Bezrobocie wśród młodzieży
Pojęcie młodzież odnosi się do osób w wieku 15-24 lata.
Dolna granica wieku, 15 lat, wynika z ustawowo określonego tzw. minimalnego wieku, od którego można zatrudniać pracownika, zaś górna granica wieku jest zgodna z ustaleniami międzynarodowymi. Należy także zwrócić uwagę, że kategoria wiekowa 15-24 lata nie jest jednorodna: obejmuje osoby młodociane (15-17 lat) i osoby w wieku produkcyjnym (18-24 lata).
Młodzież bezrobotna posiada bardzo różny status zawodowy. Wśród bezrobotnych w wieku 15-24 lata znajdują się:
osoby, które poprzednio pracowały i straciły pracę,
osoby, które poprzednio pracowały i zrezygnowały z pracy,
osoby, które powracają do pracy po przerwie,
osoby, które chcą podjąć pracę po raz pierwszy.
Od początku transformacji społeczno-gospodarczej młodzież należy do grup najbardziej zagrożonych bezrobociem. Na rynek pracy wchodzą coraz liczniejsze roczniki młodzieży. Średnioroczny przyrost młodzieży w wieku 18-24 lata w 1997-2000 roku wyniósł ponad 70 tys. osób. Wiedza o wielkości i strukturze demograficzno-społecznej zbiorowości bezrobotnej młodzieży oraz stopniu zagrożenia bezrobociem różnych kategorii młodzieży ma duże znaczenie dla kształtowania efektywnej polityki przeciwdziałania bezrobociu.
Rynek pracy w Polsce nie oferuje młodym ludziom prac stabilnych, wysoko płatnych, gwarantujących pełną samorealizację. Prowadzi to do wysokiej ruchliwości międzyzakładowej młodych ludzi, zmuszonych do nieustannego poszukiwania odpowiednich do ich aspiracji miejsc pracy. Podstawową przyczyną takiego stanu rzeczy jest zbyt niska, w stosunku do ich wysokiego napływu na rynek pracy, chłonność gospodarki polskiej na zatrudnienie oraz niedopasowanie struktury szkolnictwa, profili zawodowych przyszłych pracowników do potrzeb rynku pracy.
W latach dziewięćdziesiątych wśród młodzieży wzrosło zapotrzebowanie na kształcenie i oczekiwanie prawdopodobnych korzyści z podnoszenia poziomu wykształcenia. Młodzi ludzie próbują w ten sposób dostosować się do zmian na rynku pracy oraz przewidywanego rodzaju przyszłego zapotrzebowania na pracowników. Zaobserwowano również zmiany preferencji rodzajów kształcenia: wzrosło zapotrzebowanie na kształcenie na poziomie średnim i przede wszystkim wyższym, a spadło na naukę w szkołach zasadniczych zawodowych.
Polskie szkolnictwo powinno dostosowywać się do zapotrzebowania na rodzaj kwalifikacji zawodowych jakie zgłasza rynek pracy. Wówczas wysoka ruchliwość międzyzakładowa młodych ludzi byłaby w mniejszym stopniu wymuszona, a w większym - dobrowolna, wynikająca z naturalnych zachowań dostosowawczych.
Sposobem przeciwdziałania bezrobociu jest rozwój gospodarki. Nie uda się jednak skutecznie przeciwdziałać bezrobociu bez inwestowania w rozwój społeczny. A taką inwestycją jest inwestycja w edukację i bez znaczenia jest, czy są to nakłady na gimnazja i licea na wsi, czy dotacje dla wyższych uczelni w miastach. W obu przypadkach celem będzie zwiększenie szans na rynku pracy dla uczniów i studentów. Na wsi trzeba umożliwić naukę na szczeblu ponadpodstawowym, w miastach na szczeblu uniwersyteckim i pomaturalnym. Podniesienie poziomu wykształcenia całego społeczeństwa okaże się najskuteczniejszym sposobem przeciwdziałania bezrobociu. Może brakować efektów natychmiastowych, ale w dłuższej perspektywie tylko edukacja, kształcenie, stałe podnoszenie kwalifikacji stworzą szansę dla pracowników na konkurowanie nie tylko na polskim, ale także europejskim rynku pracy.
Młodzi ludzie są zachęcani do okresowej emigracji. Najpierw do takich miast jest Warszawa, Kraków, Poznań, Wrocław, a jeśli nie uda się tam znaleźć zatrudnienia to za granicę. Ale tylko osoby z wysokimi kwalifikacjami, doświadczeniem, znajomością języków obcych mogą starać się o pracę poza Polską.
Spośród grona młodzieży możemy wyróżnić najmłodszą jej grupę, czyli pracowników młodocianych, którzy w świetle prawa są szczególnie chronieni.
