Andrzej Sparta „Dzieje filozofii starożytności chrześcijańskiej i średniowiecza”:

- Św. Paweł - „Dzieje Apostolskie” - pierwszy dialog Ewangelii z myślą filozoficzną grecką
- Nauka o Zmartwychwstaniu wyśmiewana - nie mieściła się w żadnej myśli greckiej
- Zainteresowanie chrześcijan dociekaniami filozoficznymi wzięło się z:
a) Konieczności obrony wartości doktryny chrześcijańskiej wobec argumentów wysuwanych przez pogańskich polemistów
b) Dążenie do przedstawienia racjonalności przesłanek wiary
c) Potrzeba ściślejszego formułowania dogmatów wiary , aby przeciwdziałać błędnym interpretacjom (herezje) - pomocna terminologia filozoficzna
- Prawda objawiona przewyższa osiągnięcia filozofii

1. Krytycy filozofii:
a) Tacjan (II w.) - przyjął wiarę chrześcijańską, uczeń św. Justyna
- Wyznawał skrajny ascetyzm
- W „Mowie do Greków” - krytykuje kulturę i moralność pogańską,
- Odnosi się wrogo do filozofii greckiej - jeśli są tam jakieś wartości to wywodzą się z filozofii barbarzyńców, której podstawy sięgają Starego Testamentu

b) Tertulian (ok. 160r-220r) - dzieło „Apologetyk”:
- Surowość i rygor doprowadziły do tego, że zerwał z Kościołem i przyłączył się do sekty montanistów
- Boże objawienie daje pełną prawdę, dlatego filozofia („mądrość światowa”) jest niepotrzebna
- Prawda przekracza rozum, dlatego dociekania są zbyteczne
- Po Jezusie Chrystusie niepotrzebne żadne badania
- Filozofia jest szkodliwa, ponieważ stanowi źródło herezji

c) Hermiasz (II/III w.) - wszelkie wysiłki filozoficznych badaczy są zbyteczne, ponieważ trafiają na nierozwiązywalną zagadkę i są bezużyteczne skoro nie można ich potwierdzić żadnym jasnym dowodem

2. Obrońcy filozofii:
a) Św. Justyn (100r -167r) - „Apologie”, „Dialog z Żydem Tryfonem” - opisuje jak poszukiwał prawdy o Bogu i człowieku i że znalazł ją w końcu w chrześcijaństwie
- Chrześcijaństwo daje racjonalne tłumaczenie świata, przynosi pełną prawdę
- Słowo, które oświeca każdego człowieka rozsiewa wszędzie ziarno prawdy, dzięki temu chrześcijanin odrzuca błędy - chrześcijanin powinien uznawać wszystkie prawdy filozofów - cokolwiek prawdziwe należy do chrześcijaństwa

b) Klemens Aleksandryjski (zm. 215r.) - „Kobierce”, „Pedagog”:
- Filozofia odzwierciedla prawdę i jako jedyna z dzieł Bożych jest dobra
- Przygotowuje Greków do przyjęcia chrześcijaństwa
- W każdej szkole filozoficznej można odnaleźć ziarno prawdy - Pitagoras i Platon, najmniej Epikur
- Filozofia grecka jest ćwiczeniem dla każdego chrześcijanina do przyjęcia Objawienia chrześcijańskiego - daje pogłębienie i zrozumienie wiary chrześcijańskiej i prowadzi do prawdziwej wiedzy „gnosis” - przeciwstawia się gnostycyzmowi (Wschód - pewne elementy chrześcijaństwa, równoważyli współistnienie dobra i zła, świat materialny jako zło)
- Filozofia jako służebnica teologii


