Czołg średni T-34/76

13 października 1937 roku fabryka nr 183 w Charkowie otrzymała założenia techniczne nowego typu czołgu kołowo-gąsienicowego  BT-20. W celu przyspieszenia prac konstrukcyjnych powołano specjalne biuro konstrukcyjne zajmujące się przygotowaniem tego typu czołgu. Zespół był kierowany przez M.Koszkina, w skład zespołu weszli m. in. A.F. Morozow, P.T. Kuczerenko i inni. Projektowano dwa pojazdy o zbliżonych parametrach taktyczno-technicznych. 4 maja 1938 roku, podczas posiedzenia Komitetu Obrony ZSRS przedstawiono ostatecznie dwa projekty czołgów : kołowo-gąsienicowy A-20 i gąsienicowy A-32. Testom poddano oba prototypy czołgów. Czołg A-32 nieznacznie przewyższał czołg kołowo-gąsienicowy, był lżejszy, nieznacznie grubsze opancerzenie i silniejsze (armata 76 mm zamiast  armaty kalibru 45 mm) uzbrojenie. Oba czołgi były napędzane silnikiem wysokoprężnym typu W-2. W okresie lipca-sierpnia 1939 roku oba czołgi poddano testom trakcyjnym. Próby odbyły się na poligonie fabrycznym w Charkowie. W wyniku testów postanowiono skierować do produkcji seryjnej czołg A-32,  który dawał w przyszłości większe możliwości rozwoju konstrukcji. Miała być produkowana ulepszona wersja jako A-34. W październiku -listopadzie 1939 roku przeprowadzono test czołgu A-32 dociążonego do przewidywanej masy czołgu A-34. 19 grudnia 1939 roku czołg, oznaczony  T-34, została przyjęty do uzbrojenia RKKA. Pierwszy prototyp czołgu T-34 został zbudowany w fabryce nr 183 w styczniu 1940 roku. Drugi prototyp powstał w lutym tegoż roku. W tym samym czasie rozpoczęły się próby fabryczne, które zostały przerwane 12 marca,  kiedy oba czołgi otrzymały rozkaz przejazdu do Moskwy. 17 marca na Kremlu (konkretnie na placu Iwanowskim) zostały zaprezentowane Stalinowi. Po zakończeniu pokazu czołgi  odbyły przemarsz na trasie Moskwa-Mińsk-Kijów-Charków. Zamówiono 150 czołgów, latem 1940 roku zamówienie zwiększono do 600 czołgów. Produkcja seryjna miała odbywać się w Charkowie i w Stalingradzkiej Fabryce Traktorów, ten ostatni zakład miał wyprodukować 100 czołgów. Jednak w  rzeczywistości rozpoczęcie produkcji napotkało duże trudności i do 15 września w Charkowie wyprodukowało tylko 3 czołgi, a w Stalingradzie produkcja ruszyła dopiero w 1941 roku. Pierwsze czołgi seryjne były intensywnie testowane m. in. na poligonie w Kubince, odbyły też kilka dalekich przemarszów. Wprowadzenie czołgu do linii nie odbyło się bez ingerencji  najwyższych władz sowieckich. T-34 przeciwny był  komisarz przemysłu zbrojeniowego marszałek G.I. Kulik, z  kolei  nowy czołg popierał inny dostojnik marszałek K.E. Woroszyłow. Rezultatem tych rozbieżności  i żądań wojska była decyzja o podjęciu prac nad zmodernizowanym czołgiem oznaczonym T-34M z opancerzeniem do 75 mm, większa wieża z wieżyczką obserwacyjną dowódcy, zmienionym podwoziem. Do chwili wybuchu wojny zgromadzono tylko podzespoły konieczne do budowy nowego czołgu, jednak produkcji seryjnej nie podjęto. Już od początku prac nad czołgiem T-34 dokonano licznych modyfikacji  