Czas pracy pracownika młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę, a w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin dziennie. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy, jednakże w wymiarze nie przekraczającym 18 godzin tygodniowo. Młodocianego pracownika nie można zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej.
Pracownik młodociany ma obowiązek kształcić się do ukończenia 18 lat, chyba, że uzyska wcześniej kwalifikacje zawodowe przez naukę w szkole. Ponadto jest zobowiązany do dokształcania się w zakresie szkoły podstawowej, jeżeli szkoły takiej nie ukończył, oraz do dokształcania się zawodowego lub w zakresie szkoły ogólnokształcącej. Pracodawca ma obowiązek zwolnić młodego pracownika od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkolnych.
W dziedzinie szkolenia, zatrudnienia i wychowania młodzieży ważną role odgrywa działalność Ochotniczych Hufców Pracy.
Ochotnicze Hufce Pracy są nie tylko ważnym ogniwem oświaty, ale także systemu zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu. W myśl ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z 14 grudnia 1994r. Ochotnicze Hufce Pracy są państwową jednostką organizacyjną, nadzorowaną przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej, wypełniającą zadania w zakresie zatrudnienia. Do
zadań Ochotniczych Hufców Pracy należy w szczególności:
organizowanie zatrudnienia młodzieży,
tworzenie warunków uzyskiwania i podwyższania kwalifikacji zawodowych i ogólnych oraz przekwalifikowania zawodowego młodzieży,
udzielanie pomocy młodzieży zaniedbanej wychowawczo i wymagającej specjalnej troski,
współudział w organizowaniu praktyk szkolnych i zawodowych dla młodzieży w kraju i za granicą,
organizowanie zatrudnienia, w tym wakacyjnego i śródrocznego młodzieży szkół ponadpodstawowych,
współuczestnictwo w organizowaniu dla młodzieży prac interwencyjnych i robót publicznych,
inicjowanie i organizowanie międzynarodowej współpracy w celu zatrudnienia młodzieży polskiej za granicą i młodzieży innych krajów w Polsce.
Obok hufców pracy tworzy się ośrodki szkolenia i wychowania. Są to placówki umożliwiające młodzieży uzupełnienie wykształcenia i zdobycie zawodu lub przekwalifikowanie zawodowe w zależności od potrzeb miejscowego rynku pracy.
Ważną rolę w zatrudnieniu młodzieży odgrywają młodzieżowe biura pracy. Są to dobrze zorientowane w środowiskach lokalnych wyspecjalizowane jednostki OHP, które zajmują się wyszukiwaniem ofert pracy, pośrednictwem pracy, a także informowaniem młodzieży o możliwościach uczestniczenia w hufcach pracy itp. Skuteczną formą wspierania działalności OHP na rzecz młodzieży bezrobotnej są kluby pracy przygotowujące młodzież do umiejętnego
i skutecznego poszukiwania pracy.
Do Ochotniczych Hufców Pracy dysponujących ok. 450 jednostkami organizacyjnymi działającymi na rzecz młodzieży trafia w ciągu roku blisko 30 tys. młodzieży. Młodzież ta charakteryzuje się następującą strukturą pod względem poziomu wykształcenia: podstawowe ok. 60%, niepełne podstawowe ok. 40%. Wśród młodzieży z ukończoną szkołą podstawową: 31% powtarzało klasę jeden raz, 17% powtarzało klasę dwa razy, 17% bez powodzenia próbuje kontynuować naukę w szkołach ponad podstawowych. Natomiast wśród uczestników nie posiadających ukończonej szkoły podstawowej: 4% musi uzupełnić trzy klasy, 66% dwie klasy, a 30% jedną klasę.
Uczestników OHP pochodzących z rodzin niepełnych i domów dziecka jest ok. 20%, z rodzin wielodzietnych 37%, z rodzin dotkniętych bezrobociem 35%. W tej sytuacji godny uwagi jest fakt, że blisko 95% z nich kończy szkołę podstawową i uzyskuje przygotowanie zawodowe umożliwiające znalezienie pracy.
Ochotnicze Hufce Pracy inicjują w ramach swoich zadań statutowych liczne przedsięwzięcia skierowane do bezrobotnej młodzieży, mieszczące się w obszarze aktywnych form zwalczania bezrobocia i łagodzenia jego negatywnych skutków. Należą do nich między innymi:
opracowanie i realizowanie przez komendy regionalne i wojewódzkie OHP lokalne programy przeciwdziałania bezrobociu młodzieży,
programy szkolenia i przekwalifikowania zawodowego,
prowadzone przez młodzieżowe biura pracy i kluby pracy pośrednictwa pracy, poradnictwo zawodowe, kształtowanie wśród młodzieży aktywnych postaw na rynku pracy.
