Bezrobocie wśród młodzieży
Od początku transformacji społeczno-gospodarczej najbardziej zagrożona bezrobociem jest młodzież. Na rynek pracy zaczynają wchodzić coraz liczniejsze roczniki młodzieży. Wiedza o wielkości i strukturze demograficzno-społecznej zbiorowości bezrobotnej młodzieży oraz stopniu zagrożenia bezrobociem różnych kategorii młodzieży ma duże znaczenie dla kształtowania efektywnej polityki przeciwdziałania bezrobociu.
Pojęcie "młodzież" odnosi się do osób w wieku 15-24 lat. Dolna granica wieku - 15 lat - wynika z ustawowo określonego tzw. minimalnego wieku, od którego można zatrudniać pracownika, zaś górna granica wieku zgodna jest z ustaleniami międzynarodowymi.
Należy także zwrócić uwagę, iż kategoria wiekowa 15 - 24 lat nie jest jednorodna: obejmuje osoby młodociane (15-17 lat) i osoby w wieku produkcyjnym (18-24 lat).
Młodzież bezrobotna posiada bardzo różny status zawodowy. Wśród bezrobotnych w wieku 15-24 lat znajdują się:
osoby, które poprzednio pracowały i straciły pracę,
osoby, które poprzednio pracowały i zrezygnowały z pracy,
osoby, które powracają do pracy po przerwie,
osoby, które chcą podjąć pracę po raz pierwszy
1. Poziom i Stopa Bezrobocia
Rejestry rejonowych urzędów pracy i badania aktywności ekonomicznej ludności potwierdzają, iż w latach 1995 - 1997, podobnie jak w latach 1991 - 1994, grupą wiekową najbardziej dotkniętą bezrobociem była młodzież.
Tabela 3 Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy (w tys.)
|
Ogółem |
15 - 24 lat |
XII 1994 |
2838,0 |
981,5 |
XII 1995 |
2628,8 |
909,0 |
XII 1996 |
2359,5 |
734,5 |
XII 1997 |
1826,4 |
561,9 |
Źródło: Internet www.Bezrobocie wśród młodzieży.htm
W 1996 r. po raz pierwszy w okresie transformacji liczba bezrobotnej młodzieży zmniejszyła się w sposób znaczący, gdyż o 102 tys. według BAEL i 174 tys. według danych KUP. W rejestrach urzędów pracy w grudniu 1997 r. pozostawało 561,9 tys. osób w wieku 15-24 lata, co oznacza spadek o 172,6 tys. osób w stosunku do grudnia 1996 r. Według badania aktywności ekonomicznej ludności spadek liczby bezrobotnej młodzieży w okresie listopad 1996 - listopad 1997 wyniósł 60 tys. Tak znaczna różnica spowodowana jest zmianą regulacji prawnych i bardziej rygorystycznym sprawdzaniem gotowości do pracy przez rejonowe urzędy pracy.
Wraz ze spadkiem liczby bezrobotnej młodzieży obniżyła się też stopa bezrobocia: w okresie XI.1995 - XI.1996 spadła o 4,7 pkt, a w okresie XI.1996 - XI. 1997 - o 3,0 pkt. W tych samych okresach ogólna stopa bezrobocia zmniejszyła się odpowiednio o 1,6 i 1,3 pkt. Jednakże stopa bezrobocia młodzieży nadal utrzymuje się na poziomie ponad dwukrotnie wyższym niż ogólna stopa bezrobocia:
Tabela 4 Stopa bezrobocia
|
Ogólna stopa bezrobocia |
Stopa bezrobocia młodzieży |
XI 1992 |
13,7% |
29,0% |
XI 1993 |
14,9% |
31,6% |
XI 1994 |
13,9% |
31,7% |
XI 1995 |
13,1% |
30,9% |
XI 1996 |
11,5% |
26,2% |
XI 1997 |
10,2% |
23,2% |
2. Struktura Bezrobocia Młodzieży
Zjawisko bezrobocia koncentruje się wśród osób w wieku 18-24 lat. Bezrobotni młodociani (osoby w wieku 15-17 lat) stanowili niewielką część ogółu bezrobotnych - ok. 0,1%. Natężenie bezrobocia wśród młodzieży jest zróżnicowane. W listopadzie 1997 r. stopa bezrobocia bezrobotnej młodzieży w wieku 15-17 lat wynosiła 13,6%, w wieku 18-19 lat - 35,0%, a w wieku 20-24 lat - 21,2%.