3. Filozofia patrystyczna:
Orygenes - (185r -254r) - „O zasadach”:
- Nauczanie apostolskie nie daje odpowiedzi na wszystkie pytania np. pochodzenie duszy, natura dobrych i złych duchów, co było przed stworzeniem świata?
- Cel jego dociekań - racjonalne uzasadnienie prawd objawionych jak i uzupełnienie danych Objawienia
- Krytykuje tych, którzy uważali Boga za istotę cielesną i w ten deseń interpretując Pismo Św.
- Bóg jest całkowicie niematerialny (materialne podlegają zmianom i zniszczeniom), doskonały, niezniszczalny, niezłożony, z racji swojej duchowości jest najściślejszą duchowością
- Nie poznajemy Boga wprost tylko poprzez jego dzieła
- Bóg jest dla nas niepojęty, ponieważ umysł drzemiący w naszym ciele ma odległe pojęcie od rzeczywistości niecielesnej
- Bóg jest transcendentny wobec materii i naszego umysłu
- Dostrzegał trudności w przypisywaniu Bogu nieskończoności, którą utożsamiał z nieokreślonością
- Słowo Boże zawiera wszystkie umysłowe wzorce naszego świata - prototypy wszelkich stworzeń
- Słowo - jest Bogiem jako obraz i podobieństwo Boga
- Bóg nie jest tylko demiurgiem, ale też jemu zawdzięczamy pochodzenie materii - gdyby było inaczej to skąd brałaby się materia?
- Był początek świata, ale także zaistnieje jego koniec
- Świat to uporządkowana całość, składa się z uporządkowanych elementów na wzór ludzkiego organizmu
- Dusza to duch, który ziębnie w swej miłości i oddala się od Boga
- Cielesność człowieka jest wynikiem błędnego wyboru - odsunięciem się od Boga, w przeciwieństwie do stworzeń rozumnych, którego traktują go jako źródło szczęśliwości i bytu
- „Apokatastasis” - ostateczny powrót wszystkich stworzeń do Boga

4. Greccy ojcowie Kościoła”
a) św. Grzegorz z Nyssy (Ojcowie Kapadoccy - św. Bazyli Wielki, św. Grzegorz z Nazjanzu), „Hexaemeron”:
- W każdej rzeczy tkwi myśl, czyli idea Boża stanowiąca jej intelektualnie poznawalną istotę
- Nie uznaje realnego istnienia materii jako wspólnego podłoża zmian i tworzywa rzeczy - realnie istnieją tylko właściwości przedmiotów tzn. cechy dostrzegalne zmysłami - materia jest tylko tworem pojęciowym
- Świat jest tworem niematerialnym - krytyka pojęcia substancji
- Człowiek złożony z duszy i ciała jest ogniwem łączącym świat widzialny i niewidzialny - dusza posługuje się ciałem jako narzędziem
- Człowiek jest stworzony na podobieństwo Boże - duchowość i samodzielność o tym świadczy
- Człowiek jest poddany swojemu mikroświatu - duszy, a wszystko podlega Bogu
- Słowo jest doskonałym wyrazem Ojca
- Duch Święty pochodzi niepodzielnie od Ojca i Syna Bożego - racjonalne uzasadnienie Trójcy Św.

b) Św. Augustyn (354r-430r) - ur. w Tagaście w Numidii, syn poganina i matki chrześcijanki, przyjęty do Kościoła jako katechumen, ale nie przyjął chrztu, nie wątpił w istnienie Boga, ale tryb życia jaki wiódł był daleki od zasad chrześcijańskich - „Wyznania”, „O państwie Bożym”
- Wyznawca manicheizmu - dwa równolegle istniejące światy, przeciwstawne wobec siebie - dobry (duchowy) i zły (materialny) - postulujące o wyzwolenie, czyli gnozę (wiedza tajemna)
- Poszukiwanie prawdy z nieodzowną zmysłowością, ale lektura dzieł platońskich przyciągnęła go do chrześcijaństwa (spotkanie z św. Ambrożym) i przyjmuje święcenia kapłańskie

I Prawda:
- Przeciwnik sceptyków - wszystko podlega wątpieniu - wg niego wątpimy w obiektywną wartość naszych spostrzeżeń, ale sam ten fakt, że się zastanawiamy stanowi o naszym istnieniu - wydajemy sądy choćby fałszywe, ale wydajemy - nie możemy wątpić w nasze istnienie - myślę i żyję
- Istnieją prawdy powszechne i niezmienne - np. twierdzenia matematyczne, podstawowe prawa logiki
- Skąd czerpiemy znajomość prawd? - nasz umysł jest zdolny poddać się ich koniecznością
- Źródłem nie jest doświadczenie - prawdy konieczne nie są od niego zależne
- Bóg jest źródłem wszelkiej prawdy i uzdalnia nas do jej poznania, umożliwia „widzenie” prawdy, dzięki temu „oświeceniu” poznajemy prawdy wieczne i konieczne oraz treść rzeczy i pośrednio Boże idee
- Nie wątpi w realność otaczającego nas świata - podlega „oświeceniu” Boga

