ZAGADNIENIE 1

Skutki I wojny światowej (polityczne, społeczne, ekonomiczne, ludzkie). - Wykład

Straty wojenne największe w Rosji nie wiadomo dokładnie ilu ludzi zginęło szacuje się około 10-15 mln. Tam wojna trwała, aż do 1920 roku. Straty w poszczególnych krajach, jeśli chodzi o samych żołnierz.

Niemcy Austro - Węgry Francja Anglia USA Turcja

1,8 mln 1,3 mln 1,2 mln - 18 % dorosłych mężczyzn 0,6 - 0,75 mln 49 tys. + 58 tys. "grypa hiszpanka” 325 tys.

Rannych szacuje się na 2 do 2,5 raza więcej niż zabitych.

Po wojnie przeznaczono 273 mld dolarów na renty dla inwalidów. Prawie 200 mld z tej sumy wypłaciły kraje Ententy. W Niemczech wzięto osiem pożyczek w sumie na 100 mln marek. Cała Europa jednak siedziała w kieszeni Ameryki. Tylko Wielka Brytania miała 10 mld dolarów długu. Wszystkie waluty po wojnie wyrzekają się standardu złota, (czyli nie mają pokrycia w kruszcu). Prowadzi to do rozbicia handlu międzynarodowego. Prowadzi ta sytuacja do utraty zaufania dla rządów poszczególnych krajów.

Pojawia się kwestia zdemobilizowanych żołnierzy - nikt na nich nie czeka (nie ma pracy). Do pracy zatrudniono kobiety - ruchy emancypacyjne. Przywożono również ludzi z kolonii. Produkcja wojenna już nie potrzebna. Po wojnie rodzi się w Europie ogromne pragnienie pokoju z pewną dozą nacjonalizmu. Ludzie nabywają również poczucie bycia obywatelami - egalitaryzm. Tworzą się partie masowe. Rządy muszą sobie z tym poradzić, kolejne udogodnienia socjalne (szkolnictwo, służba zdrowia). Pojawia się tzw. „instynkt stadny” - powstają ruchy radykalne. Zmienia się psychika ludzi, którzy już raz do kogoś strzelili.

ZAGADNIENIE 2

Przygotowania mocarstw do konferencji pokojowej w Paryżu.

Oczekiwania poszczególnych państw po konferencji wersalskiej:

1. USA - propozycje Wilsona:

• samostanowienie narodów, każdy naród ma w demokratyczny sposób zadecydować o formie rządów i granicach;

• włączenie do europejskiego systemu ekonomicznego;

• włączenie Niemiec do europejskiego systemu ekonomicznego;

• 14 punków Wilsona;

1. Układy pokojowe będą jawne;

2. Zostanie zagwarantowana wolność żeglugi na morzach

3. Zostanie zagwarantowana swoboda handlu międzynarodowego

4. Nastąpi rozbrojenie

5. Sprawy kolonialne zostaną uregulowane zgodnie z interesami ludności i rządów

6. Rosji zagwarantowano integralność terytorialną, prawo swobodnego wyboru formy rządów oraz  pomoc międzynarodową

7. Pełną suwerenność uzyskać miała Belgia

8. Francja miała otrzymać Alzację i Lotaryngię

9. Dokonana zostanie korekta granicy włoskiej zgodnie z podziałem etnicznym

10. Narody Austro-Węgier miały uzyskać autonomię

11. Rumunia, Czarnogóra i Serbia miały zostać odbudowane, a Serbia dodatkowo miała uzyskać dostęp do morza

12. Narody Turcji miały otrzymać gwarancję bezpieczeństwa życia i autonomię

13. Miało powstać niepodległe państwo polskie z bezpiecznym dostępem do morza

14. Zostanie utworzona Liga Narodów

Amerykanom zależy na odzyskaniu długów.

2. Francja - głównym celem Francji było osłabienie Niemiec, chcieli tzw. „gwarancji fizycznych”, czyli granicy na Renie, zależało im na osłabieniu Niemiec przez ogromne reparacje. Byli zwolennikami „silnej Ligi Narodów” - koncepcja Foche'a, mocne wojsko, które mogłoby się każdemu przeciwstawić. LN miała mieć sztab generalny z szefem wybieranym przez radę LN na 3 lata. Bardzo jasne zasady automatycznych sankcji przeciw agresorowi. Pakt o pomocy wzajemnej, czyli jeden za wszystkich wszyscy za jednego. Ponadto Francja ucierpiała w wojnie najbardziej i chciała kredytów, których USA nie chciały dać.

3. Wielka Brytania - zależało na odebraniu kolonii Niemcom oraz likwidacji floty Tirpritz'a. ponadto likwidacja ducha pruskiego militaryzmu oraz dominacji handlowej na wschodzie. Nie dopuszczenie do utworzenia „Mitteleuropy”. Dla Brytyjczyków ważne było utrzymanie kolonii byli sceptycznie nastawienie do samostanowienia narodów - problem Irlandii. Ponadto ważne było dla nich bezpieczeństwo szlaków handlowych. Niewygodny był postulat o wolności mórz.

Dla Wielkiej Brytanii trwały pokój to po prostu nie dać się wciągnąć w nowy konflikt. Promowali koncepcje słabej LN, czyli mało zobowiązań, żadnych automatycznych reakcji. Wszyscy mieli sami o sobie decydować. Nie mieli oni stałej armii gdyż był im ona nie potrzebna. Musieli oszczędzać.

ZAGADNIENIE 3

Procedura na konferencji pokojowej w 1919r.

Miejsce pokojowej konferencji było przedmiotem wielu sporów. Początkowo jej miejscem miała być Genewa, ale ostatecznie Francja zadecydowała się zostać jej gospodarzem. Od miejsca podpisania najważniejszego traktatu pokojowego z Niemcami, Wersalu, została ona nazwana paryską konferencją pokojową lub konferencją wersalską.

Główną podstawą owej konferencji rozpoczętej 18 stycznia 1919 roku miało być to, że traktaty pokojowe będą formułowane przez zwycięzców. Państwa pokonane uzyskały tylko możliwość wypowiadania swoich opinii. W konferencji wzięło udział 27 państw oraz 5 dominiów brytyjskich. Decydujące znaczenie miało 5 wielkich mocarstw: Wielka Brytania, Francja, Stany Zjednoczone, Włochy i Japonia. Były to tzw. „główne mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone”.

Główne mocarstwa otrzymały prawo delegowania 5 delegatów pozostałe państwa otrzymały prawo do od 1 do 3 delegatów. Polska otrzymała prawo do dwóch delegatów byli nimi Ignacy Paderewski i Roman Dmowski. Organem kierowniczym wielkich mocarstw była Rada Najwyższa, utworzona w końcu 1918 roku. Składała się ona z szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych poszczególnych państw. W porządku premier minister spraw zagranicznych, Francja - George Clemenceau, Stephen Pichon; Wielka Brytania - David Lloyd George, Artur James Balfour; USA - Thomas Woodrow Wilson (prez.), Robert Dansing (sekr. stanu); Włochy - Vittorio Emanuel Orlando, Georgio Sidney Sonnino, a ze strony Japonii dyplomaci Makino Nobuaki oraz Sajonji Kimmochi.

Trzeba pamiętać o tym, że dyplomaci japońscy wykazywali mierne zainteresowanie sprawami europejskimi, a pierwsze skrzypce na konferencji grała wielka trójka, czyli Clemenceau, Lloyd George i Wilson.

Rada Najwyższa powoływała komisje ekspertów poszczególnych mocarstw. Wszystkie klauzule potwierdzane przez RN. Tylko jedna taka komisja działała sprawnie był nią Najwyższa Rada Gospodarcza - z Hooverem na czele, nie była kontrolowana przez RN. Dzięki NRG 2,5 mld ton jedzenia.

ZAGADNIENIE 4

Główne punkty sporne na konferencji pokojowej.

• Nie uczestniczenie delegacji państw pokonanych dla nich był to dyktat wersalski.

• Odmienne dążenie Francji i GB. Francji zależy na osłabieniu Niemiec, natomiast GB chce powrócić do polityki równowagi na kontynencie.

• Problematykę obrad komplikowały dodatkowo sprzeczne interesy mniejszych państw i wynikające z nich konflikty, a także problemy mniejszości narodowych i ochrony ich praw.

ZAGADNIENIE 5

Terytorialne zmiany w Europie i świecie.

Po zakończeniu wojny powstało w Europie kilka nowych państw narodowych, a za to rozpadły się dwa wielonarodowe mocarstwa. Tylko w jednym przypadku dążenia wolnościowe nie zostały uwieńczone sukcesem - Irlandia musi poczekać do 1921 roku. Na przełomie 1919/1919 było w Europie o 9 państw więcej niż w roku 1914. Chodzi tu o: Austrię, Białoruską SRR, Czechosłowację, Estonię, Finlandię, Islandię, Litwę, Łotwę, Polskę, Królestwo SHS i Ukrainę. Całkowicie zanikło jedno państwo tj. Czarnogóra, włączona do Serbii. Powstały jeszcze trzy zakaukaskie republiki: Armeńska, Azerbejdżańska i Gruzińska. W latach 1920 1921 zostały one przekształcone w republiki radzieckie.

ZAGADNIENIE 6

Powstanie państw narodowych w Europie Środkowo - Wschodniej (główne trudności wewnętrzne i zewnętrzne).

Początkowo wiele z nowych państw nie uznawało się wzajemnie i dopiero po paru latach nawiązały one między sobą stosunki dyplomatyczne. Państwa, które powstały na gruzach Austro - Węgier, a zostały objęte traktatami pokojowymi z nową Austrią i nowymi Węgrami, były w lepszym położeniu i uznały się wzajemnie znacznie wcześniej niż działo się to w przypadku nowych sąsiadów Rosji.

Najważniejszym elementem powstania nowych państw narodowych było, choć częściowe rozwiązanie problemu ruchów narodowowyzwoleńczych. Jakkolwiek utworzenie państw narodowych w ramach monarchii Habsburgów, nie rozwiązało wszystkich problemów narodowościowych przyniosło jednak znaczną poprawę w porównaniu ze stanem poprzednim. Wśród nowo powstałych państw dwa był o niejednolitym charakterze międzynarodowym: Czechosłowacja i Królestwo SHS, późniejsza Jugosławia, co dla nich obu spowodowało różne komplikacje, stopniowo zaostrzające się w drugim dziesięcioleciu okresu międzywojennego.

Zwycięstwo zasady samostanowienia narodów nie oznaczało jeszcze w okresie 1918/1919 całkowitej i trwałej stabilizacji położenia w tej części Europy.

ZAGADNIENIE 7

Problemy Polski w kształtowaniu swoich granic.

Granica zachodnia i południowa.

Odłożenie ostatecznej decyzji dotyczącej Górnego Śląska spowodowało zwiększenie napięć narodowościowych w tym rejonie. W rezultacie 17 sierpnia 1919 roku wybuchło pierwsze powstanie śląskie, trwało tydzień. 11 lutego 1920 roku przybyła do Opola Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa. Miała zapewnić właściwe warunki przeprowadzenia plebiscytu. Skuteczność działania Komisji osłabiały spory między przedstawicielami Francji i Anglii. Konflikty polsko - niemieckie pogłębiły się, czego świadectwem było drugi powstanie śląskie 18 - 25 sierpnia 1920 roku.

W grudniu 1920 roku Komisja ogłosiła regulamin plebiscytowy, który rozszerzył pojęcie emigrantów. Niemcy to wykorzystali i na dzień plebiscytu 20 marca 1921 roku dowieźli 200 tys. emigrantów. Polska przegrała w plebiscycie i na ten niekorzystny wynik duży miał udział w głosowaniu emigrantów.

Komisja miała teraz przygotować raport dotyczący podziału. Reprezentanci Włoch i Anglii przygotowali raport faworyzujący Niemcy, natomiast Francuzi wzięli pod uwagę większość propozycji polskich. Na wieść o możliwości niekorzystnego dla Polski rozwiązania dochodzi do wybuchu trzeciego powstania w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku. Rząd polski nie mógł udzielić oficjalnego poparcia dla powstania, ale zabiegał o zrozumienie dla dążeń ślązaków w Paryżu i Londynie. Wojska powstańcze liczące w szczytowym momencie 50 tys. odniosły liczne sukcesy, lecz w czerwcu zaczęły ulegać przewadze niemieckiej.

24 czerwca dochodzi do podpisania porozumień w Błotnicy na mocy, których zarówno wojska powstańcze jak i siły niemieckie miały opuścić tereny plebiscytowe, a w ich miejsce miały wejść wojska alianckie. Po zakończeniu powstania o losach Śląska miała zadecydować Rada Najwyższa. Nie mogąc dojść do porozumienia przekazano tą sprawę do Rady LN (12 sierpnia). Lloyd George wygłosił antypolskie przemówienie na forum LN, odpowiedział na nie Briand. Ostatecznie powołano nową komisję w skład, której weszły: Belgia, Brazylia, Chiny i Hiszpania. Dopiero 12 października 1921 roku Rada LN wyraziła opinię w sprawie podziału Górnego Śląska, a 20 października tego roku Konferencja Ambasadorów podjęła ostateczną decyzję. Do Polski przyłączono 29% obszaru plebiscytowego, ale zamieszkałego przez 46% mieszkańców Górnego Śląska, na tym terenie rozlokowany był w większości przemysł górnośląski. Do ostatecznego rozwiązania sprawy doszło 15 maja 1922 roku, podpisano wtedy konwencję polsko - niemiecką regulującą szczegółowo przepisy dotyczące ekonomiki i praw narodowościowych, które miały obowiązywać przez 15 lat.

Podczas plebiscytu w Prusach Wschodnich trwała wojna polsko - radziecka i fakt ten umiejętnie wykorzystali Niemcy. Ponadto pytanie plebiscytowe było wyborem między Prusami Wschodnimi, a Polską i prowadziło to do wielu nieporozumień. Plebiscyt odbył się 11 lipca 1920 roku i przyniósł Polsce 2% głosów. Konferencja Ambasadorów przyznała Polsce 5 gmin na Warmii oraz 3 gminy na mazurskim obszarze plebiscytowym.

Po wejściu w życie 10 stycznia 1920 roku traktatu wersalskiego kontrole nad Gdańskiem przejęły główne mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, których pełnomocnikiem mianowano Reginalda Towera - Wysoki Komisarz LN. 27 października 1920 roku ukazuje się w Paryżu konwencja ustanawiająca Gdańsk Wolnym Miastem i określając jego obszar (1892 km²). 9 listopada 1920 roku w Paryżu została zawarta konwencja między Polską, a WMG. Kontrola Polski nad portem gdańskim zmniejszona została poprzez powołanie nowego, nie przewidywanego wcześniej organu zwanego Radą Portu i Dróg Wodnych. Dalsze regulacje zawierała tzw. umowa warszawska z 24 października 1921 roku.

Granica południowa.

Skomplikowane i konfliktowe okazało się wytyczenie granicy między Polską i Czechosłowacją na ziemiach Śląska Cieszyńskie, Spiszu i Orawy. Na konferencji w Pradze 17 maja 1918 roku zdecydowano się na zasadę etniczną, a sprawa gmin mieszanych poddana będzie komisji mieszanej. Na początku stycznia 1919 roku wojska czeskie zajęły Spisz i Orawę oraz zbrojnie okupowały zachodnią część Śląska Cieszyńskiego. Po zawarciu traktatu pokojowego z Austrią w Saint - Germain zdecydowano się na przeprowadzenie plebiscytu na spornych ziemiach. Nie doszło jednak do niego, gdyż w obliczu wojny polsko - radzieckiej premier Grabski musiał wyrazić zgodę na decyzję Rady Najwyższej. Wytyczona granica była zdecydowanie bardziej korzystna dla Czechosłowacji, po stronie czechosłowackiej znalazło się 45 tys. Polaków na Spiszu i Orawie oraz 139 tys. na Śląsku Cieszyńskim.

Granica wschodnia. Wojna 1920 roku.

Na paryskiej konferencji kilkakrotnie omawiano sprawę polskiej granicy wschodniej, ale niczego konkretnego nie zdołano ustalić. Już od listopada 1918 roku na odcinku południowo - wschodnim oddziały polskie zmagały się z wojskami Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL), które uporczywie atakowały Lwów. Spornym obszarem była Galicja Wschodnia, którą delegaci Ententy proponowali podzielić między Polskę i Ukrainę. W czerwcu 1919 Rada Najwyższa LN upoważniła armię do działania aż po rzekę Zbrucz, którą osiągnięto w połowie lipca i zadecydowano, aby Galicję Wschodnią oddać Polsce jako terytorium mandatowe na 25 lat - wyraźny sprzeciw strony polskiej i zawieszenie tej decyzji.

Od lata 1919 roku rząd polski prowadził rozmowy z atamanem Petlurą (URL) o współdziałaniu przeciw bolszewikom. Jeszcze przed zawarciem porozumienia w 1919 cała praktycznie Małopolska Wschodnia została zajęta prze wojska polskie.

Niewypowiedziana wojna polsko - radziecka rozpoczęła się w połowie lutego 1919 roku. Kierownictwo radzieckie już w styczniu nakazało Armii Czerwonej rozpoczęcie ofensywy. Na wiosnę natomiast ruszył polska ofensywa zakończona zajęciem Wilna 21 kwietnia. Piłsudski skierował do rządy litewskiego w Kownie propozycję ustanowienia federacji polsko - litewskiej, została ona jednak odrzucona. Lato 1919 roku przyniosło dla wojska polskiego zajęcie części Białorusi z Mińskiem. W roku 1920 zawarto układu polityczno wojskowy z Petlurą. Od 25 kwietnia rozpoczyna się tzw. wyprawa kijowska, zakończona niepowodzenie i wycofaniem wojsk 8 maja.

1 lipca Sejm powołał Radę Obrony Państwa z Piłsudskim na czele, która zwraca się do państw Ententy o pomoc. W tym celu do belgijskiej miejscowości Spa udał się polski premier Grabski. Podyktowano Polsce ciężkie warunki: wojska polskie miały się cofnąć do linii wskazanej przez Deklarację Rady Najwyższej z 8 grudnia 1919 roku, Wilno oddano Ukrainie, o podziale Śląska Cieszyńskiego i traktacie z WMG miała zadecydować Rada Najwyższa lub Konferencja Ambasadorów. 11 lipca zostaje wyznaczona linia Curzona (Grodno - Niemirów - Brześć Litewski - Dorohusk, na wschód od Hrubieszowa przez Kryłów i dalej na zachód od Rawy Ruskiej Przemyśla do Karpat).

Odpowiedź Cziczerina kładła nacisk na konieczność rokowań polsko - radzieckich. Ponadto Rosja Radziecka zawarła pokój z Litwą 12 lipca przyznając jej Wilno w tajnym dokumencie Litwa wyrażała zgodę na wojskową obecność Rosji na przyznanym terytorium. Oprócz tej jawnej nieprzychylności wobec Polski również Niemcy jak i Czechosłowacja nie udzieliły zgody na transporty wojskowe mające pomóc Polsce i właśnie przez ani Francja ani Węgry nie mogły udzielić tak potrzebnej Polsce pomocy.

Pierwszy etap rokowań w sprawie zawieszenia i pokoju rozpoczął się 17 sierpnia w Mińsku - żadnych rezultatów. W tym czasie zaostrzył się konflikt polsko - litewski jednak rokowania w Suwałkach doprowadziły do podpisania 7 października wstępnego porozumienia. Jednak już w dwa dni później dochodzi do inspirowanego przez Piłsudskiego tzw. buntu gen. Żeligowskiego i zbrojnego zajęcia Wilna. Utworzono państwo o nazwie Litwa Środkowa.

Drugi etap rokowań polsko - radzieckich rozpoczął się 21 września 1920 roku w Rydze. Na czele polskiej delegacji stał Jan Dąbski, na czele sowieckiej Adolf Joffe. W dniach od 13 do 26 sierpnia 1920 roku toczyła się przełomowa bitwa warszawska, która doprowadziła do przejęcia inicjatywy przez Polskę. Również zwycięstwo w wielkiej bitwie nad Niemnem 20 - 28 września spowodowały, że pozycja Polski w rokowaniach była o wiele silniejsza. Delegacja sowiecka godziła się na przesunięcie polskiej granicy na wschód. 18 października podpisano w Rydze rozejm kończący wojnę polsko - sowiecką. Ostateczny pokój podpisano również w Rydze 18 marca 1921 roku: w granicach polskich Galicja Wschodnia, część Wołynia z miastami Kowel i Równe, cała była gubernia grodzieńska, część mińskiej bez Mińska i Słucka oraz część byłej guberni wileńskiej. 15 marca 1923 roku polska granica wschodnia została uznana przez Konferencję Ambasadorów.

ZAGADNIENIE 8

Problemy zakończenia wojny z Turcją. Postanowienia z Sevres i Lozanny.

Sytuacja na obszarze Imperium Osmańskiego pod koniec wojny była szczególna. Państwo tureckie jeszcze trwało, a już mocarstwa zawierały porozumienia dysponując jego ziemiami. Układ Sykes - Picot z kwietnia 1916 roku uzgadniał podział arabskiej części Imperium między Francją i Wielką Brytanię. Emir Mekki Husajn w tymże roku ogłosił niepodległość Hidźadżu. W roku następnym lord Balfour przyrzekł poparcie brytyjskie dla ustanowienia w Palestynie siedziby narodu żydowskiego. Natomiast okręg Izmiru (Smyrny) zamieszkały w większości przez Greków początkowo został obiecany Włochom, a w maju 1919 roku oddano go Grecji.

Rozpad państwa próbował powstrzymać gen Mustafa Kemal Pasza, organizując oddziały zbrojne do walki z zewnętrzną inwazją. Formalnie jednak nadal rządził sułtan i z jego przedstawicielami sprzymierzeni zawarli pierwszy traktat pokojowy w Sevres pod Paryżem 10 sierpnia 1920 roku. Potraktowano w nim Turcję podobnie jak monarchię habsburską zmniejszając terytorium o ¾. Dotyczyło to nie tylko ziem arabskich, ale i tzw. Armenii Tureckiej, która miała odzyskać niepodległość. Przeforsowano pomysł premiera Eleutheriosa Venizelosa popieranego energicznie przez Lloyda George'a, który widział w Grecji ważnego sojusznika Wielkiej Brytanii na Bałkanach. Grecji postanowiono przyznać Trację Wschodnią z Adrianopolem, a okręg Izmiru poddać greckiej okupacji na 5 lat, a potem plebiscyt. Kurdystanowi nadano status autonomiczny, a część Anatolii (regiony Cylicji i Adalii) uznano za strefy wpływów włoskich i francuskich.

Katastrofalne warunki traktatu w Sevres przyspieszyły obalenie monarchii w Turcji. Prawdziwy ośrodek władzy kształtował się w Ankarze pod kierunkiem Kemala Paszy. Władze w Ankarze odmówiły uznania traktatu, zapowiadając walkę o jego zniesienie. Dążenia te poparła Rosja Radziecka, dochodzi do wymiany not między Georgijem Cziczerinem, a Kemalem Paszą, w czerwcu i listopadzie dochodzi do zawarcie z rządem w Ankarze układu o przyjaźni i granicach.

Siły tureckie rozpoczęły działania w końcu 1920 roku. Wojska francuskie i włoskie zmuszone zostały do wycofania się w 1921 roku, zwycięską kampanię dalej toczyły wojska greckie. Jednak ostatnia faza wojny grecko - tureckiej pomyślna była dla Kemala Paszy. 22 sierpnia 1922 roku wygrał on bitwę pod Afium - Karahissar. Na początku września cała Anatolia była znów w rękach tureckich. Suwerenność Turcji w Stambule i w rejonie cieśnin przywrócona została w październiku 1922 roku i siły brytyjskie wycofały się z tego rejonu.

W listopadzie zniesiono monarchię i sułtan Mehmed IV udał się na Maltę. Jednak na czele rządu parlament postawił kuzyna sułtana - kalifa Abulmecida. Dopiero w październiku 1923 roku Kemal Pasza wybrany został prezydentem republiki, zaś kalifat zniesiono oficjalnie w marcu 1924 roku.

Do Lozanny zwołano konferencję międzynarodową dla zwołania nowego traktatu pokojowego z Turcją. Obradowała ona od 21 listopada 1922 roku do 23 lipca 1923 roku z udziałem: Anglii, Francji, Włoch, Japonii, Rumunii, Królestwa SHS, Bułgarii, Grecji i Turcji. Zaproszono również delegację radziecką, ale tylko w sprawie dyskusji nad statusem cieśnin. Podpisano układ o wymianie ludności między Grecją, a Turcją.

Główne postanowienia to przywrócenie suwerenności Turcji nad całą Anatolią i Tracją Wschodnią, zrzeczenie się praw do ziem arabskich i uznanie wcześniejszych niż od 1878 roku aktów międzynarodowych dotyczących Cypru, Trypolitanii i Cyrenajki, wysp Dodekanezu i Egiptu. Podpisano konwencję w sprawie cieśnin „zasada wolności przejścia i żeglugi w czasie pokoju i w czasie wojny”, gdyby Turcja walczył ma prawo przeszkodzić okrętom nieprzyjacielskim, ale nie dotyczy to okrętów neutralnych. Rejon cieśnin, czyli brzegi Bosforu i Dardaneli oraz wyspy Morza Marmara zdemilitaryzowano, nadzór powierzono Międzynarodowej Komisji ds. Cieśnin (11 państw).

ZAGADNIENIE 9

Liga Narodów - powstanie, organizacja, zakres zaangażowania.

Pakt LN podpisany 28 czerwca 1919 roku wszedł w życie wraz z traktatem wersalskim 10 stycznia 1920 roku. Pakt składał się z preambuły i 26 artykułów.

W preambule wymieniono zasady pokojowej współpracy między narodami. Nie zawierała ona jednak bezwarunkowego potępienia wojen, bowiem uznano, że w ówczesnych warunkach byłoby to nierealistyczne. Dalsze artykuły przewidywały możliwość prowadzenia legalnych wojen w określonych wypadkach. Pierwsze siedem artykułów mówi o strukturze, generalnych uprawnieniach i organizacji LN. Na początku liczyła 45 członków, ale faktycznie 42, ponieważ USA, Ekwador i Hidżadż nie ratyfikowały traktatu wersalskiego. LN uczyniono otwartą dla wszystkich państw, ale tylko wtedy, jeśli za ich przyjęciem opowie się dwie trzecie jej członków.

Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego zakreślono szeroko, dając mu prawo rozpoznawania wszystkich spraw wchodzących w zakres działania LN lub dotyczących pokoju światowego. W Zgromadzeniu wszystkie państwa były równe i dysponowały jednym głosem. Natomiast w Radzie LN, organie w praktyce najważniejszym, uznano formalnie uprzywilejowaną rolę głównych mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, które zaliczono do stałych członków Rady. Początkowo w skład Rady wchodziły: GB, Francja, Włochy i Japonia, w 1926 roku doszły Niemcy, ale w latach z LN wystąpiły Niemcy i Japonia, a na ich miejsce ZSRR, natomiast po wystąpieniu w 1937 roku Włoch Rada liczył już tylko trzech stałych członków.

Początkowo miało być czterech niestałych członków Rady, wybieranych przez ZO. W 1926 roku ustalono 3 letnią kadencję, i zwiększono ich liczbę do 9, a w 1936 do 11. Wprowadzono również kategorię półstałego członka, czyli wybranego po raz drugi na 3 letnią kadencję (m. in. Polska). Zarówno w ZO i Radzie LN decyzje podejmowano jednomyślnie. Organem Ligi był Sekretariat, który składał się z Sekretarza Generalnego i personelu. Siedzibą miała być Genewa, a pierwszym Sekretarzem Generalnym był Eric Drummond.

Szczególne znaczenie w pakcie Ligi trzeba przyznać artykułom 10 i 11. Pierwszy z nich głosił, że LN będzie bronić integralności terytorialnej i niezależności politycznej wszystkich swych członków. Natomiast artykuł 11 mówił o tym, iż w razie wojny lub groźby wojny LN „powinna podjąć wszelkie środki mogące skutecznie zabezpieczyć pokój między narodami”. Na ten artykuł powoływali się ci, którzy uważali, iż za każdą cenę trzeba zachować pokój, nawet ustępując przed agresywnymi żądaniami.

