statuty kazimierza wielkiego

W XIV i XV w przeważało nadal prawo zwyczajowe, którego moc opierała się na stosowanych od dawna zwyczajów. Podkreślało to role tradycji w prawie zwyczajowym. Niestosowanie jakiejś zasady w praktyce (desuetudo) prowadziło z czasem do jej uchylenia. Jednak coraz większe znaczenie uzyskiwało prawo zwyczajowe. W prawie pisanym szlachta widziała obronę przed samowolą urzędników. Najważniejszym pomnikiem prawa stanowionego były statuty Kazimierza Wielkiego, wydane odrębnie dla Wielkopolski i Małopolski co odzwierciedlało różnice w stosunkach wew. tych dzielnic. Były spisane w latach '50 i '60 XIV w. Statut Wielkopolski był wcześniejszy. Został wydany przy współudziale ar. gnieźniejskiego, prałatów, możnowładców i szlachty na wiecu ustawodawczym. Statut Małopolski był późniejszy. Był całością złożoną ze statutu uchwalonego na wiecu w Wiślicy i zwodu szeregu przeważnie późniejszych ustaw. Statut Wielkopolski ( 1356- 1362) składał się z 34 artykułów a Małopolski z 59 art. Statuty zawierały przepisy dotyczące ustroju i prawa sądowego, głównie karnego. Statuty nie wyczerpały żadnego z działów prawa. We wstępie do Małopolskiego król podkreślał, że głównym jego zadaniem jest ujednolicenie prawa i praktyki sądowej. Ze statutem Małopolskim połączono później krótki ustawy- ekstrawaganty ( ustrój, elementy prawa prywatnego i cywilnego) oraz art. O charakterze prejudykatów- były sformułowane jako kazusy. Z całości tego materiału prawnego powstały zwody tj. układy ( redakcje ) statusów Wielkopolskiego i Małopolskiego. Na zakończenie dopisano tzw. petyta, czyli projekt norm prawnych, jeszcze ostatecznie nie sformułowanych. Statut Małopolski liczył przeszło 100 przepisów a Wielkopolski ok. 50 (razem 160). Do tego dodawano summy, tj. streszczenia, które powodowały ściemnienie. Najbardziej rozpowszechnione były w XV w - redakcja tzw. dygestów ( 134 art.), obejmujące w jednolitym układzie wszystkie przepisy Małopolskie i Wielkopolskie, miały zasięg ogólnopolski. W 1449 dokonano najstarszego przekładu, którego dokonał kanonik kapituły warszawskiej - Śiwętosław z Wojcieszyna. Kontynuacją ustawodawstwa z czasów Kazimierza Wielkiego były statuty uchwalane w XV w przez Sejmy Walne. W 1420 roku wydano statut warcki, który dołączono do statutów. Były dopełnieniem statutów Kazimierza Wielkiego. Część norm Kazimierza nie była stosowana i statut warcki przywraca stare prawa. Przywracanie była to reasumpcja. Obok statutów uchwały sejmowe formułowano jako konkluzje, z których najstarsza zachowały się z 1444 r. W 1488 w Lipsku ukazał się pierwszy drukowany tekst statutów. Inkunabuły pierwsze drukowane statuty do XV w. Później połączone je w syntagmata (z grec. Ustawa zasadnicza), które zawierały 151 art. Drugim spisem prawa takim jak statuty były „zwyczaje ziemi łęczyckiej” nieznanego autora. W 1506 - wychodzą „statuty Łaskiego” (zbiory Łaskiego). Składały się z dwóch części. Pierwsza stanowiła część polską a druga była spisem prawa niemieckiego. Prawo polskie składało się z przywilejów ziemskich i generalnych, aktów królewskich, edyktów, uniwersałów, umów między stanami, traktatów międzynarodowych, zwyczajów ziemi krakowskiej. Dodano także „processus iuris” - był to krotki opis procesu sądowego. Wszystkie te akta ułożono chronologicznie i tak już to pozostało do upadku RP szlacheckiej. Był to statut urzędowy, niedoskonały. Druga część była to część wielka - prawo niemieckie miejskie. Zawarto tam „zwierciadło saskie”. W XIII w. Nastąpił rozkwit zwyczajowego prawa niemieckiego. W 1230 r. Wydano „saxrum szpigel” - autor zbiedniały rycerz Eike von Repkor (ławnik sądowy). Spisał on prawo dzieląc je na prawo ziemskie (landrecht) i prawo lenne (lenrecht). Zwierciadło to trafiło do polski razem z osadnikami w drugiej poł. XIII w. Jego rozkwit wiązał się z tym, że było lepsze pod względem ekonomicznym. W 1230 r. Pojawił się „Weichbila magdeburski” czyli „biała księga magdeburska”. Była ona bardziej obszerna. Był to najważniejszy pomnik prawa niemieckiego, ważniejszego nie było. Prawo nazywało się zwierciadłem bo miało to być odbiciem społecznym. Zawierał także inne ustawodawstwa np. ortyle - były to wyroki o charakterze precedensowym wydawane przez miasta matki (Magdeburg, Wrocław ,Środa, Chełmno) dla miast córek. W 1230 r. Powołano sąd wyższy prawa niemieckiego w Chełmnie. W 1356 r. Powołano Sąd Najwyższy Prawa Niemieckiego na Zamku Krakowskim. W 1356 r. Powołano sąd komisarski 6 miast. Zawarte były także wielkierze czyli statuty poszczególnych miast. W drugiej części zawarta była też część prawa lubeckiego oraz „traktat o prawie rzymskim”. Była to summa Rejmunda Partenopejczyka. Nie wiadomo dlaczego tam się z nalazł. Prawdopodobnie wiązało się to z procesem recepcji prawa rzymskiego na ziemiach polskich.