m. in. zamiast armat L-11 montowano F-34 o dłuższej lufie, zmieniono wieżę, zamiast spawanej zastosowano łatwiejszą technologicznie wieżę odlewaną,  zastosowano też wzmocnienia pancerza w postaci ekranowania. Wprowadzono także inne drobniejsze modyfikacje m.in. koła z wewnętrzną amortyzacją produkcji zakładów w Stalingradzie, inny typ gąsienic o lepszej przyczepności, zmieniono kształt osłony oporopowrotnika armaty. Zmieniono kształt luków i osłonę przedniego karabinu maszynowego. Wzbogacono wyposażenie czołgów m. in. montując radiostacje. Takie czołgi  niekiedy  określano jako T-34 model 1941. W 1942 roku do produkcji weszły czołgi ze zmodyfikowaną wielokątną wieżą podobna do wieży zaprojektowanej do czołgu T-34M były to czołgi T-34 model 1942.       Czołg średni T-34/76 (pomnik na Westerplatte)   Jednocześnie dokonano zmian układu napędowego. Powiększono zbiorniki z  paliwem, zmodernizowano układ smarowania silnika czołgu. Przejściowo stosowano pełne koła  metalowe bez bandaża gumowego.  W 1943 roku wprowadzono wieżyczki obserwacyjne dla dowódców.  Produkowano też czołgi OT-34 wyposażone w miotacz płomieni typu ATO-42 umieszczony zamiast przedniego karabinu  maszynowego. Prowadzono prace z trałami przeciwminowymi.. Przejściowo jesienią 1941 roku podczas ewakuacji zakładów produkcyjnych na Ural zamiast silników wysokoprężnych  montowano silniki gaźnikowe. Produkcja czołgów odbywała się początkowo w Charkowie i Stalingradzie, a po ewakuacji fabryki nr 183 w  Niżnym Tagile, pierwsze 25 czołgów zmontowano tam bezpośrednio z części przywiezionych z Charkowa. Część podzespołów czołgu wykonywały zakłady „Czerwony Październik” w Stalingradzie, armaty fabryka „Barykada” także w Stalingradzie. Kiedy Niemcy doszli do Stalingradu produkcja opierała się na zakładach uralskich. Czołgi produkowano ponadto w „Uralmaszu”, fabryce nr174 w Omsku, w Czelabińsku. Czołgi typu T-34/76  używane były w armii  fińskie,  polskiej czeskiej i jugosłowiańskiej. Zdobyte czołgi były wcielane do jednostek armii niemieckiej.       Czołg średni T-34/76 (szczegóły)         Czołg średni T-34/76 1 Brygady Pancernej LWP (Muzeum WP w Warszawie)       Dane taktyczno-techniczne: Załoga - 4 osoby (kierowca, strzelec-radiotelegrafista, dowódca i ładowniczy, Masa bojowa- 26 800 kg Długość - 5920 mm Szerokość - 3000 mm Wysokość - 2410 mm Prześwit - 400 mm Opancerzenie - 13-45 mm (z ekranami do 70 mm) Uzbrojenie: -armata - L-11 lub F-34 kalibru 76,2 mm z zapasem amunicji 77 pocisków i dwa karabiny maszynowe DT- 7,62 mm z zapasem amunicji 2898 pocisków Napęd: Czterosuwowy, dwunastocylindrowy, rzędowy (układ V) silnik wysokopręźny, chłodzony cieczą typu W-2 o pojemności skokowej 38 880 cm^3i  mocy 294,5 kW (400KM), przy 2000 obr./min Prędkość - 54 km/h Zasięg - 300 km Pokonywanie przeszkód: -     wzniesienia  30^0 -          ściany - 73 cm, -          rowy - 250 cm -          przeszkody wodne (brody) do 130 cm         Bibliografia: Valerij P. Panow, Jacek Solarz - Czołgi Sowieckie 1939-1945- W-wa 1996

---