Jeszcze szerzej o sankcjach, jakie Liga może podjąć mówił artykuł 16. Gdyby, któryś z członków złamał swe zobowiązania i uciekł się do wojny, Liga mogła: zerwać z nim wszelkie stosunki oraz wykluczyć go, nałożyć sankcje ekonomiczne i finansowe, a nawet użyć siły. Czyli została LN wyposażona do stosowania wszelkich sankcji przeciw agresorom, w praktyce jednak kunktatorstwo i nadmierny pacyfizm stały się największymi słabościami LN. Zabrakło, bowiem determinacji, wyobraźni i woli współdziałania mocarstw sojuszniczych.

Dużą wagę nadano procedurze pokojowej, mówił o tym artykuły 12, 13, 14 i 15 Paktu Ligii. Ważne znaczenie miał jednozdaniowy artykuł 19 „Zgromadzenie może od czasu do czasu proponować członkom, aby przystąpili do ponownego zbadania traktatów…” otwierało to furtkę rewizjonistycznym zapędom wielu państw.

Oficjalną działalność LN rozpoczęła 10 stycznia 1920 roku.

ZAGADNIENIE 10

Tzw. „traktat mniejszościowy” - geneza, postanowienia i funkcjonowanie.

Oprócz traktatu wersalskiego Polska zmuszona została podpisać 28 czerwca 1919 roku tzw. mały traktat wersalski. Dotyczył on ochrony mniejszości etnicznych i religijnych na terenie państwa polskiego, nakładając nań różne ograniczenia suwerenności i poddając wykonywanie odnośnych postanowień kontroli organów przyszłej LN.

Traktat między głównymi mocarstwami, a Polską składał się z 21 artykułów zawartych w dwóch rozdziałach oraz 2 aneksów. Preambuła wyraźnie podkreślała, że to mocarstwa przymierzone i stowarzyszone przywróciły niepodległość Polsce. Artykuł 2 zawierał ogólne zobowiązanie ochrony życia i wolności wszystkim mieszkańcom bez względu na urodzenie, narodowość i język, rasę czy religię. Obszernie w kilku artykułach była mowa o mniejszości żydowskiej i niemieckiej. Najważniejszy był jednak artykuł 12, który ograniczał suwerenność Polski w zakresie ustanowienia praw dotyczących jej obywateli, gdyż oddawał je gwarancjom i nadzorowi międzynarodowemu. Warto dodać, że Niemcom nie narzucono takich ograniczeń, a mniejszość Polska była znacznie większa niż mniejszość niemiecka.

Rozdział II dotyczył spraw gospodarczych. Zobowiązania ochrony mniejszości podpisały z państw pokonanych Austria, Bułgaria, Węgry i Turcja, a ponadto Czechosłowacja, Rumunia, Grecja, Jugosławia.

ZAGADNIENIE 11

Kwestia reparacji w okresie międzywojennym.

Najważniejszym problemem w walce dyplomatycznej prowadzonej przez Francję po zawarciu pokoju z Niemcami była sprawa reparacji tj. odszkodowań wojennych. Konkretnych kwot nie przewidziano w traktacie pokojowym, a także nie wspomniano o sposobie ich spłaty. Poza Francją w uzyskaniu odszkodowań zainteresowane były także Wielka Brytania, Belgia oraz niektóre państwa powiązane z Francją. Francja, która poniosła największe straty domagała się też największych odszkodowań. Natomiast Brytyjczykom po pierwsze nie zależało na wzmocnieniu Francji, a po drugie na zbytnim osłabieniu Niemiec (rynki zbytu), dlatego też zwalczali żądania francuskie. Uwidoczniło się to bardzo w sprawie Górnego Śląska, w której Anglicy chcieli jak najbardziej uwzględnić stanowisko niemieckie, wbrew interesom polskim, a przez to francuskim.

Problem reparacji był przedmiotem rozmów kilku konferencji międzynarodowych. Kwiecień 1920 - San Remo, lipiec - Spa, styczeń 1921 - Paryż, luty i kwiecień Londyn. Na tych konferencjach przewijała się również sprawa długów rosyjskich, na następnej konferencji została zaproszona delegacja rosyjska. Początek 1922 roku Cannes konferencja był potrzebna, gdyż do tego czasu nie było porozumienia z Niemcami.

Początkowo od Niemiec żądała Francja 230 mld marek w złocie; jednak na początku 1921 roku pod wpływem brytyjskim zmniejszono tę kwotę i ogólna suma do podziału dla wszystkich miała wynosić 132 mld marek. Francja miała otrzymać 52%, GB 22%, Włochy 10%, Belgia 8%, reszta do podziału pozostałym państwom. Niemcy miałyby płacić 2 mld rocznie plus 20% wartości swojego eksportu.

Niemcy stosowały bierny opór, powołując się na zwiększenie kryzysu gospodarczego. Z kwoty 20 mld płatnej do wiosny 1921 roku wpłynęło mniej niż połowa w odwecie Francja okupuje Duisburg, Dusseldorf i Ruhrort. Wtedy następuje chwilowa ugodowość ze strony Berlina, gdy kanclerzem był ekonomista Josef Wirth, a ministrem spraw zagranicznych był Walther Rathenau. Zawiera on z francuskim ministrem odbudowy Loucheurem 7 października 1921 roku układ w Wiesbaden, umożliwiający spłatę części reparacji wymianą towarów - nigdy nie wchodzi to w życie (sprzeciw francuskich przemysłowców).

Francuzi chcieli rozszerzyć obszar okupowany do Zagłębia Ruhry, do stycznia 1922 roku wzdragano się przed tym krokiem - premierem był Arsitide Briand, ale wtedy premierem i ministrem spraw zagranicznych został nacjonalista Raymond Poincare. Wywiera on dalszy nacisk na Niemcy, którzy proszą o mediację Lloyda Georege'a, która zostaje odrzucona. W 1923 roku rozpoczęło się okupowanie Zagłębia Ruhry. Nie przyniosło to oczekiwanych korzyści dla Francji i zaczęto zastanawiać się nad zmianą polityko wobec Niemiec.

Z inicjatywy ówczesnego prezydenta USA Coolidge'a od końca 1923 roku z komisją reparacyjną współdziałał zespół rzeczoznawców pod kierownictwem Ch. G. Dawesa. Zespół ten opracował nowe wytyczne. W kwietniu 1924 roku Dawes przedstawił obliczony na 5 lat projekt, według którego Niemcy miałyby płacić swoim przeciwnikom roczne raty sięgające od 1 do 2,5 mld marek w złocie. Zabezpieczenie miało polegać na hipotece nałożonej na niemieckie koleje, cła i wpływy podatkowe. Rząd Rzeszy (na czele Marx) wyraził zgodę na tą propozycję, a Stresemann był rzecznikiem tego porozumienia, które zapowiadało pierwszy wyłom w porządku wersalskim.

Francja godziła się niechętnie, po upadku rządu Poincare'a wybory przyniosły zwycięstwo „kartelowi lewicy” i na czele stanął Herriot był bardziej skłonny do kompromisów i znalazł wspólny język z nowym premierem GB MacDonaldem. W lipcu i sierpniu 1924 roku w Londynie zdecydowano się na przyjęcie planu Dawesa. Francja obiecała wycofać się z Zagłębia Ruhry w przeciągu roku. Sukcesem Stresemanna było uzyskanie 800 mln marek w złocie pożyczki. Tak rozpoczął się okres zastrzyków finansowych i w efekcie Rzesza więcej otrzymał niż spłaciła!!! W sierpniu 1925 roku wojska francuskie opuszczają Zagłębie Ruhry. W 1925 roku miał zostać uwolniona strefa Kolonii, dwie dalsze, czyli Koblencja i Moguncja w latach odpowiednio 1930 i 1935.

Plan Dawesa kończy się w 1929 roku, zostaje zwołana konferencja w Hadze. Będzie to ostatni sukces Stresemanna, który w tym roku umiera. Konferencja zdecydowała, że strefy moguncka i koblencka zostaną ewakuowane do końca 1930 roku. Powstał kolejny plan spłat tym razem Younga, przewidywał, że Niemcy mają spłacać w 36 ratach rocznych (aż do 1988 roku) od 1,5 do 2,5 mld marek w złocie. Rząd Rzeszy wyraził na to zgodę, ale plan tak naprawdę nigdy nie wszedł w życie powodem był kryzys gospodarczy. Od 1931 roku moratorium spłat niemieckich zaproponowane przez prezydenta Hoovera.

Latem 1932 roku zebrała się w Lozannie nowa konferencja w sprawie reparacji niemieckich, na której GB i Włochy wypowiedziały się za zupełnym skreśleniem reparacji, Francja również musiała wyrazić na to zgodę.

ZAGADNIENIE 12

Wielki kryzys ekonomiczny - przyczyny, przejawy, drogi wyjścia, konsekwencje.

Państwa, w których nie było kryzysu to Japonia i ZSRR. Jeśli chodzi o Japonię to ona toczyła wojnę w Mandżurii i zbroiła się.

Dochodzi do największego kryzysu w dziejach świata. Wynika on z nadprodukcji. Jest bardziej dotkliwy dla krajów rolniczych. Zaczął się 23 października 1929 roku krachem na giełdzie. Pojawia się niechęć do drukowania akcji. 28 i 29 października to ostateczny krach. Skoro ceny akcji spadają to wszyscy chcą je sprzedać i to wpływa na jeszcze większy spadek ich wartości.

W przemyśle ograniczono produkcję i produkowano taniej. Nowe technologie. To powoduje większe bezrobocie. Powstaje zjawisko monopolizacji, obniżenie cen do granic opłacalności. Na rynku zostają tylko najwięksi. Efektem monopolizacji jest zwiększenie cen. Coraz większe bezrobocie w USA 25% czyli 12-15 mln ludzi, w Niemczech 43% - 5,5 mln, Wielka Brytania 27%, Polska 45%. Rolnik żeby sprzedać musi obniżyć ceny, a skoro jest taniej zwiększa produkcję, a im więcej tym jeszcze taniej. Dochodzi do dekapitalizacji rolnictwa. Powstają tzw. „nożyce cen” polega to na tym, że ceny w przemyśle maleją wolniej niż ceny w rolnictwie.

Trzeci element to handel międzynarodowy cła wzrastają o 36 %. Cła niemieckie na artykułu rolne nawet o 300%, a na niektóre artykuły nawet 400%!!!

Pojawia się zjawisko dumpingu czyli sprzedawania po cenach niższych niż ceny rynkowe. Zostają zawierane umowy clearingowe - wy kozy my traktory, wymiana bezgotówkowa, wyczyścić wzajemne zobowiązania.

11 grudnia 1931 roku powstaje Commonwealth.

Dochodzi do kryzysu walutowego, gdyż odchodzi się od standardu złota, czyli drukuje się więcej niż się ma co prowadzi do wahania się kursów, a co za tym idzie zamieszania na rynku międzynarodowym.

Powstaje tzw. „Złoty Blok” czyli kraje, które nie chcą odejść od standardu złota, Francja, Polska. Żeby to zrobić trzeba zdewaluować walutę, ale przez to podraża się kredyt, przez to schładza się gospodarkę. Pewne banki ogłaszają niewypłacalność - najpierw w Ameryce Pd. Najbardziej znane plajty Credit Ansztalt, Bank w Bremie. Upadki giełd największy w 1931 w Berlinie.

Drogi wyjścia. New Deal czyli Nowy Ład plan stworzony przez Roosevelta. Tę politykę zaczął wprowadzać już Hoover. Składa się ona z trzech elementów:

1. odbudowa - National Recontruction Act - plan zwalczania bezrobocia, krótszy czas pracy za te same pieniądze. Tennessy Valley Act - roboty publiczne, ucywilizowanie rzeki Tennessy. Praca, która niczego de facto nie wytwarza. Regulowanie wartości pieniądza. Windowanie ceł. Kontrolowane ograniczeni produkcji. Państwo daje kredyty. Zakłady zaczynają zrzeszać się pionowo.

2. reformy - wprowadzenie gospodarki planowej. Wprowadzenie kodeksów zdrowej konkurencji. Rozwija się bardzo mocno rynek kapitałowy. Zakaz zatrudniania młodzieży do lat 16. Ważny program w rolnictwie AAA ma doprowadzić rolnictwo do mniejszej produkcji. Nagrody dla tych, którzy ograniczą, a kary dla tych którzy przekroczą limity. Logiczne ceny.

3. pomoc doraźna - Recontruction of Finance Commitee - 500 mln $, FERA, Public Work Administrstion - 5 mld $. Rok 1932 prezydent Hoover postanawia wygospodarować pieniądze na inwestycje. Chodzi po postu o tanie kredyty. „Pośredniak” szukanie pracy dla ludności. PWA - otwieranie firm, które nie będą przynosić konkurencji dla istniejący już zakładów. Podobało się to przemysłowcom.

Skutki wielkiego kryzysu:

• polityka międzynarodowa - destabilizacja pośrednio uderzała we wszystkie kraje (Francja, Anglia). Atak Japonii na Mandżurię jest jego pochodną, próbą wyjścia. Podobna sytuacja w Niemczech, wzrost zbrojeń, pojawia się pomysł unii celnej z Austrią. Związku Radzieckiego kryzys nie dotknął były tam ogromne straty ludzkie i nie było miejsca na bezrobocie;

• kwestie społeczne - niknie klasa średnia, albo stają się bezrobotnymi albo idą do kogoś pracować. Kiepskie nastroje społeczne: pesymizm, samobójstwa. Dochodzi do radykalizacji nastrojów - cała Europa!!!

• kwestie ekonomiczne - wzrost roli państwa, tendencja do rozwijania gospodarki planowej. Rządy państw dbają o to, aby bezrobocie nie rosło. Gdy nadmiar ludzi spadają pensje - zostają ustanowione płace minimalne.

ZAGADNIENIE 13

Francuska polityka sojuszy obronnych.

Zagraniczna polityka Francji dążyła do odtworzenia, chociaż w części sytuacji sprzed roku 1914, a mianowicie sojuszu franko - rosyjskiego. Służyły temu sojusze zawierane ze wschodnimi sąsiadami Niemiec. Chodziło tu o takie kraje jak Polska, Czechosłowacja, Jugosławia, czy Rumunia. Francja popierała także antyrewizjonistyczne sojusze, które sąsiedzi Węgier zawierali między sobą. W sierpniu 1920 roku został podpisany układ sojuszniczy czechosłowacko - jugosłowiański, a kwietniu 1921 roku układ między Czechosłowacją, a Rumunią i w czerwcu tego roku między Rumunią, a Królestwem SHS. Układy te zostały uzupełnione przez konwencje wojskowe, zwrócone przeciw rewizjonizmowi węgierskiemu, szereg tych układów nazwano Małą Ententą.

Wzmocniona poparciem udzielanym Warszawie przez Paryż w kwestii górnośląskiej współpraca francusko - polska została przypieczętowana zawarciem układu sojuszniczego 19 lutego 1921 roku, uzupełnionego dwa dni później tajną konwencją wojskową. Układ ten miał charakter obronny na wypadek agresji niemieckiej, ale zapewniał pewne formy pomocy francuskiej w innych wypadkach, chodziło o wojnę polsko - radziecką. Właśnie ewentualnej wojny z Rosją Radziecką dotyczył zawarty przez Polskę sojusz z Rumunią 3 marca 1921 roku, również uzupełniony konwencją wojskową, obaj kontrahenci zapewniali sobie pomoc w razie agresji ze wschodu. Natomiast z Czechosłowacją zawarła Francja analogiczny układ dopiero 25 stycznia 1924 roku, bez uzupełnienia go konwencją wojskową, niemniej współpraca obu armii rozwijała się intensywnie przed i po zawarciu układu sojuszniczego.

ZAGADNIENIE 14

Protokół genewski - geneza, założenia i przyczyny upadku.

Na V Zgromadzeniu Ogólnym we wrześniu 1924 roku dyskutowano o dokumencie, który wszedł do historii pod nazwą protokołu genewskiego. Obecni byli wybitni mężowie stanu: pierwszy laburzystowski premier brytyjski MacDonald, premier francuski Herriot oraz były wielokrotny szef rządu pacyfista „za wszelką cenę” Briand. Projekt układu bezwarunkowo wykluczał wojnę, a nakładał obowiązkowe w sporach rozjemstwo oraz gwarantował solidarne występowanie przeciw agresorowi. Pojęcie to dokładnie wówczas określano. „Każde państwo, które ucieka się do wojny naruszając zobowiązania zawarte Pakcie lub niniejszym protokole, uważane będzie za agresora”. Zapowiadano powszechna redukcję zbrojeń, czym miała się zająć specjalna konferencja rozbrojeniowa w roku 1925.

Po całomiesięcznej pracy tekst składający się z 21 artykułów „Protokołu w sprawie pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych” został przez Zgromadzenie jednomyślnie aprobowany 2 października 1924 roku, przy czym niektóre państwa takie jak Polska i Francja niezwłocznie go podpisały. Ale większość delegatów musi zaczekać na decyzję swoich rządów. Ostatecznie dokumentu nie podpisała: GB, Japonia i Włochy.

Fiasko protokołu genewskiego zamyka pierwsze pięciolecie po zakończonej w roku 1918 wojnie i podpisaniu traktatu wersalskiego oraz wejściu w życie paktu LN. To niepowodzenie idei pokojowego współżycia między państwa nie wróżyło niczego pomyślnego na lata następne. LN poniosła niewątpliwą porażkę swych zasad.

ZAGADNIENIE 15

Locarno - przyczyny, postanowienia i konsekwencje.

Układy podpisane w Locarno były pierwszym wyłomem w systemie wersalskim. Na początku 1924 roku Niemcy zwróciły się początkowo do Londynu, później także do Paryża z propozycją zawarcia układów stabilizujących zachodnią granicę Rzeszy. Chodziło o granicę z Francją i Belgią, na podstawie uznania nienaruszalności tej granicy przez trzy zainteresowane państwa. Układ miał otrzymać gwarancję ze strony Wielkiej Brytanii i Włoch.

Rozważania nad tą propozycją dotyczyły się w Londynie i Paryżu przez większość 1924 i 1925 roku. Omawiano tam również sprawę włączenia Niemiec do Ligi Narodów, przy czym Berlin domagał się stałego miejsca w Radzie Ligi.

O planach zawarcia układów dowiedziano się w Warszawie i Pradze. Obu państwom zależało na zagwarantowaniu również wschodniej granicy niemieckiej tego jednak na zachodzie nikt nie brał specjalnie pod uwagę. Ponadto Polska również chciała miejsce w Radzie Ligi, ale nie znalazło to szerszego poparcia międzynarodowego.

Polski minister spraw zagranicznych Aleksander Skrzyński i jego czechosłowacki odpowiednik Edward Benes rozpoczęli pewne działania w Paryżu i Londynie. Bardziej na pozytywnym rozwiązaniu tej sprawy zależało Skrzyńskiemu jednak jego starania spełzły na niczym zwłaszcza konserwatywny rząd w Londynie z ministrem spraw zagranicznych Augustem Chamberlainem nie wahał się przy wyborze między Niemcami, a Polską. Jeśli chodzi jednak o Benesa to uważał błędnie, że Czechosłowacja nie ma z Niemcami spornych spraw i nie działał zbyt energicznie.

Postawa natomiast Berlina z ministrem spraw zagranicznych Stresemannem była Polsce wybitnie wroga. Po pierwsze wyraził się Niemcy nie udzielą gwarancji swej wschodniej granicy, a po drugie nie zgodzi się na uczestnictwo Polski w Radzie Ligi. Berlin zasugerował nawet, że w razie sprzeciwu może wycofać się z chęci przystąpienia do Ligi Narodów, ten polityczny szantaż powiódł się w 100%.

Do ostatecznego podpisania układów lokarneńskich doszło 16 października 1925, cała konferencja trwała od 5 października. Uczestniczyli w niej ministrowie spraw zagranicznych Francji - Brand, Włoch - Mussolini, Wielkiej Brytanii - Chamberlain, i Belgii - Vandervelde. Ponadto przyjechał tam również Stresemann oraz ówczesny kanclerz Hans Luther.

Na konferencji Francja, Belgia, Wielka Brytania i Włochy podpisały tzw. pakt reński, gwarantujący nienaruszalność zachodniej granicy Niemiec, a gwarantami tego układu została Wielka Brytania i Włochy. Udział Belgii w tym układzie oznaczał zrzeczenie się dawnego statusu neutralności. Podpisano również 4 układy arbitrażowe, które Niemcy zawarły z Francją, Belgią, Czechosłowacją i Polską oraz dwa układy gwarancji wzajemnej między Francją z jednej a Polską i Czechosłowacją z drugiej strony.

Układy z Locarno podpisano definitywnie w Londynie 1 grudnia 1925 r., a po ich ratyfikacji w roku następnym weszły w życie na 10 lat, gdyż Niemcy wypowiedziały je 1936 roku.

Można uznać je za znaczący sukces dyplomacji niemieckiej, dla Francji była to de facto iluzja. Dla Polski i Czechosłowacji gorzkim unaocznieniem faktu, że odtąd granice w Europie dzielą się na nienaruszalne i na takie, którym tej cechy nie przyznano.

ZAGADNIENIE 16

Problemy rozbrojenia w okresie międzywojennym (Komisja Przygotowawcza i Konferencja Rozbrojeniowa).

Dzięki temu tematowi uwidacznia się upadek LN. Dwa niepasujące postanowienia traktatu wersalskiego art. 8 LN bezpieczeństwo i rozbrojenie - nic z niego nie wynika oraz 5 część traktatu wersalskiego rozbrojenie jest wstępem do rozbrojenia powszechnego. Powstaje błędne koło Anglicy chcą się rozbrajać, a Francuzi chcą bezpieczeństwa.

WASZYNGTOŃSKA KONFERENCJA 1921-22, konferencja w sprawie sytuacji na Dalekim Wschodzie i O. Spokojnym oraz ograniczenia zbrojeń mor.; uczestniczyły w niej USA, W. Brytania, Chiny, Japonia, Francja, Włochy, Belgia, Holandia i Portugalia; do najistotniejszych z 9 podpisanych układów należały: 1) układ z 13 XII 1921 między USA, W. Brytanią, Japonią, Francją o wspólnej obronie praw do panowania nad wyspami na O. Spokojnym; 2) układ z 6 II 1922 między wszystkimi uczestnikami o poszanowaniu niepodległości, suwerenności oraz integralności terytorialnej Chin i stosowaniu zasady „równych możliwości” w handlu z Chinami (amer. polityka „otwartych drzwi”); 3) układ z 6 II 1922 między USA, W. Brytanią, Japonią, Francją i Włochami w sprawie ustalenia limitów tonażu flot wojennych tych państw (proporcje 5: 5: 3: 1,75: 1,75) oraz ograniczenia wyporności i uzbrojenia okrętów wojennych; układ ten zakazywał także rozbudowy baz mor. Na Aleutach, Filipinach i wyspie Guam (USA), w Hongkongu (W. Brytania) oraz na Kurylach, wyspie Bonin, Peskadorach, Tajwanie i wyspach Riukiu (Japonia); konferencja waszyngtońska była dyplomatycznym sukcesem USA, które odebrały W. Brytanii pierwszeństwo na morzach i pozbawiły Japonię specjalnych praw w Chinach.

Rozbrojenie to nie budować więcej i zlikwidowanie tego, co już jest. Dyskusja zaczęła się dlatego, że zbrojenia są drogie. Możliwość dowiedzenia się ile kto ma. Społeczeństwa nastawione pacyfistycznie. Odpowiedni klimat do konferencji po konferencji w Locarno. W Europie zapanował duch Locarno. Można jgh

ZAGADNIENIE 19. Narodziny Republiki Weimarskiej i jej sytuacja wewnętrzna. I

ZAGADNIENIE 20. Scena polityczna Niemiec 1918 - 1933.

Powstanie republiki było swego rodzaju rewolucją. Socjaldemokracja (SPD) stała na czele. SPD dąży do wprowadzenia ustroju demokratycznego, wprowadzenia odpowiedzialności parlamentarnej rządu oraz zmiany stosunków rolnych na wschód od Łaby. Armia kierowana przez Hindenburga i Ludendorffa, byli zwolennikami niepodawania się, po przegranej zaczynają kończyć wojnę. Był to element, w którym należało ustąpić cesarzowi. 1 października 1918 roku powstaje pierwszy parlamentarny rząd. Oprócz SPD większość parlamentarną ma chadecja (Partia Centrum) oraz postępowcy (DDP), tworzą zaplecze dla Maksymiliana Badeńskiego. Od 28 października rząd jest odpowiedzialny przed parlamentem, a nie cesarzem. Sytuacja na froncie się pogarsza. W listopadzie dowódca marynarzy planuje atak ostatniej szansy, co wywołuje bunt marynarzy w Kilonii. Za nimi idą Bawarczycy oraz Zagłębie Ruhry. W Bawarii powstaje rząd z Friedrichem Ebertem na czele. 9 listopada rewolucja sięga Berlina. SPD ogłasza, że cesarz abdykował, choć sam jeszcze tego nie zrobił.

Powstają Rady Żołnierskie, SPD i USPD tworzą rząd w postaci Rady Pełnomocników Ludowych z Friedrichem Ebertem na czele. Rada liczy 6 osób. Powstaje Centralna Rada przedstawicieli Rad Robotniczych i Żołnierskich w Berlinie (SPD, USPD i Spartakus). Rada ta wybiera swoją Radę Wykonawczą i właśnie ona będzie sprawować kontrolę nad radami robotniczymi. SPD nie chce rozprzestrzenienia się rewolucji, dlatego szybko zwołuje wybory na 19 stycznia 1919 roku do ciała, które ma stworzyć konstytucję. USPD nie chce tych wyborów, wolą, aby to rady miały decydujący głos a nie parlament. Na ulice wychodzą ludzie, aby zapobiec wyborom.

2 stycznia 1919 roku dochodzi do powstania robotniczego w Berlinie. Na czele wojska stoi G. Noske - socjaldemokrata. Dochodzi do krwawego tłumienia rewolucji. Oprócz wojska pojawiają się oddziały Freikorpsu. Mimo wszystko 19 stycznia odbywają się wybory. Sukces odnoszą partię środka: SPD - 38%, USPD - 5%, Centrum - 21,5%, DDP - 17,8%. Koalicje tworzy SPD, DDP i Centrum, zwaną Weimarską.

DVP - partia ludowa, DNVP - Partia niemiecka narodowo - ludowa;

DNUP - program to monarchia o silnym zabarwieniu nacjonalistycznym, często związani z Freikorpsami. Stallhelm organizacja kombatancka również z nimi związana.

DUP - liberalna prawica głównie reprezentuje wielki przemysł. G. Stresemann wywodzi się z tej partii.

DDP - lewica liberalna (T. Wolff) A. Preus - twórca konstytucji Rep. Weimarskiej, chcą scentralizowanego państwa, gospodarczy liberalizm.

Centrum - typowo katolicka, zaplecze w pd. Niemczech, o stałym elektoracie. Odpowiada im demokracja, odpowiedzialność parlamentarna. Liderem jest U. Erzberger - chcą federalizmu. Reprezentowana na południu, ale bez Bawarii, bo tam jest BUP - odpowiednik centrum w Bawarii.

SPD - reprezentuje ruch robotniczy, centralizm państwowy, częściowa nacjonalizacja, główny filar elektoratu to związki zawodowe (elektorat bardzo chimeryczny: robotnicy, inteligencja, drobni rzemieślnicy).

USPD - chcą z jednej strony Rad Robotniczych, a z drugiej demokracji. Ostatecznie partia ta się rozpadła.

Związek Spartakusa - komunistyczne wartości, rządy rad, dyktatura proletariatu, powstaje z tego UPD.