W ramach OHP młodzież najczęściej kształci się w zawodach: budowlanych, gastronomicznych, związanych ze ślusarstwem, obróbką drewna, mechanicznych oraz rolniczych.
Ochotnicze Hufce Pracy stanowią znaczące ogniwo w systemie wychowania, resocjalizacji i reedukacji młodzieży zagrożonej demoralizacją, niekiedy są jedyną propozycją chroniącą młodych ludzi przed marginalizacją.
Stopa bezrobocia młodzieży w Polsce utrzymuje się na poziomie ponad dwukrotnie wyższym niż ogólna stopa bezrobocia. W 1992 roku wynosiła 29% (ogólna stopa bezrobocia 13,7%), a w 1993r. wzrosła do 31,6% (ogólna stopa bezrobocia 14,9%), a w 1994r. do 31,7% (ogólna stopa bezrobocia w kraju spadła do 13,9%). W 1994 roku wzrósł udział młodzieży wśród ogółu osób bezrobotnych i wyniósł 34,6%. W latach 1995-97 obserwujemy spadkową tendencję stopy bezrobocia młodzieży z 30,9% do 23,2%.
W 1998r. w Polsce młodzieży do 24 lat pozostającej bez pracy było 566,7 tys. Stopa bezrobocia w tej grupie bezrobotnych wyniosła 23,3%, a ogólna stopa bezrobocia w Polsce równa była 10,6%. Niestety w 1999r. bezrobocie młodzieży wzrosło do 729,5 tys., a stopa bezrobocia do 32,5% , w 2000 roku stopa bezrobocia młodzieży wynosiła już 33,2%.
Zjawisko bezrobocia młodzieży koncentruje się wśród osób w wieku 18-24 lata. Bezrobotni młodociani stanowią niewielką część ogółu bezrobotnych, ok. 0,l%.
Absolwent, to osoba, która ukończyła:
szkołę ponadpodstawową (publiczną, niepubliczną o uprawnieniach publicznej),
szkołę wyższą (państwową, niepaństwową) dla młodzieży,
szkołę ponadpodstawową albo wyższą dla dorosłych i w ciągu 12 ostatnich miesięcy nauki nie była zatrudniona,
studia podyplomowe lub doktoranckie podjęte w okresie 6 miesięcy od dnia ukończenia szkoły wyższej,
szkołę specjalną,
dwunastomiesięczne przygotowanie zawodowe w Ochotniczym Hufcu Pracy,
dzienny kurs zawodowy trwający co najmniej 2 lata i jednocześnie w ciągu ostatniego roku jego trwania nie pracowała,
ukończyła szkołę i jest osobą niepełnosprawną (uzyskała uprawnienia do wykonywania zawodu).
Absolwent zachowuje status bezrobotnego w okresie 12 miesięcy od dnia ukończenia szkoły lub kursu.
Do l marca 1996 roku istniała możliwość pobierania zasiłku dla bezrobotnych przez absolwentów. Był to niewątpliwie jeden z głównych czynników zachęcających młodzież do rejestrowania się w urzędach pracy. Od dnia l marca 1996r. obowiązują w Polsce nowe przepisy dotyczące absolwentów. Zasadniczą zmianą w zakresie uprawnień bezrobotnych absolwentów było wprowadzenie zamiast zasiłków dla bezrobotnych świadczeń w postaci stypendium. Stypendium jest wypłacane bezrobotnemu absolwentowi zarejestrowanemu w urzędzie pracy w okresie odbywania szkolenia, stażu u pracodawcy lub nauki w szkole ponadpodstawowej dla dorosłych w przypadku gdy zamieszkuje w rejonach administracyjnych uznanych za zagrożone
szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym, jeżeli podjął naukę w okresie 6 miesięcy od utraty statusu absolwenta. Nowe uregulowania zmieniły więc praktykę wypłacania absolwentom zasiłku dla bezrobotnych za sam fakt rejestracji w urzędzie pracy.
Liczba absolwentów objętych nową reformą, tzn. pobierających stypendia podczas szkolenia lub odbywania stażu u pracodawcy wzrastała w sposób powolny. W sierpniu 1996r. liczba korzystających ze stypendiów wynosiła 3,2 tys. osób. W grudniu 1996r. wzrosła do 12,6 tys. osób, ale pod koniec 1997r. stypendiami objętych było tylko 12,9 tys. absolwentów. Średni okres trwania stażu szkoleniowo-zatrudnieniowego wynosił 9 miesięcy. Trwałe zatrudnienie po odbycia stażu uzyskała mniej niż połowa absolwentów. Zainteresowanie odbywaniem stażu u pracodawcy jest niewielkie wśród absolwentów ze względu na:
niski poziom stypendium (taka sama kwota wypłacana jest w przypadku uczestniczenia w szkoleniach, jak i za wykonywanie pracy w ramach stażu przez 8 godzin dziennie).
brak gwarancji zatrudnienia po skończeniu stażu,
brak uprawnień do otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych po zakończeniu stażu.
