00 – Wprowadzenie do ekonomii
(dr Marian Krupa®)
AGENDA:
Czym jest ekonomia? – przegląd definicji
Podstawowe pojęcia ekonomiczne
Mikroekonomia, makroekonomia
Ekonomia pozytywna, ekonomia normatywna
Zasoby gospodarcze - ograniczoność zasobów gospodarczych, rzadkość
Potrzeby ludzkie, produkcja i praca, czynniki produkcji, środki produkcji i środki konsumpcji, czynniki produkcji
Racjonalność gospodarowania, rachunek ekonomiczny, użyteczność
1. Czym jest ekonomia? – przegląd definicji
Dyscypliną naukową (królowa nauk) mającą około 200 lat. Jej narodziny związane są z opublikowaniem w 1776 r. przez Adama Smitha pionierskiej pracy z tej dziedziny pt.: ”Bogactwo Narodów” („The Wealth of Nations”).
Ekonomia po grecku znaczy: „Oikos” - dom, „nomos” - prawo: wiedza o prawach rządzących gospodarstwem domowym. Od XVII w. upowszechnił się termin „ekonomia polityczna” (społeczna).
[R. Milewski].
Perspektywy definicyjne:
1. Ekonomia, inaczej ekonomia polityczna, to badanie tych działań, które (za pośrednictwem pieniądza lub bezpośrednio) wiążą się z transakcjami wymiany między ludźmi.
2. Ekonomia bada sposób wykorzystania przez ludzi ograniczonych zasobów (ziemia, praca, dobra kapitałowe, takie jak: wiedza techniczna, dobra produkcyjne, itp.) do wytwarzania różnych produktów i usług oraz sposób, w jaki dzielone są uzyskane efekty między poszczególnych członków społeczeństwa.
3. Ekonomia jest to nauka o społecznych prawach rządzących procesem produkcji i podziału (uproszczona definicja marksistowska).
4. Ekonomia jest to badanie bogactwa.
5. Ekonomia to nauka o sposobach doskonalenia społeczeństwa i tworzenia cywilizacji zgodnej z zasadami humanizmu.
6. Ekonomia to badanie decyzji, podejmowanych przez jednostki i społeczeństwa, które dotyczą zastosowania ograniczonych zasobów produkcyjnych o różnych możliwych zastosowaniach do wytwarzania różnych produktów oraz przeznaczania wyprodukowanych dóbr na zaspokojenie potrzeb (bieżących lub przyszłych) poszczególnych osób i grup w społeczeństwie.
Ekonomia analizuje nakłady i efekty związane z doskonaleniem metod wykorzystywania zasobów.
(Źródło: Wiesław Kudły, „Teoria ekonomii”, WSI, Radom 1991, skrypty nr 22.)
7. Ekonomia jest nauką badającą jak ludzie radzą sobie z rzadkością - brakiem nieograniczonej dostępności dóbr, jak rozwijają dotkliwy problem alokacji ograniczonych zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych chęci, aby zaspokoić ich tyle ile jest w danej sytuacji możliwe.
8. Ekonomia polityczna jest nauką badającą zachowanie się ludzi w procesie produkcji, dystrybucji i konsumpcji dóbr oraz usług w świecie rzadkich zasobów pozostających do ich dyspozycji.
9. Ekonomia jest nauką o najefektywniejszej alokacji ograniczonych zasobów między nieograniczone potrzeby w celu uzyskania maksimum zadowolenia społeczeństwa.
[B. Oyrzanowski].
10. Ekonomia jest nauką badającą, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co?, jak? i dla kogo? wytwarzać (bada: co, jak i dla kogo wytwarza społeczeństwo).
Przedmiot ekonomii stanowi obszar ludzkich zachowań obejmujący produkcję, wymianę i użytek czyniony z dóbr i usług.
Naczelnym problemem ekonomicznym stojącym przed społeczeństwem jest pogodzenie sprzeczności między nieograniczonymi potrzebami ludzkimi w zakresie dóbr i usług a ograniczonością niezbędnych do ich wytwarzania zasobów.
Celem ekonomistów jest formułowanie teorii zachowań ludzkich i ich weryfikacja w zestawieniu z rzeczywistością.
[D. Begg, S. Fishcer, R. Dornbusch].
Człowiek jest podmiotem życia gospodarczego i bez jego działania dobra materialne nie uzyskają żadnej wartości ekonomicznej. Celem działalności gospodarczej jest zaspokajanie jego potrzeb gospodarczych.