Pierwszym prezydentem jest Erzenberg. 11 sierpnia 1919 zostaje podpisana konstytucja Republiki: =>suwerenem jest naród niemiecki, =>jest to republika demokratyczna, =>ordynacja wyborcza jest 5 przymiotnikowa, =>parlament: uchwala ustawy, budżet, sprawuje kontrolę nad rządem, wykonuje ustawy, przygotowuje ustawy, =>prezydent: ma reprezentować państwo na zewnątrz, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, =>konstytucje wprowadził Reichsrat - Rada Rzeszy - izba wyższa, =>władze w Landach mają decydować o polityce oświatowej, kulturalnej, powoływać własną policję, =>wszystkim obywatelom zagwarantowano wolności konstytucyjne.

Koalicja Weimarska nie miała już nigdy większości. Jedynym momentem (VIII 1923), kiedy jest koalicją w większości, dołącza się wtedy DUP. Rozpadła się w listopadzie 1923.

Pierwsze wybory wygrała koalicja weimarska, przegrani chcieli obalenia rządu. W momencie, gdy uchwalono konstytucje rząd musiał odejść. Przy złym stanie gospodarki i nastrojach społecznych w czerwcu 1920 przeprowadzone są nowe wybory z nich rząd mniejszościowy. Państwa zwycięskie chciały za wszelką cenę wprowadzić w życie postanowienia traktatu wersalskiego. Na tle tych żądań dochodzi do kryzysu w czerwcu 1923 roku, do koalicji dołącza się DUP - powstaje rząd wielkiej koalicji. Do wyborów 1924 utrzymuje się u władzy. Sytuację poprawia plan Dawesa.

W 1930 roku na scenie politycznej liczą się takie partie jak: SPD 143, Centrum 68, DNUP 41, NSDAP 107, UPD 77. Po upadku rządu Brinninga rząd pozaparlamentarny tworzy Papen. Kolejne wybory w 1932: SPD 133, Centrum 75, UPD 89, DNUP 37, NSDAP 230.

Papen chce rozwiązania parlamentu. Wcześniej jednak rząd nie otrzymuje votum zaufania. W listopadzie 1932 roku dochodzi do kolejnych wyborów, zwycięża w nich zdecydowanie NSDAP, jednak nadal nie można sformułować rządu. Hitlerowi nie chce powierzyć misji tworzenia rządu Hindenburg, robi to dopiero w styczniu 1933.

Wielu żołnierzy angażuje się w politykę na własną rękę. Zdemobilizowani żołnierze tworzą Freikorpsy, nie są one podporządkowane rządowi, ale czasem pomagają w jego polityce. Powoływane są różne organizacje paramilitarne - tajne niejednokrotnie skierowane przeciwko rządowi np. Orgesch. Żołnierze tworzą również organizacje takie jak Stallhelm.

W marcu 1920 w Zagłębiu Ruhry dochodzi do powstania robotniczego. Powstaje Armia Czerwona, która liczy 75 tys. Również w 1920 ma miejsce pucz Kappa. Dołącza do nich Luttwitz. Zdołali opanować Berlin, rząd i prezydent uciekają. Przewrót ten został jednak stłumiony. Do końca kwietnia rząd walczy z Bawarską Republiką Rad.

Kolejna fala strajków ma miejsce w 1921 roku, kiedy państwa zwycięskie chcą kolejnych rat reparacji. W dwa lata później kolejna fala rozruchów - w Turyngii i Saksonii powstają rządy, które chcą przeprowadzić rewolucję na wzór rosyjski. W listopadzie 1923 roku Hitler przejął władzę w Monachium, szybka likwidacja ruchu przez rząd. Dochodzi do fali zamachów na znanych polityków niemieckich (Rathenau, Haase) ginie w ten sposób około 400 osób. Na to nakładają się słabości ekonomiczne. Aby państwo mogło funkcjonować dochodzi do inflacji. Kiedy rząd nie chce płacić Francja i Belgia wchodzą do Zagłębia Ruhry. Rząd zachęca do biernego oporu, czyli pełno płatnych strajków.

ZAGADNIENIE 23

Systemy autorytarne w Europie środkowo - wschodniej (wybrane przykłady).

Stosunkowo popularny w okresie międzywojennym system władzy oparty na demokratycznych procedurach. Panował on w większej części Europy: Estonia od '34, Polska od '26, Rumunia od '38 itd.

Nie wszędzie jest taki sam. W różnym czasie z różnych powodów. Rządzi bardzo ostra gra polityczna. Stabilność wewnętrzna i zewnętrzna. Europa środkowo - wschodnia typowo rolnicze kraje. Większość ludzi mieszka na wsi nie ma dostępu do edukacji. Jeśli chodzi o przemysł to głównie wydobywczy, przetwórczy (spożywczy). Kraje pozbawione własnego kapitału. Gospodarka niedokapitalizowana, jeśli chodzi o handel zagraniczny to wszyscy chcą sprzedać nadwyżki rolne.

Wąskie elity polityczne - mało ludzi dobrze wykształconych. Wiąże się to z tym, że elity wymieniają się władzą we własnym zakresie Nie dopuszczając nowych. Brak stabilności zewnętrznej i wewnętrznej, silni sąsiedzi, nieprzychylnie nastawione mniejszości narodowe, które działają destabilizująco.

Kilka podstawowych haseł propagandowych: trzeba zerwać z partyjnictwem korupcją itp. Zasada wodzostwa. Próba umocnienia więzi pomiędzy poszczególnymi segmentami społeczeństwa - kategoria narodu rodzi się nacjonalizm. W latach 30 tych mówi się jak źli są oni a nie jak wspaniali jesteśmy my. Bardzo ważny jest szacunek do państwa, bo to ono daję szansę rozwoju. Wspieranie wszystkiego, co może podbudować autorytet państwa lub narodu. Ważną rolę pełni Kościół. Krytyka parlamentaryzmu i demokracji. W państwach totalitarnych chciano mieć 100% wpływ na obywatela. W krajach autorytarnych nie było takiej kontroli nad jednostką. Hasła hasłami, ale autorytaryzm to czyn, ideologia ma tylko umocnić jego legitymizację.

Wszystkie głoszone hasła mają jedno podłoże: trzeba zabezpieczyć się przed anarchią. Systemy autorytarne są systemami prawicowymi. Hołdują klasycznym wartościom. Przeciwstawiają się jeszcze większym skrajnością. Wprowadzenie hierarchii społecznej. Wzniecanie nacjonalizmu. Silna ręka wobec opozycji brak masowej partii. Utrzymanie tych samych elit u władzy.

ZAGADNIENIE 24

Pakt Czterech - plany i realizacja.

Pomysłodawcą paktu był Mussolini inspirowany nieco przez Wielką Brytanię. W przemówieniu w październiku 1932 roku Mussoliniego widać inicjatywę utworzenia „dyrektoriatu” czterech mocarstw: Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Niemiec. Było to swego rodzaju nawiązanie do „koncertu mocarstw” sprzed 1914 roku.

Mussoliniemu zależało na tym, aby Włochy zapewniły sobie równorzędność wobec Francji i Wielkiej Brytanii. Następnie chciał odgrywać rolę arbitra pomiędzy pozostałymi trzema państwami. Ponadto Włochy chciały otworzyć oficjalną drogę do rewizji traktatów pokojowych, szczególnie klauzul terytorialnych, miała ta rewizja opierać się na 19 artykule LN, który to taką rewizję dopuszczał jednak na określonych warunkach. Faktycznie Mussolini chciał, aby cztery zblokowane mocarstwa podejmowały decyzję nadrzędną i w razie potrzeby podjąć decyzję wbrew woli zainteresowanego państwa, a czasem przeciw niemu.

Hitler oczywiście akceptował ową propozycję. Mussolini liczył także na poparcie angielskie i nie przeliczył się. Ówczesny premier MacDonald i minister spraw zagranicznych Simon podczas wizyty w Rzymie 18 marca 1933 roku wyrazili również poparcie, wystąpili też z własną koncepcją.

Projekt Mussoliniego składał się z sześciu artykułów i wychodził z założenia, że cztery mocarstwa będą w oparciu o pakt Kelloga działać w obronie pokoju, przy czym przewidywano w razie konieczności działać na rzecz przyjęcia tej polityki pokojowej także przez inne państwa. Była to niedwuznaczna pogróżka wywarcia nacisku, narzuceni woli mocarstw mniejszym krajom.

Dalsze artykuły projektu przewidywały: uznanie równouprawnienia w zakresie zbrojeń dla Niemiec, Austrii, Węgier i Bułgarii oraz współpracę czterech mocarstw w rozwiązywaniu problemów kolonialnych. Pakt miałby zostać zawarty na okres dziesięcioletni. Wbrew zapowiedzi, że projektowany układ wychodził z założenia „ochrony pokoju” było rzeczą jasną, że krył on dla tego pokoju poważne niebezpieczeństwo.

Przeciwko projektowi od razu wystąpiła Polska, rozumiejąca zagrożenie, przed rewizjonizmem niemieckim. Sprzeciw ogłosiły również trzy państwa Małej Ententy: Czechosłowacja, Jugosławia i Rumunia, które właśnie na krótko przed wysunięciem propozycji Mussoliniego, 16 marca 1933 roku, związały się bliżej między sobą tzw. Paktem Organizacyjnym Małej Ententy, przewidującym trwałą i ścisłą współpracę w polityce zagranicznej.

Także ZSRR zajął negatywne stanowisko wobec włoskiego projektu. Obawiano się wykluczeni Związku Radzieckiego z polityki europejskiej oraz chęci zacieśnienia współpracy mocarstw imperialistycznych właśnie w kierunku antyradzieckim.

Niemcy były z jednej strony zadowolone z możliwości rewizji traktatu wersalskiego, ale z drugiej nie na rękę było im wiązanie się 10 letnim układem. Mimo to Hitler wbrew swym dyplomatom wyraził zgodę na uczestnictwo w pakcie.

Największe trudności były ze strony Francji. Premier Daladier i minister spraw zagranicznych Paul-Boncour pod wpływem presji opinii publicznej jak i wystąpień ze strony Polski i Małej Ententy musiał wnieść znaczne zmiany do projektu. Oto stworzony przez Quai d' Orsay kontrprojekt. Przede wszystkim współpraca czterech mocarstw podporządkowana ściśle LN, brak możliwości narzucania rewizji traktatów pokojowych. Francja wyrażała jedynie zgodę na procedurę zawartą w art. 19 paktu LN, tj. przy zasadzie jednomyślności wszystkich zainteresowanych. W kontrprojekcie nie ma mowy o dyskusji w sprawach kolonialnych. Te zmiany usatysfakcjonowały państwa Małej Ententy i Polskę i wycofały one swój sprzeciw.

Ten zupełnie zmieniony tekst, który odrzucał możliwość bezpośredniego wpływu na inne państwa parafowano w Rzymie 7 czerwca 1933 roku. Ostatecznie pakt czterech podpisano również w Rzymie 15 lipca tego roku, nie wszedł on jednak nigdy w życie, gdyż został ratyfikowany jedynie przez dwa państwa, Włochy i Wielką Brytanię.

W dniu parafowania doszło do wymiany not między Francją, a państwami Małej Ententy, które to noty świadczyły o ponownym podporządkowaniu się Francji. Zupełnie inaczej zachowała się Polska, minister Józef Beck oświadczył, że Polska odrzuca także zmodyfikowany plan projektu, gdyż jest pryncypialnie przeciwna sytuacjom, w których jedne państwa złączone w bloku mogłyby narzucać swoją wolę innym krajom. Rozłam między Polską, a Francją po Locarno pogłębił się jeszcze bardziej. Ponadto Polska miała uzasadniony żal do Czechosłowacji, która jako pierwsza zwróciła się znów w stronę Francji.

Pakt ten spotykał się z różną oceną. Z punktu widzenia zasady równości wszystkich państw, większych i mniejszych na pewno nie był zjawiskiem pozytywnym. Największą jednak porażkę poniósł inicjator paktu - Mussolini. Z innych powodów niż Polska wyniósł on z fiaska swojego pomysłu głęboką urazę do Francji.

ZAGADNIENIE 25

Pakt Wschodni i pomysły na powstrzymanie ekspansji Niemiec w Europie.

Projekt Paktu Wschodniego wysunęli Francuzi w 1934 r. jednak rozmowy między ZSRR, Francją zaczęły się już w grudniu 1933 roku, uczestniczył w nich MSZ Paul - Boncour oraz ambasador ZSRR w Paryżu Walerian Dowgalewski. Zawierały one propozycję zagwarantowania nienaruszalności granic w Europie Wschodniej. Miały go podpisać zarówno państwa Europy Środkowo-Wschodniej (republiki bałtyckie, Polska, Czechosłowacja), jak i ZSRR oraz Niemcy. Francja, Wielka Brytania i Włochy byłyby gwarantami tego układu. Układ miał składać się z 3 układów: 1. regionalnego - z udziałem ZSRR, Niemiec, Polski, Czechosłowacji i państw bałtyckich, w wypadku agresji zgodnie z LN; 2. radziecko - francuskiego, ZSRR gwarantem paktu reńskiego; 3. generalnego - z udziałem wszystkich wyżej wymienionych państw.

Ta próba „wschodniego Locarno” nie doszła do skutku, gdyż za dużo sprzeczności zgromadziło się pomiędzy jego przyszłymi członkami. Nie chciały go m.in. ani Niemcy ani Polska. Pomysłodawca paktu wschodniego, minister spraw zagranicznych Francji Barthou, zginął od kuli chorwackiego zamachowca w 1934 r. Następcą na stanowisku MSZ został Laval, który kontynuował starania o zawarcie paktu wschodniego. Podpisał deklarację na ten temat z ambasadorem Potiomkinem 5 grudnia 1934 r., ale pomysł ten mimo wszystko upadł.

ZAGADNIENIE 27

Ofensywa włoska w Abisynii (Etiopii) i jej wpływ na sytuację międzynarodową.

Mussolini miał wielki plan zbudowania włoskiego imperium kolonialnego w Afryce. Chciał nie tylko pomścić klęskę pod Aduą 1896, ale dorównać Francji i GB. W posiadaniu włoskim były Erytrea i część Somalii terytoria te jednak nie łączył się ze sobą, dzieliła je właśnie Etiopia. Szczególnie trudne było zdobycie zrozumienia brytyjskiego dla poczynań włoskich, GB wierzyła, że utrzyma się tzw. front Stresy, czyli współdziałanie włosko - francusko - brytyjskie, zgodnie z porozumieniem z 14 kwietnia 1935 roku.

Wojna etiopska rozpoczęła się od incydentu w Uol -Uol. W miejscowości położonej kilkadziesiąt kilometrów od granicy z Włoskim Somali doszło 5 grudnia 1934 roku do starcia włosko - etiopskiego. W potyczce tej wzięły udział nawet pojazdy pancerne i lotnictwo, była ona również jawnym pogwałceniem układu o przyjaźni między obu państwami z 2 sierpnia 1928 roku.

O sporze z Włochami Etiopia informowała LN, podobnie zachowali się Włosi, którzy informowali o rzekomej agresji ze strony Etiopii. Wkrótce okazało się, że Włochom nie zależy na pokoju, począwszy od lutego 1935 roku rozpoczęły się jawne przygotowania do wojny. Wtedy też Etiopia wystąpiła do LN prosząc o rozpoczęcie postępowania zgodnie z art. 15 LN, ale niestety tym razem zainteresowanie było skupione na Niemczech, które rozpoczęły remilitaryzację. Sprawą Etiopii zainteresowano się dopiero 15 kwietnia, ale tylko na tyle by ją przełożyć. Sytuacją w Etiopii zaniepokojony był konserwatywny rząd brytyjski Stanleya Baldwina. Propozycja oddania części Etiopii oraz rozszerzenie koncesji ekonomicznych. Lecz wszelkie próby mediacji z Mussolinim spełzły na niczym. W lipcu ogłoszono, że etiopsko - włoska komisja arbitrażowa zakończyła swą działalność nie osiągnąwszy porozumienia.

Wówczas znowu inicjatywę przejęła dyplomacja brytyjska, powołując się na układ z 13 grudnia 1906 roku zawarty między Francją, GB i Włochami, nawiązanie do praktyki decydowania o losach narodów Azji i Afryki. Do spotkania doszło w Paryżu 16 - 18 sierpnia. Propozycja budowy linii kolejowej łączącej podzielone kolonie włoskie, sugerowano też utworzenie kondominium francusko - brytyjsko - włoskiego. Po konsultacji z Duce MSZ Włoch Aloisi wszystkie te propozycje odrzucił.

4 września na posiedzeniu Rady LN miało dojść do rozwiązania kwestii etiopskiej, po słownej utarczce przedstawicieli obu krajów, jedynym efektem obrad było powołanie Komitetu Pięciu. W jego skład wchodzili przedstawiciele Francji, GB, Hiszpanii, Polski i Turcji. 3 października rozpoczyna się agresja włoska. Komitet Pięciu po zbadaniu sprawy uznaje Włochy za agresora, co jest podstawą do opracowania sankcji ekonomiczny. dotyczą one jednak tylko sprzętu wojskowego, a nie np. ropy, miedzi, żelaza i innych produktów potrzebnych do prowadzenia wojny. USA zachowały się podobnie i sankcje te paradoksalnie bardziej dotknęły Etiopię, która nie posiadała silnej armii.

Stanowisku rządu brytyjskiemu zaczęło ulegać złagodzeniu. MSZ Samuel Hoare, zaczął szukać kompromisu z innym mocarstwem, mającym decydujący głos w LN - Francją. Powstaje nowy projekt Hoare'a - Lavala z 8 grudnia 1935 roku: Etiopia ma oddać wschodnią część prowincji Tigre z Aduą, dużą część prowincji Ogaden i część okręgu Danakil, ponadto specjalna strefa ekspansji ekonomicznej dla Włoch, w zamian dostęp do morza przez wąski korytarz oraz włoski port Assab. Ponad 50% kraju dla Włoch!!! Sami są zaskoczeni tą „łaskawością”. Jednak oburzenie opinii publicznej w GB prowadzi do dymisji Hoare'a na jego miejsce Eden. Cesarz Etiopii Hajle Sellasje II przyparty do muru na początku 1936 roku zgłasza propozycję poddania Etiopii brytyjskiemu protektoratowi lub nadania jej statusu dominium. Brak poparcia - propozycja upada.

Jeszcze kilkakrotnie LN zajmowała się sprawą Etiopii w dniu 20 kwietnia udało się poprosić tylko Włochy o zachowanie zgodne z duchem LN. Tymczasem armia włoska zaczyna odnosić sukcesy - 9 maja rząd włoski ogłosił decyzję o aneksji Etiopii. Rozpoczyna się znoszenie sankcji. Ostatnim akordem jest dramatyczne przemówienie Hajle Sellasje II na forum LN 30 czerwca 1936 roku „Jest rzeczą bez precedensu by kraj będący przedmiotem agresji mógł zostać przez wszystkich opuszczony i pozostawiony samotnie w obliczu napastnika”. LN nic już wobec Etiopii nie uczyniła, a z dniem 15 lipca 1936 roku znosiła sankcje wobec Włoch. Jeszcze w tym samym roku aneksję uznała GB i Francja odpowiednio 18 i 21 listopada. USA i ZSRR aneksji tej nigdy nie uznały.

Po wystąpieniu z LN 11 grudnia 1937 roku Włochy ze swych kolonii (Etiopia, Erytrea i Somali Włoskie) tworzą Włoską Afrykę Wschodnią

ZAGADNIENIE 29

Ruch robotniczy w okresie międzywojennym.

Ruch ten jest niejednorodny, ale z czasem krystalizują się dwa odłamy: komunistyczny i socjalistyczny. Trudno jest rozwinąć ruch robotniczy na skalę międzynarodową. Hasło „Proletariusze wszystkich krajów…” to puste słowa. Mimo to po I wojnie światowej ten ruch był silny, dlatego zaczęto mówić o współpracy międzynarodowej. W lutym 1919 roku w Brnie w Szwajcarii dochodzi do zjazdu kilkunastu partii socjalistycznych całej Europy. Zastanawiano się nad sytuacją w Europie oraz podjęto następujące decyzje: =>z ruchem robotniczym nie ma nic wspólnego terror - odcinają się od komunizmu; =>jak rozliczyć się z odpowiedzialności za wybuch I wojny światowej - kłótnie, liderzy przestali na ten temat rozmawiać; =>co z kwestią narodową - socjaldemokraci popierają ideę samostanowienia narodów; =>dochodzi do zawiązania Międzynarodówki Amsterdamskiej; =>II Międzynarodówka powinna reaktywować swą działalność - 7 sierpnia 1919 roku w Genewie Drugi Zjazd: reaktywuje się Międzynarodówka.

Międzynarodówka stara się poszerzyć bazę partii mówiąc nie o klasie robotniczej, lecz pracującej - chce wciągnąć inteligencję. Potępia komunizm. Nawiązała współpracę z MOPem (Międzynarodową Organizacją Pracy) dba o standardy pracy na całym świecie. Powołano władze: Kongres oraz Sekretariat - bieżące informacje sposób podejmowania decyzji. W roku 1923 zmienia nazwę na Socjalistyczną Międzynarodówkę Robotniczą. Do jej celów należą: =>obrona demokracji; =>wzmacnianie rozbrojenia i poparcie LN; =>walka o elementarne warunki pracy; =>powołanie do życia Młodzieżówki Socjalistycznej. Program ulega modyfikacji po wybuchu kryzysu: =>zwalczanie liberalizmu ekonomicznego; =>hasło gospodarki planowej; =>trzeba uspołecznić środki produkcji, bo możliwości gospodarcze są większe; =>niechęć do komunizmu i po raz pierwszy do faszyzmu. Aby realizować te cele, trzeba radykalizować metody walki - reformizm jest dobry, ale trzeba wprowadzać do haseł walkę rewolucyjną. Dlaczego zmiana nazwy: II Międzynarodówka połączyła się z inną - Międzynarodówką Wspólnych Partii Socjalistycznych. Przez Lenina nazwana „Międzynarodówką 2 i 5” chciał doprowadzić do jedności. Krytykowała pierwszą, że w ogóle nie docenia możliwości walki rewolucyjnej. Głównym jej motorem była socjaldemokracja austriacka (jedyna partia mająca swoją spoistość) oraz USPD - niemiecka - rozpadła się w 1922 roku.

III Międzynarodówka. Związana była z Rosją Sowiecką. Powstała w marcu 1919 roku w Moskwie. Przyjęto zasadę walki o wprowadzenie komunizmu w całej Europie - rok 1919 temu sprzyja, chęć przejęcia władzy i wprowadzenia dyktatury proletariatu, wprowadzić model rosyjski. Dążenie do utworzenia partii komunistycznych w każdym państwie, efektem tego jest postępujący w całej Europie rozłam na partie komunistyczne i socjalistyczne.

I Kongres nie miał zbyt wielkiego znaczenia. Na II Kongresie latem 1920 roku powstaje nowy program złożony z 21 punktów: dominuje Lenin, według niego Międzynarodówka ma być zorganizowaną partią klasy robotniczej - tak jak w 1903r., Kto jest niezadowolony ma odejść, zawiedzeni są Niemcy, którzy chcieli więcej niezależności. Poszczególne sekcje krajowe mają dążyć do powstania zbrojnego i przejęcia władzy w odpowiednim momencie. Trzeba zdobyć poparcie przez odpowiednią propagandę, potem wejść do parlamentu stworzyć silną partię i przejąć władzę wprowadzają dyktaturę proletariatu. Głównym przeciwnikiem była partia socjalistyczna.

Program ten pokazuje cele polityczne, nie chodzi o poprawienie warunków życia robotników. Ponadto program ten zostaje uchwalony, gdy wojska sowieckie są pod Warszawą, a dalej… wiadomo Polacy ten plan pokrzyżowali!!!

Władze Kominternu: nadrzędna - kongres, między zjazdami - komitet wykonawczy (Prezydium i Sekretariat), nowość - Międzynarodowa Komisja Kontroli, zajmuje się przestrzeganiem ideologii, każdy ma swoją teczkę.

1921 rok - III Kongres, 1922 rok - IV Kongres, nie miały większego znaczenia, skupione na temacie „jednolitego frontu”, czyli wkroczenia w szeregi partii i środowisk o charakterze socjalistycznym.

1924 rok - V Kongres (pod kontrolą Stalina). Fala rewolucyjna już całkowicie opadła. Trzeba odpuścić robienie rewolucji. Coraz bardziej zaostrz się dyscyplina, pierwsze czystki. Pojawia się hasło „budowania socjalizmu w jednym kraju” - ma to służyć polityce zagranicznej Stalina.

1928 rok - VI Kongres, ma charakter rocznicowy 80 rocznica „Manifestu Komunistycznego”. Rozpoczyna się kryzys gospodarczy, czyli pojawia się kolejna szansa przejęcia władzy. Pojawia się doktryna wystąpienia wprost przeciw partiom socjaldemokratycznym jako „faszystowskim” - idea socjalfaszyzmu. ZSRR jest jedynym kontynuatorem dzieł Marksa, ale dla Stalina ważniej racja stanu niż los robotników. W partii dochodzi do jej bolszewizacji, aby przez to dzięki swej masowości była silniejsza. Do kolejnego Kongresu minie 7 lat, ale w międzyczasie dużo się dzieje.

Całkowite przebudowanie ideologii. Od 1932 roku faszyzm staje się największym wrogiem. Olbrzymia propaganda przeciw faszyzmowi w 1932 powstaje Komitet Antywojenny. Działa agent Mumenberg?, który zakłada ten komitet, protesty przeciw wojnie, propaganda rozbrojeniowa, zasiada wiele znanych osobistości np. Szwalcer.

Powstaje specjalny ruch Amsterdam Plejen 1932 rok, przeciw faszyzmowi i wojnie, ZSRR pokazany jako państwo stojące przy obronie traktatu wersalskiego, Niemcy - wróg, obrona status quo, za demokratyzacją za rozbrojeniem. 1935 rok - I Kongres pisarzy w obronie pokoju i kultury. Zmienia się nastawienie do ruchu socjalistycznego: chęć porozumienia od 1934 roku próby współpracy. Jest to ostatni krok przed VII Kongresem Komintern.

ZAGADNIENIE 30

VII Kongres Kominternu i jego konsekwencje.

Odbywał się od lipca do sierpnia, główną rolę odgrywał na nim Georgij Dimitrow, staje się przewodniczącym Kominternu i wygłasza programowy referat. Największe zło: faszyzm. Demokracja przeżyła się do władzy dojdzie faszyzm, dlatego trzeba przed nim bronić, poprzez porozumienie się ze wszystkimi siłami lewicowymi, nawet na poziomie kierownictw. Powstają w Europie fronty ludowe np. we Francji (1937), w Hiszpanii (1936). Jest to sukces komunistów, nie wchodzą oni do tych frontów, ale nie są opozycją tylko tworzą koalicję rządową, co w polityce zagranicznej prowadzi do polityki antyfaszystowskiej.

Komintern istnieje do 1943 roku, zostaje rozwiązany, aby uwidocznić, że ZSRR wyzbywa się polityki ekspansywnej (oficjalnie), ekspansję prowadzi w inny sposób np. ZPP.

Te trzy Międzynarodówki to nie wszystko jest jeszcze IV założona przez Trockiego, czekająca cały czas na wojnę, chęć przejęcia władzy.

ZAGADNIENIE 32

Wpływ zmagań w Hiszpanii na rozwój sytuacji międzynarodowej w Europie.

Hiszpańska wojna domowa, choć toczyła się na terytorium tylko tego państwa, to jednak nie pozostała bez wpływu na ogólnie panujące w Europie stosunki polityczne. W mniejszym lub większym stopniu zaangażowane, bowiem w nią były niektóre kraje europejskie. W 1923 r. król Hiszpanii Alfons XIII przekazał pełnię władzy generałowi Miguelowi Primo de Rivera. Wprowadził on dyktaturę wojskową, zdelegalizował partię komunistyczną, zakazał strajków. W kraju nastąpiła poprawa sytuacji gospodarczej. W roku 1930 generał zrezygnował ze sprawowania władzy. Po wyborach w roku 1931 w Hiszpanii utworzono rząd republikański, a były król opuścił kraj. Niektórym regionom obiecano autonomiczny rząd i wprowadzenie języka miejscowego jako urzędowego. Uchwalono prawa zmniejszające wpływ kościoła na politykę państwa i życie codziennego. Do roku 1936 trwał okres demokratycznej republiki.

