiczne, to towary*, które mogą być dostarczane wszystkim ( w kraju lub określonym mieście) przy koszcie nie większym od kosztu koniecznego do dostarczenia ich jednej osobie. Korzyści wynikające z takich dóbr są niepodzielne i ludzi nie można wyłączyć od korzystania z nich. Np. środek ochrony zdrowia likwidujący ospę ochroni przed zachorowaniem wszystkich, a nie tylko tych, którzy płacą za szczepienia,
dobra prywatne, to dobra, które zostają skonsumowane przez jedną osobę i nie mogą zostać skonsumowane przez inną osobę np. chleb,
Towar*, to dobro, które ma nadaną wartość w postaci ceny i jest przeznaczone na sprzedaż.
dobra trwałe, o dobra, które mają służyć przez dłuższy okres czasu np. wyposażenie, maszyny, samochody, komputery.
dobra wolne, to dobra, które nie są dobrami ekonomicznymi. Występują w wystarczającej ilości tak, że nie muszą być rozdzielane (racjonowane) między tych, którzy są zainteresowani w ich użytkowaniu. Tak, więc cena rynkowa tych dóbr jest równa zeru, np. piasek na pustyni, woda morska.
dobra wyższego rzędu, dobra, których konsumpcja rośnie, gdy dochód rośnie.
Każda gospodarka ma ograniczoną ilość zasobów (czynników produkcji).
Decydując, co? Powinno być produkowane, jak? alokować (rozdysponować) swoje zasoby między różne możliwe towary i usługi?
Dobra są w niedoborze (ograniczone) w porównaniu z potrzebami, które są nieograniczone. Dlatego należy radzić sobie z ograniczonymi zasobami.
Nakłady to towary lub usługi, używane do wytwarzania dóbr i usług.
Produkty to różne użyteczne dobra lub usługi, które są wynikiem procesu produkcji i zostają albo skonsumowane albo zużytkowane w dalszym procesie produkcji.
Towar to dobro lub usługa, której nadano cenę czyli wartość wyrażoną w pieniądzu i który jest przeznaczony na sprzedaż.
Prawa ekonomiczne
Popyt (ang. demand) jest to pojęcie przedstawiające całkowitą zależność między wielkością zapotrzebowania na dany produkt lub czynnik wytwórczy a jego ceną.
Prawo popytu głosi, że wzrostowi ceny dobra towarzyszy spadek wielkości popytu, a spadkowi ceny - wzrost wielkości popytu.
Podaż ( ang. supply) jest to pojęcie przedstawiające całkowitą zależność między wielkością oferowaną danego produktu lub czynnika wytwórczego a jego cenę.
Prawo podaży głosi, że wzrostowi ceny dobra towarzyszy wzrost wielkości podaży, a spadkowi ceny - spadek wielkości podaży.
Paradoks Verblena polega na kupowaniu towarów luksusowego użytku przez ludzi żyjących w krajach stosunkowo biednych tzw. efekt demonstracji (wyjątek!)
Paradoks Griffena wzrostowi cen towarzyszy wzrost rozmiarów popytu (występuje generalna zależność wprost a nie zależność odwrotna). Wyjątek! Natomiast spadek ceny powoduje obniżenie popytu.
Prawo Griffena odnosi się do towarów pierwszej potrzeby np. chleb.
Prawa ekonomiczne mają charakter związków:
przyczynowo - skutkowych, tzn. po pewnym określonym zdarzeniu następujące inne określone zdarzenie (zjawisko).
Następstwo zjawisk odbywa się w czasie.
Przyczyna A - Skutek B
Przykład zjawiska przyczynowo-skutkowego:
Prawo popytu. Jeśli spada cena (przyczyna) to rośnie popyt (skutek) i odwrotnie tzn. przy niższej cenie (przyczyna) popyt jest mniejszy (skutek).
współistnienia, pewne zjawiska występują zawsze razem tworząc strukturę zdarzeń.
Zjawisko „A” + Zjawisko „B”
Przykład zjawiska współistnienia:
Prawo Philipsa, spadkowi stopy bezrobocia towarzyszy wzrost poziomu inflacji.
Prawo Engela, dotyczy budżetów gospodarstw domowych. Engel badał jak zmieniają się wydatki rodzin, gdy ich dochody rosną. Stwierdził, że wraz ze wzrostem dochodów coraz to więcej przeznacza się na żywność natomiast coraz to mniej na kształcenie czy oszczędzanie.
Krzywa Lorenca, to wykres pokazujący skumulowany odsetek ludności na osi poziomej używany do pokazania stopnia równości bądź nierówności podziału dochodu. Im większe jest odchylenie krzywej Lorenza od prostej nachylonej pod kątem 45˚ tym większa jest nierówność podziału dochodów.
Teoria ekonomii to dział ekonomii, który zajmuje się badaniem ekonomicznych aspektów zjawisk zachodzących w gospodarce.
Teoria ekonomii pozwala wyszczególnić następujące elementy:
mikroekonomię,
makroekonomię,
prawa rządzące rynkiem kapitałowym.
Teoria ekonomii bada relacje i powiązania w następujących obszarach:
polityka gospodarcza,
polityka ekonomiczna,
przepływy finansowe,
bankowość,
zasady kształtowania polityki monetarnej państwa,
istotę i przyczyny bezrobocia, inflacji.
Teoria ekonomii pozwala wyjaśnić:
w jaki sposób funkcjonuje gospodarka,
bada zjawiska i procesy zachodzące we współczesnej ekonomii.
Literatura do problematyki Teorii ekonomii:
1. Meredyk Kazimierz (red.), Teoria ekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
w Białymstoku, 2000.
2. Blaug M., Teoria ekonomii, PWN, Warszawa, 1994
5