BEZROBOCIE WŚRÓD MŁODZIEŻY W LATACH 1995 - 1997

Od początku transformacji społeczno-gospodarczej najbardziej zagrożona bezrobociem jest młodzież. Na rynek pracy zaczynają wchodzić coraz liczniejsze roczniki młodzieży. Średnioroczny przyrost młodzieży w wieku 18-24 lat będzie wynosić ponad 70 tys. osób w latach 1997 - 2000. Wiedza o wielkości i strukturze demograficzno-społecznej zbiorowości bezrobotnej młodzieży oraz stopniu zagrożenia bezrobociem różnych kategorii młodzieży ma duże znaczenie dla kształtowania efektywnej polityki przeciwdziałania bezrobociu. W niniejszym opracowaniu scharakteryzowano bezrobocie młodzieży w latach 1995 - 1997. Wskazane zostały pozytywne i negatywne zjawiska, jakie pojawiły się w tym okresie.

Spis treści
I. Wstęp
II. Poziom i stopa bezrobocia
III. Struktura bezrobocia młodzieży
1. Bezrobotni według płci
2. Bezrobotni według poziomu wykształcenia
3. Bezrobotni według miejsca zamieszkania
4. Bezrobotni według okresu pozostawania bez pracy
IV. Bezrobocie wśród absolwentów
V. Zakończenie
Aneks - dokumentacja (brak w wersji elektronicznej)

I. Wstęp

W niniejszym opracowaniu zjawisko bezrobocia wśród młodzieży przedstawione zostało na podstawie danych Krajowego Urzędu Pracy i wyników badań aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) prowadzonych przez GUS. Celem opracowania jest analiza sytuacji bezrobotnej młodzieży w latach 1995 - 1997. ¹
Przypomnijmy na wstępie, że KUP i GUS posługują się różnymi definicjami bezrobotnego.
Statystyki Krajowego Urzędu Pracy opierają się na ustawowej definicji bezrobocia, której zasadniczym kryterium jest zarejestrowanie się osoby poszukującej pracy w urzędzie pracy. Z powodu licznych zmian w ustawodawstwie regulującym zatrudnienie i przeciwdziałanie bezrobociu, zaostrzających m.in. warunki nabywania statusu bezrobotnego, populacja bezrobotnych w bezrobociu rejestrowanym nie jest wyodrębniana według stałych kryteriów.
Przyjęta przez GUS definicja bezrobotnego opiera się na standardach międzynarodowych i nie jest związana z faktem rejestracji w urzędach pracy.
W badaniach GUS za bezrobotnych uważa się osoby, które spełniają następujące kryteria:
- nie pracują w okresie badanym (zatrudnienie dorywcze nie przekracza 1 godziny tygodniowo),
- aktywnie poszukują pracy (podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni, aby podjąć pracę),
- są gotowe do podjęcia pracy w badanym tygodniu i następnym.
Ze względu na ostrzejsze kryteria wyodrębniania osób bezrobotnych przyjmuje się, że badania aktywności ekonomicznej ludności dają obraz bezrobocia minimalnego.
Statystyki KUP obejmują często osoby, które wg kryterium BAEL nie zostałyby uznane za bezrobotne, natomiast osoby faktycznie pozostające bez pracy i jej poszukujące, które nie zarejestrowały się w urzędach pracy, są wychwytywane w badaniach aktywności ekonomicznej ludności.²
Ze względu na inną definicję bezrobotnego liczba bezrobotnych określana na podstawie BAEL różni się od danych publikowanych przez Krajowy Urząd Pracy, ale obydwa źródła informacji o bezrobociu wskazują te same cechy zjawiska i pojawiające się tendencje. Stanowią więc komplementarne źródła informacji o bezrobociu. W badaniach aktywności ekonomicznej ludności zmienna "wiek" jest korelowana z większą liczbą cech demograficzno-społecznych, co umożliwia bardziej wszechstronną analizę struktury bezrobocia.
Pojęcie "młodzież" odnosi się do osób w wieku 15-24 lat. Dolna granica wieku - 15 lat - wynika z ustawowo określonego tzw. minimalnego wieku, od którego można zatrudniać pracownika, zaś górna granica wieku zgodna jest z ustaleniami międzynarodowymi.
Należy także zwrócić uwagę, iż kategoria wiekowa - 15-24 lat - nie jest jednorodna: obejmuje osoby młodociane (15-17 lat) i osoby w wieku produkcyjnym (18-24 lat).³
Młodzież bezrobotna posiada bardzo różny status zawodowy. Wśród bezrobotnych w wieku 15-24 lat znajdują się:
- osoby, które poprzednio pracowały i straciły pracę,
- osoby, które poprzednio pracowały i zrezygnowały z pracy,
- osoby, które powracają do pracy po przerwie,
- osoby, które chcą podjąć pracę po raz pierwszy.
Najpełniejsze dane statystyczne dostępne są w odniesieniu do absolwentów szkół, którzy stanowią podkategorię osób nie posiadających stażu pracy. Statystyki KUP wyodrębniają absolwentów wśród ogółu bezrobotnych z uwzględnieniem płci i poziomu wykształcenia. Informacje te uzupełniają badania aktywności ekonomicznej ludności, w których wskazywana jest stopa bezrobocia absolwentów według poziomu wykształcenia, płci i miejsca zamieszkania.