16 lutego 1936 r. w kolejnych wyborach parlamentarnych zwycięstwo odniosła lewicowa koalicja „frontu ludowego”. Powstał rząd „frontu ludowego” z udziałem demokratów republikańskich, socjalistów, komunistów i przedstawicieli związków zawodowych. Z rządem sympatyzował także, (choć oczywiście do niego nie wszedł), silny w Hiszpanii, ruch anarchistyczny. Przeciwko nowym władzom zawiązał się wkrótce spisek nacjonalistycznych generałów z J. Sanjurio na czele. Bunt w dniach 17-18 lipca 1936 r. w garnizonach w Maroku Hiszpańskim (gen. Franco) i w samej Hiszpanii zyskał poparcie prawie całej kadry oficerskiej, burżuazji, ziemiaństwa, znacznej części chłopów i hierarchii kościelnej, a spośród sił politycznych Falangi Hiszpańskiej (partia faszystowska) i monarchistów. Wobec oporu części armii, władz cywilnych i części społeczeństwa rebelianci nie osiągnęli celu. Rozpoczęła się krwawa wojna domowa trwająca do roku 1939.

Zarówno Niemcy jak i Włochy zdecydowały się poprzeć zbrojnie rebeliantów. Wysłano tu m.in. Legion Condor Luftwaffe, co zdaniem wielu historyków należy uznawać za poligon doświadczalny przed wybuchem II wojny światowej. Republikanom pomocy udzielił z kolei Związek Radziecki, wysyłając do Hiszpanii zarówno broń jak i ludzi. W Hiszpanii walczył jako dowódca brygad międzynarodowych generał Karol Świerczewski „Walter”, wyszkolony w ZSRR działacz Kominternu. Francja i Wielka Brytania, podobnie jak i inne kraje europejskie, ogłosiły zasadę nieinterwencji. Powstał w Londynie Komitet Nieinterwencji w wojnie w Hiszpanii, należały do niego oprócz Francji i GB również ZSRR, Niemcy, Włochy, a także Polska. W Hiszpanii obie walczące strony dokonywały okrucieństw. Republikanie mordowali duchownych i palili kościoły. Frankiści masowo rozstrzeliwali jeńców i przeciwników politycznych. Wielka masakra ludności cywilnej nastąpiła w czasie bombardowania baskijskiego miasteczka Guernica. Temu wydarzeniu poświęcony jest jeden z najsłynniejszych obrazów Pabla Picassa, po raz pierwszy zaprezentowany na wystawie światowej w 1937 roku w Paryżu. Społeczeństwo europejskie z przerażeniem śledziło losy tej wojny. W samej Hiszpanii oba walczące obozy były skłócone wewnętrznie, jednak najostrzejsze spory rozdzierały republikanów. Działała, zorganizowana na wzór radziecki, komunistyczna policja polityczna. Dochodziło do walk zbrojnych pomiędzy komunistami prostalinowskimi, trockistami i różnymi odłamami anarchistów. Obrona legalnego rządu pochodzącego z wyborów, przemieniała się powoli w anarchistyczną rewoltę.

Do Hiszpanii przybywali ochotnicy ze wszystkich państw europejskich. Drobna ich część chciała stanąć po stronie frankistów, ale znaczna większość pragnęła  wspomóc republikanów. Robotnicy i intelektualiści, zwolennicy komunizmu, a także ci, którzy uważali tę wojnę za front walki z faszyzmem napływali do Hiszpanii tworząc Brygady Międzynarodowe. Włochy, Niemcy i portugali uznają rząd utworzony przez Franco w Burgos i nawiązują z nim stosunki dyplomatyczne. Rząd Republikański za pośrednictwem MSZ Alvareza del Vayo złożył skargę do LN (listopad 1936) jednak Rada LN nie potępiła nawet oficjalnie tej agresji, wezwała jedynie obcych ochotników do opuszczenia Hiszpanii. Ogromną niesprawiedliwością ze strony LN było traktowanie na równi legalnego rządu republikańskiego i rebeliantów.

Na jesieni 1937 roku odbywa się konferencja państw morskich w Nyon koło Genewy w celu zwalczania piractwa na M. Śródziemnym, tj. uniemożliwienia ataków na statki handlowe zmierzające do portów hiszpańskich. Ochotnicy z brygad międzynarodowych zaczęli opuszczać Hiszpanię pod koniec 1938 roku, rząd republikańskie pozostał bez szans. Ostatecznie gen. Francisco Franco zwyciężył (27 lutego 1939 jego rząd uznały GB i Francja), wprowadzając system konserwatywnej, autorytarnej dyktatury, wspieranej przez Kościół, która przetrwała 39 lat.

ZAGADNIENIE 34

Polityka zagraniczna ZSRR w latach 30.

W roku 1934 Stalin wzmacnia państwo i głosi hasło budowy socjalizmu w jednym kraju. Ważnym czynnikiem dla polityki zagranicznej ZSRR jest wejście Japonii do Mandżurii we wrześniu 193 roku. Są tam linie kolejowe podzielone na płn. w ZSRR i płd. w Japonii. Aby tego chronić stają tam wojska, armia japońska robi bunt i opanowuje Mandżurię - Republika Mandżukuo luty 1932, później Cesarstwo Mandżukuo całkowicie podległe Japonii, będącej gwarantem granic Mandżukuo. W Japonii do władzy dochodzą militaryści zależy im na budowania napięcia na granicach 1932 - 1935, choć ZSRR próbuje to wyciszyć. Zaczyna dostrzegać zagrożenie i zawiera ze swymi zachodnimi sąsiadami szereg układów o nieagresji. Z Polską 27 lipca 1932 rok - traktat o nieagresji, 26 stycznia 1934 rok - polityka o niestosowaniu przemocy. Ważnym krokiem jest podpisanie definicji agresora: „każde państwo, które narusza granice innego kraju”. Tą definicję podpisują wszystkie zachodnie kraje.

Doktryna polityki zagranicznej ZSRR: między kapitalizmem, a komunizmem jest wielka przepaść, dlatego kraje te skazane są w przyszłości na wojnę, do której doprowadzi ZSRR. Grozi nam obca napaść, spisek krajów kapitalistycznych przeciw ZSRR, narzędziem do tego jest LN - propaganda sowiecka. ZSRR nie chce być jednak odizolowany, najgorszy jest dla niego projekt Paktu Czterech. Ważnym problemem dla ZSRR było dążenie do uznania dyplomatycznego, w roku 1933 nawiązanie stosunków dyplomatycznych z USA, rok później z Czechosłowacją i Rumunią. Dzięki temu rośnie autorytet państwa, propaganda kraju demokratycznego, antyfaszystowskiego. Od tej pory silny akcent antyniemiecki, chęć obalenia Hitlera najlepiej cudzymi rękami. Jest na to kilka sposobów, w 1934 r. ZSRR zostaje dzięki Francji wprowadzony do LN, jako stały członek. Negocjacje nad projektem Paktu Wschodniego. Brak zgody na Polski na przemarsz wojsk radzieckich przez jej terytorium. Podpisanie paktu o wzajemnej pomocy maj 1935 z Francją. Do podobnego układu dochodzi 16 maja 1935 z Czechosłowacją, tylko, że najpierw musi nadejść pomoc Francji a dopiero potem ZSRR.

Od roku 1936 rozwój doktryny politycznej Stalina, który chce wywołać konflikt na skalę europejską. Wojna domowa w Hiszpanii - nie chodzi tam o pomoc z czystych pobudek, Stalinowi zależy by konflikt trwał długo, oraz żeby skonfliktowały się jeszcze Francja z Niemcami. Niemców poparłyby Włochy, a Francję GB i w ten sposób Stalin miałby wszystko załatwione. Taki sam rozwój wydarzeń, jeśli chodzi o Czechosłowację, Niemcy przeciw niej, Frakcja przyjdzie z pomocą i wojna gotowa.

ZAGADNIENIE 35

Pakt antykominternowski - przesłanki sojuszu i jego konsekwencje.

VII Kongres Międzynarodówki Komunistycznej, obradujący w sierpniu 1935 roku w Moskwie potępił Niemcy i Japonię jako „podżegaczy wojennych”. W tymże roku rozpoczęły się pierwsze rozmowy dotyczące sojuszu japońsko - niemieckiego. Hitler wiązał z nim duże nadzieje, gdyż postawa japońska na Dalekim zachodzie był antybrytyjska i antyradziecka, co było okolicznością sprzyjającą planom Hitlera.

W pierwszej połowie 1936 roku negocjacje prowadzone głównie w Berlinie przyspieszono i już w czerwcu gotowy był projekt układu. Wyeksponowano w nim ogólne cele walki z komunizmem międzynarodowym, ten czysto ideologiczny charakter miał uspokoić Zachód. Układ przeciw Międzynarodówce Komunistycznej, tzw. pakt antykominternowski podpisano w Berlinie 25 listopada 1936 roku. Został zawarty na pięć lat i miał być otwarty dla innych państw, „których wewnętrzny pokój wewnętrzny zostanie zagrożony rozkładową działalnością Międzynarodówki Komunistycznej”. Dołączony do układu protokół dodatkowy nie wnosił nic nowego. Ważne było tajne porozumienie uzupełniające, które wyraźnie wskazywało, że wymierzono je przeciw ZSRR. W razie konfliktu Niemcy i Japonia zobowiązywały się „nie czynić niczego, co ułatwiałoby sytuację ZSRR”. Oba państwa zobowiązały się nie zawierać bez porozumień z sobą żadnych układów politycznych z ZSRR sprzecznych z duchem niniejszego porozumienia.

Znamienne jest to, że o tajnym załączniku nie zostały poinformowane Włochy. Walkę z komunizmem Mussolini jednak w pełni popierał i w konsekwencji 6 listopada 1937 roku podpisał pakt antykominternowski. Po podpisaniu tego dokumentu Włochy stwierdziły, że z LN nie mają nic wspólnego i wystąpiły z niej 11 grudnia 1937 roku. W ten sposób zostały stworzone podstawy do kształtowania się osi Berlin - Rzym - Tokio. W 1939 roku do paktu antykominternowskiego przystąpiły jeszcze Węgry, Mandżukuo i Hiszpania.

ZAGADNIENIE 37

Anschluss Austrii w 1938 roku.

Kanclerz austriacki Schuschnigg zostaje zaproszony przez ambasadora niemieckiego w Wiedniu Pappena w lutym 1938 roku do górskiej rezydencji Hitlera w Berchtesgaden. Gościom z Wiednia przedłożono długi szereg żądań, domagając się ich natychmiastowego przyjęcia. Schuschnigg zasłaniał się brakiem konstytucyjnych uprawnień, po powrocie zwołał 14 lutego posiedzenie rządu z udziałem głowy państwa Miklasa, któremu przedłożył swoją dymisję. Nie znalazł jednak się nikt na jego miejsce i stanowisko musiał utrzymać. A Austria musiała wszystkie żądania przyjąć. 15 lutego dochodzi do rekonstrukcji rządu, przywódca austriackich hitlerowców Seyss - Inquart otrzymał resort spraw wewnętrznych i nadzór nad policją (pełna swoboda działania dla hitlerowców).

Opinia i reakcje Europy były następujące. Włosi obawiali się sąsiedztwa niemieckiego i zwrócili się nieco w stronę brytyjską, ale nic z tego nie wyniknęło. Quai d'Orsay próbowało podejmować pewne kroki. Delbos 26 lutego podkreślił, że utrzymanie odrębności Austrii jest ważną sprawą dla pokoju europejskiego. Stanowisko Czechosłowacji było uzależnione od Francji, a Polska bagatelizowała całą sprawę. Beck uważał, że zwrócenie ekspansji na południe jest dla Polski nawet korzystne, ogromny błąd!!!

20 lutego w Reichstagu Hitler podkreślił, że nie może pozostać obojętny wobec 10 mln Niemców żyjących poza granicami Rzeszy (chodziło o Austrię i Czechosłowację). Natomiast Schuschnigg ogłosił plan przeprowadzenia plebiscytu, czemu Niemcy byli zdecydowanie przeciwni. Hitler zareagował siłą: wydał rozkaz by armia przygotowała się do wkroczenia do Austrii. Zarazem specjalni wysłannicy mieli zmusić Schuschnigga by odwołał plebiscyt. Rząd w Wiedniu był bezsilny, a cała Europa obojętnie się temu przyglądała.. faktycznie sprawa rozstrzygnęła się już 11 marca. Tego dnia wysłannik Hitlera przywiózł do Seyss - Inquartowi ultymatywne żądanie odłożenia głosowania, w przeciwnym razie armia niemiecka miałaby wkroczyć do Austrii (stosunek sił 10:1). Schuschnigg musiał ustąpić.

To jednak było już za mało dla Hitlera i Göringa, teraz chcieli dymisji Schuschnigg i na jego miejsce miał wstąpić Seyss - Inquart, na to jednak nie chciał zgodzić się prezydent Miklas. Interwencje dyplomatyczne mocarstw w Berlinie zupełnie zlekceważono. Gdy okazało się, że Schuschnigg został zdymisjonowany Mussolini stwierdził, że nie ma już niepodległej Austrii. Nowy kanclerz nie wysłał jednak telegramu do Berlina z prośbą o wkroczenie wojsk, Auswartiges Amt po prostu go sfałszowało. Inwazja rozpoczęła się 12 marca o świcie. Za armią wkroczyło Gestapo aresztowania objęły około 70 tys. ludzi. Hitler przybył do Austrii po południu 12 marca w Linzu spotkał się z Seyss - Inquartem nie myślał jeszcze o całkowitej aneksji, jednak namowy Göringa i Goebbelsa zrobiły swoje. Hitler polecił Seyss - Inquartowi przygotowanie dekretu o włączeniu Austrii do Rzeszy. 13 marca 1938 roku przekreślone zostało istnienie Austrii jako odrębnego państwa. Hitler przybył 14 marca do Wiednia i tam ogłosił utworzenie Wielkich Niemiec - Grossdeutsches Reich.

Dla zachowania pozorów 10 kwietnia przeprowadzono plebiscyt mający potwierdzić zgodę ludności austriackiej na nowy stan rzeczy. Zgodnie z zarządzeniami plebiscyt ten dał wynik 99% za połączeniem z Rzeszą. Już w kwietniu 1938 roku zniesiono samą nazwę Austrii. Wprowadzając nowe określenie Marchia Wschodnia; prowincje Austria Dolna i Austria Górna przezwano na: Niederdonau i Oberdonau.

Z punktu widzenia strategicznego i ekonomicznego przyłączeni Austrii było dla Niemiec bardzo dobrym posunięciem. Sami mieszkańcy również liczyli po połączeniu z większym organizmem gospodarczym na poprawę sytuacji i rzeczywiście uległa ona pewnej poprawie. Jednak bardzo szybko okazało się, że reżim totalnego ucisku zaczął budzić w Austriakach uzasadniony sprzeciw.

ZAGADNIENIE 38

Brytyjska polityka appeasementu w latach 30.

Polityka ta była konsekwentna od pokoju wersalskiego. Do podstawowych celów brytyjskiej polityki zagranicznej należały: =>obrona imperium kolonialnego, które po I WŚ jest nadszarpnięte, osłabienie ekonomiczne kraju, upadek prestiżu, bo nie zawsze wygrywała. GB staje się coraz mniej atrakcyjnym dla dominiów, zaczynają inwestować we własny przemysł, wprowadzają parytet złota zbliżając się do USA np. Kanada. Brytyjczycy wiedzą, że kolejna wojna nie pozwoli im utrzymać kolonii.

Szczególnie aktywne są: Irlandia (od 1921 roku - autonomia), Egipt i Indie. Dodatkowym czynnikiem osłabiającym kontakt z dominiami jest Wielki Kryzys Ekonomiczny. Zagrożenia dla Imperium płynęły z wielu stron: => ze strony Dalekiego Wschodu w 1923 roku nie odnowiono brytyjsko - japońskiego sojuszu przeciwko ZSRR i USA, ale ZSRR jest już słaby i nie opłaca się występować przeciw USA. Japończycy stali się przez zerwanie stosunków dyplomatycznych wrogami. Anglicy boją się o swoją część Chin, GB grozi Japonii, że przerzuci swoją ekspansję na Syberię. W ten sposób w konflikt wejdzie Japonia i Rosja, a GB będzie języczkiem u wagi. Wszystko zaczyna się chwiać, gdy Japonia w 1937 roku atakuje Chiny, co uderza w GB, wtedy Rosja staje się dobrym partnerem GB.

Kolejne niepokojące wieści płyną z Europy Zachodniej. Od 1932 roku Brytyjczycy wiedzą, że Niemcy zmierzają do ostrego rewizjonizmu. W 1932 roku przestaje obowiązywać „Ten years rule” Komitet Obrony Imperialnej (CID) powołuje Komitet Rezerw Obronnych (DRC), który ma przygotować GB do wojny. Sugeruje on wydać 71 mln funtów na zbrojenia, Brytyjczycy szykują się na wojnę z Niemcami lub Japonią. Podstawą prawną jest Locarno. Pakt reński mówi, że Ren ma być bezpieczny, bo inaczej trzech na jednego. Dozbrajanie Niemiec ma jakąś rację bytu.

Kolejnym celem było podtrzymywanie niepodległości krajów mających wybrzeże. „Droga życia” - z Londynu do Indii przez Morze Śródziemne - więc to mieści się w ich strefie zainteresowania. Umacniają oni bazy na wybrzeżu Morza Śródziemnego, ale tam wpływ mają Włochy. 2 lutego 1937 roku układy brytyjsko - włoskie, status quo na M. Śródziemnym oraz wolność żeglugi dla GB.

Brytyjczycy mają świadomość tego, że jeżeli wojna wybuchnie na jednym froncie to mają szansę, a jeśli wybuchnie na trzech… wiadomo W październiku 1936 roku podpisany zostaje układ Rzym - Berlin. Konstelacja Niemiec, Japonii i Włoch jest dla GB ogromnym zagrożeniem. Poza tym nie mają szans w wyścigu zbrojeń z Niemcami, przy czym plan 71 mln funtów nie doszedł do skutku, m. in. Za przyczyną ministra finansów o zapędach autorytarnych D. Chamberlaina. Uważa on, że wojna będzie długa, więc trzeba reformować, aby przetrwać wojnę. Szkoda pieniędzy na zbrojenia, trzeba budować całą koniunkturę. W tym czasie Niemcy rozbudowują swoje lotnictwo i w ten sposób gwarancją przestaje być brytyjska flota.

W maju 1937 roku dochodzi do zmiany rządów, nowym premierem zostaje Chamberlain. Skoro GB jest niedozbrojona, więc musi zrobić wszystko by do wojny nie dopuścić: => szachować Japonię ZSRR, => całkowita izolacja od krajów kontynentu, ogłosić brak zainteresowania sprawami europejskimi, => dogadać się z jednym agresorem by wciągnąć go w akcję przeciw drugiemu, najłatwiej z Włochami, ale to nie wychodzi choćby przez ostry konflikt włosko - francuski; drugim pomysłem jest dogadanie się z Niemcami, (czego próbowano wielokrotnie) - układ o plebiscycie w Zagłębiu Saary, układ morski. W 1937 roku GB postawiła Niemcom wiele pytań o zbrojenie, o ich plany, ale Niemcy się obraziły, czyli plan dogadania się z Niemcami upadł.

Brytyjczycy od samego początku uważali, że Niemcy są pokrzywdzeni, więc godzili się na rewizjonizm, byle nie na zachodzie. Godzili się na rewizję w kierunku Czechosłowacji, granic z Polską, na dominację niemiecką na Bałkanach, żaden z tych rejonów nie leżał w strefie zainteresowań GB. W ostateczności gotowi byli na oddanie Niemcom ich kolonii.

Appeasement był drogą wyjścia od grudnia 1935 roku do roku 1937 głosicielem tej teorii był Eden. Kolejnym aspektem było, że jeżeli nie chcemy być sojusznikiem to możemy się przeciwstawić współpracując z Belgią i Francją. Problemem było czy zawrzeć sojusz wojskowy z Francją - nie, bo to wciągnie w wojnę, lepiej współpracować bez sojuszu, zawsze zostaje furtka. Nie można było pomóc na lądzie, bo nie było armii lądowej, żaden polityk nie umieściłby mobilizacji w swym programie wyborczym, bo byłoby to samobójstwo polityczne.

Polityka brytyjska to polityka łagodzenia nastrojów wszystkich krajów, które czegoś się domagają. Wyrazem tego była reakcja na Anschluss Austrii, kwestię Sudetów, kiedy to Chamberlain leci do Hitlera pertraktują i z Monachium przywozi papierek, że uratował pokój, ale Hitler niczym się nie przejął. Zmiana przychodzi dopiero w marcu 1939 roku, gdy GB udzieliła gwarancji dla Polski, ale wtedy było już za późno…

ZAGADNIENIE 39

Monachium 1938.

Droga do Monachium rozpoczęła się już na początku 1937 roku. W III Rzeszy już wtedy istniały plany podporządkowania Czechosłowacji. Wymierną rolę odegrał tu przywódca niemieckiej partii w Czechosłowacji Konrad Henlein. Rozumiejąc zagrożenie prezydent Benes szukał pomocy w wielu stolicach europejskich. Najważniejsze było stanowisko GB i Francji. Francja nie chciała wplątać się w wojnę przez Czechosłowację, nowy rząd Daladiera z MSZ Georgem Bonetem był za porozumieniem z Niemcami. We wrześniu 1938 dochodzi do rozmów Chamberlaina z Hitlerem, w Berchtesgaden, wysłuchał on tylko praktycznie skarg Hitlera na złe traktowanie Niemców sudeckich. Francja i GB opracowały dokument, który stwierdzał, że Czechosłowacja powinna natychmiast odstąpić Rzeszy okręgi zamieszkane przez Niemców sudeckich. Propozycja rozbioru złożona przez państwa, na które tak liczono była ogromnym ciosem. Nikt nawet nie raczył wysłuchać strony czechosłowackiej!!! Ostatecznie rząd w Pradze wyraża zgodę na propozycje francuskie i brytyjskie. W Bad Godesbrgu dochodzi do kolejnego spotkania Chamberlaina z Hitlerem, powstaje tzw. Memorandum godesberskie, zwiększa obszary, które mają być przekazane Niemcom 1 października. Na pomysł konferencji wpadł Roosevelt, Chamberlain natomiast zwrócił się do Mussoliniego, aby został jej inicjatorem.

Konferencja szefów rządów czterech mocarstw: Hitlera, Mussoliniego, Chamberlaina i Daladiera odbyła się w Monachium w piątek 29 września 1938 roku. Trwała od 12:45 do około 01 w nocy z 29 na 30 września. Chamberlain i Daladier wręczyli tekst zawartego układu delegacji czechosłowackiego MSZ, nie oczekując praktycznie żadnej deklaracji. Oczekiwano tylko, aby do godziny 17 czechosłowackie MSZ wysłało swojego przedstawiciela do Berlina na posiedzenie komisji międzynarodowej.

30 września, Chamberlain podpisał z Hitlerem deklarację, iż oba państwa będą rozważać metodą konsultacji zagadnienia ich obchodzące, aby usunąć wszelkie powody do nieporozumień, przyczyniając się w ten sposób do utrzymania pokoju w Europie. Brytyjski premier był głęboko przekonany, że dzięki temu uratował pokój przynajmniej na okres jednego pokolenia. Podobną deklarację podpisała Francja 6 grudnia 1938 roku.

Sytuację osłabienia wykorzystała Polska oraz Węgry. Wystosowano do MSZ Kamila Krofty ultimatum dotyczące Zaolzia, i w efekcie zajęto tereny Zaolzia. Jeśli chodzi o roszczenia Węgier to w dniach 9 - 13 października 1938 roku w miejscowości Komarno na Słowacji odbyły się negocjacje węgiersko - czechosłowackie nie przyniosły one jednak oczekiwanych efektów. Poproszono sygnatariuszy monachijskich o arbitraż w tej sprawie. Odbył się w Wiedniu 2 listopada 1938 roku. Byli na nim MSZ Ribbentrop, Ciano, Koloman Kanya i Frantisek Chvalkovski. Wynik arbitrażu był taki, że pas Słowacji i Ukrainy Zakarpackiej, zostają oderwane od Czechosłowacji i oddane Węgrom, co ma nastąpić w okresie od 5 do 10 października. Tak, więc w wyniku układu monachijskiego, regulacji granicy z Polską oraz arbitrażu wiedeńskiego Czechosłowacja straciła łącznie, 42 tys. km² oraz ok. 4,7 mln ludności.

ZAGADNIENIE 40

PAKT RIBBRNTROP-MOŁOTOW.

GENEZA:

1. STYCZEŃ 1939- rozmowa w BERCHTESGADEN Hitlera z polskim ministrem

spraw zagranicznych. Niemcy, jak zapowiadał Hitler chcą, aby Polska pozostała

starym państwem bez względu na to, co się dzieje w Rosji. Interesy Niemców to

tylko KARPATY, a nie Ukraina. Niemcy chcą Polskę za sojusznika, który

pozwoli jej połączyć się z Prusami Wschodnimi za Ukrainę.

2. 6 STYCZEŃ 1939- rozmowa w Monachium BECKA z RIBENTROPEM. Spraw

ukraińska należy tylko do Polski, ale za wyraźne stanowisko antyrosyjskie Polski,

co warunkowałoby wspólne interesy z Niemcami. Polska miałaby przystąpić do

paktu antykomiternowskiego. Polska tą propozycję odrzuciła

3. Hitler widząc niezmienność Polski postanowił zmienić swą politykę. Należy dojść

do porozumienia z ZSRR kosztem Polski

4. 15 MARZEC 1939- Niemcy zajęli PRAGĘ

5. Francja sądzi, że Niemcy zaatakują Węgry, Rumunię i Chorwację

6. Londyn stara się bronić te państwa przed atakiem, uruchamiając swoją dyplomację

7. 31 MARZEC 1939- Londyn udziela gwarancji dla Polski, a później Rumunii i Grecji. Oznacza to faktyczne zaangażowanie się Wielkiej Brytanii w sprawy Europy Środkowo-Wschodniej i koniec marzeń Hitlera o ewentualnym sojuszu

8. 1938- MARZEC 1939- Niemcy wysuwają żądania w sprawie Gdańska do Polski, która odmówiła

1. autostrada przez Pomorze w zamian za rekompensatę terytorialną na Ukrainie

9. 26 MARZEC 1939- ambasador Polski- LIPSKI zawiózł do Berlina ,,kategoryczne nie'' na ponowioną wcześniej żądania Niemiec w sprawie Gdańska. Był to punkt zwrotny w polityce Hitlera

10. Hitler nakazuje wojsku przygotować plan ataku na Polskę

11. 3 KWIECIEŃ 1939- Gen. KEITEL wydał dekret do przygotowani do ,, operacji białej'', jak miał się nazywać atak na Polskę, który miał się zacząć w każdej chwili po 1 WRZESNIA 1939.

12. 11 KWIECIEŃ 1939- Dekret Hitlera mówiący o tym, że decyzja wojny z Polską jeszcze nie zapadła, jeśli ta zmieni swoją politykę. Za swój cel nadzień dzisiejszy Hitler uważał izolowanie Polski tak, aby doszło do wojny tylko z nią. Wtedy to pojawiły się pierwsze myśli zbliżenia do Rosji

13. 23 MAJ 1939- Hitler wydaje dokument, w którym stwierdza:

,, Nie może być mowy o oszczędzeniu Polski i stąd nasza decyzja.- zaatakować Polskę przy najbliższej odpowiedniej okazji. (…) Nie wykluczone, że Rosja okaże brak zainteresowania zniszczeniem Polski''.

Okazało się, że Hitler bał się zbliżenia ze Stalinem i raczej go nie chciał. Stalin

nie miał takich obaw uważając, że ideologia nie może zaprzepaścić wspólnej

polityki. Po konferencji w Monachium Stalin stwierdził, że nie jest możliwe stworzenie odpowiedniego systemu bezpieczeństwa europejskiego, które oddaliłoby od Rosji zagrożenie ze strony Niemiec. Trzeba więc porozumieć się z Niemcami.