II Bóg:
- Istnieje poprzez przygodność świata - skoro trwa to musi nim ktoś sterować
- Refleksje nad samym sobą - poznajemy prawdy wieczne, konieczne, a Bóg jest ich źródłem
- Bóg jest bezwzględnie najlepszym dobrem, w którym wszystkie inne dobra są ograniczone i cząstkowe uczestnictwo
- Bóg jest tym, którym jest - byt najpełniejszy
- „Uczona niewiedza” - ludzka wiedza - lepiej wiedzieć kim Bóg nie jest, niż Kim jest
- Negatywne poznanie Boga doprowadza nas do „wiedzy pozytywnej” - zawsze niedoskonałej - Bóg w nieograniczonej mierze to, co jest pełnią doskonałości
- Wieczność i niezmienność Boga - wszystko poza Nim jest przemijające
- Równość Trójcy Św.
- Słowo jest wieczną i żywą myślą Ojca i Jego najdoskonalszym podobieństwem - zawiera w sobie umysłowo poznawalne wzory wszystkich rzeczy, które mogą istnieć

III Człowiek:
- Istota złożona z duszy (istnienie warunkujemy na podstawie jej przejawów) i ciała
- Ciało jest rozciągłe, a dusza nie - nie posiada wymiarów w przestrzeni, ma świadomość siebie, niecielesna i nieśmiertelna
- Dusza jest sama życiem, ponieważ ożywia ciało
- Dusza ludzka jest stworzona przez Boga, a ciało jest równie dobre, człowiek nie jest upadłym aniołem - dusza jednak posługuje się ciałem
- Dusza stanowi podłoże władz psychicznych, nie tylko umysłowych, ale zmysłowych
- Najdoskonalsze władze duszy - rozum, wola oraz pamięć - utrwala to co przemijające i przezwycięża czas - zawdzięczamy poczucie tożsamości i trwałości

IV Świat:
- Stworzony wolnym aktem Boga „z niczego” - bez uprzednio istniejącej materii
- Stworzony razem w czasie - moment stworzenia jest początkiem - Bóg podtrzymuje go w istnieniu
- Materia jest zmienna, Bóg jako byt niematerialny nie - „materia duchowa”
- „Racje zarodkowe” - świat rozwija się stopniowo - wszczepione w materie rozwijają się stopniowo tworząc nowe gatunki - Ziemia podlega ewolucji
- Wszystko co istnieje poza Bogiem jest rezultatem jego miłości i dobroci

V Etyka i historiozofia:
- Niezmienne prawdy moralne - coś niższe podlega podporządkowaniu temu wyższemu
- Wolność woli - wolność wyboru między dwoma dobrami oraz wolność czynienia moralnego dobra i unikania zła
- Grzech - naruszenie Bożego prawa, zakłócenie ładu człowieka, dusza uległa ciału
- Wszystkie dobra powinny być podporządkowane najwyższemu dobru, jest nim Bóg
- Poznanie Boga jest głównym celem życia człowieka
- Społeczność dążącą do Boga - to obywatele państwa Bożego, a ci zmierzający ku celom ziemskim to członkowie państwa ziemskiego
- Oba te „gatunki” współistnieją