2. Podstawowe pojęcia ekonomiczne
Ekonomia, ekonomia jako nauka
Mikroekonomia, makroekonomia
Ekonomia pozytywna, normatywna
Zasoby gospodarcze - ograniczoność zasobów gospodarczych, rzadkość
Potrzeby ludzkie, produkcja i praca, czynniki produkcji, środki produkcji i środki konsumpcji, czynniki produkcji
Racjonalność gospodarowania, rachunek ekonomiczny, użyteczność
Krzywa możliwości produkcyjnych, prawo malejących przychodów, koszt alternatywny
Własność, pojęcie własności, klasyfikacja własności, teorie własności
Gospodarka i systemy gospodarcze. Gospodarka nakazowa, gospodarka wolnorynkowa, gospodarka mieszana
Rynek, prawo popytu podaży, równowaga, cena
Produkt narodowy brutto (PNB), podział dochodu
Inflacja
Bezrobocie
3. MIKOekonomia, MAKROekonomia
MAKROEKONOMIA:
bada funkcjonowanie gospodarki kraju jako całości - tzn. takie wielkości, jak produkt krajowy, dochód narodowy, inwestycje, oszczędności, poziom cen, bezrobocie, handel zagraniczny - i
rozważa wzajemne powiązania między tymi globalnymi wielkościami, a jednocześnie rejestruje je statystycznie i dokonuje pomiarów ich wielkości oraz zachodzących w nich zmian.
MIKROEKONOMIA - jest to część ekonomii badająca zachowanie się ludzi w ramach gospodarstwa domowego, przedsiębiorstwa lub ewentualnie danego rynku.
[B. Oyrzanowski]
Makroekonomia - kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości. W swej metodzie celowo upraszcza ona analizę poszczególnych elementów badanej całości w trosce o przejrzystość obrazu działania całej gospodarki.
Mikroekonomia (analiza mikroekonomiczna) - szczegółowo bada indywidualne decyzje dotyczące pojedynczych towarów.
[D. Begg...]
Makroekonomia - zajmuje się przede wszystkim badaniem wielkości agregatowych, czyli wielkości dotyczących całej gospodarki.
Mikroekonomia - bada przede wszystkim poszczególne elementy tworzące gospodarkę, takie jak: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory i gałęzie (branże) gospodarki, rynki określonych produktów i usług itd.
[R. Milewski]
Problematyka MAKROEKONOMII – wybrane zagadnienia
Siedem wielkich pytań ekonomicznych:
1. Produkcja, konsumpcja i rozwój technologiczny
W jaki sposób ludzie dokonują wyborów tego CO konsumują, JAK dane produkty wytwarzać oraz jak poszczególne wybory konsumenckie są zdeterminowane rozwojem technologicznym (nowe technologie)?
2. Dochody ludności
Co wpływa na dochody ludności i dlaczego jedni otrzymują znacznie większe korzyści niż inni pomimo podobnych przedsięwzięć, działań?
3. Bezrobocie
Jakie są przyczyny bezrobocia i dlaczego jedne grupy społeczne są bardziej narażone niż inne?
4. Inflacja
Dlaczego ceny wzrastają i dlaczego w jednych krajach czasami występują gwałtowne wzrosty stopy inflacji gdy w innych ceny pozostają na stabilnym poziomie?
5. Państwo, rząd
W jaki sposób wydatki rządowe i polityka podatkowa wpływa na życie gospodarcze, oraz co powoduje deficyt, taki jaki mamy obecnie?
6. Handel międzynarodowy
Co determinuje określony model i skalę handlu pomiędzy narodami i jaki wpływ na handel międzynarodowy mają cła i kontyngenty na handel międzynarodowy.
7. Bogactwo i ubóstwo
Co powoduje różnice w skali bogactwa pomiędzy narodami, dlaczego jedni ludzie mieszkający w danych krajach są bogaci a w innych biedni?
Mikroekonomia zajmuje się sposobem rozwiązywania problemu rzadkości przez poszczególne podmioty gospodarujące
Bada ona cele działalności tych podmiotów i formułuje kryteria wyboru decyzji optymalnych.
Zadaniem MIKROekonomii jest wyjaśnienie, jak i dlaczego dany podmiot funkcjonuje w określonych warunkach. Wymaga to precyzyjnego określenia:
warunków, w jakich dany podmiot działa,
celu, do jakiego dąży,
sposobu, w jaki ten cel może osiągnąć.