10 MARZEC 1939- Stalin przemawia na XVIII zjeździe partii komunistycznej ZSRR

o polityce zagranicznej.

- chwali on Hitlera

- mówi o tym, że Niemcy nie mają zamiaru atakować Ukrainy

- był to oficjalny zwrot w polityce ZSRR i pierwszy krok w kierunku

zbliżenia się o Niemiec. Inicjatywa zbliżenia wyszła więc od Stalina,

który od kilku miesięcy myślał o rozbiorze Polski. Rozbiór ten

gwarantowałby bezpieczeństwo ZSRR ze strony Niemiec.

- Stali uznał tym samym, że wojna może być korzystniejsza dla ZSRR

niż próby stworzenia bezpieczeństwa europejskiego. Fakt

przystąpienia Anglii do możliwej wojny z Niemcami powodował

pozyskanie Rosji jako sojusznika albo przez Niemcy, albo przez kraje,

które zagrażają Niemcom.

17 KWIECIEŃ 1939- ambasador ZSRR w Berlinie MIEREKAŁOW odwiedził niemieckiego podsekretarza stanu WEIZSAECKERA, któremu oświadczył, że Rosja chce normalizacji stosunków z Niemcami.

MAJ 1939- Stalin dymisjonuje LITWINOWA, który jest rzecznikiem pokoju:

- autor paktu o określeniu napastnika

- autor genewskiego hasła,, pokój nie jest podzielny''

Na jego miejsce komisarzem spraw zagranicznych zostaje MOŁOTOW. Jest to ukłon do Hitlera, który ten oczytał pozytywnie. Ani Paryż ani Warszawa nie wierzyły w porozumienie miedzy Niemcami a Rosją, które było coraz bliższe. Nadal istniała nieufność między Rosją a Niemcami. Niemcy sądził, że Rosja rozmawia z Hitlerem po to by uzyskać lepszą cenę sojuszu z Anglią. Było to wynikiem działań Mołotowa., który grał na zwłokę i prowadził negocjacje z Anglią, Francją równolegle jak z Hitlerem. Stalin czekał na aferę, która pozwoliłaby odzyskać utracone prowincje bałtyckie, czyli Estonię, Łotwę i Finlandię, a także część Polski i Rumunii.

18 KWIECIEŃ 1939- Traktat sojuszu trzech mocarstw podyktowany przez Moskwę

po negocjacjach angielsko-rosyjskich.

- Anglia, Francja i Rosja przyjdą sobie z pomocą w razie ataku

na któreś z nich, ale i państwa sąsiadujące z ZSRR jeśli któreś

z nich zostanie napadnięte

- co dziwne najbardziej temu traktatowi sprzeciwiały się kraje

bałtyckie

27 MAJ 1939- Anglia przedstawia projekt:

- Rosja otrzyma pomoc Wielkiej Brytanii i Francji w przypadku jej

wojny z Niemcami

- podobnych gwarancji miałaby udzielić Rosja innym państwom

zachodnio-europejskim w przypadku ataku na nie Niemiec

● Niemcy w tym czasie przestały aktywnych negocjacji z Rosją, czekając na jej definitywne opowiedzenie się po którejś stronie. Pod koniec maja zerwali jednak politykę wyczekiwania.

30 MAJ 1939- niemiecki sekretarz stanu WEIZSAECKER rozmawia z

ASTACHOWEM. Informuje go, że Niemcy są gotowe do rozmów

politycznych jak i gospodarczych z Rosją

● W maju Rosja posiadała więc dwa projekty sojuszu:

- szczegółowy angielsko-rosyjski

-ogólny o normalizacji ze strony Niemiec

Rosja chciała zobaczyć co uzyska od Niemiec.

2 CZERWIEC1939- projekt MOŁOTOWA kierowany do Anglii.

- krytykował on projekt angielko-francuski z 27 maja

- dawał on rosyjskie poparcie tylko Belgii, Grecji i turcji

- celowo nie mówił nic o Holandii i Szwajcarii aby ostudzić zapał

Anglii i dać możliwość wykrystalizowania się oferty niemieckiej

14 CZERWIEC 1939- do Moskwy przybywa STRANG wysoki urzędnik Foreigin

Office aby dalej prowadzić negocjacje ze Stalinem

STRANG będąc w Moskwie zgodził się na możliwość interwencji Rosji w państwach bałtyckich w zamian za sojusz z Anglią i Francją przeciwko Niemcom. Stalin zażądał jednak nowych ustępstw żądając także zgody na ,,agresję pośrednią'' co dawałoby Rosji możliwość ataku na państwa bałtyckie praktycznie bez powodu. Mocarstwa zachodnie domagały się definicji ,,agresji pośredniej'' . Rosja prawie już oficjalnie weszła do frontu pokojowego przeciw Hitlerowi. Były to tylko dyplomatyczne manewry, aby wydobyć odpowiednio dobrą propozycję sojuszu od Hitlera.

29 LIPIEC 1939-rozmowa SCHULENBURGA z MOŁOTOWEM wynikająca ze

zmiany polityki Niemiec

1. Niemcy gotowi są zabezpieczyć wszystkie interesy ZSRR nawet sprawę

polską w zamian za sojusz

2. wspólne interesy na Bałtyku, przy czym Niemcy zgadzają się na zajęcie

krajów bałtyckich przez Rosję

3 SIERPIEŃ 1939- MOŁOTOW rozmawia z ambasadorem niemieckim jednak nie

zajmuje stanowiska wobec propozycji niemieckiej. Rosja chciała

także Litwy.

12 SIERPIEŃ 1939- ATACHOW zgłosił się do SCHULENBURGA ze zmienionym

stanowiskiem rosyjskim, które za wszelką cenę chce podjąć tajne

rozmowy w sprawie polskiej i w sprawie dawnych układów

rosyjsko-niemieckich. Chce by rozmowy toczyły się w Moskwie.

● w tym czasie Hitler przebywa w letniej rezydencji OBERSALBERGU gdzie po raz pierwszy poinformował włoskiego ministra spraw zagranicznych CIANO o możliwości wojny europejskiej. Włosi spodziewali się jej dopiero w 1942 roku. CIANO próbował zniechęcić Hitlera bo Włochy były całkowicie nieprzygotowane do wojny. 1 września dla Hitlera miał być ostatecznym terminem ataku na Polskę

14SIPERPIEŃ 1939- marszałek rosyjski WOROSZYŁOW skierował pytanie do

Francuzów i Brytyjczyków czy uzyska zezwolenie na przemarsz przez

WILNO i GALICJĘ w celu walki z Niemcami. Był to pretekst do

zerwania rozmów bo Anglicy wiedzieli, że Polska się na to nie zgodzi.

17 SIERPIEŃ 1939- SCHULENBURG oświadczył MOŁOTOWOWI, że Niemcy

chcą podpisać z Rosja pakt o nieagresji na 25 lat. W celu uściślenia go

lub pogłębienia tej współpracy do Moskwy przybędzie RIBENTROPP

● MOŁOTOW słysząc tę propozycję czuje się panem sytuacji, ale zgadza się na razie

na zawarcie przez ZSRR układu handlowego i kredytowego Niemcami. Nic nie

wspomina o zgodzie na przybycie ROBENTROPPA co jest kolejną grą

negocjacyjną.

19 SIERPIEŃ 1939- w Berlinie zostaje podpisany układ handlowy miedzy Niemcami

a Rosją. MOŁOTOW zgadza się na przybycie RIBENTROPPA do

Moskwy między 26- 27 sierpnia.

20 SIERPIEŃ 1939- Hitler wysyła osobistą depeszę do Stalina, w której ten prosi o przyjęcie RIBENTROPPA najpóźniej 23 sierpnia. Liczył, że uda mu się zaatakować Polskę już 26 sierpnia. Stalin zgadza się na to. Tego samego dnia w Niemczech poinformowano opinię publiczna o tym, że:

1. Niemcy mają zamiar podpisać pakt o nieagresji z Rosją i że w tym celu

RIBENTROPP wyjeżdża do Rosji

22 SIERPIEŃ 1939- Hitler podczas przemówienia do generałów niemieckich mówi

o ataku na Polskę w pierwszej kolejności przed Francją

23 SIERPIEŃ 1939- RIBENTROPP przybywa do Moskwy. Wita go wiceminister spraw zagranicznych POTEMKIN

♣23/24 SIERPIEŃ 1939- PAKT O NIEAGRESJI ♣

1. był to pakt o nieagresji tylko z nazwy- przewidywał, że obie strony powstrzymają się od wszelkich ataków siły. Wszystkie akcje agresywne oraz araki na drugą stronę czy to indywidualne czy we współdziałaniu z innymi mocarstwami

2. miał on wzmocnić pokój między Niemcami a ZSRR- jeżeli jedna ze stron stanie się przedmiotem akcji ze strony trzeciego mocarstwa, druga strona nie udzieli temu trzeciemu mocarstwu żadnej pomocy.

3. przewidywał podział strefy wpływów pomiędzy Niemcy i ZSRR wzdłuż linii biegnącej od Bałtyku do Morza Czarnego

4. ustalono, że w Polsce Niemcy nie przesuną się dalej na wschód jak do linii rzek PISA-NAREW-WISŁA-SAN

SUTEK:

1. spowodowało to ochłodzenie stosunków z pozostałymi państwami antykomiternowskimi:

-WŁOCHAMI

- HISZPANIĄ

- JAPONIĄ

2. Spowodował komplikacje w stosunkach Trzeciej Rzeszy z Japonią

3. Wywarł negatywny wpływ na losy Niemiec

23 SIERPIEŃ 1939- rząd USA znał już cele sojuszu niemiecko-radzieckiego- kilka godzin po podpisaniu radca prawny ambasady niemieckiej w ZSRR- HERWATH przekazał poufnie treść aneksów swojemu koledze z ambasady USA

4 . Dyplomacja polska niedoceniała znaczenia układu, a wywiad polski nie zdobył informacji

o tajnym aneksie. Sądzono, że zagrożenie niemieckie dotyczy tylko obszarów spornych z

Niemcami

5. do 1939 prowadzono silną akcję propagandową oskarżając Polskę i prześladowanie mniejszości niemieckich i łamanie traktatów

6. Uderzenie na Polskę Hitler próbował przedstawić jako wyprawę karną przeciw państwu naruszającemu pokój

ZAGADNIENIE 46

Wojna radziecko-fińska

U Rosjan duży niepokój wywoływało położenie Leningradu- tuż nad granicą z Finlandią ( w Karelii granica 23 km od Leningradu). . Wiosną 1938 roku starano się wymusić na rządzie fińskim zgodę na przejęcie przez ZSRR części przesmyku karelskiego, półwyspu Hanko u wejścia do Zatoki fińskiej oraz kilku małych, lecz strategicznie ważnych wysp między Leningradem a Finlandią. Ówczesna sytuacja polityczna nie pozwoliła Moskwie na bardziej zdecydowane działania. Podjęto je ponownie po zdobyciu Polski, tym bardziej, że pakt Ribbentrop-Mołotow dawał ZSRR wolną rękę w krajach bałtyckich z Finlandią włącznie. Zawarto układy z Estonią, Łotwą i Litwą ma przełomie IX i X 1939 r. i zwrócono się także w stronę Finlandii. Liczono na łatwy łup.
5 X 1939 roku Kreml zaproponował wymianę terytoriów tak, by odsunąć granicę od Leningradu i linii kolejowej. . Żądania radzieckie były nie do przyjęcia. Ich spełnienie pozbawiłoby Finlandię wszystkich urządzeń obronnych i oddało praktycznie cały kraj na łaskę Kremla. W Moskwie działał też fiński komunista- Otto Kuusinen, domagający się radzieckiej interwencji przeciwko swej ojczyźnie. Stalin zdecydował się na atak, mimo układu o nieagresji z 1932 r.

Starano się zrzucić winę na napadniętego. 26 XI 1939 r. Mołotow w nocie oskarżył Finlandie o ostrzelanie dzień wcześniej jednej z wiosek radzieckich. Żądano wycofania wojsk fińskich o 20-25 km od granicy. Finowie odpowiedzieli 29 XI, że strzały miały miejsce, ale po stronie radzieckiej, lecz gotowi byli do rozmów. Moskwa stwierdziła, że układ o nieagresji został złamany, zerwała stosunki dyplomatyczne z Finlandią licząc, że dzięki swej olbrzymiej przewadze militarnej bez trudu opanuje cały kraj i szybko wchłonie w swój organizm państwowy jako kolejną republikę.

30 XI zaatakowane zostały fińskie posterunki przygraniczne i opanowano kilka miejscowości, niespodziewanie ujawnił się nowy rząd fiński pod przywództwem Kuusinena. 1 XII 1939 r. „rząd” ogłosił powstanie Ludowej Republiki Finlandii. Moskwa natychmiast udzieliła mu swego uznania i podpisała układ 2 XII , w którym ten fikcyjny ,,rząd'' zrzekł się na rzecz ZSRR wszystkich będących przedmiotem sporu terytoriów.
Sami Finowie nie mieli jednak złudzeń co do intencji radzieckich i przystąpili do heroicznej obrony. Finowie stawili dzielny opór na linii umocnień, zwanej linią Mannerheima.
Dzięki srogiej zimie i dobrej znajomości terenu Finowie zadawali ogromne straty wojskom radzieckim. W końcu grudnia ofensywa zamarła na wiele tygodni.

Finlandia zwróciła się do Ligi Narodów ze skargą i 14 XII za niczym sprowokowaną agresję ZSRR został usunięty z Ligi Narodów. Nałożono na ZSRR sankcje.

Finlandii udzielono pożyczek na broń, w Europie organizowano składki na fundusz pomocy. W trudnym położeniu były Niemcy, które sympatyzowały z Finlandi,m jednak nie chciały sobie komplikować stosunków z ZSRR. Mimo to, udzielały poufnie pomocy Finom.

Rządy Anglii i Francji też podjęły próbę udzielenia pomocy napadniętym. Rozpoczęto tworzenie korpusu ekspedycyjnego, w skład którego miała wejść także polska brygada. Pomocy Finlandii udzielały więc i kraje alianckie, jak i państw Osi. W walkach po stronie fińskiej uczestniczyli ochotnicy z różnych państw, jednak wsparcia wojskowego od jakiegokolwiek państwa nie było.
Przywódcy fińscy realnie oceniając sytuację, że kolejna ofensywa wojsk radzieckich zakończy się powodzeniem i dlatego próbowali zawrzeć z Moskwą porozumienie. Nadwyrężony prestiż armii radzieckiej nie pozwalał jednak Stalinowi wycofać się z tej wojny. 1 II 1940 roku podjęto więc na Kremlu, decyzję o kolejnej wielkiej ofensywie. Przełamano linie Mannerheima, a w marcu Rosjanie przeszli po lodzie Zatokę Fińską i parli na Helsinki. Finowie zostali zmuszenie do cofnięcia się na ostatnią już linię obrony w przesmyku między miastem Viipuri a jeziorem Ładoga. Zdziesiątkowana armia fińska z najwyższym trudem utrzymywała swe pozycję. Było oczywiste, że armia fińska nie przetrzyma już kolejnych ataków. Jedyną szansą stało się spełnienie części wysuwanych przez Moskwę żądań. Zgłoszono za pośrednictwem Szwecji gotowość do rozmów, na co zgodzili się Rosjanie zmęczeni także przedłużająca się wojną. 8 III 1940 roku udała się do Moskwy fińska delegacja na rozmowy. . Walki przerwano 13 III. 1940 r.

Podpisany 12 III 1940 r. układ pokojowy oznaczał dla Finlandii utratę prawię 10% procent terytorium wraz z miastem Vipuuri. Granicę przesunięto o 150 km od Leningradu. Rosjanie otrzymali cały Przesmyk Karelski z miastem Wyborg, Zatokę Wyborską z wyspami, zachodnie i północne wybrzeża jeziora Ładoga. Finlandia zobowiązała się do nieutrzymywania na należącej do niej części Oceanu Lodowatego (??) okrętów podwodnych i lotnictwa wojskowego. W rejonie Murmańska i murmańskiej linii kolejowej granice przesunięto na zachód. ZSRR przejął półwysep Rybacki i Średni. Finowie wydzierżawili ZSRR na 30 lat półwysep Hanko u wejścia do Zatoki Fińskiej, celem zorganizowanie tam bazy marynarki wojennej.

KONSEKWECJE

ZSRR stracił w tej kompromitującej kampanii ponad 280 tysięcy żołnierzy zabitych, zmarłych z ran i zaginionych, 3 tysiące jeńców, zyskał zaś niewiele terytorium, którego wartość strategiczna, jak potwierdziła to przyszła wojna z Niemcami, okazała się bardzo wątpliwa. Armia Czerwona się skompromitowała w wojnie z krajem, który była znacznie słabszy od ZSRR, nieudolnie prowadząc działania wojenne. Nie udało się Rosjanom mimo tej lekcji wprowadzić koniecznych zmian, co zaowocowało klęskami na początku „Barbarossy”.

Jednak pokój był raczej korzystny dla obydwu stron. Bowiem w obliczu katastrofy Finowie za cenę ustępstw terytorialnych obronili swą suwerenność. Rosjanie zwycięstwo okupili ciężkimi stratami, lecz nie doszło do przekształcenia się bilateralnej w wojny w konflikt międzynarodowy, czego obawiał się Kreml w przypadku ewentualnego zaangażowania się aliantów czy też może i Niemiec.

Politycy i sztabowcy Francji i Wielkiej Brytanii opracowywali różne koncepcje, ale nie doszło do udzielenia bezpośredniej pomocy wojskowej. Spowodowane to było różnymi trudnościami. Bez osłony lotniczej, z dala od baz, w mało znanym terenie desanty mogły skończyć się niepowodzeniem. Potwierdzeniem tego były działania w czasie kampanii norweskiej. W pomoc taką nie wierzyli sami Finowie. Jednak dostali oni pewne

W wojnie tej najłatwiejsze zwycięstwo odnieśli … Niemcy. Nie uczestniczyli bezpośrednio w walkach, ale uzyskali informacje o słabości Armii Czerwonej.

Wojna ta pokazała też, że wzniosłe idee integracji i jedności społeczeństw i krajów skandynawskich nie zdały egzaminu. Szwecja de facto nie udzieliła bezpośredniej pomocy wojskowej bojąc się włączenia do wojny. Chociaż dostarczana broń i pomoc humanitarna miały spore znaczenie dla Finów.

Wojna ta pokazała bankructwo Ligi Narodów, która nie była w stanie zapobiec działaniom zbrojnym

Finowie chcieli rewanżu za utracone terytoria, co zaowocowało współpracą z III Rzesza i przystąpieniem do wojny z ZSRR w 1941r.

ZAGADNIENIE 47

DZIAŁANIA WOJENNE NA ZACHODZIE I W SKANDYNAWII W 1940. ZMIANY GRANIC W EUROPIE ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ.

- Mimo formalnego wypowiedzenia wojny przez Wielką Brytanię i Francję na froncie zachodnim panował względny spokój

-Hitler zdawał sobie sprawę, że czas pracuje na jego niekorzyść i że siły brytyjsko-francuskie szybko rosną

- strategia po obydwu stronach nastawiona była na wyścig zbrojeń

- dowodzi tego kampania o dostęp do szwedzkiej rudy żelaza

KWIECIEŃ 1940- Anglicy i Niemcy postanowili opanować porty Norwegii

- Brytyjczycy podjęli zaminowywanie wybrzeży Norwegii

- Niemcy natomiast wkroczyli do Danii i wylądowali z powietrza i morza w Norwegii

- Niemcy po 2 miesiącach odnieśli tam całkowite zwycięstwo

DANIA

- Niemcy nie traktowali Danii jako kraju podbitego, zachowali władzę króla i rząd duński

- jednak wobec rosnącego ruchu oporu przejęli tam całkowitą władzę w 1943.

- sprawował ją pełnomocnik Rzeszy WERNEST BEST

NORWEGIA

- król i rząd norweski uszli do Wielkiej Brytanii, aby kontynuować walkę

- w Norwegii istniała grupa faszystów, która pragnęła przyłączenia Norwegii do federacji państw germańskich

ZACHÓD

10 MAJ 1940- wielka ofensywa Niemiecka zachodzie

- skierowana przeciw Francji, Belgii, Holandii i Luksemburgowi

- celem było ułatwienie ataku na Francję i Wielką Brytanię

- uderzenie nastąpiło w ARDENACH na granicy Francji, Belgii i Luksemburga

- autorem planu był ERICH von MANSTEIN-LEWINSKI

-zwycięstwo Niemców było skutkiem przewrotu w sposobie wojowania

- użyto czołgów, lotnictwa i dobrej strategii

- zdaniem czołgów było przełamanie frontu i zasianie zamętu na tyłach przeciwnika

- w ciągu 2 tygodni Niemcy zajęli prawie całą Holandię i Belgię

- królowa i rząd holenderski uszli do Londynu

- podobnie uczynił rząd belgijski

- natomiast król Belgii podpisał kapitulację 28 MAJA 1940 i udał się do niewoli

10 CZERWCA 1940- do wojny po stronie Hitlera przystąpił Mussolini

14 CZERWIEC 1940- Niemcy zajęli PARYŻ

- rząd francuski na czele z PETAINEM zwrócił się o zawieszenie broni

22 CZERWIEC 1940- rozejm francusko-niemiecki

- podpisano go w wagonie kolejowym w lasku koło CAMPIEGNE ( gdzie w 1918 o rozejm poprosili Niemcy)

24 CZERWIEC 1940- rozejm francusko-włoski

- Francję podzielono na część okupowaną ( wybrzeże zachodnie i wschodnie z Paryżem)

- część nieokupowaną

- Francja zachowała niewielką armię i flotę

HOLANDIA

- władzę podobnie jak w Norwegii i w Danii objął komisarz Rzeszy, którym został INQUART.

WIELKA BRYTANIA

- przygotowania do inwazji Wysp Brytyjskich nosiły nazwę operacji ,,Lew Morski''

- SIERPIEŃ/WRZESIEŃ 1940- naloty Niemieckie na Wielką Brytanię

- Niemcy ponoszą dotkliwe straty

- Niemcom pozostała jedynie możliwość blokady morskiej Wielkiej Brytanii

- w rachubę wchodziły tylko okręty podwodne

5 WRZESNIA 1940- USA odstąpiły Brytyjczykom 50 przestarzałych niszczycieli

- Brytyjczycy stosowali radary podwodne,

- uniemożliwiło to operację niemieckich okrętów podwodnych

- ciosem śmiertelnym dla Brytyjczyków mogło być nie tylko wygłodzenie Wysp Brytyjskich ale także wyparcie ich z Morza Śródziemnego

- Wielką Brytanię można było rzucić na kolana opanowując GIBRALTAR, MALTĘ i SUEZ.

- do tego konieczna była współpraca Włoch, ale też Hiszpanii i Francji

- Hitler spotkał się z dyktatorem hiszpańskim FRANCO

- FRANCO był gotów uderzyć na Gibraltar ale własnymi siłami

- w tym celu domagał się dużych dostaw uzbrojenia

- nie był przekonany o tym, jakoby dni Anglii były policzone

- na przeszkodzie koalicji przeciw Wielkiej Brytanii stanęła też niespodziewana agresja Mussoliniego na Grecję 28 PAŹDZIERNIKA 1940

- zamiast sukcesu Włosi ponieśli tam klęskę, a Grecy wtargnęli do Albanii

- ponadto 27 MARCA 1941- miał miejsce zamach stanu w BELGRADZIE

- rząd jugosłowiański doprowadził do trójprzymierza niemiecko- włosko- japońskiego

- rząd jugosłowiański zawarł też pakt o przyjaźni z ZSRR

- taka zmiana na Bałkanach pomieszała plany Hitlerowi z atakiem na ZSRR

6 KWIETNIA 1941- Niemcy i Włosi zaatakowali JUGOSŁAWIĘ

ZAGADNIENIE 48

Bitwa o Anglię I JEJ ROLA W II WŚ
Gdy Wehrmacht rzucił na kolana potęgę Francji, przyszedł czas na rozprawę z Wielką

Brytanią. Jednakże niemiecka armia była nieprzygotowana do inwazji na Anglię. Brakowało odpowiednich jednostek desantowych i okrętów mogących im zapewnić wsparcie. Tymczasem Królewska Marynarka Wojenna (Royal Navy) była jeszcze wtedy najsilniejszą flotą świata, tak więc słaba niemiecka Kriegsmarine nie miała z nią żadnych szans w bezpośredniej konfrontacji. Jedyną siłą, która była w stanie zniszczyć opór w Wielkiej Brytanii i przygotować "grunt" pod ewentualną inwazję było więc lotnictwo- Luftwaffe,

dowodzone przez Hermana Goringa.

Hitler liczył więc cały czas na możliwość zawarcia pokoju. Dlatego też wstrzymał ofensywę pod Dunkierką w czasie kampanii francuskiej, by umożliwić ewakuację Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego. Hitler zażądał, by Brytyjczycy dali mu wolną rękę w kwestii kontynentu i chciał nowego podziału kolonii. Ale Wielka Brytania pod wodzą nowego premiera Winstona Churchilla nie miała zamiaru iść na jakiekolwiek ustępstwa.

19 VII 1940 r. Hitler przedstawił swe propozycje w parlamencie, a dzień później Anglicy je odrzucili. Wobec takiej postawy Brytyjczyków pozostawała tylko wojna. Opracowywane były plany ataku na Anglię i w Dyrektywie nr 16 z 16 VII 1940 r. polecono przygotować szczegółowe plany inwazji na wyspy do połowy VIII. 1940 r - był to plan Seelowe (Lew Morski). Inwazję planowano w 3 etapach:

- działania lotnictwa - by zniszczyć lotniska, porty i węzły komunikacyjne w południowej Anglii, co zapewni panowanie w powietrzu

- sterroryzowanie ludności cywilnej bombardowaniami

- przerzut wojska i podbój wysp

Przygotowywano się do inwazji, gromadzono środki do przeprawy, koncentrowano siły przeznaczone do inwazji. Goring zapewniał, że w ciągu kilu tygodni Luftwaffe rzuci Brytyjczyków na kolana. 1 VIII Hitler podpisał dyrektywę OKW nr 17 o prowadzeniu wojny przeciw Anglii, a 2 VIII Goering podpisał plan działań lotniczych o kryptonimie Adler (Orzeł). Do przeprowadzenia ataków wyznaczono trzy floty powietrzne (z pięciu posiadanych). Brytyjczycy wystawili do obrony dywizjony myśliwskie, były to głównie myśliwce typów Spitfire i Hurricane. Siłami RAF-u (Royal Air Force) dowodził marszałek Hugh Dowding. W defensywie Wielkiej Brytanii wielkie znaczenie miała odegrać również możliwość czytania niemieckich rozkazów, szyfrowanych za pomocą maszyn Enigma. Kod Enigmy złamali już przed wojną trzej polscy kryptolodzy. Ważną rolę odegrała także sieć radarów, umieszczona na nabrzeżu, ostrzegająca odpowiednio wcześnie o niemieckich samolotach i wskazująca ich liczbę. Dzięki tym dwóm czynnikom atak wroga nigdy nie był zaskoczeniem, a dowództwo miało czas na zorganizowanie właściwych środków obronnych.