II. Poziom i stopa bezrobocia

Rejestry rejonowych urzędów pracy i badania aktywności ekonomicznej ludności potwierdzają, iż w latach 1995 - 1997, podobnie jak w latach 1991 - 1994, grupą wiekową najbardziej dotkniętą bezrobociem była młodzież.
Trwająca od 1995 r. tendencja spadku liczby bezrobotnych objęła także młodzież.

Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy (w tys.)

	Ogółem	15-24 lat
XII.1994	2838,0	981,5
XII.1995	2628,8	909,0
XII.1996	2359,5	734,5
XII.1997	1826,4	561,9

W 1996 r. po raz pierwszy w okresie transformacji liczba bezrobotnej młodzieży zmniejszyła się w sposób znaczący, gdyż o 102 tys. według BAEL i 174 tys. według danych KUP. W rejestrach urzędów pracy w grudniu 1997 r. pozostawało 561,9 tys. osób w wieku 15-24 lata, co oznacza spadek o 172,6 tys. osób w stosunku do grudnia 1996 r. Według badania aktywności ekonomicznej ludności spadek liczby bezrobotnej młodzieży w okresie listopad 1996 - listopad 1997 wyniósł 60 tys. Tak znaczna różnica spowodowana jest zmianą regulacji prawnych i bardziej rygorystycznym sprawdzaniem gotowości do pracy przez rejonowe urzędy pracy.
Wraz ze spadkiem liczby bezrobotnej młodzieży obniżyła się też stopa bezrobocia: w okresie XI.1995 - XI.1996 spadła o 4,7 pkt, a w okresie XI.1996 - XI. 1997 - o 3,0 pkt. W tych samych okresach ogólna stopa bezrobocia zmniejszyła się odpowiednio o 1,6 i 1,3 pkt. Jednakże stopa bezrobocia młodzieży nadal utrzymuje się na poziomie ponad dwukrotnie wyższym niż ogólna stopa bezrobocia:

Stopa bezrobocia (na podstawie BAEL)

	ogólna stopa bezrobocia	stopa bezrobocia młodzieży
XI. 1992	13,7%	29,0%
XI. 1993	14,9%	31,6%
XI. 1994	13,9%	31,7%
XI. 1995	13,1%	30,9%
XI. 1996	11,5%	26,2%
XI. 1997	10,2%	23,2%

Należy podkreślić fakt, iż w okresie 1996 - 1997, odmiennie niż w latach poprzednich, redukcja bezrobocia dotyczyła w większym stopniu młodzieży niż pozostałych grup wiekowych bezrobotnych. W pozostałych grupach wiekowych stopa bezrobocia uległa obniżeniu, ale w znacznie mniejszym stopniu.

Stopa bezrobocia według wieku (na podstawie BAEL)

	15-24	25-34	35-44	45 lat i więcej
XI. 1995	30,9%	13,9%	10,8%	7,1%
XI. 1996	26,2%	12,2%	9,7%	6,4%
XI. 1997	23,2%	10,2%	8,9%	5,8%

Większy spadek stopy bezrobocia młodzieży znalazł odbicie w strukturze bezrobotnych: w 1996 r i 1997 r. zmniejszył się udział młodzieży w ogóle bezrobotnych. Pomimo tej pozytywnej tendencji udział młodzieży w ogóle bezrobotnych utrzymał się na poziomie powyżej 30%.

