Projekty badawcze w badaniach jakościowych
Projekt badawczy to zaplanowany sposób zbierania i analizowania materiałów, który umożliwi badaczowi udzielenie odpowiedzi na postawione pytania. Projekt taki dotyczy niemal wszystkich aspektów badania, począwszy od najdrobniejszych detali sposobu zbierania danych aż po wybór technik ich analizy. (Charles Ragin)
W badaniach jakościowych istnieje mniej lub bardziej mglista koncepcja projektu badawczego. Z jednej strony projekt jest w dużym stopniu związany z wyborem określonego podejścia czy tradycji w obrębie badań jakościowych. Z drugiej strony, pisząc o badaniach, John Creswell nieustannie przemieszcza się pomiędzy poziomem ich projektowania a poziomem planowania sposobu ich pisemnej prezentacji. Kiedy indziej projekt badawczy opisuje się jako połączenie kliku składników.
Wpływy i czynniki:
Badacze zwykle od samego początku ujmują przedmiot swoich badań z pewnej określonej perspektywy
Badacze powinni sformułować pytanie badawcze jeszcze przed przystąpieniem do pracy empirycznej
Wybór metod oraz dostępność zasobów mają wpływ na przedmiot badania oraz na sposób docierania do niego
To co określamy „projekt badawczy”, stanowi sumę tych wpływów, ma jednak przełożenie na poszczególne etapy planowania i realizacji badań
Składniki projektów badawczych
Dobór próby
Na tym etapie badacze nie tylko decydują, jakie materiały, przypadki, osoby czy grupy zostaną objęte badaniem. Dobór próby przesądza również o tym, jaki będzie potencjał porównawczy badań.
Zamierzone porównania
W tego typu badaniach trzeba nie tylko włączyć do próby reprezentantów czy przykłady z każdej grupy, lecz także uwzględnić ich wystarczającą liczbę, aby badacze mogli stwierdzić, czy różnice (lub podobieństwa) występują na poziomie całych grup, czy tylko poszczególnych przypadków. Porównania mogą dotyczyć całych przypadków lub tylko niektórych ich aspektów- jak przy stwierdzeniu różnic kulturowych. Często przeprowadza się porównania przypadków lub zdarzeń kontrastowych. Sensownym sposobem postępowania wydaje się tu jednoczesne dobieranie par możliwie najbardziej i najmniej skontrastowanych.
Zamierzony poziom generalizacji
Badania jakościowe nie dostarczają żadnego rodzaju uogólnień statystycznych ani nie mają nawet takich ambicji. Przydatne zatem będzie rozróżnienie odmiennych form generalizacji. Na przykład Maxwell wyróżnia generalizację wewnętrzne i zewnętrzne. Możliwość formułowania generalizacji wewnętrznych odnosi się do rozciągania wniosków z badań na badaną grupę lub sytuację, podczas gdy generalizacje zewnętrzne dotyczą rozciągania wniosków poza obręb tej grupy czy sytuacji.
W przypadku tych pierwszych będziemy szukać podobieństw wśród najbardziej zbliżonych przypadków, żeby uchwycić rdzeń zmienności w danym obszarze. W przypadku tych drugich przedmiotem analizy będą raczej różnice pomiędzy najbardziej odmiennymi przypadkami, dzięki czemu zorientujemy się w zakresie zmienności. Oczywiście przy obu podejściach będziemy szukać zarówno różnic, jak i podobieństw, ale głównym przedmiotem uwagi będą albo jedne, albo drugie.
Jakość badań
W badaniach ilościowych tworzenie projektu jest silnie związane z kwestią zagwarantowania jakości badań, co osiąga się głównie przez standaryzację sytuacji badawczej. Zasadnicza strategia polega w tym przypadku na kontrolowaniu jak największej liczby zmiennych mogących wpłynąć na sytuację badawczą oraz na sposób, w jaki manifestuje się badane zagadnienie. W ten sposób zapewnia się lub zwiększa trafność, rzetelność i obiektywność rezultatów badania. Niezmienność metody zwiększa prawdopodobieństwo sytuacji badawczych, w których wytwarza się dane, dzięki czemu różnice w obrębie tych ostatnich można z większym prawdopodobieństwem przypisać różnicom pomiędzy samymi respondentami, niż różnicom pomiędzy sytuacjami badawczymi.
Odbiorcy i reguły pisania
Projektując badania, powinniśmy wziąć pod uwagę również przewidywany rodzaj ich odbiorców. Jeżeli jest to społeczność lub ciało akademickie, zarówno projekt badań, jak i ich przebieg oraz wyniki powinny zostać zaprezentowane w sposób spełniający określone przez to ciało kryteria dobrej praktyki naukowej. Sprawa wygląda inaczej, gdy odbiorcami mają być praktycy w danej dziedzinie, których bardziej może interesować użyteczność wyników, a mniej tajniki naukowej procedury, dzięki której zostały uzyskane. Jeżeli celem badania jest dostarczenie podstaw dla decyzji politycznych i administracyjnych czy ogólnie wpływanie na ich kształt, przejrzystość i ograniczenie naukowej złożoności wyników będą odgrywać dużą rolę w dotarciu do przewidywanego grona odbiorców.
Triangulacja
Przy wielu zagadnieniach badawczych możemy dojść do wniosku, że jedno podejście metodologiczne nie wystarczy do ich odpowiedniego ujęcia i w związku z tym włączamy do projektu więcej niż jedną metodę. Zasadniczo taki sposób postępowania można traktować jako triangulację, której celem jest zwiększenie wartości badań jakościowych. W projekcie zakładającym triangulację możemy stanąć wobec różnych logik doboru próby. Triangulacja może także umożliwić nowe sposoby porównywania danych, które trzeba przewidzieć i zaplanować już na etapie projektu. Co być może najważniejsze, triangulacja ma też wpływ na zasoby potrzebne do przeprowadzania badania.
Zwężanie zakresu tematycznego badań
Główną cechą każdego dobrego projektu badawczego jest jego zdolność do ograniczenia zakresu tematycznego planowanych badań. Dobry projekt jest nieodzowny dla sprowadzenia złożonego zagadnienia badawczego oraz szerokich zainteresowań badaczy do poziomu konkretnego problemu, z którym można uporać się w zazwyczaj ograniczonym czasie i przy z reguły ograniczonych środkach, dochodząc zarazem do wartościowych wyników.
Korzystanie z podstawowych schematów badań jakościowych
W badaniach jakościowych projekty badawcze często są oparte na wybranych przez badaczy podstawowych schematach. Możemy spotkać się z dwoma zasadniczymi rozróżnieniami: na badania przekrojowe i dynamiczne oraz na badania porównawcze i studia przypadku. Możliwe i często spotykane jest łączenie wszystkich tych kategorii. Rozróżnienie badań przekrojowych i dynamicznych opiera się na liczbie empirycznych kontaktów badacza z terenem. W badaniach przekrojowych porównania pewnej liczby przypadków przeprowadza się zwykle jednorazowo, podczas gdy w badaniach dynamicznych powraca się w teren dwa lub więcej razy, aby ponownie zebrać dane i w ten sposób uchwycić zmianę i rozwój badanego obszaru oraz konkretnych zjawisk.