Przebieg bitwy
Bitwę o Anglię zwykło się dzielić na cztery zasadnicze fazy:

1) od 8 do 18 VIII, kiedy to Niemcy bombardowali cele wojskowe tj. porty, lotniska, sieci radarów oraz starali się zniszczyć RAF na ziemi lub w walce

2) od 19 VIII do 5 IX , gdy ataki skoncentrowały się na ośrodkach przemysłu zbrojeniowego i lotniskach oraz jednostkach RAF-u rozlokowanych w głębi Anglii

3) od 6 do 30 IX, kiedy naloty przeniosły się na brytyjskie miasta

4) od 1 do 31 X, gdy dochodzi już w głównej mierze do nalotów nocnych na miasta oraz walk myśliwskich

Istotnym wydarzeniem był omyłkowy nalot niemieckich bombowców na Londyn 24 VIII, za który RAF "zemścił" się podobnym atakiem na Berlin. Hitler rozkazał zmienić dyrektywy i obrać za cel bombardowań obiekty cywilne (głównie Londyn). Był to poważny błąd, który, wydaje się, zaważył na dalszym przebiegu bitwy, pozwolił bowiem odetchnąć produkcji zbrojeniowej i lotniskom imperium. Niemcy tracili codziennie dziesiątki samolotów wraz z najlepszymi pilotami. Nie byli w stanie złamać brytyjskiego lotnictwa, które znalazło wsparcie w sprzymierzonych pilotach (głównie Polakach i Czechach). Również alianckie maszyny okazały się być sprawniejszymi w podniebnych walkach od swych niemieckich odpowiedników.

W związku ze stratami Hitler przerwał walki, z których Luftwaffe wyszła uszczuplona o 1773 maszyny zniszczone i straciła 2500 doborowych pilotów. Inwazja na Anglię była kilkakrotnie przekładana, aż w końcu zapomniano o planach ataku. Jednostki Wehrmachtu, zgrupowane nad Kanałem La Manche, zaczynały przemieszczać na wschód.
Brytyjczycy stracili w walkach ok. 800 maszyn zestrzelonych.

Podsumowanie

Zwycięstwo sprzymierzonych w bitwie o Anglię miało wielkie znaczenie. Przede wszystkim oddalało od Brytyjczyków widmo inwazji, po drugie pozwoliło na rekonstrukcję sił i zaangażowanie się w walki na innych frontach. Miało też wielkie znaczenie propagandowe, gdyż zaprzeczało mitowi o niezwyciężonej armii niemieckiej. Patrząc dalej w przyszłość, widoczne jest również to, że gdyby nie zwycięstwo w tej bitwie, to ingerencja USA w wojnę w Europie i późniejsze powstanie drugiego frontu byłoby niemożliwe.
Zasługi wszystkich walczących w Royal Air Force pilotów najdobitniej wyraził sam premier Wielkiej Brytanii, Winston Churchill: "...Nigdy dotąd w dziedzinie ludzkich konfliktów, tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak nielicznym".

ZAGADNIENIE 49

BAŁKANY W CZASIE II WŚ

Niemcy rozciągnęli swoje panowanie nad Bałkanami, by odciąć tę część Europy od swoich przeciwników, oraz by zaopatrywać się z tych obszarów w naftę, żywność oraz siłę roboczą. Dyplomacja Hitlera zdołała pokłócić tamtejsze państwa, faworyzując Węgry i Bułgarię kosztem Rumunii i Jugosławii, dawnych sprzymierzeńców Francji. Następnie kraje, które ustąpiły Hitlerowi, zostały zepchnięte do roli satelitów i zmienione w bazy wypadowe, przy czym Jugosławia i Grecja zostały okrążone, napadnięte i podbite.

Pierwszym krokiem Hitlera w kierunku rozciągnięcia kontroli nad Bałkanami był arbitraż wiedeński z dnia 30 VIII 1940 r., mocą którego państwa "osi" odebrały Rumunii obszary uzyskane w poprzedniej wojnie, oddając Węgrom północny Siedmiogród, a Bułgarii południową Dobrudżę. Gdy w Rumunii doszło do rozruchów na znak protestu, król Karol abdykował (3 IX 1940 r.). Generał Antonescu, popierany przez Żelazną Gwardię, jedyną dopuszczoną partię polityczną, ogłosił się dyktatorem, a w dniu 14 IX oddziały hitlerowskie wkroczyły do Rumunii. Zatem Rumunia przyłączyła się do państw "osi" 23 XI 1940 r.

Węgry również przyłączyły się do przymierza Rzym-Berlin-Tokio razem ze Słowacją (20, 24 XI 1940 r.); Bułgaria została zajęta przez wojska niemieckie po podpisaniu przez ich premiera paktu z państwami "osi" (1 III 1941 r.).

Atak włoski na Grecję

Włosi chcieli na własną rękę zagarnąć Grecję. Mussolini nie tylko zaatakował Grecję, by rozszerzyć swe imperium, lecz również by zabezpieczyć sobie punkty wypadowe na Egipt, cel ataków jego oddziałów w Libii. Atak na Grecję wyszedł z Albanii (27 X 1940 r.). W przeciągu pierwszych dwóch tygodni oddziały włoskie doszły do rzeki Acheron, na południe od miasta Janina, tam jednak wojska greckie odparły je z powrotem do Albanii. Ciężkie burze śnieżne w górach przerwały grecką kontr-ofensywę i ocaliły wojska włoskie. Grecka piechota górska nie posiadała ani czołgów ani dział przeciwczołgowych, żywiła się czarnym chlebem i zależała od transportów przewożonych mułami. Armia włoska zaszyła się w swych zimowych leżach w górach Grecji i Albanii, aż do czasu, gdy Niemcy przyszli im na pomoc.

Kampania Bałkańska

W błyskawicznej trzytygodniowej kampanii (6-30 IV 1941 r.) Niemcy opanowali Jugosławię i Grecję, jedyny jeszcze dotąd wolny kraj na Bałkanach; dołączając w ten sposób południowo-zachodni zakątek Europy do swej fortecy kontynentalnej. Podbili oni państwo jugosłowiańskie, niedozbrojone, osłabione wewnętrznymi walkami pomiędzy Serbami, Chorwatami i Słoweńcami. Armia jugosłowiańska rozciągnęła się tak jak w Polsce, by bronić długiej linii granicznej, zamiast skoncentrować się w górach, czego nauczyły się potem oddziały powstańcze. Grecja została również podbita przez niemieckie czołgi i samoloty, gdy poprzednio. Z Egiptu przybyła brytyjska armia ekspedycyjna pod dowództwem generała Maitland Wilsona, by prowadzić walkę na zwłokę oraz poprzeć czynnie brytyjską obietnicę obrony Grecji. Ta armia ekspedycyjna była zbyt szczupła, by uratować Bałkany, dość jednak pokaźna, by swą nieobecnością w Afryce osłabić tam poważnie pozycję brytyjską. Podczas gdy flota brytyjska przewoziła tę armię do Grecji, niemiecka "Afrika Korps" przebyła Morze Śródziemne, by wyruszyć z Libii pod dowództwem Rommla.

Jugosławia

Jugosławia po agresji na Polskę ogłosiła neutralność. Zachowała pewną niezależność do końca 1940 r. dzięki zaangażowaniu III Rzeszy i Włoch w innych rejonach Europy. Jednak za neutralność musiała płacić dostawami żywności i surowców. Dyplomacja aliancka starał a się rywalizować o wpływy niemiecko-włoskie na tym obszarze. Sytuację Jugosławii pogorszyło przystąpienie Włoch do wojny, atak na Grecję z X 1940 r. i przystąpienie Bułgarii do Paktu Trzech. Od końca 1940 r. Niemcy wywierali nacisk na Jugosławię, by także przystąpiła do Paktu, do czego doszło 25 III 1941 r. Jednak 27 III został obalony proniemiecki rząd Cvetkovicia, Powstał rząd Simonovicia sprzeciwiający się dotychczasowej polityce i 5 IV nowe władze podpisały z ZSRR układ o przyjaźni i nieagresji. Zmiany w Jugosławii spowodowały korektę planów ataku na Grecję, teraz postanowiono zająć również Jugosławię.

Atak niemiecki na Jugosławię rozpoczął się 6 IV 1941 r. Do agresji przyłączyli się Włosi i Węgrzy. Jugosławia została podbita w przeciągu ll dni (17 IV 1941 r.). W czasie walk proklamowano powstanie państwa chorwackiego, na czele którego stanął Ante Pavelić, kierujący ruchem ustawszy. Król, Piotr II, opuścił kraj z rządem.

Nastąpił podział ziem: Włosi przejęli Dalmację i wybrzeże Morza Adriatyckiego od Rjieki do Czarnogóry; Słowenie podzielono między Włochy i Niemcy, Czarnogóra formalnie zachowało samodzielność, ale faktycznie była pod zwierzchnością włoską; Włosoi przejęli też kontrolę nad częścią Macedonii, Serbii i Grecji; Bułgaria zajęła Macedonię, a Węgrzy Baćkę i Banat; Serbia przeszła pod kontrolę Niemiec. Powstało Niezależne Państwo Chorwackie - NDH, które obejmowało obszary Chorwacji, Bośni i Hercegowiny i Śremu, a rządzili w nich usztasze Pavelicia.

Na terenie Jugosławii istniały więc 3 zależne od okupantów państewka - NDH z Paveliciem, Serbia z gen. Nediciem i Czarnogóra (włoski protektorat)..

Grecja

6 IV 1941 r. rozpoczęła się operacja „Merita” - atak niemiecki na Grecję. Uderzenie na linię Metaxy, chroniącą kraj od strony Bułgarii, zatrzymane zostało na dwa dni. Przedarcie się nieprzyjaciela na zachód przez przejście koło Strumnicy zmusiło oddziały jugosłowiańskie do wycofania się, odsłaniając lewe skrzydło greckie. Niemiecka dywizja pancerna przedarła się doliną Wardaru do Salonik okrążając linię Metaxy oraz odcinając dywizje greckie. Obrona spoczywała obecnie głównie na oddziałach brytyjskich, ponieważ większość armii greckiej trzymała swe stanowiska w Albanii przeciwko Włochom. By uniknąć uskrzydlenia, wojska brytyjskie musiały się wycofać na górską pozycję obronną, opierającą się na wschodzie o wzgórze Olimpu. Przeważające niemieckie siły pancerne zagrażały okrążeniem oddziałom brytyjskim na obu skrzydłach i zmusiły je do skrócenia swych linii przez wycofanie się poprzez równiny Tessalii.

Brytyjskie oddziały wykorzystały osłonę bezksiężycowych nocy (19-26 IV 1941 r.), by ochronić swą ewakuację przed atakami Luftwaffe i przeprowadzona została ich ewakuacja. Przewieziono około 44 tys. wojska na Kretę i do Egiptu.

Kreta

Niemieckie oddziały piechoty zajęły Kretę z powietrza. Była to operacja „Merkury”. Brytyjska flota na wschodnim obszarze Morza Sródziemnego dwukrotnie rozproszyła konwoje niemieckie (21 i 22 V 1941 r.), jednak lotnictwo niemieckie zmusiło flotę brytyjską do wycofania się z wód wokół Krety. 20 V dokonano desantów powietrznych niemieckich jednostek. Większość oddziałów szturmowych zrzuconych na spadochronach zginęła, nic nie zdołało już jednak powstrzymać szybowców i samolotów transportowych, z chwilą gdy miały zabezpieczone lądowiska. Garnizon brytyjski pod dowództwem genereła Freyberga pozostawił większość swej artylerii przeciwlotniczej w Grecji.
Wyspa była stracona. Ewakuacja Krety zajęła trzy dni (27-30 V 1941 r.). Ocalono ponad połowę brytyjskiego garnizonu Niemcy ponieśli spore straty. Zwycięstwo to jednak zapewniło Niemcom osłonę transportu morskiego oraz baz greckich, stanowiło przeszkodę dla działań brytyjskiej floty na wschodnich obrzeżach Morza Śródziemnego oraz tworzyło groźbę z powietrza dla Egiptu, Kanału Sueskiego oraz Środkowego Wschodu..

WĘGRY

Rządzone przez regenta Miklosa Hortego stosunkowo szybko nawiązały współpracę z III Rzeszą. Po Monachium w 1938 r. na mocy I arbitrażu wiedeńskiego (2 XI 1938 r. ) przejęły terytorium Rusi Zakarpackiej. W II 1939 r. Horthy sygnował pakt antykominternowski, a 30 VIII 1940 r. na mocy II arbitrażu wiedeńskiego Węgry otrzymały północny Siedmiogród (spór z Rumunią).

Węgry uczestniczyły w wojnie przeciwko Jugosławii, a potem przeciw ZSRR.

W sprawach wewnętrznych nie były krajem terroru, miały sporo samodzielności. Dzieki temu uchroniono przed prześladowaniami znaczną część Żydów. Ściśle faszystowski program głosiła Partia Strzałokrzyżowców kierowana przez Ferenca Szalasiego.

W 1943 r. regent podjął próbę zmiany sojuszy szukając porozumienia z aliantami zachodnimi i ZSRR. Nie zakończyły się one sukcesem, a sam Horthy w X 1944 r. został pozbawiony władzy przez Niemców. Na czele stanął Szalami, wspierany przez oddziały niemieckie okupujące Węgry od III 1944 r. Kilkumiesięczne rządy strzałokrzyżowców to okres nasilenia represji Pod koniec 1944 r. część Węgier wyzwoliła Armia Czerwona. Na wyzwolonych obszarach powstał rząd tymczasowy, który wypowiedział wojnę Niemcom. Całe Węgry zostały wyzwolone wiosną 1945 r. Szalami został stracony,, Horthy zmarł na emigracji.

RUMUNIA

Najmniej typowy sojusznik III Rzeszy. Inne państwa zyskiwały na współpracy, a R. traciła. 1939-1940 pod presją niemiecką utraciła północny Siedmiogród na rzecz Węgier, Dobrudże na rzecz Bułgarii oraz Besarabie i Bukowanę na rzecz ZSRR. Gospodarka rumuńska (zwłaszcza złoża ropy) znalazła się pod kontrola Niemców. Ograniczono suwerenność. Król Karol II abdykował na rzecz syna Michała w 1940 r. Faktycznym przywódca był marszałek Ion Antonescu. Chcąc uniknąć konfliktu z Niemcami podpsiał Pakt Trzech.

Rumunia wzięla aktywny udział w ataku na ZSRR wysyłając 30 dywizji. Dzięki temu uzyskała przejściowe zdobycze terytorialne i odzyskała utracone na rzecz Sowietów ziemie. Klęska po d Stalingradem była ciosem dla Rumunów. Od tego czasu Antonescu podejmował próby odejścia od III Rzeszy. Starał się nakłonić Mussoliniego do podobnego kroku. Rokowania z ZSRR nie zakończyły się przyłączeniem do koalicji antyhitlerowskiej.

W samej Rumunii pozbył się aspirujących do władzy faszystów rumuńskich, tłumiąc krwawo , za zgodą Hitlera, próbę puczu Żelaznej Gwardii w I 1941 r. Popularność Antonescu z czasem jednak spadała. Opozycja współpracująca z królem Michałem stworzyła Blok Narodow-Demokratyczny, który obalił w VIII 1944 r. Antonescu, którego po wojnie stracono. Armia rumuńska podjęła walkę z Niemcami.

BUŁGARIA

W IX 1940 r. otrzymała południową Dobrudżę (spór z Rumunią od I wś). Na czele B. stał car Borys III. W III 1941 r. podpisała Pakt Trzech, by uniknąć wojny z Niemcami.

Po 22 VI 1941 r car odmówił wysłania wojsk bułgarskich do ZSRR i nie przystąpił do wojny. Do końca swego życia (1943 r.) odmawiał udziału w tej wojnie, choć na terenie kraju stacjonowały siły niemieckie. Po jego śmierci taka polityka była kontynuowana, choć zwiększyła się współpraca gospodarcza z państwami Osi.

Bułgarzy uczestniczyli w okupacji ziem Jugosławii i Grecji.

Opozycja w kraju się nasilała w miarę zbliżania się Sowietów do granic , także rząd prowadził nieudane rokowania z Aliantami.

Na stronę opozycji w IX 1944 r. przeszła część armii i razem z partyzantami przejęto kontrolę nad krajem. Zapobiegło to konfliktowi z ZSRR, który pod koniec VIII 1944 r. wypowiedział wojnę B. W X 1944 r. nowy rząd B. podpisał zawieszenie broni z Wielką Trójką i przystąpił do wojny z Niemcami. Oddziały bułgarskie przystąpiły do wojny walcząc na terytorium swoim, Jugosławii, Węgier i Austrii.

ZAGADNIENIE 50

NAPAŚĆ NIEMIECKA ZSRR W 1941 I FRONT WSCHODNI

1. Celem agresji na ZSRR nie było niszczenie bolszewizmu lecz podbój i bezwzględne panowanie Niemców nad Europą Wschodnią

2. GOEBBELS wysunął hasło zagrożenia Europy przez bolszewizm. W ten sposób najskrajniejszy nacjonalista przybrał szaty europejskie.

3. W wojnie po stronie Niemiec opowiedziały się:

- WŁOCHY

- RUMUNIA

-WĘGRY

- SŁOWACJA

- FINLANDIA

4. JAPONIA zawarła z ZSRR neutralność w przypadku wojny z państwem trzecim

PLAN BARBAROSSA

22 CZERWIEC 1941- agresja Niemiec na ZSRR

- główną słabością Armii Radzieckiej był wtedy stan kadry dowódczej, spowodowany czystkami

- dowódcom brakowało wykształcenia wojskowego

- Stalin nie spodziewał się ataku w tak krótkim czasie

- cechą charakterystyczną pierwszego okresu wojny było powstanie ,,kotłów'' w których znalazły się okrążone oddziały radzieckie

- zadaniem głównym Niemców było zdobycie LENINGRADU i MOSKWY

16 LIPIEC 1941- zdobycie SMOLEŃSKA

PAŹDZIERNIK 1941- przystąpiono do ataku na Moskwę

19 GRUDZIEŃ 1941- Hitler obejmuje dowództwo nad armią lądową

- armię nękają dokuczliwe mrozy

- dowództwo objął po marszałku BRAUCHITSCHU

- Hitler zmienił też dowódców armii na froncie wschodnim;

- armii ,,Północ''- von LEEB

- armii ,,Środek''- von BOCK

- armii ,,Południe''- von RUNDSTEDT

- nowym szefem armii lądowej zostaje ZEITZLER

GRUDZIEŃ- CZERWIEC 1942- toczyły się walki pozycyjne

28 CZERWIEC 1942- Hitler podjął ofensywę na południowym froncie

- celem było opanowanie złóż roponośnych na Kaukazie

- pozbawienie armii radzieckiej paliwa mogłoby być cisem śmiertelnym

21 SIERPIEŃ 1942- Hitler opanowuje najwyższy szczyt Kaukazu- ELBRUS

- ministrem radzieckich okupowanych obszarów wschodnich został ROSENBERG

- był on zwolennikiem całkowitej eksterminacji Żydów

- jego władzę ograniczał HIMMLER i GORING

- komisarz Rzeszy na Ukrainie ERICH KOCH teoretycznie był podległy ROSENBERGOWI. W praktyce wbrew zwierzchnikowi stosował najskrajniejszą politykę eksterminacji i okrucieństw.

- obszary przekazane przez wojsko podzielono na dwie części:

● Kraj Wschodni- utworzony z krajów bałtyckich i Białorusi na jego czele stanął komisarz Rzeszy LOHSE

- rządy tutaj były łagodniejsze, zezwalano na istnienie szkół

● Ukraina- komisarzem Rzeszy został KOCH

- losem krajów bałtyckich miało być ich wcielenie do Rzeszy

1 KWIETNIA 1944- oddzielono Białoruś od Kraju Wschodniego- kilka miesięcy później wparto Niemców z Białorusi

- Hitler wziął kilka milionów jeńców radzieckich i komisarzy

- jeńców trzymano pod gołym niebem i latam i zimą, głodzono, transportowano do obozów zagłady

12 LIPIEC 1942- Hitler wziął do niewoli generała radzieckiego WŁOSOWA- Włosow zadeklarował chęć kolaboracji- Hitler nakazał posługiwać się jego nazwiskiem wobec ludności obszaru okupowanego- Włosow posłużył jako przynęta dla ewentualnych dezerterów z armii radzieckiej

LISTOPAD 1942- zwrot w wojnie na niekorzyść Niemiec- armia PAULUSA zostaje otoczona pod STALINGRADEM- PAULUS kapituluje

Wojska radzieckie zajęły:

-KIJÓW

-ODESSĘ

- LWÓW

- WITEBSK

- MIŃSK

- załamała się ofensywa niemieckiej grupy ,,Środek''

13 LIPIEC 1944- ofensywa radziecka w kierunku krajów bałtyckich

- równolegle trwała ofensywa ZSRR w kierunku Bałkanów

- Bałwanów obliczu zbliżających się wojsk ZSSR król Rumunii MICHAŁ obalił dyktaturę ANTONESCU , kapitulował i wypowiedział wojnę Niemcom

4 WREZSIEŃ 1944- kapitulacja FINLANDII

5 WRZEZSIEŃ 1944- ZSRR wypowiada wojnę BUŁGARII

- USA i Anglia uczyniły to 1941 z powodu rozbioru Jugosławii i Grecji

- celem Hitlera było teraz nie zdobycie Rosji, ale wyratowanie swojej armii i obrona części zdobytych obszarów lub samej Rzeszy

ZAGADNIENIE 52

ATAK NA PEARL HARBOUR I ZMAGANIA NA DALEKIM WSCHODZIE (1941-1945)

Plan akcji opracowany został przez sztab admirała I. Yamamoto i polegał na ataku bez wypowiedzenia wojny. Jego realizację przewidziano na dzień 7 XII 1941, a sygnałem było hasło Tora-Tora-Tora (po japońsku - tygrys).

Do operacji wyznaczono siły pod dowództwem Nagumo. Wyszły one w morze 26 XI 1941 Na pokładzie lotniskowców znajdowało się ok. 350 samolotów.

W porcie Pearl Harbor (wyspa Oahu), który była amerykańską bazą morska USA, na stosunkowo niewielkiej przestrzeni znajdowało się 70 okrętów, nie było lotniskowców, które wyszły z portu kilka dni wcześniej. Dowódcą amerykańskich sił na Pacyfiku był admirał H.E. Kimmel.

Krótko przed atakiem miała być wręczona przez ambasadora Japonii nota o wypowiedzeniu wojny, jednak na skutek opóźnienia w tłumaczeniu została wręczona w trakcie ataku.

Atak zaczął się o 7.55. W wyniku nalotów japońskich samolotów straty amerykańskie wyniosły 8 pancerników (6 zostało odremontowanych) zatopionych lub poważnie uszkodzonych ,część mniejszych jednostek i sporo samolotów.. Zabitych i rannych zostało 3, 5 tys. żołnierzy. Japończycy stracili 29 samolotów, 6 łodzi podwodnych. Jednak nie został przeprowadzony trzeci nalot, dzięki czemu zostały zachowane magazyny z paliwem, które wkrótce przydały się flocie amerykańskiej. Ale zniszczenie floty Pacyfiku zmieniło na pewien czas układ sił na niekorzyść USA, ale ważne, że nie udało się Japończykom zniszczyć lotniskowców USA, które mogły potem być skutecznie użyte przeciwko przeciwnikowi!!.

8 XII Wielka Brytnia wraz z dominiami wypowiedziały wojnę Japonii. 11 XII 1941 III Rzesza i Włochy wypowiedziały wojnę USA. Niemcy liczyli tez na wypowiedzenie wojny przez Japonie ZSRR, ale Japończycy nie zdecydowali się na ten krok i nie złamali paktu o nieagresji z Sowietami z IV 1941r.

Amerykanie byli zszokowani atakiem. Zaskoczenie jest dziwne gdyż Amerykanie złamali słynny japoński "purpurowy kod" jeszcze w 1940. Klęska okazała się chwilowym, choć dotkliwym niepowodzeniem. Pozwoliła Japończykom zachować inicjatywę strategiczną przez następne pół roku. . Siły brytyjsko-amarykańsko-holederskie ( utworzono wspólne dowództwo ABDA pod dowództwem gen. Wavella)- nie mogły stawić skutecznego oporu Japończykom i ich błyskawicznemu pochodowi.

Japończycy zatakowali oni w pierwszej kolejności Hongkong, Filipiny i Malaje. W końcu XII 1941 r. padł Hongkong. W I 1942 r. zajęto Półwysep Malajski, zaś 15 II 1942 r. padła ważna twierdza brytyjska - Singapur - do niewoli poszło 70 tys. żołnierzy. Działania japońskie w Birmie także zakończyły się sukcesem, pokonano walczące tu siły brytyjsko-chińskie, które wycofały się do Indii. Umożliwiło to zablokowanie ważnej „drogi birmańską”, którą alianci dostarczali zaopatrzenie z Indii do Chin. Później dostawy były prowadzone drogą lotniczą.

Japończycy opanowali też archipelag indonezyjski, Filipiny (tu ciężkie walki na Półwyspie Bataan i twierdzy Corregidor). Wojska japońskie zblizały się do granic Australii, planowano desant w Port Moresy.

Ofensywa Japonii na południe została jednak powstrzymana w maju 1942 r. w czasie morsko-lotniczej bitwy na Morzu Koralowym (7-8 V 1942 r. ). Ale ważniejsze znaczenie miała klęska w bitwie pod Midway (3-5 VI 1942), w wyniku której zniszczono 4 lotniskowce japońskie. Zahamowała ona dalszą japońską ekspansję i zakończyła okres przewagi cesarskiej armii w wojnie na Pacyfiku. Bitwa staje się przełomowym momentem w wojnie na Oceanie Spokojnym. Japonia przeszła do defensywy, próbując ustabilizować swoją pozycję na okupowanych terenach.

Owocem odzyskiwanej przewagi było lądowanie na Wyspach Salomona w VIII 1942 r. Cała operacja trwała rok, a punktem kulminacyjnym były walki na Guadalcanal - XI 1942- II 1943.

Alianci przeszli do działań kontrofensywnych. W latach 1942-1944 odebrali Japonii większość zdobyczy z poprzedniego okresu walk na Oceanie Spokojnym. Wykorzystywano taktykę desantów morskich wysadzanych w ważnych punktach oporu wroga - taktyka żabich skoków.

Japończycy walczyli do końca, zgodnie z tradycją wiernych samurajów, z ogromnym poświęceniem i okrucieństwem - dla „boskiego” cesarza. Jednakże poświęcenie nie mogło zastąpić samolotów i okrętów. Ataki „kamikadze” (samobójcy w samolotach) na okręty amerykańskie tylko początkowo były skuteczne i zadały flocie USA poważne straty.

Ciosem dla Japończyków była śmierć dowódcy floty japońskiej admirała Yamamoto zestrzelonego przez amerykańskie myśliwce w IV 1943 r.

Od X 1944 do VIII 1945 trwały walki o Filipiny. Klęska Japonii w bitwie morsko-powietrznej koło Leyte (23-26 X 1944) wyłączyła całkowicie cesarską flotę z działań bojowych. W pobliżu wyspy Leyte miała miejsce największa bitwa morska II wojny światowej, stoczona w dniach 23-26 X 1944 pomiędzy flotą amerykańską i japońską. Bitwa stoczona w trzech rejonach zakończyła się klęską Japończyków., która oznaczała praktycznie kres japońskiej floty wojennej. Główną przyczyną porażki była zdecydowana przewaga Amerykanów w powietrzu. Inwazja przebiegła później bez większych przeszkód, a wyspa Leyte została zdobyta w grudniu 1944.

Działania wojenne trwały także na obszarze Birmy, gdzie w latach 1943-1944 działały oddziały tzw. „Chinditów” pod wodzą Wingate'a. Birma wyzwolona została do maja 1945 r. Po zdobyciu wysp Iwo-jima (9 II-17 III 1945) i Okinawy (1-22 IV 1945) Amerykanie rozpoczęli ofensywę powietrzną przeciwko strategicznym punktom Wysp Japońskich.

Natarcie aliantów w Birmie wyparło Japończyków również na stałym lądzie (maj 1945

Z końcem VI 1945 r. zebrani w Poczdamie dowódcy Sprzymierznych wystosowali pod adresem Japonii ostatnie ostrzeżenie. Warunki opiewały: terytorum Japonii ograniczone będzie do wysp Houtsu, Hokkaido, Kiu-Sziu i Szikoku, nie licząc wysp macierzystych. Siłom zbrojnym japońskim gwarantuje się po rozbrojeniu powrót do kraju. Czynniki militarne i imperialistyczne zostaną usunięte. Do czasu wypełnienia tego warunku Japonia będzie okupowana. Japończycy odrzucili tą ofertę.