Pracodawcy chętnie zatrudniają absolwentów na staż, co wynika głównie z możliwości korzystania z taniej siły roboczej.
Najbardziej popularną formą aktywizacji zawodowej absolwentów jest refundacja wynagrodzeń do wysokości zasiłku dla bezrobotnych i składek na ubezpieczenie społeczne z Funduszu Pracy przez okres l 2 miesięcy.
Ta forma aktywizacji funkcjonuje od 1992 roku. Zatrudnienie subsydiowane absolwentów znacznie wzrosło w latach 1996-1997; w styczniu 1996r. Liczba absolwentów za których dokonano refundacji wynosiła 16,7 tys. osób, a na koniec 1997r. wzrosła do 56 tys. Ta forma aktywizacji zawodowej absolwentów okazała się również najbardziej efektywna i 65% absolwentów uzyskało trwałe zatrudnienie.
Pracami interwencyjnymi i robotami publicznymi absolwenci byli zainteresowani w mniejszym stopniu. W tej formie aktywizacji zawodowej dominują prace proste, nie wymagające kwalifikacji, tym samym absolwenci nie mają szans na zdobywanie doświadczenia, które procentowałyby w przyszłej pracy. Prace społeczne użyteczne na zasadach robót publicznych również nie cieszyły się dużym powodzeniem, zarówno ze strony absolwentów jak i pracodawców. Powodem jest niska refundacja wynagrodzeń i brak możliwości zdobycia nowych umiejętności zawodowych.
Znalezienie pracy po zakończeniu nauki jest pierwszym i najważniejszym krokiem absolwenta. Absolwentów wyższych uczelni najbardziej stresuje duża konkurencja na rynku pracy. Najbardziej obawiają się kontrkandydatów, którzy mają jakieś doświadczenie zawodowe, większej siły przebicia swoich kolegów, ich lepszego przygotowania. Stres przy poszukiwaniu pracy wywołuje także świadomość braku konkretnych umiejętności.
Podczas rozmów kwalifikacyjnych najtrudniejsze są pytania związane właśnie z umiejętnościami, szczególnie wśród kobiet, które obawiają się również pytań związanych z prywatnością. Absolwenci najczęściej szukają pracy korzystając z gazet (ok. 30%) i specjalistycznych wydawnictw (ok. 30%) oraz porad znajomych (ok. 34%). Na pomoc wykładowców liczy tylko 8% badanych.
W 1990 roku w Polsce bezrobotnych absolwentów było 164,3 tys. osób, co stanowiło 14,6% ogółu bezrobotnych. W 1991r. mimo przyrostu liczby bezrobotnych absolwentów do 222,4 tys. ich udział wśród bezrobotnych zmniejszył się do 10,3%. Największy spadek liczby absolwentów pozostających bez zatrudnienia zanotowano w 1996r. w wyniku zmiany ustawy dotyczącej absolwentów. Ich liczba zmniejszyła się o 131,8 tys. osób. Niestety od 1998r. bezrobotnych absolwentów systematycznie przybywa. W 2000r. było ich 167,9 tys., co stanowiło 6,2% ogółu bezrobotnych.
Zmiana polityki przeciwdziałania bezrobociu wśród absolwentów spowodowała chwilowy spadek liczby absolwentów rejestrujących się w urzędach pracy. Spadek liczby bezrobotnych absolwentów spowodował też zmniejszenie liczby bezrobotnych w wieku 15-24 lata . Dzięki zmianom w uregulowaniach prawnych osiągnięto poprawę, ale tylko statystycznych wskaźników bezrobocia wśród młodzieży i absolwentów.
Aktywność zawodowa młodzieży i absolwentów.