1. Teoria rynku. Popyt
Określenie popytu; Czynniki określające funkcję popytu; Użyteczność. Nadwyżka konsumenta; Elastyczność cenowa popytu; Elastyczność dochodowa popytu
2. Podaż. Rynek i cena
Podaż; Podaż popyt. Równowaga rynkowa. Ceny równowagi; Zmiany funkcji podaży i funkcji popytu; Wpływ cen i podatku pośredniego na ceny równowagi; Teoria zachowania gospodarstwa domowego; Pojęcie równowagi; Krzywe obojętności; Proste ograniczeń budżetowych; Dochodowa krzywa wydatków; Cenowe krzywe wydatków
3. Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej
Istota i cechy przedsiębiorstwa; Instytucjonalne formy organizacyjne przedsiębiorstwa; Spółki akcyjne (korporacje); Korporacyjna forma przedsiębiorstwa; Korporacje międzynarodowe; Spółki w polskim systemie prawnym
4. Teoria produkcji
Cele przedsiębiorstwa; Produkcja, czynniki produkcji, substytucja czynników; Krzywe jednakowego produktu – izokwanty; Prawo malejących przychodów; Postęp techniczny; Przedsiębiorstwo, Podaż i popyt - koszty i utargi; Pojęcie kosztów produkcji; Klasyfikacja kosztów produkcji; Utarg przy konkurencji doskonałej i niedoskonałej; Utarg przeciętny i krańcowy; Maksymalizacja zysku.
5. Konkurencja niedoskonała
Charakterystyka modeli rynkowych; Struktura rynku od strony popytu; Oligopole i duopole; Konkurencja monopolistyczna; Dodatnie i ujemne strony konkurencji niedoskonałej.
6. Rynek pracy. Płace
Rynek pracy w warunkach konkurencji doskonałej; Rynek pracy w warunkach istnienia monopsonu; Formy i systemy płac; Zróżnicowanie płac.
7. Teoria wyboru konsumenta
Gospodarstwo domowe; Konsumpcja; Teoria użyteczności krańcowej; Krzywe obojętności; Krańcowa stopa substytucji; Model zachowań konsumenta; Ograniczenia budżetowe; Maksymalizacja użyteczności (satysfakcji); Wybór między dochodem a konsumpcją
8. Ekonomiczna rola państwa w gospodarce rynkowej
Zawodność mechanizmu rynkowego; Funkcja efektywności; Funkcje sprawiedliwości i stabilizacji.
bez udziału państwa
Na rynku towarowym gospodarstwa domowe (konsumenci) zgłaszają popyt (chęć zakupu na towary i usługi konsumpcyjne; zaś producenci (firmy) oferują podaż (chęć sprzedaży tych towarów i usług.
Na rynku czynników produkcji weryfikowane są z jednej strony zamierzenia właścicieli czynników produkcji (zysk), z drugiej, producentów, którzy wykorzystując dany czynnik produkcji dążą również do maksymalizacji efektów, czyli zysku.
4. Ekonomia pozytywna, ekonomia normatywna
Sądy pozytywne – ekonomista może objaśniać daną kwestię ekonomiczną lub opisywać funkcjonowanie jakiegoś fragmentu gospodarki poprzez formułowanie twierdzeń, które są wynikiem obiektywnej analizy.
Sądy normatywne – ekonomista czasem wykracza poza granice obiektywnej analizy i formułuje na przykład rady (zalecenia) dotyczące polityki gospodarczej.
Ekonomia POZYTYWNA – zbiór twierdzeń zawierających obiektywne i naukowe objaśnienie rzeczywistości.
Ekonomia NORMATYWNA – zbiór ocen i zaleceń opartych na subiektywnym wartościowaniu zjawisk.
Zarówno w ekonomii pozytywnej, jak i normatywnej, spotykamy twierdzenia sporne i bezsporne, słabiej i mocniej uargumentowane, wyrażające subiektywne i obiektywne punkty widzenia.
W swej funkcji poznawczej ekonomia bada i wyjaśnia rzeczywistość. Jednocześnie jako nauka służąca potrzebom życia,
ocenia rzeczywistość i wskazuje, co i jak należałoby zmienić.
[D. Begg...]
Zasoby gospodarcze - ograniczoność zasobów gospodarczych, rzadkość
1) Ekonomia klasyczna (A. Smith) wskazuje na trzy podstawowe zasoby:
- ziemia - praca - kapitał
2) W literaturze ekonomicznej zasoby gospodarcze stanowić mogą:
zasoby ludzkie (wraz z wiedzą, praktycznymi umiejętnościami, por. kapitał ludzki)
zasoby naturalne (ziemia, bogactwa naturalne, woda, powietrze)
zasoby wytworzone przez człowieka (narzędzia, maszyny i urządzenia, budynki i hale fabryczne, żywność, odzież, mieszkania, środki transportu, środki finansowe itd.) [R. Milewski].
3) Inna klasyfikacja wskazuje na następujący podział:
- ziemia - praca - kapitał
- technologia (informacja)
- (przedsiębiorczość, tj. talent, umiejętności organizacyjne)
[M. Kujda]
Rzadkość zasobów jest podstawowym pojęciem w naukach ekonomicznych.
Oznacza ono, że:
istniejące zasoby są niewystarczające do zaspokojenia istniejących potrzeb.
Rzadkość jest oczywiście pojęciem względnym. Rzadkość w stosunku do potrzeb jest podstawową racją bytu ekonomii, albowiem wskutek rzadkości powstaje konieczność racjonalnego, najbardziej efektywnego podziału ograniczonych zasobów między nieograniczone potrzeby.