c) Boecjusz (480r -525r) - tłumaczył na łacinę pisma filozofów - „O pocieszeniu jakie daje filozofia”
- Mądrość teoretyczna i praktyczna - wyróżnia trzy części - o bytach duchowych (teologia), o bytach duchowych uwikłanych w materii (o człowieku) i o świecie materialnym (fizjologia)
- Wprowadzeniem do filozofii jest studium 7 sztuk wyzwolonych:
I Trivium - gramatyka, retoryka, logika
II Quadrivium - arytmetyka, astronomia, geometria i muzyka
- Bóg bytem najwyższym i najdoskonalszym - przyczyna Wszechświata, która go ogarnia
- Przeznaczenie - ślepa konieczność jest urzeczywistnieniem w czasowym następstwie zdarzeń odwiecznej Opatrzności
- W Bogu nie ma następstw wydarzeń - postrzega naszą przeszłość, teraźniejszość oraz przyszłość jako aktualnie urzeczywistnioną
- Wieczność Boga - doskonałe posiadanie całości i jednocześnie niekończącego się życia
- Szczęśliwość - stan doskonałości polegający na połączeniu wszystkiego co jest dobrem
- Definicja osoby - substancja jednostkowa o naturze rozumnej
- W substancjach stworzonych odróżnia rzecz samą od formy, która określa jej istnienie

d) Jan Szkot Eriugena (ok. 810r-880r) - „Podział natury”:
- Łączył filozofię z teologią - w dociekaniach filozoficznych należy uwzględnić Chrystusowe Objawienie, które doskonali naszą wiedzę
- Prawdziwa religia jest prawdziwą filozofią i na odwrót
- Dociekania naszego umysłu wiążą się z łączeniem i podziałami - najpierw wyodrębniamy elementy i później je łączymy - określając strukturę
- Rozróżnia natury:
1. Niestworzoną i stwarzającą - jest nią Bóg jako Stwórca świata i początek wszystkiego
2. Stworzoną i stwarzającą - są to idee, które mają początek w Bogu i kształtują świat
3. Stworzoną i niestwarzającą - świat materialny i rzeczy, które go stanowią
4. Niestworzoną i niestwarzającą - to Bóg jako kres wszystkiego i ostateczny cel wszystkich dążeń
- Bóg jest wszystkim i przejawia się przebłyskami, czyli stworzeniami
- Pojęcie o Bogu ma charakter negatywny (teologia negatywna) - poznanie natury Boga przekracza możliwości ludzkiego umysłu - nie-skończony, nie-zmienny
- Brał udział w sporze o predestynacje - Bóg nie zna pojęć zło i grzech, dlatego nie mógł przeznaczyć do tego ludzi
- Cała natura powróci do Boga

e) Pseudo-Dionizy Areopagita (VI w.) - „O imionach Bożych”, „O hierarchii niebieskiej”:
- Transcendencja Boga przewyższa wszelkich byt
- Poznanie Jego natury przekracza ludzkie możliwości - teologia negatywna - wiemy kim Bóg nie jest
- Stworzenie jako wylew Boskiej dobroci - byt jest dobry, a zło jest negacją bytu
- Poszczególne rodzaje bytów tworzą hierarchiczną strukturę - bliższe lub dalsze Bogu w celu zjednoczenia się z Nim w miłości

f) Św. Anzelm z Canterbury (1033r-1109) - pochodził z Aosty - „Monologium”:
I Rozum i wiara:
- Czy należy zrozumieć, aby uwierzyć - rozumowo uzasadnić prawdę? Czy uwierzyć, aby zrozumieć?
- Należy przyjąć podstawowe prawdy o Bogu, człowieku i świecie, a później dążyć do racjonalnego uzasadnienia prawd wiary, która jest punktem wyjścia naszego poznania
- Dowody na istnienie Boga:
1. Każdy byt jest jakimś dobrem - wszystko dąży do bytu, czyli jest celem dążeń, czyli dobrem. Dobra różnorodne i ograniczone w rzeczach są tylko uczestnictwem w dobru w samym sobie - w Bogu, który jest najwyższym Dobrem i przyczyną wszelkiego dobra
2. Każda rzecz ma swoją przyczynę - czy jest jedna przyczyna wszystkich rzeczy? Bóg pierwszą i ostateczną przyczyną.
3. W naszym świecie istnieją byty bardziej lub mniej doskonałe - stąd hierarchia
- Bóg ontologiczny - każdy niedowiarek zdaje sobie sprawę co kryje się za słowem Bóg - nic ponad to nie może sobie pomyśleć
- Przeciwnik nominalizmu - pojęciom ogólnym odpowiada rzeczywistość - skłaniał się ku realistom