W 1999r. młodzieży w wieku 15-24 lata było w Polsce 5984 tys. Aktywnej zawodowo było 2428 tys. młodzieży. Spośród aktywnych zawodowo pracowało 1641 tys. osób, a 787 tys. pozostawało bez zatrudnienia. Biernych zawodowo było 3556 tys. młodych ludzi. Współczynnik aktywności zawodowej młodzieży w 1999r. wyniósł 40,6%, a wskaźnik zatrudnienia równał się 27,4%. Współczynnik aktywności zawodowej kobiet w wieku 15-24 lata w 1999r. kształtował się na poziomie 37,5%, a mężczyzn 43,7%. Wskaźnik zatrudnienia młodych mężczyzn również był wyższy niż kobiet i wynosił 31,3%. Wskaźnik zatrudnienia kobiet równał się 23,6%. Wśród aktywnej zawodowo młodzieży 1305 tys. to mężczyźni, kobiet było 1123 tys. Więcej mężczyzn niż kobiet w wieku do 24 lat pracowało, odpowiednio 934 tys. i 707 tys., oraz mniej mężczyzn niż kobiet korzystało ze statusu bezrobotnego (371 tys. bezrobotnych mężczyzn i 416 tys. bezrobotnych kobiet).
Spośród biernej zawodowo młodzieży większość w 1999r. stanowiły kobiety (1873 tys.). Biernych zawodowo mężczyzn było 1683 tys.
W 1996r. po raz pierwszy w okresie transformacji liczba bezrobotnej młodzieży zmniejszyła się w sposób znaczący, gdyż o 102 tys. według BAEL i o 174 tys. według danych KUP. W 1997 roku utrzymywała się tendencja spadkowa bezrobocia młodzieży. Sytuacja ta była efektem zmiany regulacji prawnych i bardziej rygorystycznego sprawdzania gotowości do pracy przez urzędy pracy.
Bezrobocie młodzieży w Polsce w latach 1997-2000
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Młodzież 15-24 lata |
Udział młodzieży wśród bezrobotnych |
|
w tys. |
||
1997 1998 1999 2000 |
1826,4 1831,4 2349,8 2702,6 |
561,9 566,7 729,5 823,5 |
30,8 30,9 31,0 30,5 |
Od 1998 roku liczba bezrobotnej młodzieży systematycznie rośnie, podobnie jak ogólne bezrobocie w kraju. W 1999 roku liczba bezrobotnej młodzieży wzrosła o 162,8 tys. (czyli 28,7%) w porównaniu z rokiem poprzednim. W tym samym okresie bezrobocie w kraju wzrosło o 518,4 tys. (czyli 28,3%). W roku 2000 wzrost bezrobocia zarówno wśród młodzieży jak i w kraju w porównaniu do roku 1999 nie był tak wysoki i wyniósł 94 tys. w grupie młodzieży (12,9%) oraz 352,8 tys. w skali całego kraju (15%). Wzrost liczby bezrobotnej młodzieży był niższy o 2,1 punktu procentowego w porównaniu ze wzrostem ogólnego bezrobocia w Polsce w 2000 roku. Mimo to, udział młodzieży wśród bezrobotnych jest nadal wysoki i przekracza 30%.
Struktura bezrobotnych według wieku w Polsce w latach 1994-2000
Wyszczególnienie |
Ogółem |
15-24 lat |
25-34 lat |
35-44 lat |
45-54 lat |
55 lat i więcej |
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
|
100 100 100 100 100 100 100
|
34,5 34,6 31,2 30,8 30,9 31,0 30,5
|
27,4 26,9 27,3 27,8 27,1 26,5 26,4
|
25,3 52,1 25,8 26,4 25,8 25,0 24,3
|
10,7 11,3 13,3 13,3 14,4 15,6 17,1
|
2,1 2,0 2,4 1,7 1,8 1,8 1,7
|
Z tabeli wynika, że dominacja grupy wiekowej do 24 lat wśród ogółu bezrobotnych jest stałą cechą polskiego bezrobocia. Im starsze grono poszukujących pracy tym mniejszy udział wśród ogółu bezrobotnych.
Bezrobotni w wieku do 24 lat według płci w Polsce w latach 1997-2000
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Mężczyźni |
Kobiety |
Udział kobiet wśród bezrobotnych do 24 lat |
|
|
w tys. |
|
W % |
1997 1998 1999 2000 |
561,9 566.7 729,5 823,5 |
226,5 237.8 326,9 379,5 |
335,4 328.9 402,7 444,0 |
59,7 58.0 55,2 53,9 |
Kobiety znajdują się w trudniejszej sytuacji na rynku pracy niż mężczyźni. Potwierdza to ponad 50% udział kobiet zarówno wśród ogółu bezrobotnych, jak i wśród bezrobotnych osób w wieku 15-24 lata. W analizowanym okresie tylko raz nastąpił spadek bezrobocia wśród kobiet w wieku do 24 lat o 6,5 tys. (1,9%) w roku 1998. Bezrobocie mężczyzn w tym samym roku wzrosło o 11,3 tys. (4,8%). W sumie w 1998 roku bezrobocie wśród młodzieży zwiększyło się o 4,8 tys. Bezrobocie mężczyzn w wieku do 24 lat w latach 1997-2000 utrzymywało tendencję wzrostową. Rekordowy pod względem wzrostu bezrobocia młodzieży był rok 1999. Wówczas liczba bezrobotnych kobiet wzrosła o 73,8 tys., a mężczyzn o 89, l tys.