Struktura bezrobotnych według wieku w odsetkach (na podstawie rejestrów urzędów pracy)

	XII.92	XII.93	XII.94	XII.95	XII.96	XII.97
15 - 24	34,6	34,4	34,6	34,5	31,2	30,7
25 - 34	29,7	28,5	27,7	27,0	27,3	27,9
25 - 44	24,7	25,2	25,3	25,2	25,8	26,4
45 - 54	9,2	9,8	10,7	11,3	13,3	13,3
pow. 55 lat	1,7	2,0	1,7	2,0	2,4	1,7

Ze statystyk obejmujących lata 1992 - 1997 wynika, że dominacja grupy wiekowej do 24 lat wśród ogółu bezrobotnych jest stałą cechą polskiego bezrobocia. Problem ten może nasilić się w najbliższych latach, gdyż na rynek pracy będą wchodzić liczniejsze roczniki młodzieży. Średnioroczny przyrost młodzieży w wieku 18-24 lat będzie wynosić ponad 70 tys. osób w latach 1997 - 2000.

III. Struktura bezrobocia młodzieży

Zjawisko bezrobocia koncentruje się wśród osób w wieku 18-24 lat. Bezrobotni młodociani (osoby w wieku 15-17 lat) stanowili niewielką część ogółu bezrobotnych - ok. 0,1%.
Natężenie bezrobocia wśród młodzieży jest zróżnicowane. W listopadzie 1997 r. stopa bezrobocia bezrobotnej młodzieży w wieku 15-17 lat wynosiła 13,6%, w wieku 18-19 lat - 35,0%, a w wieku 20-24 lat - 21,2%.

1. Bezrobotni według płci
Kobiety znajdują się w trudniejszej sytuacji na rynku pracy niż mężczyźni. Potwierdza to stale zwiększający się udział kobiet zarówno wśród ogółu bezrobotnych, jak i wśród bezrobotnych osób w wieku 15-24 lat.

Udział kobiet wśród bezrobotnych w wieku 15-24 lat (na podstawie rejestrów urzędów pracy)
XII.1995 - 54,9%,
XII.1996 - 57,6%,
XII.1997 - 59,7%.

W latach 1992 - 1997 stopa bezrobocia kobiet w wieku 15-24 lat była wyższa od stopy bezrobocia mężczyzn i kształtowała się na następującym poziomie:

Stopa bezrobocia (na podstawie BAEL)

	mężczyźni	kobiety
XI. 1992	27,2%	32,1%
XI. 1993	29,4%	34,2%
XI. 1994	29,3%	34,8%
XI. 1995	28,7%	33,6%
XI. 1996	23,4%	29,5%
XI. 1997	20,5%	26,5%

Należy zwrócić uwagę, iż stopa bezrobocia kobiet w 1997 r., odmiennie niż w 1996 r., obniżyła się w większym stopniu (3,0 pkt) niż stopa bezrobocia mężczyzn (2,9 pkt).
Jak istotnym czynnikiem różnicującym szanse na rynku pracy jest płeć potwierdzają dane na temat poziomu wykształcenia bezrobotnych kobiet i mężczyzn. Wyższy poziom wykształcenia kobiet nie stwarza im możliwości szybszego uzyskania zatrudnienia.

Struktura bezrobotnych w wieku 15-24 lat według płci i poziomu wykształcenia (BAEL listopad 1997 r.)

	mężczyźni	kobiety
Wyższe	0,4%	1,8%
policealne i średnie zaw.	21,3%	33,2%
liceum ogóln.	3,5%	14,2%
zasad. zaw.	53,1%	37,6%
podst. i niepełne podst.	21,3%	13,1%

2. Bezrobotni według poziomu wykształcenia
Z analizy natężenia bezrobocia wynika, że poziom wykształcenia jest istotnym czynnikiem wpływającym na status osób bezrobotnych. Bezrobocie dotyczy tylko w niewielkim stopniu osób o wysokich kwalifikacjach zawodowych. Największe problemy z podjęciem pracy mają osoby o niskim poziomie wykształcenia, bez kwalifikacji pożądanych na rynku pracy.
W badaniach aktywności ekonomicznej ludności nie jest niestety obliczana stopa bezrobocia według wieku i poziomu wykształcenia, nie dysponujemy więc informacjami jak wśród młodzieży kształtowało się natężenie bezrobocia w zależności od posiadanego wykształcenia (takie dane dotyczą tylko absolwentów). Warto jednak zwrócić uwagę na odnotowane zmiany w natężeniu bezrobocia dotyczące ogółu bezrobotnych. Badania GUS wskazują, że w 1997 r. poprawiła się sytuacja na rynku pracy osób posiadających wykształcenie zasadnicze zawodowe. Dla tych osób odnotowano najszybszy spadek stopy bezrobocia. W listopadzie 1997 r. do najbardziej zagrożonych bezrobociem należały osoby bez przygotowania zawodowego, legitymujące się wykształceniem ogólnokształcącym i podstawowym. W latach poprzednich najwyższa stopa bezrobocia dotyczyła osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i podstawowym.