5. Spór o uniwersalia (natura powszechników) - rezultat słabej znajomości doktryn Arystotelesa:
- W jaki sposób istnieją treści ogólne?
1. Porfiriusz - czy nazwy ogólne są jedynie słowami, czy odpowiada im rzeczywistość
2. Roscelin - reprezentant nominalizmu - istnieją tylko nazwy ogólne, a jedyna realność powszechników to realność głosu, jakim te nazwy są wypowiadane
3. Wilhelm z Champeaux - skrajny realizm - istnieją realne odpowiedniki naszych pojęć ogólnych - wszystkie jednostki i gatunki posiadają jedną i tą samą realnie istniejącą niezależnie od nich naturę (różnice indywidualne mają charakter przypadłościowy)
4. Jan z Salisbury - erudyta - zagadnienie uniwersaliów nie zasługują żeby nimi się zajmować
5. Piotr Abelard - uczeń Wilhelma z Champeaux - znakomity dialektyk - realizm umiarkowany - cecha charakterystyczna terminów ogólnych - pełnią rolę orzeczników i mogą być jednoznacznie orzekane o różnych podmiotach, ich treść w tym sensie jest powszechna, nie odpowiada im żaden przedmiot
Rzeczy jednostkowe posiadają „wspólną formę”, która upoważnia do zaliczenia do jednego gatunku, rodzaju i ujmujemy ją w naszych pojęciach ogólnych, które są wrodzone - tworzymy je na drodze abstrakcji
- Zrozumienie Pisma Św. - metoda dialektyczna - poprzez antytezę do syntezy - dialektyka nadrzędna wobec teologii
- Doktryna chrześcijańska jest syntezą wszystkich religii
6. Św. Bernard z Clairvaux (1091r -1153r) - teoretyk poznania mistycznego, opat zakonu cystersów:
- Najważniejsza dla człowieka prawda to prawda o Bogu - Jego stosunek do stworzeń, a także czym jest dusza ludzka i zbawienie - tych prawda nie można poznać na poziomie ludzkiego umysłu
- Poznanie jest połączeniem podmiotu z przedmiotem, a nie dialektyczne rozumowanie zbliżają nas do Boga (konflikt z Piotrem Abelardem)
- Przeciwnik tendencjom panteizującym
- Dusza poprzez kontemplacje zbliża się do Boga - upodobnia się do Niego, ale nie utożsamia się - zawsze pozostaje zachowana różnica między Stwórcą, a stworzeniem
- Zjednoczenie z Bogiem nie jest efektem dążeniem, ale dziełem łaski
- Przeciwnik nauki - miałaby ograniczać się do wiedzy racjonalnej, była autonomiczna i traktowana jako cel sam w sobie
- Z określeń przekazanych przez filozofów starożytnych najwłaściwsze byłoby rozważanie śmierci i tylko taka filozofia byłaby wartościowa

7. Awicenna (980r - 1037r) - „Księga uzdrowień”, „Kanon”:
- Przyjmuje tezę o realnej różnicy między istotą, a istnieniem w bytach przygodnych
- Istnienie traktuje jako cechę, właściwość bytu
- Świat ma charakter przygodny i istnienie gwarantuje jemu Byt konieczny - Bóg jako Stwórca
- Bóg jako najdoskonalsza jedność - stwarza jeden najwyższy intelekt, z którego powstają inne mniej doskonałe
- Astronomia zna 9 sfer - osiem planet oraz słońce - najniższa inteligencja kształtuje nasz świat podksiężycowy i nadaje w nim formy rzeczom - stąd zwana jest „dawcą form”
- Świat jest stwarzany odwiecznie, więc materia jest także odwieczna (posiada formę materialności)
- Bóg jest czystym umysłem - Jego wiedza jest wiedzą czysto pojęciową - zna rodzaje i gatunki, ale nie poznaje jednostek
- Łączy arystotelesowską i platońską koncepcję duszy - dusza jako samodzielna substancja duchowa mówi nam czym jest sama dusza w sobie, jaka jest jej natura - dla ciała jest formą substancjalną
- Uniwersalia (powszechniki) istnieją w trojaki sposób:
* Przed rzeczą - w myśli Bożej jako idee ogólne
* W rzeczy - w przedmiotach jednostkowych jako ich cechy wspólne
* Po rzeczy - jako pojęcia ogólne w naszym intelekcie
- Pojęcia ogólne nie są nam wrodzone, ponieważ intelekt w pierwszej fazie jest gotów tylko do ich nabycia czy przyswojenia (intelekt możnościowy) - musi istnieć odrębny czynnik, który te możliwości aktualizuje
- Intelekt czynny - wydobywa się na drodze atrakcji z bytów jednostkowych i wszystkie czynniki są przekazywane do intelektu możnościowego, który posługuje się nimi, wydaje sądy, przeprowadza rozumowanie
- Każdy człowiek posiada intelekt możnościowy co świadczy o nieśmiertelności jego duszy - intelekt czynny jest jeden i dostępny dla wszystkich, ponieważ jego rolę spełnia najniższa, oddziałująca na świat podksiężycowy - inteligencja - „Dawca form” - oświecający nasz umysł i nadający rzeczom formę - jest dla nas poznawalny