Apogeum nalotów Amerykanów było zrzucenie bomb atomowych na Hiroszimę (6 VII 1945) i Nagasaki (9 VIII 1945).

Od 8 VIII 1945 r. do wojny przeciwko Japonii przystąpił ZSRR. Już w Teheranie prezydent USA namawiał Stalina do wystąpienia przeciw Japonii. Wiedział, że wojna na Pacyfiku będzie długa i krwawa. Jednak Stalin chciał w pierwszej kolejności rozprawić się z III Rzeszą. W Jałcie Stalin zawarł układ z Rooseveltem, iż rozpocznie wojnę z Japonia 3 miesiące po skończeniu wojny w Europie. W IV 1945 r. ZSRR wypowiedział układ o nieagresji z Japonią z IV 1941 r. Rozpoczęto mobilizację sił - 1,7 mln żołnierzy pod wodzą Wasilewskiego. Do 20 sierpnia Armia Czerwona rozbiła japońską armię kwantuńską, opanowała Mandżurię, Koreę, południowy Sachalin i Kuryle. Rosjanie wkroczyli też do Korei, wraz z nimi wkroczyły grupy komunistów koreańskich z Kim Ir Senem.

Po atakach na Hiroszimę i Nagasaki władze japońskie podjęły decyzję o kapitulacji. 15 VIII 1945 r. cesarz ogłosił decyzję o zakończeniu wojny. Część polityków i wojskowych była przeciwna tej decyzji.

2 IX 1945 r. w Zatoce Tokijskiej na pancerniku „Missouri” przedstawiciele Japonii podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji. W ceremonii wzięło udział 9 delegacji zwycięskich państw (np. USA - MacArthur, Wielka Brytania, ZSRR, Francja…).

W przeciwieństwie do Niemiec, kapitulacja Japonii nie przewidywała usunięcia władz naczelnych państwa. Cesarz Hirohito pozostawał głową państwa. Amerykanie respektowali kult cesarza i nie wkraczali w sferę wyznaniową Japończyków. Armia i flota Japonii przerwały wojnę. Japonia zobowiązała się do uwolnienia jeńców wojennych i do wykonywania poleceń amerykańskich władz okupacyjnych. Japonia nie została podzielona na 4 stefy okupacyjne, jak Niemcy, lecz pozostawały po wyłączną kontrola USA.

Po zakończeniu działań wojennych wojska japońskie skapitulowały w Chinach (9IX), Wietnamie (12 IX) i na Nowej Gwinei (15 IX). Wojska brytyjskie powróciły do Singapuru i Hongkongu we IX 1945 r., zaś Amerykanie wylądowali na początku tego miesiąca w południowej Korei (w północnej byli już Rosjanie).

ZAGADNIENIE 53

ZNACZENIE FRONTU W AFRYCE PÓLNOCNEJ

Działania w Afryce rozpoczęły się jeszcze w czerwcu 1940r. po przystąpieniu Włoch do wojny. Włochy posiadały tu trzy kolonie - Etiopię, Somalii i Libię. Z ich terytorium wojska włoskie zaatakowały posiadłości brytyjskie.

Front w Afryce, chociaż nie był decydujący dla całości przebiegu wydarzeń wojennych, a siły zaangażowane w kampaniach afrykańskich były stosunkowo niewielkie, miał poważne znaczenie. Zwycięstwo umożliwiłoby Włochom i Niemcom opanowanie strategicznego szlaku morskiego przez Kanał Sueski i dotarcie do roponośnych terenów Bliskiego Wschodu.

Włosi posiadali w Afryce 2 armie - w Libii marszałka Grazianiego i w Afryce Wschodniej ks. D'Aosty. Ta druga podjęła działania przeciwko Somali Brytyjskie, Kaeni i Sudanowi. Natomiast we IX 1940r. wojska włoskie pod dowództwem marszałka Grazianego wszczęły generalną ofensywę z terytorium Libii przeciwko brytyjskim wojskom kolonialnym w Egipcie. Choć posiadały znaczną przewagę liczebną, nie potrafiły pokonać nieliczne jednostki brytyjskie dowodzone przez gen. Wavella. Doszły w XI do Egiptu, jednak w XII 1940r. Brytyjczycy przeszli do kontrofensywy i wyrzucili Włochów z Egiptu. W 2 miesiące oddziały włoskie zostały pobite.

W II 1941r. również w Etiopii i Somalii rozpoczęła się brytyjska kontrofensywa, która zakończyła się powodzeniem. Tak zwaną Włoską Afrykę Wschodnią wyzwolono do początków czerwca 1941r., Etiopia zaś po pięciu latach niewoli stała się znów niepodległym państwem.

Z powodu klęsk Włochów Niemcy zostali zmuszeni do przyjścia im z pomocą. Do Afryki został wysłany niemiecki korpus (Africa Korps) pod dowództwem gen. Erwina Rommla, który zyskał sobie już niebawem przydomek "Lisa Pustyni". . Hitlerowi gra wydawała się opłacalna, gdyż opanowanie Egiptu znaczyłoby otwarcie drogi do ropy naftowej na Bliskim Wschodzie, otwarcie do Indii i oskrzydlenie ZSRR. Skutki zwycięstwa w Afryce mogłyby być decydujące dla losów mocarstw, a może i w ogóle dla II wojny światowej.

W kwietniu 1941r. Niemcy odzyskali utracone uprzednio przez Włochów terytoria Libii. Jednak ważnego punktu strategicznego, Tobruku, nie udało się im odzyskać. Rozpoczęło się więc oblężenie tej twierdzy. Broniła się przez 8 miesięcy.

Tymczasem po walkach prowadzonych zimą 1941/1942r. na Pustyni Libijskiej, ze zmiennym powodzeniem dla obu stron, gen. Rommel podjął w V 1942 r. przeciwuderzenie. Wyparł on aliantów z Libii, zdobył Tobruk i w VI 1942 r. doszedł do egipskiego miasta El Alamein położonego ponad 100 km od Aleksandrii, gdzie front ustabilizował się. Trwały walki pozycyjne, jednak alianci otrzymywali posiłki. Rommel powtórzył swój błąd z listopada 1941. Rozciągając oddziały, znacznie osłabił ich siłę uderzeniową i ponadto pozbawił je wsparcia lotniczego. Pod koniec VII sytuacja na froncie ustabilizowała się, Niemcom nie udało się przełamac obrony przeciwnika i w ten oto sposób zakończyła się pierwsza bitwa pod El Alamein.

Niemcy byli w bardzo złym położeniu. W przeciwieństwie do nich Brytyjczycy otrzymywali nowe posiłki. Doszło do ważnych zmian na stanowiskach dowódczych w armii brytyjskiej. Głównodowodzącym sił w Afryce został gen. Alexander zaś na czele 8 Armii stanął gen. Bernard Law Montgomery. W basenie Morza Śródziemnego Royal Navy i RAF udało się praktycznie przerwać linie dostaw dla niemieckich jednostek. Rommel, świadomy słabości swojego D.A.K. chciał wycofać się z Cyrenajki, jednak nie dostał zgody.

23 X 1942 r. 8 armia brytyjska pod dowództwem gen. Montgomery'ego niespodziewanie uderzyła na pozycje Brytyjczycy front przełamali i Niemcy musieli wycofać się, wobec grożącego im okrążenia. Rommel wycofywał się aż do Tunisu.

W ten sposób Niemcy stracili w Afryce zdolność do inicjatywy strategicznej - prowadzenia decydujących natarć. Bliski Wschód z tak potrzebną III Rzeszy ropą naftową i możliwością oskrzydlenia od południa ZSRR stał się dla Hitlera nieosiągalny.

Tymczasem alianci planowali przeprowadzenie desantów w Afryce Północno-Zachodniej 8 XI 1942 r. na afrykańskim brzegu wylądowali Amerykanie w ramach operacji "Torch" - w w Casablance, Algierze i Oranie.

Stacjonowały tam wojska francuskie admirała Jéana Darlana, podległe rządowi Vichy marszałka Pétaina. Doszło do krótkich starć z Francuzami, ale Darlan podjął się mediacji Einsenhowerem i 10 XI 1942 r. podpisano porozumienie. Walki zostały przerwane. Francuzi przeszli na stronę aliantów. Jednak postać Darlana była bardzo kontrowersyjna, krytykowali go Francuzi de Gaulla i gen. Girauda. Jednak został on zastrzelony w XII 1942 r. Miejsce Girauda zajął gen. Giraud, który miał po porcie USA będą rywalem dla Wolnych Francuzów de Gaulla.

Operacja „Torch” miała wielkie znaczenie. Olbrzymie kleszcze wojsk alianckich w Afryce od wschodu (Eisenhower) i od południa (Montgomery) zacisnęły się wokół Niemców i Włochów w Tunisie.

W odpowiedzi Hitler wkroczył do południowej, nie okupowanej dotąd, Francji Vichy i usiłował przejąć flotę francuską w Tulonie. Francuzi mieli jednak dość współpracy z „odwiecznym wrogiem”: zatopili w Tulonie własne okręty i zablokowali ten ważny port wojenny Morza Śródziemnego.

Wojska Osi zostały wyparte z Maroka i Algieru, a do generalnej rozprawy doszło w Tunezji. Walki tam trwały do V 1943 r. Alianci zniszczyli 5 armię niemiecką i siły włoskie biorąc do niewoli blisko 300 tys. ludzi.

ZAGADNIENIE 54

Bitwa o Atlantyk

Był to zespół operacji morsko-lotniczych flot alianckich na Oceanie Atlantyckim, skierowanych przeciwko jednostkom wojennym Kriegsmarine i w mniejszym stopniu flocie włoskiej, w celu utrzymania linii komunikacyjnych pomiędzy obu Amerykami a Wielka Brytanią, Afryką, Europą i ZSRR. Już na przełomie VIII -IX. 1939 III Rzesza posiadała, na przyszłym teatrze działań dwa pancerniki kieszonkowe oraz 39 U-botów, które operowało na Atlantyku i wokół Wysp Brytyjskich. W 3. dniu wojny niemiecki okręt podwodny U-30 (dow. kpt. F.J. Lemp) zatopił brytyjski statek pasażerski “Athenię”, co faktycznie rozpoczęło bitwę o Atlantyk.

Taktyka niemiecka wyrażała się w kilku sposobach prowadzenia działań morskich.

A) wysyłanie w rejon działań okrętów podwodnych (w późniejszym okresie zespołu U-botów tzw. “wilczych stad”), zaopatrywanych przez tzw. “mleczne krowy” (Milchkühe) - podwodne jednostki transportowe

B) kierowanie na ocean pojedynczych wielkich okrętów wojennych m.in. “Admiral Scheer” (X.1939), “Admiral Hipper” (XI.1940, II 1941), “Scharnhorst” (I.1941), “Gneisenau”( I.1941), “Prinz Eugen” (V.1941) “Bismarck” (V.1941), które pojedynczo lub w zespołach dwójkowych, dokonywały ataków korsarskich na statki handlowe sojuszników.

C) wprowadzanie do służby oceanicznej tzw. “rajderów” (przerobionych okrętów handlowych, które po szybkim usunięciu maskowania, stawały się okrętami bojowymi) - m.in. “Atlantis”, “Orion” III.1940.

D) działania samolotów Luftwaffe przeciwko flotom alianckim.

Spektakularnymi sukcesami niemieckimi było m.in. storpedowanie przez U-47 (dowódca kpt. G. Prien) w bazie Scapa Flow pancernika “Royal Oak” (X.1939). Zatopienie przez “Bismarcka” nowoczesnego pancernika brytyjskiego “Hood'a” (V.1941). Alianci odpowiedzieli zniszczeniem pancernika kieszonkowego “Admiral Graf Spee” (XII.1939) oraz zatopieniem pancernika “Bismarck” (V.1941). Zajęcie Danii, Norwegii i Francji umożliwiło III Rzeszy intensyfikacje działań wojennych na Atlantyku. Okresem największych sukcesów niemieckich był rok 1942.

W szczytowym okresie Niemcy posiadali 444 (IV.1944) okręty podwodne, niemniej najwięcej u-botów w akcji było w IV.1943 - 240.

Duże straty aliantów wynikały m.in. z zastosowania przez stronę niemiecką torped akustycznych i min magnetycznych. Zwiększenie zaangażowani USA na atlantyckim teatrze działań, zmiana taktyki (wprowadzenie konwojów, silnie strzeżonych przez lekkie okręty wojenne), jak również wprowadzenie nowych zdobyczy techniki (radar, miotacze bomb głębinowych, niekierowane pociski rakietowe), przyczyniło się do uzyskania przewagi przez floty sojusznicze.

Przełom w operacjach na Atlantyku przyniósł V.1943, kiedy to aliantom udało się zrównoważyć swoje straty - własnymi sukcesami. Sukcesy lądowe aliantów doprowadziły do odcięcia dogodnych pozycji wyjściowych U-botom na Atlantyk i utrudniły działanie Kriegsmarine. W stopniu znikomy do wojny włączyła się flota faszystowskich Włoch.

. W wyniku operacji na Atlantyku sprzymierzeni stracili 3837 statków o łącznym tonażu 16713090 BRT z tego ok. 68% zniszczyły okręty podwodne, ok. 13% samoloty, ok. 6% miny, ok. 2% korsarskie okręty wojenne, ok. 4% korsarskie “statki handlowe”. Kriegsmarine utraciło 646 (najmniej w 1939 - 9, najwięcej w 1944- 242) U-botów, flota włoska 9 okrętów podwodnych.

ZAGADNIENIE 55

RUCH OPORU W EUROPIE

Ruch oporu zaczął szybko powstawać na terenach, które zaczęli zajmować Niemcy. Organizowało go i popierało kilka organizacji międzynarodowych. Brytyjczycy już w 1938 r. powołali konspiracyjne agentury w związku z zajęciem Austrii i Sudetów. Początkowo działały 3 konkurujące z sobą brytyjskie instytucje, ale po pewnych zmianach powstało ostatecznie w VII 1940 r. Wspólne Kierownictwo (Zarząd) Akcji Specjalnych - SOE (Special Operation Executive), na czele którego stanął Hugo Dalton. SOE prowadziła samodzielne akcje dywersyjne i sabotażowe w krajach okupowanej Europy, posługując się lokalnych ruchem oporu. Początkowo nastawiano się na sabotaż gospodarczy. Do VI 1941 r. SOE obejmowało swa działalnością całą Europę.

Gdy ZSRR wszedł do koalicji antyhitlerowskiej zarysował się podział wpływów. Do działań przeciw Niemcom na terenie Europy włączyły się wywiad i radziecki i Międzynarodówka. Brytyjczycy zakładali działalność długofalową, zaś ZSRR, w związku z ciężką wojną z III Rzeszą, wzywały do natychmiastowej walki partyzanckiej. Zaczęły tworzyć się wtedy pierwsze grupy partyzantki komunistycznej np. w Polsce, Jugosławii, Grecji i na Słowacji.

Niemiecka okupacja Europy, prowadzony terror, powodowały, że ruch oporu się nasilał. Najsilniej rozwinął się w Jugosławii, Polsce, ZSRR, Francji, a od 1943 r. we Włoszech.

Francja

Ruch oporu zaczął się tworzyć na przełomie 1940/1941 r. Komuniści orientowali się na ZSRR, a ruch mieszczański na Komitet Wolnej Francji de Gaulle'a. Atak na ZSRR zaktywizował komunistów francuskich do działań. Doszło do porozumienia krajowych organizacji podziemnych z Komitetem Wolnej Francji, do którego doszło jesienią 1942 r. Organizacje konspiracyjne podległe de Gaulle'owi wespół z komunistami utworzyły podziemną armię (Resistance - Ruch Oporu)..

W XII 1942 r. Niemcy zajęli także „wolną” do tej pory część Francji - Vichy, co wzmogło opór.

Wiosna 1943 r. doprowadziło to do współpracy konspiracyjnych ugrupowań politycznych działających odtąd w ramach Narodowej Rady Ruchu Oporu, z jej zbrojnym ramieniem była Tajna Armia (od 1944 r. Francuskie Siły Wewnętrzne). Prowadzono działania wywiadowcze, dywersyjne, propagandowa, które wspierała SOE. Największa aktywność Resistance przypadł na okres lądowania w Normandii w VI 1944 r. Ukoronowaniem było powstanie w Paryżu w VIII 1944 r., zakończone wyzwoleniem miasta przy pomocy Aliantów.

Jugosławia

Początkowo ruch oporu tworzyli czetnicy, którymi dowodził płk (potem gen. )Draża Mihajlović. Podlegał on władzom emigracyjnym, potem był nawet ministrem wojny. Po napadzie III Rzeszy na ZSRR do działań przeciwko okupantom włączył się ruch komunistyczny, na czele którego sał Josip Broz-Tito. Walka była prowadzona z okupantami i z chorwackimi ustaszami, którzy prześladowali ludność serbską i Żydów. Początkowo Mihajlovic starał się porozumieć z Toto w sprawie wspólnej walki, jednak nie udało sim się tegoosiągną, a wkrótce wzajemna niechęć przerodziła się w otwarte starcia. Komuniści oskarżali czytników o kolaborację z okupantami. W początkowym okresie czetnicy otrzymywali pewne wsparcie ze strony Wielkiej Brytanii, jednak pod naciskiem ZSRR zostało ono wstrzymane. Dowództwo czetników w obliczu rosnącej potęgi oddziałów Tity posunęło się do ograniczonej współpracy z hitlerowcami.

Ruch komunistyczny szybko się rozrastał na skutek brutalnych działań okupantów i usztaszy. W 1942 r. z inicjatywy komunistów powstała Antyfaszystowska Rada Wyzwolenia Narodowego Jugosławii (AVNOJ), przypisująca sobie funkcje najwyższego organu ustawodawczego i wykonawczego; w rok później AVNOJ powołała Narodowy Komitet Wyzwolenia Jugosławii (NKOJ) Partyzantów Tito wzmocnił upadke Włoch, bowiem przęjeli wtedy sporo uzbrojenia włoskich okupantów. Prowadzone były liczne operacje antypartyzanckie przez Niemców i sojuszników, jednak kończyły się one niepowodzeniem. Ważnym atutem partyzantów były dobre warunki terenowe - góry, lasy. Komuniści Tito utworzyli w 1943 r. rząd - Narodowy Komitet Wyzwolenia, który został uznany przez mocarstwa. Brytyjczycy i USA cofnęli swe poparcie dla dotychczasowych władz Jugosławii przebywających na emigracji. Partyzanci Tito wyzwolili znaczną częśc kraju samemu, zaś pod koniec wojny pomagała im w tym armia radziecka, która wkroczyła do Jugosławii.

Grecja

Szeroki zasięg miał w tym kraju ruch partyzancki. Był jednak podzielony. Front Wyzwolenia Narodowego (EAM) powołał Grecką Armię Ludowo-Wyzwoleńczą (ELAS) - to komuniści. . Natomiast ugrupowania prawicowe - uznająca rząd na emigracji EDES, miały mniejszy wpływ, lecz miały wsparcie brytyjskie. ELAS w 1944 r. liczyły ok. 70 tys. ludzi. Ruch oporu osiągnął w Grecji wielkie sukcesy, spychając Niemców z 2/3 obszaru Hellady. Jednakże w końcowym okresie II wojny światowej doszło do walk między ugrupowaniami, gdy komuniści usiłowali sięgnąć po władzę.

Włochy

Jesienią 1943 r. ruch oporu ogarnął też Włochy. Zwalczano okupację niemiecką, współdziałając z wojskami alianckimi Ruch miał czasem radykalny charakter, zwalczano także rodzimy faszyzm i monarchie. To partyzanci włoscy złapali i zabili Mussoliniego.

Na mniejsza skalę ruch oporu występował w Belgii, Danii, Holandii, Czechosłowacji, Norwegii. W Bułgarii, Finlandii, Rumunii i na Węgrzech krytykowano uzależnienie od Rzeszy.

Więc z jednej strony ruchem oporu sterowała SOE, a z drugiej Komitet wykonawczy Międzynarodówki Komunistycznej i wywiad radziecki. Wobec rozwiązania Międzynarodówki w 1943 r., w KC WKP (b) utworzono specjalny Wydział Współpracy Międzynarodowej z Dymitrowem na czele.

ZAGADNIENIE 57

KARTA ATLANTYCKA I JEJ ZNACZENIE

Rząd USA choć pozostawał po za wojną angażował się w konflikt zbrojny udzielając pomocy Wielkiej Brytanii i podejmując działania na jej korzyść. Zacieśnienie stosunków amerykańsko-angielskich było coraz intensywniejsze. Jednym z jego przejawów była konferencja do jakiej doszło w dniach 9-14 VIII 1941 r. między prezydentem USA Roosveltem, a premierem Wielkiej Brytanii Churchillem odbyta na brytyjskim okręcie wojennym „Prince o Wales”. 14 VIII 1941 r. sformułowali oni Kartę Atlantycką. Była to wstępna próba określenia celów wojny aliantów. Karta Atlantycka określała zasady polityki zagranicznej obu mocarstw: wyrzeczenie się podboju obcych ziem, prawo każdego narodu do suwerenności i wyboru odpowiadającej mu formy ustroju oraz rządu, pokojową współpracę państw na równych prawach, wyrzeczenie się po zakończeniu II wojny światowej stosowania przemocy. W dziedzinie gospodarczej Karta Atlantycka mówiła o prawie do swobodnego rozwoju gospodarczego. Karta Atlantycka stanowiła podwaliny w tworzeniu koalicji antyfaszystowskiej i stanowiła odpowiedź wobec faszystowskich realiów panowania nad światem. Na Międzynarodowej Konferencji w Londynie 24 IX 1941 r. zgłosił swój akces do niej ZSRR, Rząd Rzeczypospolitej Polski oraz rządy innych państw okupowanych przez Niemcy i Włochy. Postanowienia Karty Atlantyckiej miały wielkie znaczenie w procesie likwidowania po wojnie systemu kolonialnego.

Stany Zjednoczone ciągle jeszcze neutralne, zbliżały się coraz bardziej do uczestnictwa w wojnie przez zapewnienie ochrony brytyjskim konwojom na Atlantyku i przez stale wzrastające zapasów dostawy do Anglii. Na Konferencji podjęto rozmowy sztabowe między sztabami USA i Zjednoczonego Królestwa. Anglicy nie osiągnęli jednak zasadniczego celu. Amerykanie utrzymali swoje stanowisko i odmówili podpisania układu sojuszniczego oraz nie dali oczekiwanej obietnicy, że udzielą Anglii pomocy na wypadek zagrożenia ze strony Japonii na Dalekim Wschodzie. Amerykanie wciąż liczyli, że do wojny nie zostaną wciągnięci, ale wciąż ku niej dryfowali. USA licząc, że nie weźmie udziału w konflikcie wspomagało chętnie innych w wojnie. Karta Atlantycka stanowiła dobry prognostyk i podstawę pod przyszła szeroką współprace państw antyfaszystowskich opartą na szczytnych postanowieniach w niej zawartych.

W dniach 9- 12 sierpnia 1941 roku miało miejsce spotkanie prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta z premierem Wielkiej Brytanii Winstonem Churchillem. Przywódcy spotkali się na Atlantyku, na pokładzie brytyjskiego pancernika HMS "Prince of Wales". Przyjęli oni wspólną deklarację, nazwaną od miejsca podpisania Kartą Atlantycką. Był to pierwszy dokument określający cele wojennej koalicji antyhitlerowskiej. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w momencie zatwierdzenia ustaleń Karty Atlantyckiej przez Roosevelta, USA było jeszcze państwem neutralnym.
Cele koalicji zawarte zostały w ośmiu punktach:
1. nie wysuwanie żadnych roszczeń terytorialnych
2. niedokonywanie żadnych zmian terytorialnych bez zgody mieszkańców danego terytorium
3. samorządność wszystkich narodów
4. międzynarodowa współpraca ekonomiczna, ekonomiczny, ochrona socjalna wszystkich obywateli
5. poprawa warunków pracy, rozwój ekonomiczny, ochrona socjalna wszystkich obywateli
6. prawo do życia w pokoju i dostatku
7. swoboda żeglugi po oceanach
8. powszechne rozbrojenie po wojnie
Tym samym sygnatariusze Karty Atlantyckiej określali, choć bardzo ogólnikowo, wizję przyszłej Europy. Dokument ten pozwalał Polakom dość optymistycznie patrzeć w przyszłość. Niestety, późniejsze konferencje "Wielkiej Trójki" w Teheranie i Jałcie rozwiały wszystkie marzenia odnośnie kształtu Polski po wojnie.
Karta Atlantycka została ogólnie zaaprobowana i podpisana stopniowo przez 26 krajów koalicji antyhitlerowskiej.

ZAGADNIENIE 58

WALKI NA FRONCIE WŁOSKIM - KONIEC MUSSOLINIEGO

De facto było to utworzenie „drugiego frontu”, choć Stalin oczekiwał uderzenia na Niemców we Francji. Oczywiście i w tym wypadku ważną rolę odgrywały czynniki polityczne: kto szybciej dotrze do Niemiec i Europy Środkowej, ten będzie miał atuty w ręku w trakcie zaprowadzania nowego porządku europejskiego. Churchillowi wydawało się zatem, że z Włoch będzie bliżej i łatwiej dotrzeć do III Rzeszy.

Po zwycięstwie w Tunisie wojska sprzymierzone przygotowywały się przez dwa miesiące (V - VII 1943 r.) do inwazji i podboju Sycylii. Zamierzały one zaatakować okupowaną przez państwa osi Europę, uderzając - jak wyraził się Churchill - "w sam dołek", tj. w strefie Morza Śródziemnego i wytrącić Włochy z wojny. Do inwazji była przeznaczona 15 Grupa Armii gen. Alexandra, w skład której wchodziła 7 armia USA gen. Pattona i 8 armia brytyjska gen. Montgomery'ego.

Sycylię broniły jednostki włoskie i niemieckie., walki trwały 38 dni i część wojsk Osi poszła do niewoli, część ewakuowano do Włoch. Działania zbrojne zakończono w połowie VIII 1943 r.

W czasie walk na Sycylii we Włoszech dokonano przewrotu. 24 VII Wielka Rada Faszystowska odmówiła Mussoliniemu votum zaufania i Mussolini został aresztowany, król Włoch powołał rząd marszałka Pietra Badoglio. Nowy rząd rozpoczął pertraktacje o bezwarunkowej kapitulacji, którą podpisał 8 IX 1943 r. Alianci mieli wkroczyć na tereny Włoch, lecz dowiedzieli się o tym Niemcy i błyskawicznie wprowadzili to Italii swe oddziały, zajęły one półwysep włoski, internowano żołnierzy włoskich i zaczęła się okupacja byłego sojusznika. Odwołano lądowanie Aliantów w Rzymie.

12 IX 1944 r. Hitler wysłał spadochroniarzy Otto Skorzennego, którzy uwolnili Mussoliniego. Utworzył on nowe proniemieckie państwo, tzw. Republikę Salo (nazwa od miejscowości). Rząd Badoglio znalazł schronienie u Aliantów i w X 1944 r. wypowiedział w imieniu Włoch wojnę Niemcom. . W I 1944 r. przeprowadzono proces części polityków włoskich, m.in. ministra Ciano, oskarżonych o „zdradę” i zostali zabici.

Niemcy pod wodzą marszałka Kesselringa zorganizowali obronę Płw. Apenińskiego i gdy Alianci rozpoczęli lądowanie, napotkali na ciężki opór. Lądowanie nastąpiło w 3 miejscach 9 IX 1944 r. (w rejonie Tarentu, na południe od Salerno).

Jednak wojska sojusznicze powoli przesuwały się na południe. Dostępu do Rzymu strzegły jednak umocnienia. Niemcy bronili się wytrwale na linii Hitlera i Gustawa przez kilka miesięcy. W przełamaniu oporu Niemców nie pomógł też desant w I 1944 pod Anzio (60 km od Rzymu). Dopiero natarcie 2 Korpusu gen. Władysława Andersa pod Monte Cassino, otworzyło drogę na Rzym (18 V 1944; Rzym wyzwolono 4 VI). Nowy front powstał w północnych Włoszech - kolejna linia - Gotów - utworzona przez Niemców na wysokości Bolonii, blokowała ona dostępu do Niziny Padańskiej, pozostała nie zdobyta przez aliantów niemal do końca wojny (IV 1945 r.). Okazało się zatem, że sukces Churchilla był połowiczny, w tym bowiem czasie front sowiecki przesuwał się szybko na zachód.