Stopa bezrobocia ogółu bezrobotnych według poziomu wykształcenia (na podstawie BAEL)

	XI.95	XI.96	XI.97
Wyższe	3,0%	2,9%	2,0%
policealne i średnie zaw.	11,3%	11,1%	8,9%
liceum ogóln.	15,3%	13,1%	13,0%
zasad. zaw.	16,4%	14,1%	12,0%
podst. i niepełne podst.	14,4%	12,9%	12,5%

Istotnym czynnikiem powodującym zagrożenie bezrobociem populacji młodzieży jest niedostosowanie struktury i rozmiarów kształcenia do potrzeb rynku pracy, co przejawia się w braku ofert pracy odpowiadających kwalifikacjom młodzieży. Na lokalnych i regionalnych rynkach pracy występuje szczególnie ostro zjawisko strukturalnego niedostosowania szkolnictwa zawodowego do potrzeb tych rynków.
Z badań wynika, że osoby z wykształceniem wyższym posiadają największe umiejętności radzenia sobie na rynku pracy, zaś najniższą gotowość do zmiany zawodu wykazują osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym.
Analiza struktury bezrobotnej młodzieży według poziomu wykształcenia wskazuje, że wśród młodzieży w 1997 r., podobnie jak w latach poprzednich, dominowały osoby posiadające wykształcenie zasadnicze zawodowe oraz policealne i średnie zawodowe.

Struktura bezrobotnych w wieku 15-24 lat według poziomu wykształcenia (BAEL listopad 1997 r.)

Wyższe	1,3%
policealne i średnie zaw.	27,4%
liceum ogóln.	9,0%
zasad. zaw.	45,2%
podst. i niepełne podst.	17,1%

Podobna struktura wykształcenia charakteryzuje bezrobotnych w wieku 25-34 lata, natomiast w wyższych kategoriach wiekowych (powyżej 45 lat) dominują bezrobotni z wykształceniem podstawowym. W porównaniu z pozostałymi bezrobotnymi bezrobotna młodzież legitymuje się wyższym poziomem wykształcenia.

3. Bezrobotni według miejsca zamieszkania
Według województw w połowie 1997 r. najniższy udział bezrobotnej młodzieży wśród ogółu bezrobotnych odnotowano w województwie warszawskim (17,3%), łódzkim (20,8%); natomiast najwyższe wskaźniki odnotowano w województwach: konińskim (41,8%), tarnowskim (39,4%) i leszczyńskim (39,1%). Zróżnicowanie terytorialne kształ- towało się podobnie w 1996 r.
W układzie porównawczym miasta-wieś, młodzież zamieszkała na wsi znajduje się w trudniejszej sytuacji niż jej rówieśnicy z miasta, na co wskazuje wysoki udział młodzieży w strukturze bezrobotnych mieszkańców wsi.

Struktura bezrobotnych według wieku i miejsca zamieszkania (BAEL listopad 1997)

	miasta	wieś
15-24 lata	28,0%	35,5%
25-34 lata	23,4%	26,5%
35-44 lata	28,1%	26,4%
45-54 lata	15,9%	10,0%
55 lat i więcej	4,8%	1,6%

Według BAEL stopa bezrobocia młodzieży wiejskiej kształtuje się na niższym poziomie niż stopa bezrobocia bezrobotnej młodzieży zamieszkałej w miastach. Jednakże badania te nie uwzględniają bezrobocia ukrytego w gospodarstwach chłopskich, które obejmuje głównie młodzież.

Stopa bezrobocia (na podstawie BAEL)

	miasta	wieś
XI. 1992	32,5%	24,6%
XI. 1993	35,8%	27,2%
XI. 1994	34,7%	28,4%
XI. 1995	32,7%	28,8%
XI. 1996	27,1%	25,1%
XI. 1997	25,0%	21,0%

Młodzież wiejska legitymuje się ogólnie niższym poziomem wykształcenia niż młodzież z miast, co jest dodatkowym czynnikiem pogarszającym jej szanse na rynku pracy.

Struktura bezrobotnych w wieku 15-24 lat według miejsca zamieszkania i poziomu wykształcenia (BAEL listopad 1997 r.)

	miasta	wieś
Wyższe	1,6%	0,9%
policealne i średnie zaw.	29,5%	24,4%
liceum ogóln.	10,5%	6,9%
zasad. zaw.	42,5%	48,8%
podst. i niepełne podst.	16,2%	18,9%

W ujęciu regionalnym największe zagrożenie bezrobociem wśród osób w wieku 18-24 lat zamieszkałych na wsi występuje w makroregionie północnym i północno-wschodnim, czyli w regionach zdominowanych przez byłe PGR-y.