8. Awerroes (1126r - 1198r) - wielbiciel nauki Arystotelesa, który wg niego osiągnął szczyt rozumowania, dlatego nie powinny powstawać nowe filozofie, lecz powinna być przekazywana - jest komentatorem jego dzieł, „małpą Arystotelesa”
- Świat zawiera w sobie treści, które poznajemy przy pomocy intelektu - to musi być tworem najwyższego Rozumu, który w nim te treści zawarł
- Pierwszy Poruszyciel - jest nieruchomy, niezmienny i wieczny, wieczne też są jego skutki działania
- Materia, ruch i Wszechświat są wieczne i podlegają prawom działającym z konieczności
- Jedność intelektu - zarówno czynny jak i możnościowy jest dla wszystkich ludzi
- Intelekt bierny - jedyny jednostkowy - natura cielesna i sprowadza się do wyobrażeń
- Dusza nie jest nieśmiertelna - ginie wraz ze śmiercią ciała

Scholastyka - związek filozofii z nauczaniem szkolnym, filozofia średniowieczna
- Rozpatrywanie zagadnień filozoficznych w formie kwestii - rozpatrywanie tematu wg określonego schematu - najpierw sprecyzować pytanie, a później zadać pytanie, zestawić poglądy i zacząć od antagonistycznego i dołączyć dodatkowe wyjaśnienia

9. Arystotelizm heterodoksyjny - zwolennicy akceptują w całej rozciągłości arystotelizm w wersji starożytnych i arabskich komentatorów, choć była niezgodna z wiarą
a) Dawid z Dinant - utożsamiał byt z materią pierwszą, która jest możliwością przyswajania wszelkich form poznawczych, Bóg nie podlega formalnym określeniom i zasadą wszelkiego bytu - przypisywanie materii pierwszej cech absolutu - niezgodne z Stagirytą

b) Łaciński awerroizm - XIII w. - Boecjusz z Dacji i Siger z Brabantu:
- W całej rozciągłości przyjmowali naukę Arystotelesa i ulegali wpływom neoplatońskim
- Stworzenie jest pośrednie i jako rezultat konieczności
- Odwieczność świata i powszechny, mechaniczny determinizm
- Intelekt czynny i możności owy jest jeden wspólny wszystkim ludziom
- Intelekt - transcendentny wobec człowieka, substancja oddzielona , niecielesna i wieczna, stanowi czystą możność aktualizowaną przez intelekt czynny, który można utożsamiać z Bogiem
- Dusza ludzka jest substancjalnie związana z ciałem i nie może posiadać władz, ale łączy się z intelektem transcendentnym - to połączenie wygasa z chwilą śmierci człowieka i dusza wtedy ginie
- Teoria „podwójnej prawdy” - wiary i rozumu - w przypadku konfliktu człowiek wierzący wybiera tą pierwszą, co nie zmienia faktu, że prawda rozumowa jest inna