W czasie walk w Italii dużą role odgrywała partyzantka włoska.

Wojna skończyła się 28 IV 1944 r. podpisaniem kapitulacji przez wojska włoskie. Dzień wcześniej partyzanci rozstrzelali Mussoliniego.

ZAGADNIENIE 59

POSTANOWIENIA KONFERENCJI W TEHERANIE

początek 1941 Państwa sojusznicze myślały, że Rosja upadnie po ataku niemieckim. Postanowiono pomóc Rosji materialnie by ta mogła absorbować dalej. Niemcy na wschodzie. Stalin domagał się aby sojusznicy podjęli działania wojenne w Europie. Spotkało się to wtedy z odmową i tłumaczeniem, że sojusznicy zachodni są zaangażowani walką w Afryce i we Włoszech. Stanowisko to spowodowało rozłam między sojusznikami z krytykę ze

strony Stalina. Sytuacja ta zmieniła się po sukcesie armii czerwonej w bitwie pod Kurskiem i pod Stalingradem. Zachód zmienił wtedy zdanie, co do możliwości ofensywy w Europie środkowej. Wówczas Stalin umocniony w swej pozycji nie zgadzał się na osobiste spotkanie z wielką dwójką sojuszników. Stalin chciał ażeby spotkania między sojusznikami odbywały

się tak jak dotychczas za sprawą spotkań dwustronnych. I tak miało być do końca listopada 1943.

KONFERENCJĘ POPRZEDZAJĄCE SPOTKANIE W TEHERANIE:

• STYCZEŃ 1943 - KONFERENCJA DWUSTRONNA W CASABLANCA

OMAWIANO:

1. Dalsze działania we Włoszech

2. Pomoc dla ZSRR

3. Stosunek do kwestii francuskiej

4. Problem Chiński

• 11 - 24 SIERPIEŃ 1943 - KONFERENCJA DWUSTRONNA W QUEBEC

Było to spotkanie CHURCHILA z ROSVELTEM wraz ze sztabami głównymi angielskim i amerykańskim. Podczas spotkania tego nastąpiło pierwsze trójstronne spotkanie ministrów spraw zagranicznych:

1. CHIN

2. STANOW ZJEDNOCZONYCH

3. WIELKIEJ BRYTANII

USTALENIA KONFERENCJI Z QUEBEC

1. Zwiększenie sił inwazyjnych we Włoszech poprzez Francuski Komitet Wyzwolenia Narodowego.

2. Przygotowanie lądowania we Francji w 1941.

3. Zatwierdzenie planu ofensywy przeciwko Japonii.

• 19 - 30 PAŹDZIERNIK 1943 - KONFERENCJA CZWÓRSTRONNA W MOSKWIE

Na konferencji tej obecni byli MSZ.

1. Stanów Zjednoczonych c. ZSRR

2. Wielkiej Brytanii d CHIN

Na konferencji tej ustalono, szczegóły spotkania ,, wielkiej trójki `' w Teheranie. Do udziału w tej konferencji zaproszono także Chiny, które miał reprezentować ambasador Chin w ZSRR.

POSTANOWIENIA KONFERENCJI MOSKIEWSKIEJ:

1. Zapowiedziano uznanie niepodległości Austrii i Włoch.

2. Uchwalono deklarację w sprawie bezpieczeństwa, w której podtrzymano zasady uchwalone w deklaracji narodów zjednoczonych z 1 STYCZNIA 1942 ROKU.

3. Zapowiedziano utworzenie w najbliższym czasie ogólnej organizacji międzynarodowej, opartej na zasadzie równości i suwerenności krajów miłujących pokój.

4. Napiętnowanie zbrodni hitlerowskich w Europie i ukaranie zbrodniarzy po wojnie.

• 22 - 26 LISTOPAD 1943 - KONFERENCJA TRÓJSTRONNA W EGIPCIE

OBECNI:

1. PREMIER CHURCHIL

2. PREZYDENT ROOSVELT

3. PRZYWÓDCA CHIN GEN. CHANG KAI - SZEK

4. Rosja nie brała udziału w tej konferencji gdyż oficjalnie nie toczyło wojny z Japonią i chciało pozostać neutralne.

POSTANOWIENIA:

1. Omawiano strategię działań na dalekim wschodzie.

2. 26 LISTOPAD 1943 - Uchwalono DEKLARACJĘ TRZECH MOCARSTW W SPRAWIE JAPONII.- Zapowiadała ona rychłe pokonanie tego kraju przykładne ukaranie agresora i pomoc dla narodów przez niego podbitych

28 LISTOPAD - 2 GRUDNIA 1943 - KONFERENCJA W TEHERANIE

OBECNI:

1. CHURCHIL

2. STALIN

3. ROOSVELT

1. Podczas konferencji doszło do podziałów między sojusznikami. Roosvelta z Churchillem podzieliła sprawa kolonialnej potęgi Wielkiej Brytanii i i problem umocnienia pozycji ZSRR w powojennej Europie.

2. Upadł pomysł Churchila ataku na Niemcy ze strony Bałkanów, drugi front miał powstać w 1944 we Francji.

3. Roosvelt chciał pozyskać ZSRR do wojny z Japonią co formalnie się mu udało, gdyż Stalin obiecał, że Rosja przystąpi do wojny z Japonią w ciągu trzech miesięcy od zakończenia wojny z rzeszą.

4. Stalin obiecał, że 22 czerwca 1944 rozpocznie się główna ofensywa armii czerwonej, przeciwko Grupie Armii Środek.

5. Stalin zawiódł Brytyjczyków nalegając na przeprowadzenie operacji ,, OVERLORD'' W możliwie najszybszym terminie. Jego rzecznik wojskowy, marszałek WOROSZYŁOW, narzucił pogląd, że ,, w czasie operacji w pół. Francji powinny się odbyć równocześnie działania wojskowe w południowej części kraju. We Włoszech i innych rejonach śródziemnomorskich muszą one mieć drugorzędne znaczenie. Osłabiało to pozycję Anglii.

ZAGADNIENIE 61

OTWARCIE DRUGIEGO FRONTU I PRZEBIEG OFENSYWY PRZECIWKO NIEMCOM

W czerwcu 1941 niemiecka machina wojenna ruszyła przeciwko ZSRR. Państwo Stalina przyjęło na siebie niemal cały ciężar prowadzenia walk z Wehrmachtem. Alianci rychło obiecali pomoc, jednak jak na razie ograniczała się ona do dostarczania sprzętu i zaopatrzenia wojennego, którego ilość i tak w początkowym okresie była niewystarczająca. Dlatego też coraz silniejsze stawały się naciski ze strony ZSRR o otwarcie drugiego frontu w Europie, który znacząco odciążyłby Armię Czerwoną. Stany Zjednoczone szybko podjęły ten temat, opowiadając się za otwarciem drugiego frontu już w 1943 we Francji. Ta propozycja była wszakże nie na rękę Brytyjczykom, którzy wciąż posiadali swoje wpływy na Bałkanach i właśnie tam zamierzali dokonać inwazji. Koncepcja ta znalazła również poparcie wśród władz polskich na uchodźstwie. Lądowanie na Bałkanach dawało bowiem szansę, że Brytyjczycy i Amerykanie dotrą do terytoriów Rzeczpospolitej jeszcze przed Armią Czerwoną, co byłoby gwarantem jej niepodległości. Dopiero po odcięciu Europy Zachodniej i Środkowej od wpływów ZSRR, ofensywa miała zostać skierowana w kierunku rdzennych ziem niemieckich. Na tą koncepcję nie mógł oczywiście przystać Stalin. Jego sprzymierzeńcem w tej kwestii okazał się prezydent Stanów Zjednoczonych, Franklin Delano Roosevelt, który upierał się za lądowaniem we Francji. Chciał on jak najszybszego zakończenia wojny z Niemcami i uderzenia na Japonię wespół z ZSRR. Premier Churchill twierdził, nie bez racji, że alianci zachodni nie są jeszcze przygotowani do tak wielkiej operacji desantowej. Poza tym sukcesy niemieckie feldmarszałka Rommla w Afryce Północnej stwarzały wielkie zagrożenie już nie tylko dla imperium brytyjskiego, ale pośrednio i ZSRR. W tej sytuacji siły brytyjskie i amerykańskie zostały zaangażowane w Afryce, gdzie działania trwały do V 1943 r.

W I 1943 r. doszło w Casablance (I 1943) do spotkania przywódców USA i Wielkiej Brytanii. Roosevelt odrzucił tu plan Churchilla uderzenia w „miękkie podbrzusze Europy” (Bałkany), by odciąć komunistów od Europy Południowej i Środkowej. W zamian przyjęto plan utworzenia frontu na Sycylii i we Włoszech latem 1943 r.; front w Normandii (Francja) miał być stworzony latem 1944 r.

Natomiast na konferencji w Teheranie (28 XI-1 XII 1943), zapadł decyzja, że otwarcie przez mocarstwa zachodnie „drugiego frontu” we Francji nastąpi w maju 1944 r.;

Lądowanie w Normandii były bardzo długo przygotowywane przez aliantów, którzy bali się rozbicia desantu, więc starli się zmylić Niemców co do miejsca lądowania, co im się udało. .

W nieoczekiwanym dla Hitlera miejscu, w Normandii, 6 czerwca 1944 r. rozpoczęło się gigantyczne lądowanie wojsk zachodnich sprzymierzonych pod dowództwem amerykańskiego gen. Dwighta Eisenhowera. Siłami lądowymi dowodził brytyjski gen. Bernard Montgomery. Była to największa w dziejach operacja desantowa, trudna do przeprowadzenia również ze względu na nieobliczalne wody kanału La Manche.

III Rzeszy broniły dwa wielkie systemy umocnień: Wał Atlantycki i dalej - Wał Zachodni, oparty o linię Zygfryda na granicy niemieckiej. Mimo zaskoczenia Amerykanie dopiero pod koniec lipca zdołali przełamać front niemiecki i zwyciężyć ostatecznie w Normandii (ważna np. bitwa pod Falaise, gdzie udział wzięła polska 1 DPanc. Maczka). We Francji ożywił się ruch oporu i w sierpniu alianci wkroczyli do wolnego już Paryża (19 VIII wybuchło tam powstanie). W połowie września zwarły się cęgi dywizji sprzymierzonych nacierających z północy i południa Francji.

Wojna zmierzała ku przedwojennym granicom Niemiec na Renie. Brytyjski marszałek Montgomery opracował zaczepny plan obejścia umocnień Wału Zachodniego od północy, składający się z dwóch części. Była to operacja Market - Garden. Planowano

• wysadzenia desantów dla uchwycenia przepraw na Renie, m.in. pod Arnhem w celu obejścia umocnień niemieckich (operacja Market);

• uderzenia wojsk lądowych w kierunku Arnhem w celu utworzenia korytarza i wyjścia sił głównych nad dolny Ren (operacja Garden).

W połowie IX 1944 r. daleko za linią frontu, pod Arnhem, wysadzono duży desant, w którym udział wzięła polska Brygada Spadochronowa gen. Sosabowskiego. Niestety, operacja powiodła się tylko częściowo: po początkowych sukcesach Montgomery 26 IX zrezygnował ze zdobycia Arnhem. Jednakże alianci zdobyli przeprawy na Mozie. Również Churchill uznał operację Market-Garden za sukces. Wielu historyków uważa jednak operację desantową pod Arnhem za zdecydowanie nieudaną.

Hitler usiłował przejąć inicjatywę na froncie zachodnim w grudniu 1944 r. Podobnie jak w 1940 r. uderzył przez Ardeny i włamał się groźnie na głębokość ok. 60 km. Ale w gruncie rzeczy była to operacja straceńcza, gdyż niemiecki dyktator nie miał już ani dostatecznych sił, ani paliwa do czołgów na kontynuowanie operacji zaczepnej. Mimo to Churchill poprosił Stalina o odciążenie zachodnich aliantów na froncie wschodnim. Taka prośba była Stalinowi na rękę: Armia Czerwona zajęła już znaczną część Europy i rozpoczynała się najważniejsza batalia: o Niemcy. W styczniu I945 r. ruszyła ostatnia wielka ofensywa sowiecka.

Niemal równocześnie ruszyła ofensywa aliantów zachodnich w Alzacji, a następnie na Zagłębie Ruhry (luty 1945). Po przełamaniu obrony Zagłębia Amerykanie i Brytyjczycy nacierali w kierunku Łaby i Dunaju. Na froncie włoskim natarcie poszło w kierunku Mediolanu i Austrii.

Radziecka ofensywa wyzwoliła całą Polskę, a następnie przełamała linię Odry i dotarła w kwietniu do Berlina i linii Łaby. Rosjanie wdarli się też do Czech i Austrii, spotykając się z nacierającymi oddziałami amerykańskimi. W wyniku tajnych ustaleń gen. Eisenhower wstrzymał ofensywę na Berlin i Czechy, oddając tam inicjatywę Rosjanom.

ZAGADNIENIE 62

,, ZNACZENIE JAŁTY DLA ROZWOJU STOSUNKÓW

MIĘDZYNARODOWYCH W EUROPIE”

Od 1944 w Londynie pracowała EUROPEJSKA KOMISJA DORADCZA utworzyła ona dwa projekt:

1. ,, BEZWARUNKOWA KAPITULACJA NIEMIEC”

2. ,, POROZUMIENIE W SPRAWIE MECHANIZMÓW KONTROLI W NIEMCZECH''

Dokumenty te dzieliły Niemcy na trzy strefy wpływów:

- Amerykańską

- Brytyjską

- Radziecką

12 PAŹDZIERNIK 1944 - Państwa sojusznicze podpisały te dwa projekty, które tym samym weszły w życie.

22 LIPCA 1944 - W BRENTON WOODS w USA obradują 44 państwa w sprawie powojennej współpracy. Na konferencji tej powołano do życia:

1. IMF - Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

2. IBRD - Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju.

3. Ustalono także parytet złota i dolara na wysokości 35 $ za 1 uncję złota.

Jesienią 1944 powstał plan podziału Niemiec skonstruowany przez sekretarza skarbu USA HENREGO MORGENTRAU. Chciał on pozbawić Niemiec przemysłu poprzez podział Niemiec na dwa konkurencyjne państewka. Według tego planu od Rzeszy należało odłączyć i umiędzynarodowić strefę:

1. KANAŁU KOLOŃSKIEGO

2. SZLEZWIKU HOLSZTYNU

3. ZAGŁĘBIA RUHRY

4. NADRENIĘ

5. ZAGŁĘBIE SAHRY miała by przejąć Francja.

6. ŚLĄSK i PRUSY WSCHODNIE miały przejść do Polski.

Reszta Niemiec miał być podzielona na dwa państewka federalne:

1. POŁUDNIOWE: A. BADANIA B. BAWARIA C. Wirtembergia

2. PÓŁNOCNE: A. PRUSY B. SAKSONIA C. TURYNGIA

12 - 17 1944 - II KONFERENCJA W QUEBEC W KANDZIE

Spotkali się tam przedstawiciele USA i Wielkiej Brytanii

OMAWIANO:

1. Przyszłość Niemiec

2. Zagrożenia ze strony komunizmu

3. Perspektywy wojny z Japonią

ZATWIERDZONO:

1. Churchill zaaprobował amerykański plan podziału Niemiec i okupacji tego kraju.

21 SIERPIEŃ - 7 PAŹDZIERNIK 1944 - KONFERENCJA W DUMBARTON OAKS koło Waszyngtonu. Toczą się tam rozmowy w sprawie działania ONZ.

7 LISTOPAD 1944- FRANKLIN ROOSVELT po raz IV zostaje prezydentem USA

4 - 11 LUTY 1945 - KONFERENCJA JAŁTAŃSKA ( Konferencja Krymska) Jest to drugie spotkanie wielkiej trójki.

OMAWIANO:

1. Dalsze prowadzenie wojny.

1. 4 LUTY 1945- ANTONOW zastępca szefa sztabu rosyjskiego poparł nowe naloty Anglików na BERLIN, DREZNO, LIPSK, co miało zahamować napływ uzupełnień na front wschodni gdzie Rosjanie rozpoczęli marsz na Berlin. Była to decyzja umacniająca sojusz i lojalność wobec sprzymierzeńców.

2. ANTONOW obiecał też BROOKOWI brytyjskiemu szefowi sztabu, że marsz Rosjan na Berlin może się rozpocząć dopiero w Maju ze względu na wiosenną nie przejezdność dróg chwilowo było to nie możliwe. Faktycznie atak rosyjski rozpoczął się już 16 kwietnia.

2. Podtrzymano decyzję o niepodejmowaniu samodzielnych rozmów z Niemcami.

3. Obiecano doprowadzić do bezwzględnej kapitulacji Niemiec.

4. Potwierdzono konieczność okupacji Niemiec.

5. Zatwierdzono plan podziału Niemiec na strefy okupacyjne.

6. Ustalono dalszy plan działań militarnych.

7. ZSRR potwierdziło decyzję o wypowiedzeniu wojny Japonii w ciągu trzech tygodni od zakończenia wojny z III Rzeszą.

8. Zatwierdzono projekt statusu ONZ i uzgodniono termin zwołania tej organizacji na 26 kwiecień 1945 roku do San Francisco w USA.

9. Ustalono, że Niemcy będą okupowane, i że zapłacą odszkodowania wojenne, ale nie ustalono ich wysokości. ZSRR chciało ustalić wysokość odszkodowań na 20 mln. dolarów z czego 10 mln. chciało dla siebie.

10. Powołano do życia Międzynarodową Komisję Reparacyjną, która miał ustalić wielkość reparacji a także kontrolować ich terminowe spłaty.

11. Powołano także Komisję Do Spraw Powojennych Niemiec.

12. Zapowiedziano ukaranie zbrodniarzy wojennych.

13. Z pośród 8 spotkań wielkiej trójki aż 7 poświęcono na rozwiązanie sprawy polskiej.Ustalono, że na podstawie Rządu Tymczasowego powstanie TYMCZASOWY RZĄD JEDNOŚCI NARODOWEJ z przedstawicielami polskich demokratów z kraju lub na emigracji, powstał on dopiero 28 CZERWCA 1945.Granicę wschodnią Polski miała wyznaczać Linia CURZONA. O sytuacji Polski miał zadecydować sejm wyłoniony w demokratycznych wyborach.

14. USA uznało także rozszerzenie się ZSRR do południowego SACHALINU i WYSP Kurlandzkich i portu DALNYJ.

12 KWIECIEŃ 1945- zmarł F. D. ROSEVELT, jego obowiązki przejął wiceprezydent HARRY S. TRUMAN.

ZAGADNIENIE 64

DROGA DO POWSTANIA ONZ

Skutkiem wojny Liga Narodów utraciła swój autorytet i znaczenie. Był to powód do utworzenia nowej organizacji o międzynarodowym charakterze, która zajmowała by się rozwiązywaniem problemów międzynarodowych. Na podstawie uzgodnień jałtańskich w dniu 26 KWIETNIA 1945 roku w sali opery w SAN FRANCISCO otwarto obrady konferencji inauguracyjnej działalność ONZ. Wzięło w niej udział 46 delegacji. Do organizacji tej nie przyjęto państw pokonanych i ani też:

1. HISZPANII

2. PORTUGALI

3. SZWAJCARII - ta nie zgłosiła chęci udziału zachowując swoją neutralność.

Z czasem liczba członków ONZ wzrosła do 51 państw.

26 CZERWCA 1945 - UCHWALONO KARTĘ NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

24 PAŹDZIERNIK 1945 - RATYFIKOWANO KARTĘ NARODÓW ZJEDNOCZONYCH Kartę tę podpisały wszystkie państwa członkowskie i z dniem tym weszła ona w życie.

CELE ONZ:

1. Pokojowe rozwiązywanie problemów międzynarodowych

2. Utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

3. Umacnianie współpracy międzynarodowej.

ONZ SKŁADA SIĘ Z 6 GŁÓWNYCH ORGANÓW:

1. ZGROMADZENIE OGÓLNE: Zbiera się raz w roku na sesje trwające 3 miesiące. Każdy członek ma jeden głos bez względu na wielkość państwa. Wszystkie uchwały podejmuje się tam większością głosów ale w sprawach o dużym znaczeniu 2\3 liczbą głosów. Zgromadzenie ogólne nie może narzucać suwerennym państwom swojej woli. Jego uchwały mają charakter rekomendacji, zaleceń a nie nakazu.

10 STYCZNIA 1946- I OBRADY ZGROMADZENIA OGÓLNEGO W LONDYNIE

2. RADA BEZPIECZEŃSTWA: Początkowo składała się z 11 państw członkowskich przy czym państwa te były podzielone na dwie kategorie. Państwa stałe i niestałe. Członkami stałymi ONZ byli:

- CHINY

- FRANCJA

- STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI

- WIELKA BRYTANIA

- ZSRR

Sześć państw nie stałych było wybieranych na 3 letnie kadencję. Uchwały Rady Bezpieczeństwa nie były ważne, jeżeli w głosowaniu nie uzyskały przynajmniej 7 głosów w tym wszystkich stałych członków rady. Każdy członek Rady Bezpieczeństwa ma prawo WETA. Rada bezpieczeństwa działa permanentnie i ma prawo podejmować kluczowe decyzję dla bezpieczeństwa światowego.

3. RADA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA: Zajmuje się wieloma aspektami pomocy, a działa poprzez organizacje, które grupuje w swoim centrum, a są to min.:

ILO - Międzynarodowa Organizacja Pracy.

FAO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia.

UNESCO- Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury.

WHO- Światowa Organizacja Zdrowia

ICAO- Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego.

CPU- Powszechny Związek Pocztowy

ITU - Międzynarodowy Związek Telekomunikacji

WMO- Światowa Organizacja Metereologiczna

IMKO- Międzynarodowa Organizacja Doradztwa Morskiego.

GATT- Układ Ogólny W Sprawie Ceł i Handlu.

IBRD- Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju.

IMF- Międzynarodowy Fundusz Walutowy

UNRA- Organizacja Narodów Zjednoczonych Do Spraw Pomocy i Odbudowy.

4. RADA POWIERNICZA: Zajmowała się obszarami mandatowymi i postkolonialnymi.

5. MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI: Kontynuował on działalność Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej Ligi Narodów okresu międzywojennego. Posiada własny status i jest dość luźno związany z ONZ.

6. SEKRETARIAT: Kieruje pracami bierzącymi ma na swym czele sekretarza. Pierwszym sekretarzem generalnym ONZ został Norweg TRYGVE HALVDAN LIVE.W latach 1945-1947 ONZ nie miało stałej siedziby i wypracowanej metody działania. W 1947 USA przyznało ONZ możliwość osiedlenia się w New Yorku. USA podpisało z ONZ umowę gwarantującą jej swobodę działania i suwerenność ONZ na jej terenach. A były to tereny LAKE SUCES na LONG ISLAND i w FLUSSHING MAEDOWS w dzielnicy QUEENS w Nowym Yorku. Początkowo siedziba sekretariatu ONZ znajdowała się w Genewie. Dopiero w 1952 roku ONZ odebrało soją siedzibę na Manhattanie.

ZAGADNIENIE 65

ZAKOŃCZENIE DZIAŁAŃ WOJENNYCH

25 LIPIEC 1944- wojska amerykańskie przerwały front niemiecki pod AVRANCHES we Francji

15 SIERPIEŃ 1944- alianci wylądowali we Francji

25 SIERPIEŃ 1944- wyzwolili PARYŻ

WRZESIEŃ- wyzwolili BELGIĘ

21 PAŹDZIERNIK 1944- padło pierwsze miasto niemieckie Akwizgran

18 PAŹDZIERNIK 1944- Hitler wobec zagrożenia zarządził pospolite ruszenie chłopów zdolnych do noszenia broni

16 GRUDZIEŃ 1944- ofensywa niemiecka w ARDENACH - mimo początkowych sukcesów ofensywa załamała się

12 STYCZEŃ 1945- wojska radzieckie przystąpiły do kolejnej wielkiej ofensywy

- front niemiecki załamał się

- oblężono kolejno:

- 31 STYCZEŃ- KRÓLEWIEC

- 15 LUTY- WROCŁAW

- 23 LUTY- POZNAŃ

- BERLIN znalazł się w bezpośrednim niebezpieczeństwie

7 MARZEC 1945- wojska radzieckie i polskie obległy KOŁOBRZEG

- Amerykanie zajęli KOLONIĘ

19 MARZEC 1945- zarządzenie Hitlera o pozostawieniu ,,spalonej ziemi''

- Niemcy niszczyli wszelkie urządzenia, które mogłyby mieć jakieś znaczenie dla przeciwnika

● Hitler próbował zniszczyć współuczestników swoich zbrodni

- GORINGA

- HIMMLERA

23 KWIETNIA 1945- GORING wobec oblężenia BERLINA zwrócił się do Hitlera z pytaniem czy nie miałby objąć dowództwa po Hitlerze - Hitler oskarżył go o zdradę i pozbawił wszystkich urzędów to samo spotkało HIMMLERA, który zaproponował kapitulację na froncie zachodnim

28 KWIECIEŃ 1945- kapitulacja armii niemieckiej we Włoszech

30 KWIECIEŃ 1945- Hitler zastrzelił się

- jego zwłoki oblano benzyną i spalono- swoim następcą mianował KARLA DONITZA- jako prezydenta- kanclerzem został GOEBBELS- GOEBBELS nie objął funkcji, gdyż popełnił samobójstwo razem z Hitlerem i swoją rodziną

2 MAJ 1945- kapitulacja BERLINA

7 MAJA 1945- gen. JODL podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji wszystkich wojsk niemieckich w REIMS 8 MAJ 1945- oficjalne zakończenie walk o 23:01

9 MAJA 1945- na żądanie ZSRR akt podpisano ponownie w KARLSHORTS - ze strony zwycięskiej podpisali go:

- ŻUKOW (ZSRR)

- sir. TEDDER ( W. Brytania)

17 LIPIEC- 2 SIERPIEŃ 1945- konferencja w Poczdamie- uczestniczy w nim Wielka Trójka:

- USA- TRUMMAN

- W.Brytania- CHURCHIL, a następnie nowy premier ATTLEE

- Rosja- STALIN

powołała ona w Niemczech SOJUSZNICZĄ RADĘ KONTROLI złożoną z komendantów czterech stref okupowanych

Uchwalenia SOJUSZNICZEJ RADY:

1. ustawa o likwidacji wszelkich organizacji hitlerowskich

2. powołano policję niemiecką

3. zakaz szkolenia wojskowego w Niemczech

4. ukaranie osób winnych zbrodni wojennych

5. usunięcie hitlerowców z urzędów

6. kontrola niemieckich badań naukowych

7. likwidacja państwa pruskiego

- SKR miała bardzo duże problemy w osiągnięciu jednomyślności

- projekt traktatu pokojowego z Niemcami nie został uzgodniony, gdyż każde z państw inaczej sobie wyobrażało przyszłość Niemiec

- postanowiono przynajmniej uzgodnić stanowisko w sprawie sojuszników Rzeszy z czasów wojny

- problem ten zlecono Konferencji 21 zainteresowanych państw

10 LUTY 1947- uroczyste podpisanie traktatu w PARYŻU

- przyjęto plan MARSHALLA o wprowadzeniu waluty Deutsche Mark

- trwały prace nad utworzeniem państwa niemieckiego

8 MAJ 1949- uchwalono projekt konstytucji- ratyfikowały go 9 krajów mających wejść w skład nowego państwa- zatwierdziły go trzy mocarstwa okupacyjne

14 SIERPIEŃ 1949- wybory do Bundestagu

7 WRZESIEŃ 1949- parlament proklamował powstanie Republiki Federalnej Niemiec- pierwszym prezydentem zostaje TEODOR HEUSS

1

---