4. Bezrobotni według okresu pozostawania bez pracy
Powszechnie stosowana jest następująca kategoryzacja okresu pozostawania bez pracy:
bezrobocie krótkotrwałe - do 3 miesięcy,
bezrobocie średniookresowe - do 6 miesięcy,
bezrobocie długookresowe - do 12 miesięcy,
bezrobocie długotrwałe (chroniczne) - powyżej 12 miesięcy.

Według rejestrów urzędów pracy w końcu 1997 r. następujące odsetki osób w wieku 18-24 lat pozostawały bez pracy:

- do 1 miesiąca - 8,8%,
- od 2 do 3 miesięcy - 16,9%,
- od 4 do 6 miesięcy - 16,6%,
- od 7 do 12 miesięcy - 23,9%,
- powyżej 12 miesięcy - 20,8%,
- powyżej 24 miesięcy - 13,0%.

Odsetek osób dotkniętych bezrobociem długotrwałym był bardzo wysoki - 33,8%. W porównaniu do grudnia 1995 roku odsetek ten wzrósł o 5,7 punktów procentowych, ale jednocześnie nastąpił wzrost o 5,4 punktu procentowego młodzieży pozostającej bez pracy poniżej 4 miesięcy. Następuje więc wśród bezrobotnej młodzieży wyraźna polaryza- cja: zwiększa się zarówno liczba młodzieży szybciej znajdującej pracę, jak i liczba młodzieży długotrwale bezrobotnej.
Według BAEL w listopadzie 1997 r. przeciętny okres pozostawania bez pracy dla kobiet w wieku 20-24 lat wynosił 11,7 miesiąca, zaś dla mężczyzn - 9,6 miesięcy. Powyżej 12 miesięcy było bezrobotnych 34,0% kobiet i 27,4% mężczyzn.
Bezrobociem długotrwałym dotkniętych było więcej bezrobotnych zamieszkałych na wsi (31,6%) niż w miastach (30,4%).

IV. Bezrobocie wśród absolwentów

Wyodrębnioną kategorię wśród bezrobotnej młodzieży stanowią absolwenci szkół ponadpodstawowych.
Według statystyk urzędów pracy w latach 1995 - 1997 liczba zarejestrowanych absolwentów kształtowała się następująco:
XII.1995 r. - 217831,
XII.1996 r. - 86006,
XII.1997 r. - 85426.
Udział absolwentów w ogólnej liczbie bezrobotnej młodzieży zarejestrowanej w urzędach pracy wynosił:
XII.1995 - 24,0%,
XII.1996 - 11,7%,
XII.1997 - 15,2%.
Jest to więc znacząca liczebnie kategoria bezrobotnej młodzieży.
W anlizowanym okresie nastąpiła radykalna zmiana polityki wobec tej grupy bezrobotnej młodzieży.
Istniejąca do marca 1996 r. możliwość pobierania zasiłku dla bezrobotnych przez absolwentów była niewątpliwie jednym z czynników zachęcających młodzież do rejestrowania się w urzędach pracy. Od dnia 1 marca 1996 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące absolwentów. Zasadniczą zmianą w zakresie uprawnień bezrobotnych absolwentów jest wprowadzenie zamiast zasiłków dla bezrobotnych świadczenie w postaci stypendium. Stypendium wypłacane jest bezrobotnemu zarejestrowanemu w rejonowym urzędzie pracy jako absolwent, w okresie odbywania:
- szkolenia,
- stażu u pracodawcy,
- nauki w szkole ponadpodstawowej dla dorosłych, w przypadku absolwentów zamieszkałych w rejonach administracyjnych uznanych za zagrożone szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym, jeżeli podjęli ją w okresie 6 miesięcy od utraty statusu absolwenta.
Bezrobotni absolwenci, którzy zarejestrowali się w rejonowym urzędzie pracy po dniu 1 marca 1996 r., nie posiadają prawa do pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Świadczenie pieniężne w postaci stypendium należy się tylko tym absolwentom, którzy wykazują się aktywnością poprzez uczestnictwo w szkoleniach lub stażach u pracodawców. Nowe uregulowania zmieniły więc praktykę wypłacania absolwentom zasiłku dla bezrobotnych za sam fakt rejestracji w urzędzie pracy. Wysokość stypendium została określona na poziomie 1/40 zasiłku dla bezrobotnych za każdy dzień odbywania szkolenia. Absolwenci, którzy zarejestrowali się w urzędzie pracy przed wejściem nowych przepisów w życie, pobierali zasiłek w wysokości 236,10 zł, natomiast objęci nowymi uregulowaniami - stypendium w wysokości ok. 166,80 zł miesięcznie.
Pierwszym widocznym skutkiem nowelizacji ustawy jest spadek liczby absolwentów, którzy rejestrują się w rejonowych urzędach pracy. W czerwcu 1996 r. zarejestrowało się tylko 53 tys. absolwentów (wobec 189 tys. w czerwcu 1995 r.), a w lipcu 38 tys. (67 tys. w lipcu 1995 r.). Spadek liczby zarejestrowanych absolwentów spowodował, iż bezrobocie po raz pierwszy w okresie transformacji w miesiącu czerwcu zmniejszyło się (o 60 tys.), podczas gdy w poprzednich latach stałą tendencją był jego wzrost (w 1995 r. o 95 tys., w 1994 o 91 tys.).
W związku ze spadkiem liczby zarejestrowanych absolwentów zmniejszył się ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych:
XII.1995 r. - 8,3%,
XII.1996 r. - 3,6%,
XII.1997 r. - 4,7%.