c) Augustynizm średniowieczny - dominujący w szkole franciszkańskiej - zwolennicy wykazują zainteresowanie doktryną Arystotelesa, ale przyswajają tylko te elementy, które są jak sądzą do pogodzenia z tradycyjnym augustynizmem
Doktryna przedstawicieli szkoły dominikańskiej (Albert Wielki, św. Tomasz z Akwinu) - korzystają z nauki Arystotelesa, tworzą własną filozofię, starają się w miarę zgodnie z nią interpretować teksty Arystotelesa
d) Św. Tomasz z Akwinu (1224/5r - 1274r) - „Suma teologiczna”, „Suma filozoficzna”:
- Odróżnia filozofię od teologii
- Filozofia opiera się na dociekaniach rozumu, które są źródłem wiedzy, przekazuje naturalną wiedzę
- Teologia opiera się na Bożym objawieniu, które przyjmujemy przez wiarę, przekazuje nam prawdy potrzebne do zbawienia
- Poznanie naukowe jest poznaniem przez przyczyny, wskazuje na skutki działania Bożego
- Filozofia bada przyczyny działające w naturze i docieka istoty rzeczy
- Bóg jest ostatecznym źródłem prawdy - poznawanej i objawionej przez nas siłami naturalnego rozumu
- Konflikt między wiedzą, a wiarą jest pozorny - przekroczenie kompetencji któreś ze stron
- Byt - substancje i przypadłości jako podstawowe kategorie
- W znaczeniu wtórnym substancja oznacza istotę rzeczy
- Przypadłości to byt niesamodzielny, zapodmiotowany w substancji
- Wszelka zmiana polega na tym, iż substancja zmienia się w coś co uprzednio nie była - zmiana jest urzeczywistnieniem możności
- Byt absolutnie niezmienny byłby aktem czystym, bez elementu możnościowego
- Aktualizacja możności jest możliwa dzięki działaniu bytu - wszystko co się porusza, przez coś innego jest poruszane
- Przyjmuje koncepcję poczwórnej przyczynowości i analogicznie do przyczyny sprawczej, czyli bytu który swoim działaniem powoduje powstanie jakiegoś skutku, mówi o przyczynie celowej, a także o przyczynach wewnętrznych - materialnej i formalnej
* W bytach przygodnych - w odróżnieniu od bytu koniecznego może istnieć lub też nie, nie ma w sobie konieczności istnienia
- Istota - jest możnością wobec istnienia, pozbawiona istnienia nie ma żadnej realności (prymat istnienia nad istotą)
- Istnienie - jest aktem istoty
- Bóg - byt absolutny - teza o istnieniu Boga jest wnioskiem do jakiej prowadzi rozumowanie
- „Pięć dróg”:
I Droga z ruchu - fakt zmian i ruchu w świecie, zmiana jest przejściem z możności do aktu - może się dokonać jedynie pod działaniem innego bytu będącego w akcie - wszelki ruch ma swojego poruszyciela - istnieje tzw. Pierwszy Poruszyciel
II Droga z przyczynowości - fakt powstania rzeczy nowych w wyniku działania przyczyn sprawczych, fakt działania przyczyn wymaga istnienia Pierwszej Przyczyny - jest bytem samoistnym
III Droga z przygodności - świat składa się z bytów przygodnych nie mających konieczności istnienia, więc muszą ją uzyskać od bytu mającego w sobie istnienie, a więc Boga
IV Droga ze stopni doskonałości - fakt istnienia rzeczy mniej lub więcej doskonałych dobre itp. - świadczy to o istnieniu Pełni doskonałości - Bóg jako miara wszelkiej doskonałości
V Droga z celowości - celowy charakter działania bytów nie obdarzonych poznaniem, które same nie są w stanie znać w celu i do niego kierować swe działanie - musi istnieć transcendentny Rozum - Bóg, który cel wyznacza i do niego kieruje
* W drugim ujęciu - dowód z ładu, porządku czy harmonii w świecie lub z praw przyrody
- Jedynie w bycie koniecznym istota utożsamia się z istnieniem - Bóg jest samym swoim istnieniem
- Świat stworzony - wszelkie idee i wzorce zawarte są w Bogu i utożsamiają się z jego istotą
- Byt cząstkowy - niedoskonałe odzwierciedlenie Boga i jego nieskończonej doskonałości
- Stworzenie świata - wolny akt woli Bożej