Stopa bezrobocia młodzieży według płci oraz miejsca zamieszkania w Polsce
w roku 1999
Wyszczególnienie |
15-19 lat |
20-24 lata |
Ogółem |
45,6 |
29,7 |
Mężczyźni Kobiety |
40,5 51,0 |
26,1 33,9 |
Miasta Wieś |
53,8 37,9 |
31,1 27,5 |
Stopa bezrobocia młodzieży w wieku 15-19 lat w 1999r. (45,6%) była wyższa o 15,9 punktu procentowego od stopy bezrobocia młodzieży nieco starszej w wieku 20-24 lata (29,7%). Dla porównania w 1999 roku ogólna stopa bezrobocia w Polsce wyniosła 15,3%.
Stopa bezrobocia kobiet (51%) jest wyższa o 10,5 punktu procentowego od stopy bezrobocia mężczyzn (40,5%) w przedziale wiekowym do 19 lat, oraz o 7,8 punktu procentowego w przedziale 20-24 lata.
Stopa bezrobocia młodzieży wiejskiej kształtuje się na niższym poziomie niż stopa bezrobocia młodzieży zamieszkałej w miastach. Jednakże badania nie uwzględniają bezrobocia ukrytego w gospodarstwach wiejskich, które obejmuje głównie młodzież.
Młodzież wiejska legitymuje się ogólnie niższym poziomem wykształcenia niż młodzież z miast, co jest dodatkowym czynnikiem pogarszającym jej szansa na rynku pracy. W ujęciu regionalnym największe zagrożenie bezrobociem wśród osób w wieku 18-24 lata zamieszkałych na wsi występuje w makroregionie północnym i północno-wschodnim, czyli w regionach zdominowanych przez byłe PGR-y. Absolwenci szkół ponadpodstawowych są jedną z kategorii wyodrębnioną spośród bezrobotnej młodzieży.
Bezrobotni absolwenci zarejestrowani w urzędach pracy w Polsce w latach 1995-2000
Wyszczególnienie |
Bezrobotni ogółem |
Bezrobotni absolwenci |
Udział absolwentów wśród bezrobotnych |
|
w tys. |
w % |
|
1995 1996 1997 1998 1999 2000 |
2628,8 2359,5 1826,4 1831.4 2349,8 2702,6 |
217,8 86,0 85,4 110.7 149,8 167,9 |
8,3 3,6 4,7 7,1 6,4 6,2 |
W analizowanym okresie nastąpiła zmiana polityki wobec bezrobotnych absolwentów.
Pierwszym widocznym jej skutkiem był spadek liczby rejestrujących się w urzędach pracy absolwentów z 217,8 tys. w 1995r. do 86 tys. w 1996r. Udział absolwentów wśród bezrobotnych zmniejszył się z 8,3% do 3,6%
W 1997 roku również zmniejszyła się liczba bezrobotnych absolwentów, ale zaledwie o 600 osób. Nie zmniejszył się jednak, a wzrósł udział absolwentów w ogólnej liczbie bezrobotnych i wyniósł 4,7%. Od 1998 roku obserwujemy wzrostową tendencję bezrobocia wśród absolwentów. W roku 1998 bezrobocie tej grupy wzrosło o 25,3 tys., w roku 1999 o 39,1 tys., a w 2000 roku udział absolwentów wśród bezrobotnych wyniósł 6,2%.
Bezrobotni absolwenci nowo zarejestrowani według rodzaju wykształcenia
w Polsce w latach 1995-2000
Wyszczególnienie |
Absolwenci |
Rodzaj wykształcenia |
|||
|
|
Wyższe |
Średnie Zawodowe ipolicealne |
Średnie Ogólnokszt. |
Zawodowe zasadnicze |
|
w tys. |
||||
1995 1996 1997 1998 1999 2000 |
353,5 202,8 260,1 327.5 388,9 396,5 |
18,3 12,1 16,0 21,4 35,3 47,1 |
139,1 97,5 113,1 137,1 163,6 166,5 |
86,1 28,3 32,6 41,2 50,5 1 47,7 |
106,6 63,0 96,4 124,3 136,1 127,4 |
Liczebność bezrobotnych absolwentów rejestrujących się w urzędach pracy rośnie systematycznie od 1997r. W 1995r. absolwenci stanowili 14,9% wśród ogółu rejestrujących się bezrobotnych. W 1996r. udział ten zmniejszył się do 9,1%, w 1997r. równał się 12,7%, w 2000r. wyniósł już 16%.