Badania aktywności ekonomicznej ludności wskazują na wyższy udział absolwentów w ogólnej liczbie bezrobotnych. W listopadzie 1996 r. liczba bezrobotnych absolwentów według BAEL wynosiła 115 tys. osób, co stanowiło około 6,0% ogółu bezrobotnych. W listopadzie 1997 r. wskaźnik ten wynosił 5,8%.
Wśród absolwentów podobnie jak wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych dominują kobiety. Udział kobiet wśród absolwentów kształtował się następująco:

XII. 1995 r. - 60,8%,
XII. 1996 r. - 66,4%,
XII. 1997 r. - 61,4%.

Warto zwrócić uwagę, że w 1997 r. nastąpił spadek udziału kobiet wśród absolwentów, podczas gdy w całej populacji bezrobotnej młodzieży udział kobiet zwiększył się. Na symptomy poprawy sytuacji kobiet wskazuje też niewielkie zmniejszenie się stopy bezrobocia (o 0,6 pkt).

Stopa bezrobocia absolwentów według płci (na podstawie BAEL)

	mężczyźni	kobiety
XI.1996	29,9%	36,7%
XI.1997	32,1%	36,1%

Różnica pomiędzy stopą bezrobocia mężczyzn i kobiet wśród absolwentów znacznie się zmniejszyła, czego powodem było zwiększenie się stopy bezrobocia mężczyzn. Reasumując: w 1997 r. sytuacja mężczyzn kończących szkoły ponadpodstawowe pogorszyła się, natomiast nieznacznej poprawie uległa sytuacja kobiet. Jednakże sytuacja kobiet na rynku pracy jest trudniejsza niż mężczyzn. Stopa bezrobocia absolwentek według badania aktywności ekonomicznej ludności utrzymuje się na wyższym poziomie.
Należy podkreślić, że szanse na podjęcie pracy przez absolwentów w 1997 r. zmniejszyły się, albowiem stopa bezrobocia absolwentów wzrosła z 33,5% do 34,1%.
Absolwentki legitymują się wyższym poziomem wykształcenia niż absolwenci. Kobiety wyraźnie przeważają wśród absolwentów szkół wyższych i liceów ogólnokształcących, natomiast mężczyźni dominują wśród absolwentów zasadniczych szkół zawodowych.
Analiza struktury wykształcenia absolwentów objętych starymi i nowymi regulacjami wskazuje, iż w roku 1997 nadal dominowali absolwenci szkół zasadniczych zawodowych oraz policelanych i średnich zawodowych. Znamienne jest, że wzrósł udział bezrobotnych absolwentów z wyższym wykształceniem.

Struktura bezrobotnych absolwentów według poziomu wykształcenia na podstawie rejestrów urzędów pracy

	I.94	XII.95	XII.96	XII.97< /B>
Wyższe	3,7%	3,7%	4,4%	5,2%
policealne i średnie zaw.	36,3%	38,3%	46,0%	37,7%
liceum ogóln.	19,6%	22,4%	14,8%	12,1%
zasad. zaw.	39,9%	34,4%	33,9%	44,2%
inne	0,5%	1,2%	0,9%	0,8%

W najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy znajdują się absolwenci liceów ogólnokształcących. Stopa bezrobocia jest najwyższa dla tej kategorii absolwentów.