[B. Oyrzanowski]
Rzadkość - polega na tym, że ludzie nie mogą mieć wszystkiego , czego chcą przez cały czas. (pojęcie przeciwstawne pojęciu powszechnej obfitości, nieograniczonej obfitości).
[M. Kujda]
Zasób rzadki (ograniczony) to taki, na który popyt przy jego cenie równej zero przewyższa dostępna podaż.
Każdy zasób, za którego użytkowanie zmuszeni jesteśmy płacić, jest więc zasobem rzadkim.
[D. Begg...]
Potrzeby ludzkie, produkcja i praca, czynniki produkcji, środki produkcji i środki konsumpcji, czynniki produkcji
Potrzeby - są to odczucia konieczności posiadania lub użytkowania rzeczy lub usług. Można je podzielić na siedem zasadniczych grup: jedzenie i picie, ubranie, mieszkanie, higiena i ochrona zdrowia, wykształcenie, odpoczynek i rozrywka, przenoszenie się z miejsca na miejsce.
[B. Oyrzanowski]
Potrzeby mogą być: materialne (wiedza, informacja, bezpieczeństwo, porady lekarskie, prawne) i niematerialne (krawieckie, szewskie, fryzjerskie itd.).
[R. Milewski]
Według tzw. piramidy Maslowa wyróżniamy:
- potrzeby biologiczne
- potrzeby bezpieczeństwa
- potrzeby afiliacyjne (społeczne)
- potrzeby osiągnięć (prestiżu)
- potrzeby samorealizacji
Produkcja i praca, czynniki produkcji, środki produkcji i środki konsumpcji, czynniki produkcji:
Produkcja - działalność ludzka polegająca na wytwarzaniu różnych środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Produkty - dobra uzyskane na skutek prowadzonej produkcji.
Dobra wolne - dobra występujące w przyrodzie nie będące wynikiem produkcji (np. powietrze, woda).
Praca - zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki którym oddziałuje on na otaczającą go przyrodę, przekształca je i zmienia.
Siła robocza - zdolność do wykonywania pracy przez człowieka.
Przedmioty pracy - środki podlegające przetwarzaniu (np. ziemia, surowce, półprodukty)
Środki pracy - środki za pomocą których ludzie przetwarzają przedmioty pracy (np. narzędzia, maszyny i urządzenia, hale fabryczne)
Środki produkcji - przedmioty pracy i środki pracy
Środki konsumpcji - środki nadające się wprost do zaspokojenia konsumpcyjnych potrzeb ludzi.
[R. Milewski]
7. Racjonalność gospodarowania, rachunek ekonomiczny
Ograniczoność zasobów jest podstawową przyczyną konieczności racjonalnego gospodarowania.
Jego istotą jest dokonywaniem najbardziej korzystnych (optymalnych) wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie celów społeczno-gospodarczych oraz środków i metod (sposobów) realizacji tych celów.
[R. Milewski]
Zasada racjonalnego gospodarowania (zasada gospodarności) - może być ujmowana dwojako:
jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków;
jako zasada najmniejszego nakładu środków na osiągnięcie danego efektu.
Odnosząc uzyskiwane z działalności gospodarczej efekty do ponoszonych w związku z tą działalnością nakładów
(nakłady do efektów) określamy
ekonomiczną efektywność gospodarowania.
[R. Milewski]
Rachunek ekonomiczny - porównywanie uzyskanych z danej działalności gospodarczej efektów (np. dochodów) z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami (np. wydatkami) w celu wyboru możliwie najlepszych, czyli najbardziej efektywnych ekonomicznie, wariantów podejmowanych decyzji.
[R. Milewski]
Użyteczność - zadowolenie uzyskiwane z zaspokojenia danej potrzeby, możliwe dzięki posiadaniu określonej ilości danego produktu.
[B. Oyrzanowski]
Użyteczność ogólna (całkowita)- suma poszczególnych użyteczności danych dóbr.
Użyteczność krańcowa - użyteczność płynąca z nabycia ostatniej dodatkowej jednostki danego towaru - użyteczność ta maleje w miarę nabywania kolejnych jednostek danego dobra.
[B. Oyrzanowski]
EKONOMIA jako nauka o zaspokajaniu potrzeb człowieka - podsumowanie
EKONOMIA jest nauką o zaspokajaniu potrzeb, które dotyczą konsumpcji dóbr i usług, a które są produkowane z rzadkich zasobów. Ponieważ potrzeby są nieograniczone a podaż surowców ograniczona, dlatego konieczne jest dokonywanie WYBORU – co oznacza, że wszystkim dobrom ekonomicznym towarzyszą kszoty alternatywne.
[M. Kujda]