Najliczniejszą grupą wśród nowo zarejestrowanych absolwentów stanowią osoby z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym. W 1995r. takich absolwentów było 139,1 tys., w 1998r. 137,1 tys., a w roku 2000 liczba ta wzrosła do 166,5 tys. tj. 42% spośród nowo zarejestrowanych bezrobotnych absolwentów.
Drugą pod względem liczebności grupę nowo zarejestrowanych absolwentów stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym. W 1997r. grupa ta liczyła 96,4 tys. absolwentów (tj. 37% ogółu rejestrujących się absolwentów), w 1999r. Już 136,l tys. osób (tj. 35%), a w roku 2000 zmniejszyła się do 127,4 tys. absolwentów (tj. 32,l%).
Nowo zarejestrowanych absolwentów z wykształceniem średnim ogólnokształcącym jest więcej niż absolwentów z wykształceniem wyższym choć ich udział w liczbie bezrobotnych absolwentów zmniejszył się z 12,5% w 1997r. do 12% w roku 2000. Liczba bezrobotnych absolwentów nowo zarejestrowanych z wykształceniem wyższym rośnie. W 2000r. grupa ta liczyła 47,1 tys. osób, tj. 11,9% wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych absolwentów, w 1999r. 9,1%, a w 1998r. 6,5%.
Bezrobotni absolwenci, którzy podjęli pracę według poziomu wykształcenia
w Polsce w latach 1995-2000
Wyszczególnienie |
Absolwenci |
Rodzaj wykształcenia |
|||
|
|
Wyższe |
Średnie zawodowe i policealne |
Średnie ogólnokształ. |
Zasadnicze zawodowe |
|
w tys. |
||||
1995 1996 1997 1998 1999 2000 |
87,6 91,0 103,4 114,2 110,7 108,1 |
9,9 8,0 8,5 10,3 14,7 17,8 |
39,5 45,9 48,3 50,5 47,6 45,7 |
8,1 9,4 10,2 10,3 10,4 19,3 |
29,7 27,4 35,6 42,3 37,5 33,6 |
Spośród 353,5 tys. absolwentów, którzy zarejestrowali się w urzędach pracy w 1995 roku 87,6 tys. podjęło pracę (24,8%). Największa liczba osób, które znalazły zatrudnienie posiadała wykształcenie średnie zawodowe i policealne (45,1%) oraz zasadnicze zawodowe (33,9%).
Z grupy bezrobotnych absolwentów z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym w 1995r. zatrudnienie podjęło 28,4% osób, a z bezrobotnych absolwentów z wykształceniem zasadniczym zawodowym 27,9%. Spośród absolwentów zarejestrowanych w urzędach pracy z wykształceniem wyższym 54,1% w roku 1995 rozpoczęło pracę zawodową. W trudnej sytuacji byli absolwenci szkół ogólnokształcących, spośród których tylko 9,4% podjęło zatrudnienie w 1995r.
Spośród 396,5 tys. absolwentów, którzy zarejestrowali się w urzędach pracy w 2000r. 108,1 tys. podjęło pracę (27,3%). Z grupy 47,1 tys. bezrobotnych absolwentów z wykształceniem wyższym pracę rozpoczęło 37,8% (w 1999r. 41,6%), z grupy bezrobotnych absolwentów z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym 27,4%. Spośród absolwentów legitymujących się wykształceniem średnim ogólnokształcącym zatrudnienie podjęło 19,5%, oraz
26,4% z grupy osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym.
W roku 2000, podobnie jak w 1995r., najliczniejszą grupą, która podjęła zatrudnienie byli absolwenci z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym (45,7 tys. osób) oraz zasadniczym zawodowym (33,6 tys. osób).
Absolwenci z wykształceniem wyższym, którzy podjęli pracę liczyli 17,8 tys., a z wykształceniem średnim ogólnokształcącym tylko 9,3 tys. W 2000 roku w najtrudniejszej sytuacji byli absolwenci, którzy zakończyli edukację na szkołach średnich ogólnokształcących. Niepokoi również fakt, że zmniejszył się odsetek zatrudnionych absolwentów z wykształceniem wyższym.
Programy przeciwdziałania bezrobociu młodzieży i absolwentów.