Stopa bezrobocia absolwentów według poziomu wykształcenia (na podstawie BAEL)

	XI.96	XI.97
Wyższe	20,0%	15,5%
policealne i średnie zaw.	28,0%	32,5%
liceum ogóln.	35,0%	50,0%
zasad. zaw.	42,3%	40,5%
podstawowe	38,7%	X

Należy podkreślić, że w 1997 r. pogorszyła się sytuacja na rynku pracy absolwentów mieszkających na wsi. Nastąpił wzrost natężenia bezrobocia na wsi przy jednoczesnym (niewielkim) spadku natężenia w mieście.

Stopa bezrobocia absolwentów według miejsca zamieszkania (na podstawie BAEL)

		miasta	wieś
XI.1996		33,7%	32,6%
XI.1997		33,5%	35,0%

* * *

Dwa lata funkcjonowania nowej polityki wobec absolwentów pozwalają na sformułowanie ocen co do skuteczności oferowanych form aktywizacji zawodowej.⁴
Liczba absolwentów objętych zupełnie nową formą pomocy tzn. pobierających stypendia podczas szkolenia lub odbywania stażu u pracodawcy wzrastała w sposób powolny. W sierpniu 1996 r. liczba korzystających ze stypendiów wynosiła 3,2 tys. osób. W grudniu 1996 r. wzrosła do 12,6 tys. osób, ale pod koniec 1997 r. stypendiami objętych było tylko 12,9 tys. absolwentów. Średni okres trwania stażu szkoleniowo-zatrudnieniowego wynosił 9 miesięcy. Trwałe zatrudnienie po odbyciu stażu uzyskało mniej niż połowa absolwentów.
Zainteresowanie odbywaniem stażu u pracodawcy jest niewielkie wśród absolwentów ze względu na:
- niski poziom stypendium (taka sama kwota wypłacana jest w przypadku uczestniczenia w szkoleniach, jak i za wykonywanie pracy w ramach stażu przez 8 godzin dziennie),
- brak gwarancji zatrudnienia po skończeniu stażu,
- brak uprawnień do otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych po zakończeniu stażu.
Należy podkreślić, że pracodawcy wykazują większe zainteresowanie zatrudnianiem na staż absolwentów, co wynika głównie z możliwości korzystania z taniej siły roboczej.
Najbardziej powszechną formą aktywizacji zawodowej absolwentów jest refundacja wynagrodzeń do wysokości zasiłku dla bezrobotnych i składek na ubezpieczenie społeczne z Funduszu Pracy przez okres 12 miesięcy (ta forma aktywizacji zawodowej funkcjonuje od 1992 r.). Zatrudnienie subsydiowane absolwentów znacznie wzrosło w latach 1996 - 1997: w styczniu 1996 r. liczba absolwentów za których dokonano refundacji wynosiła 16,7 tys. osób a na koniec 1997 r. wzrosła do 56,0 tys. Ta forma aktywizacji zawodowej absolwentów okazała się także najbardziej efektywna: 65% absolwentów uzyskało trwałe zatrudnienie.
Pracami interwencyjnymi i robotami publicznymi obejmowanych było średnio kilka tysięcy absolwentów rocznie, co wynika z polityką wobec tej grupy bezrobotnych. W pracach interwencyjnych i robotach publicznych dominują w tych przypadkach proste prace nie wymagające kwalifikacji, tym samym nie stwarza to absolwentom możliwości zdobycia zatrudnienia, chociażby poprzez podwyższenie kwalifikacji zawodowych. Ta forma aktywizacji zawodowej jet skierowana głównie do osób posiadających niskie kwalifikacje.
Należy podkreślić, że nowa forma aktywizacji zawodowej absolwentów w postaci prac społecznie użytecznych na zasadach robót publicznych nie znalazły większego zainteresowania u młodzieży i pracodawców. Powodem tego stanu rzeczy jest niska refundacja wynagrodzeń i brak możliwości zdobycia nowych umiejętności zawodowych.