- Zło jest negacją bytu - każdy byt w sensie metafizycznym jest dobry
- Zło w sensie fizycznym jest brakiem doskonałości należnej z natury danemu bytowi (zło moralne to rezultat nadużycia wolności przez stworzenie)
- Materia pierwsza jest elementem całkowicie nieokreślonym, jest czystą możnością, określona jest przez formę, czyli substancję
- Materia jest racją jednostkowienia, czyli wielości jednostek, które mają taką samą formę gatunkową
- Hylemorfizm - zachodzi tylko w świecie cielesnym, byty duchowe są czystymi formami
- Człowiek jako dusza posługująca się ciałem, urzeczywistnia obraz Boga bardziej niż sama dusza oderwana
- Każda dusza jest przystosowana do jednego ciała - to stanowi podstawę różnic pomiędzy indywidualnościami
- Wszelkie nasze poznanie pochodzi z spostrzeżeń zmysłowych
- „Zmysł wspólny” - kojarzy wrażenia poszczególnych zmysłów odnosząc je do konkretnego przedmiotu, którego obraz powstaje w wyobraźni i zachowuje się w pamięci - powstałe w ten sposób wyobrażenia są przedmiotem tzw. „rozumu szczegółowego”, będącego władzą, dzięki której poznajemy i oceniamy konkretne rzeczy i sytuacje
- Poznanie pojęciowe - jest dziełem najpierw intelektu zwanego czynnym, który ma nie tylko charakter receptywny, lecz w sposób aktywny odnosi się do wyobrażeń i w procesie abstrakcji wyodrębnia cechy wspólne - tworzy pojęcia ogólne, które są niematerialne - to zostaje przekazane intelektowi „możnościowemu”, który jest jak niezapisana tablica - intelekt czynny pozwala stworzyć skarbnicę pojęć
- Działanie intelektu ma charakter niematerialny i stąd dusza nie jest uzależniona od ciała - z natury duchowa i nieśmiertelna
- Dusza jest zdolna do samodzielnego istnienia
- Człowiek jest samodzielnie istniejącą jednostką o naturze rozumnej, jest osobą, a nie jedynie elementem świata rzeczy - za sprawą swojej podmiotowości i wolności zajmuje stanowisko wyjątkowe i nie może być traktowany jak przedmiot, wchodzi w relacje międzyosobowe i jest istotą społeczną - struktury społeczne powinny jemu służyć, a nie dominować nad nim
- Celem człowieka jest dobro i płynąca z jego posiadania szczęśliwość
- Wola jest wolna w wyborze, dlatego też można wybrać dobro mniejsze
- Cnota jest sprawnością woli do kierowania się w określonej dziedzinie postępowania ku prawdziwemu dobru
- Najdoskonalsza władzą duszy jest rozum i dzięki niemu poznajemy prawdę i dobro, co jest najwyższą doskonałością człowieka - rozum wskazuje drogę woli
- Działanie woli jest reakcją na poznanie rozumowe
- Najlepszy ustrój społeczny to taki, który zabezpiecza dobro wspólne
e) Wilhelm Ockham (1300r-1350r):
- Akcentuje jednostkowość bytów
- „Brzytwa Ockhama” - tym co realnie istnieje jest przedmiot jednostkowy - jego cechy, elementy i właściwości nie są odrębnymi bytami, a rozróżnieniami pojęciowymi - nie należy mnożyć bytów jeśli nie jest to konieczne
- Nawiązuje do nominalistów - zaprzecza realności treści ogólnych - mogą mieć różną denotację zależnie od supozycji w jakiej zostaną użyte:
a) materialna - nazwa oznacza samą siebie
b) personalna - oznacza konkretny przedmiot
c) zwykła - nazwa oznacza pojęcie w naszym umyśle
- Intuicyjne poznanie rzeczy jednostkowych jest pewne i ma charakter obiektywny
- Zjawiska jakości są wyabstrahowaną fikcją
- Uznając zasadę przyczynowości - Bóg był pierwszą przyczyną - nie możemy przyjąć żadnych przymiotów Bożych - nawet Jego jedności
- Bóg korzysta z niczym nieograniczonej wszechmocy - nikt tego nie kontroluje, nie może zabronić, Bóg jest wolny, a jego wolna wola stanowi o tym co dobre, a co złe - Bóg jest nieograniczony (krytyka arystotelesowskiej kosmologii - ilość światów)

---