A. Bezrobotni według płci
Kobiety znajdują się w trudniejszej sytuacji na rynku pracy niż mężczyźni. Potwierdza to stale zwiększający się udział kobiet zarówno wśród ogółu bezrobotnych, jak i wśród bezrobotnych osób w wieku 15-24 lat.
Udział kobiet wśród bezrobotnych w wieku 15-24 lat (na podstawie rejestrów urzędów pracy)
XII.1995 - 54,9%,
XII.1996 - 57,6%,
XII.1997 - 59,7%.
W latach 1992 - 1997 stopa bezrobocia kobiet w wieku 15-24 lat była wyższa od stopy bezrobocia mężczyzn i kształtowała się na następującym poziomie:
Tabela 5 Stopa bezrobocia
|
Mężczyźni |
Kobiety |
XI 1992 |
27,2% |
32,1% |
XI 1993 |
29,4% |
34,2% |
XI 1994 |
29,3% |
34,8% |
XI 1995 |
28,7% |
33,6% |
XI 1996 |
23,4% |
29,5% |
XI 1997 |
20,5% |
26,5% |
Należy zwrócić uwagę, iż stopa bezrobocia kobiet w 1997 r., odmiennie niż w 1996 r., obniżyła się w większym stopniu (3,0 pkt) niż stopa bezrobocia mężczyzn (2,9 pkt).
Jak istotnym czynnikiem różnicującym szanse na rynku pracy jest płeć potwierdzają dane na temat poziomu wykształcenia bezrobotnych kobiet i mężczyzn. Wyższy poziom wykształcenia kobiet nie stwarza im możliwości szybszego uzyskania zatrudnienia.
Tabela 6 Struktura bezrobotnych w wieku 15 - 24 lat wg płci i poziomu wykształcenia (listopad 1997 r.)
|
Mężczyźni |
Kobiety |
Wyższe |
0,4% |
1,8% |
Policealne i średnie zawodowe |
21,3% |
33,2% |
Liceum ogólnokształcące |
3,5% |
14,2% |
Zasadnicze zawodowe |
53,1% |
37,6% |
Podstawowe |
21,3% |
13,1% |
B. Bezrobotni wg miejsca zamieszkania
Według województw w połowie 1997 r. najniższy udział bezrobotnej młodzieży wśród ogółu bezrobotnych odnotowano w województwie warszawskim (17,3%), łódzkim (20,8%); natomiast najwyższe wskaźniki odnotowano w województwach: konińskim (41,8%), tarnowskim (39,4%) i leszczyńskim (39,1%). Zróżnicowanie terytorialne kształtowało się podobnie w 1996 r.
W układzie porównawczym miasta-wieś, młodzież zamieszkała na wsi znajduje się w trudniejszej sytuacji niż jej rówieśnicy z miasta, na co wskazuje wysoki udział młodzieży w strukturze bezrobotnych mieszkańców wsi.
Tabela 7 Struktura bezrobotnych wg wieku i miejsca zamieszkania (w %) - listopad 1997 r.