V. Zakończenie

W latach 1995 - 1997 główną grupą dotkniętą bezrobociem była młodzież - osoby w wieku 15-24 lat. Najwyższy udział tej populacji wśród bezrobotnych jest stałą cechą strukturalną bezrobocia w Polsce.
W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, młody wiek jest czynnikiem sprzyjającym bezrobociu: pracodawcy niechętnie zatrudniają osoby bez doświadczenia zawodowego i jeśli towarzyszy temu jeszcze niski poziom wykształcenia oraz profil wykształcenia nie odpowiadający potrzebom rynku pracy, wówczas zagrożenie bezrobociem znacznie wzrasta.
Wśród młodzieży najbardziej zagrożone bezrobociem są:
- osoby w wieku 18-19 lat,
- kobiety,
- osoby posiadające wykształcenie ogólnokształcące lub podstawowe,
- osoby mieszkjące na wsi lub w regionie dotkniętym bezrobociem strukturalnym,
- osoby nie posiadające doświadczenia zawodowego.
Zmiana polityki przeciwdziałania bezrobociu wśród absolwentów spowodowała spadek liczby absolwentów rejestrujących się w urzędach pracy. Spadek liczby bezrobotnych absolwentów (według kryteriów bezrobocia rejestrowanego) spowodował też spadek liczby osób bezrobotnych w wieku 15-24 lat. Dzięki zmianom w uregulowaniach prawnych osiągnięto poprawę statystycznych wskaźników bezrobocia wśród młodzieży. Jednak należy podkreślić, że korzystne tendencje na rynku pracy wpłynęły wyraźnie na poprawę sytuacji młodzieży. W latach 1996 - 1997 stopa bezrobocia wśród młodzieży obniżała się szybciej niż wśród pozostałych grup wiekowych. Nie dotyczy to absolwentów, wśród których wzrosło natężenie bezrobocia. Nowe formy aktywizacji zawodowej absolwentów są mniej powszechne niż stosowane od 1992 r. subsydiowane zatrudnienie absolwentów. Sytuacja ta wynika głównie z niekorzystnych dla absolwentów regulacji prawnych.
W 1997 r. pojawiły się niewielkie symptomy poprawy sytuacji młodych kobiet.
W latach 1995 - 1997 wystąpiły następujące niekorzystne zjawiska:
- wzrost udziału kobiet w ogóle bezrobotnej młodzieży,
- wzrost udziału młodzieży pozostającej bez pracy powyżej 12 miesięcy,
- wzrost stopy bezrobocia absolwentów spowodowany wzrostem stopy bezrobocia mężczyzn,
- wzrost stopy bezrobocia absolwentów mieszkających na wsi.

Źródła:
1. M. Kałaska, J. Witkowski, Rynek pracy w Polsce w 1996 roku: kontynuacja pozytywnych tendencji, GUS, Warszawa 1997.
2. Aktywność zawodowa i bezrobocie w Polsce w listopadzie 1996 r., GUS, Warszawa 1997.
3. Aktywność ekonomiczna ludności Polski listopad 1997, GUS, Warszawa 1998.
4. Bezrobocie rejestrowane w Polsce I-IV kwartał 1997, GUS, Warszawa 1998.
5. Informacja o stanie i strukturze bezrobocia w grudniu 1997 r., KUP, Warszawa, styczeń 1997 r.
6. W. Padowicz, Preferencje dla pracodawców zatrudniających absolwentów, "Służba Pracownicza" nr 4/1998.

Materiały w aneksie: (brak w wersji elektronicznej)
Źródło tabeli na str. 16: Bezrobocie rejestrowane w Polsce I - IV kwartał 1997, GUS, Warszawa 1998.
Źródło tabel na str. 17 - 23: Aktywność ekonomiczna ludności Polski - listopad 1997, GUS, Warszawa 1998.
Źródło wykresów i tabeli na str. 24 - 27: Informacja o stanie i strukturze bezrobocia w grudniu 1997, KUP, Warszawa, styczeń 1998 r.

Przypisy
1) Zjawisko bezrobocia wśród młodzieży w latach 1991 - 1994 zostało scharakteryzowane w: B. Kłos, Bezrobocie wśród młodzieży w Polsce, BSE, Raport nr 72, kwiecień 1995 r.
2) W listopadzie 1997 r. spośród bezrobotnych spełniających kryteria w BAEL 69,8% osób było zarejestrowanych w rejonowych urzędach pracy (w listopadzie 1996 r. - 74,2%).
3) W badaniach aktywności ekonomicznej ludności w populacji wiekowej 15-24 lat wyodrębniane są trzy subpopulacje: 15-17 lat, 18-19 lat i 20-24 lat, lub dwie: 15-19 lat i 20-24 lat, natomiast w statystykach KUP występują dwie kategorie wiekowe: 15-17 lat i 18-24 lat.
4) Zob. W. Padowicz, Preferencje dla pracodawców zatrudniających absolwentów, "Służba Pracownicza Nr 4/1998.

---