Ustrój polityczny i społeczny greckich polis. podr., s. 71 - 76 oprac. RM
polis: państwo - miasto w starożytnej Grecji
1. Typy ustroju politycznego (formy rządów) greckich państw - miast (polis), schemat w podr., s. 73
- oligarchia: „rządy nielicznych” (gr. oligos - nieliczny; arche- władza), forma rządów polegająca na
sprawowaniu władzy przez niewielką, uprzywilejowaną grupę ludzi, np. rody arystokratyczne
oligarchia była w Sparcie, zaś Ateny przeszły ewolucję ustroju politycznego od oligarchii do
demokracji (od 508 pne), przez pewien czas były tam także rządy tyranów (561 - 528/527)
znaczenie terminu oligarchia w późniejszych epokach historycznych - rządy nielicznej, uprzywilejowanej
grupy, np. oligarchia magnacka, finansowa,itp.
arystokracja - „rządy najlepszych (szlachetnych)” (gr. aristos - najlepszy; aristoi - szlachetni, dobrze urodzeni, kratia - władza),
forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielką, uprzywilejowaną grupę ludzi, np. rody arystokratyczne,
w tym sensie termin „arystokracja” jest synonimem terminu „oligarchia”
inne znaczenie terminu arystokracja: bogate, uprzywilejowane rody
- demokracja:„rządy ludu” ( demos - lud, kratia - władza), ustrój polityczny (forma rządów) cechujący się
sprawowaniem władzy przez organy przedstawicielskie wybierane przez ogół obywateli (demokracja
była w Atenach od reform Kleistenesa w 508 r. pne, w pełnym zakresie w dobie Peryklesa w V w.)
- tyrania: rządy jednej osoby (gr. tyrannos - jednostka narzucająca innym swoją wolę), w starożytnej Grecji
forma rządu powstała w wyniku przejęcia władzy przez jednostkę, często przy poparciu ludu (np.
Ateny w okresie rządów tyrana Pizystrata w latach 561 - 528/527, podr., tekst źródłowy, s. 75 - 76)
2. Najbardziej charakterystyczne cechy ustroju greckich polis, podr., s.71 - 74
- kształtowanie się ustroju greckich polis w okresie wielkiej kolonizacji
dążenie arystokracji do utrzymania władzy w polis, konflikt między arystokracją a ludem (zwłaszcza chłopami)
społeczne i polityczne skutki zmian w sztuce wojennej na przełomie VIII i VII w. (w wyniku wprowadzenia szyku bojowego zwanego falangą, maleje w polis znaczenie arystokracji - służącej jako konnica - na rzecz średniozamożnych obywateli, służących w armii jako hoplici - ciężkozbrojna piechota)
rola tyranów w greckich polis (często byli wynoszeni do władzy przez lud, oczekujący od nich reform, prowadzących do ukrócenia samowoli arystokracji)
▪ charakterystyka przez Arystotelesa rządów tyrana Pizystrata w Atenach (561 - 528/527),
Pizystrat jako tyran „ludzki i łagodny”, podr., s. 75 - 76
▪ charakterystyka tyrana Miletu Trazybula w świetle relacji Herodota (cyt. za: R. Kapuściński, Podróże z
Herodotem, s. 10 - 11), Trazybul jako przykład tyrana okrutnego
poczucie wspólnoty państwowej wśród obywateli polis jako odzwierciedlenie niewielkich różnic majątkowych między nimi oraz jako jeden z czynników uniemożliwiających polityczne zjednoczenie Hellady
znaczna aktywność polityczna obywateli polis (przede wszystkim w demokracji)
jawność życia politycznego
agora (rynek) jako centrum życia politycznego w polis
słowo jako podstawowe narzędzie walki politycznej (rola demagogów - polityków w starożytnej Grecji, którzy swoje znaczenie zawdzięczali nie tyle sprawowanemu urzędowi, ile umiejętności przekonywania innych obywateli polis, np. Perykles w Atenach)
obywatelstwo polis jest dziedziczne
praw politycznych nie posiadają niewolnicy oraz wolni osobiście mieszkańcy polis nie będący jego obywatelami (np. metojkowie w Atenach, periojkowie w Sparcie)
praw politycznych nie posiadają kobiety, podr., s. 72
rola Zgromadzenia Ludowego (apella w Sparcie, eklezja w Atenach) w polis - zgromadzenie wszystkich obywateli (większe znaczenie Zgromadzenia Ludowego w demokracji, mniejsze w oligarchii)
rola Rady Starszych (geruzja w Sparcie, Areopag w Atenach) w polis (większe znaczenie w oligarchii, mniejsze w demokracji)
3. Różnice między oligarchią a demokracją według Arystotelesa (podr. ,s. 76)