Wiek |
Miasto |
Wieś |
15 - 24 |
28,0 |
35,5 |
25 - 34 |
23,4 |
26,5 |
35 - 44 |
28,1 |
26,4 |
45 - 44 |
15,9 |
10,0 |
55 i więcej |
4,8 |
1,6 |
Stopa bezrobocia młodzieży wiejskiej kształtuje się na niższym poziomie niż stopa bezrobocia bezrobotnej młodzieży zamieszkałej w miastach. Jednakże badania te nie uwzględniają bezrobocia ukrytego w gospodarstwach chłopskich, które obejmuje głównie młodzież. Młodzież wiejska legitymuje się ogólnie niższym poziomem wykształcenia niż młodzież z miast, co jest dodatkowym czynnikiem pogarszającym jej szanse na rynku pracy.
Tabela 8 Struktura bezrobotnych w wieku 15 - 24 lat wg miejsca zamieszkania i poziomu wykształcenia (w %) - listopad 1997
|
Miasto |
Wieś |
Wyższe |
1,6 |
0,9 |
Policealne i średnie zawodowe |
29,5 |
24,4 |
Liceum ogólnokształcące |
10,5 |
6,9 |
Zasadnicze zawodowe |
42,5 |
48,8 |
Podstawowe |
16,2 |
18,9 |
C. Bezrobocie wśród absolwentów
Wyodrębnioną kategorię wśród bezrobotnej młodzieży stanowią absolwenci szkół ponad podstawowych.
Według statystyk urzędów pracy w latach 1995 - 1997 liczba zarejestrowanych absolwentów kształtowała się następująco:
XII.1995 r. - 217831,
XII.1996 r. - 86006,
XII.1997 r. - 85426.
Udział absolwentów w ogólnej liczbie bezrobotnej młodzieży zarejestrowanej w urzędach pracy wynosił:
XII.1995 - 24,0%,
XII.1996 - 11,7%,
XII.1997 - 15,2%.
W analizowanym okresie nastąpiła radykalna zmiana polityki wobec tej grupy bezrobotnej młodzieży.
Istniejąca do marca 1996 r. możliwość pobierania zasiłku dla bezrobotnych przez absolwentów była niewątpliwie jednym z czynników zachęcających młodzież do rejestrowania się w urzędach pracy. Od dnia 1 marca 1996 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące absolwentów. Zasadniczą zmianą w zakresie uprawnień bezrobotnych absolwentów jest wprowadzenie zamiast zasiłków dla bezrobotnych świadczenie w postaci stypendium. Stypendium wypłacane jest bezrobotnemu zarejestrowanemu w rejonowym urzędzie pracy jako absolwent, w okresie odbywania:
szkolenia,
stażu u pracodawcy,
nauki w szkole ponad podstawowej dla dorosłych, w przypadku absolwentów zamieszkałych w rejonach administracyjnych uznanych za zagrożone szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym, jeżeli podjęli ją w okresie 6 miesięcy od utraty statusu absolwenta.
Bezrobotni absolwenci, którzy zarejestrowali się w rejonowym urzędzie pracy po dniu 1 marca 1996 r., nie posiadają prawa do pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Świadczenie pieniężne w postaci stypendium należy się tylko tym absolwentom, którzy wykazują się aktywnością poprzez uczestnictwo w szkoleniach lub stażach u pracodawców. Nowe uregulowania zmieniły więc praktykę wypłacania absolwentom zasiłku dla bezrobotnych za sam fakt rejestracji w urzędzie pracy. Wysokość stypendium została określona na poziomie 1/40 zasiłku dla bezrobotnych za każdy dzień odbywania szkolenia. Absolwenci, którzy zarejestrowali się w urzędzie pracy przed wejściem nowych przepisów w życie, pobierali zasiłek w wysokości 236,10 zł, natomiast objęci nowymi uregulowaniami - stypendium w wysokości ok. 166,80 zł miesięcznie.