Program Promocji Aktywności Zawodowej Młodzieży (PPAZM) został przyjęty przez Rząd i Sejm w 1995r. Przewidywał on różnorodne rozwiązania mające na celu ograniczenie bezrobocia i jego skutków wśród młodzieży poprzez stworzenie systemu pomocy absolwentom szkół w aktywizacji zawodowej. System ten obejmował między innymi:
wprowadzenie zamiast zasiłków dla bezrobotnych absolwentów premii za aktywność w postaci stypendiów,
tworzenie dodatkowych miejsc pracy dla absolwentów poprzez zatrudnienie subsydiowane z Funduszu Pracy w formie tzw. umowy absolwenckiej,
kierowanie absolwentów do odbycia stażu pracy na mocy umowy między urzędem pracy a pracodawcą,
kierowanie na szkolenie zawodowe podwyższające kwalifikacje,
poradnictwo zawodowe,
kierowanie do klubów pracy na zajęcia uczące metod aktywnego poszukiwania pracy.
Celem programu było wprowadzenie prymatu:
pracy nad bezrobociem, ze szczególnym odniesieniem do pierwszej pracy w życiu zawodowym,
dochodu z pracy nad zasiłkiem,
zatrudnienia stałego nad każdą sponsorowaną formą aktywności zawodowej,
działań aktywizujących nad działaniami osłonowymi,
dalszego kształcenia i szkolenia nad bezrobociem.
W programie za niezbędne uznano opracowanie długookresowej prognozy popytu gospodarki na kadry kwalifikowane, koniecznej dla doskonalenia sytemu edukacji.
Realizacja programu przyniosła zadawalające efekty, choć sytuacja młodzieży na rynku pracy nadal jest bardzo trudna.
W 1998r. wszystkie urzędy pracy w Polsce rozpoczęły realizację programu „ABSOLWENT". W pierwszym roku skorzystało z niego ponad ćwierć miliona absolwentów, w drugim prawie 40 tys. więcej. Każdy absolwent rejestrujący się w urzędzie pracy może skorzystać z programu „Absolwent".
Program składa się z pięciu faz:
Po rejestracji i sprawdzeniu ofert absolwent ma 30 dni na szukanie pracy. Pomocy w napisaniu podania, lub rad w sposobie zachowania się na rozmowie kwalifikacyjnej udziela pośrednik w urzędzie pracy.
Etap drugi to stworzenie kilkunastoosobowej grupy bezrobotnych absolwentów biorących udział w czterodniowych „Warsztatach poszukiwania pracy". W ramach warsztatów absolwenci uczą się jak czytać ogłoszenia prasowe, jak pisać podanie, życiorys, jak przedstawić się pracodawcy itp. Warsztaty prowadzą pośrednicy pracy, doradcy zawodowi, a nawet sami pracodawcy.
Kolejne 30 dni to praktyczne poszukiwanie pracy.
Znalezienie przeszkody w podjęciu zatrudnienia. Absolwent jest kierowany na rozmowę z psychologiem, który próbuje określić przyczynę problemu w znalezieniu zatrudnienia.
Szukanie miejsca pracy dla absolwenta, którego koszty w części będą refundowane przez urząd pracy, lub kierowanie absolwenta na staż. Istnieje również możliwość uzyskania pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej, zwrotu kosztu dojazdów do pracy i zakwaterowania, prac interwencyjnych.
Program „Absolwent" okazał się skuteczną formą ograniczania bezrobocia młodzieży.
Fundacja Batorego w ramach pomocy młodzieży proponuje dwa programy: Program Młodzieżowy oraz Akademicki.
Program Młodzieżowy wspiera organizacje pozarządowe, instytucje społeczne, aktywne szkoły, grupy rodziców i lokalne społeczności działające na rzecz wyrównania szans młodzieży w dostępie do edukacji, uczenia i promowania postaw pro-społecznych oraz przeciwdziałania patologiom i przemocy wśród młodzieży.
W ramach programu realizowane są następujące projekty:
„Równe szansę - lokalne programy stypendialne" - rozwój programów stypendialnych tworzonych i prowadzonych przez lokalne organizacje społeczne, które przyznają stypendia uczniom chcącym rozpocząć lub kontynuować naukę.
Konkurs „Szkoła po lekcjach" - wsparcie działalności pozalekcyjnej szkół. W roku 2000 projekt realizowany był w województwach: podlaskim i warmińsko-mazurskim.
Program Akademicki oferuje następujące stypendia dla młodych pracowników naukowych:
Staże zagraniczne dla młodych pracowników naukowych- umożliwiające (maksymalnie) półroczny pobyt w zagranicznych ośrodkach naukowych. W tym programie preferowani są naukowcy z małych ośrodków.
Staże doktoranckie na Uniwersytecie Oksfordzkim w zakresie nauk humanistycznych i społecznych adresowane do adeptów nauki będących w początkowej fazie przygotowania doktoratów.
Pobyty badawcze na uniwersytetach w Oksfordzie i Cambridge - stypendia adresowane są do pracowników naukowych po doktoracie lub kończących prace doktorskie we wszystkich dziedzinach nauki reprezentowanych w tych uczelniach.