Pierwszym widocznym skutkiem nowelizacji ustawy jest spadek liczby absolwentów, którzy rejestrują się w rejonowych urzędach pracy. W czerwcu 1996 r. zarejestrowało się tylko 53 tys. absolwentów (wobec 189 tys. w czerwcu 1995 r.), a w lipcu 38 tys. (67 tys. w lipcu 1995 r.). Spadek liczby zarejestrowanych absolwentów spowodował, iż bezrobocie po raz pierwszy w okresie transformacji w miesiącu czerwcu zmniejszyło się (o 60 tys.), podczas gdy w poprzednich latach stałą tendencją był jego wzrost (w 1995 r. o 95 tys., w 1994 o 91 tys.). W związku ze spadkiem liczby zarejestrowanych absolwentów zmniejszył się ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych:
XII.1995 r. - 8,3%,
XII.1996 r. - 3,6%,
XII.1997 r. - 4,7%.
Badania aktywności ekonomicznej ludności wskazują na wyższy udział absolwentów w ogólnej liczbie bezrobotnych. W listopadzie 1996 r. liczba bezrobotnych absolwentów według BAEL wynosiła 115 tys. osób, co stanowiło około 6,0% ogółu bezrobotnych. W listopadzie 1997 r. wskaźnik ten wynosił 5,8%.
Wśród absolwentów podobnie jak wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych dominują kobiety. Udział kobiet wśród absolwentów kształtował się następująco:
XII. 1995 r. - 60,8%,
XII. 1996 r. - 66,4%,
W latach 1995 - 1997 główną grupą dotkniętą bezrobociem była młodzież - osoby w wieku 15-24 lat. Najwyższy udział tej populacji wśród bezrobotnych jest stałą cechą strukturalną bezrobocia w Polsce.
W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, młody wiek jest czynnikiem sprzyjającym bezrobociu: pracodawcy niechętnie zatrudniają osoby bez doświadczenia zawodowego i jeśli towarzyszy temu jeszcze niski poziom wykształcenia oraz profil wykształcenia nie odpowiadający potrzebom rynku pracy, wówczas zagrożenie bezrobociem znacznie wzrasta.
Wśród młodzieży najbardziej zagrożone bezrobociem są:
osoby w wieku 18-19 lat,
kobiety,
osoby posiadające wykształcenie ogólnokształcące lub podstawowe,
osoby mieszkające na wsi lub w regionie dotkniętym bezrobociem strukturalnym,
osoby nie posiadające doświadczenia zawodowego.
Zmiana polityki przeciwdziałania bezrobociu wśród absolwentów spowodowała spadek liczby absolwentów rejestrujących się w urzędach pracy. Spadek liczby bezrobotnych absolwentów (według kryteriów bezrobocia rejestrowanego) spowodował też spadek liczby osób bezrobotnych w wieku 15-24 lat. Dzięki zmianom w uregulowaniach prawnych osiągnięto poprawę statystycznych wskaźników bezrobocia wśród młodzieży. Jednak należy podkreślić, że korzystne tendencje na rynku pracy wpłynęły wyraźnie na poprawę sytuacji młodzieży. W latach 1996 - 1997 stopa bezrobocia wśród młodzieży obniżała się szybciej niż wśród pozostałych grup wiekowych. Nie dotyczy to absolwentów, wśród których wzrosło natężenie bezrobocia. Nowe formy aktywizacji zawodowej absolwentów są mniej powszechne niż stosowane od 1992 r. subsydiowane zatrudnienie absolwentów. Sytuacja ta wynika głównie z niekorzystnych dla absolwentów regulacji prawnych.
W 1997 r. pojawiły się niewielkie symptomy poprawy sytuacji młodych kobiet.
W latach 1995 - 1997 wystąpiły następujące niekorzystne zjawiska:
wzrost udziału kobiet w ogóle bezrobotnej młodzieży,
wzrost udziału młodzieży pozostającej bez pracy powyżej 12 miesięcy,
wzrost stopy bezrobocia absolwentów spowodowany wzrostem stopy bezrobocia mężczyzn,
wzrost stopy bezrobocia absolwentów mieszkających na wsi.