Flick U. „ Projektowanie badania jakościowego”

„WSTĘP – O serii Niezbędnik badacza”

Wprowadzenie do serii niezbędnika:

Każdy z tomów poświęcony jest jednej z najważniejszych metod (np. wywiadom) lub któremuś z istotnych rodzajów danych (np. dyskursowi), które wykorzystuję się badając społeczeństwo w kategoriach jakościowych. Tomy te zostały napisane z myślą o różnych typach czytelników:

1. Praktycy badań jakościowych z obszaru nauk społecznych, badań marketingowych itp.

1. Nauczyciele akademiccy w tych dziedzinach, które pozwalają na stworzenie podręcznika

2. Słuchacze studiów licencjackich i magisterskich z zakresu nauk społecznych, pielęgniarstwa, psychologii itp.

Czym są badania jakościowe? Wypracowały sobie własną tożsamość (lub kilka). Można wskazać kilka cech wspólnych tych badań. Mają one na celu bliższe przyjrzenie się „światu zewnętrznemu” oraz opis, a niekiedy wyjaśnienie zjawisk społecznych z perspektywy „wewnętrznej” na wiele sposobów:

1. Analizując doświadczenia jednostek i grup. Mogą być związane z indywidualnymi biografiami lub z prywatną czy zawodową praktyką życiową.

1. Analizując interakcję i akty komunikacji w czasie ich trwania.

2. Analizując dokumenty lub podobne ślady ludzkich doświadczeń i interakcji.

Wspólne dla tych podejść dążenie do rozszyfrowania – przy użyciu kategorii znaczących i bogatych w szczegóły – tego, w jaki sposób ludzie tworzą świat wokół siebie, co robią lub co im się przydarza.

W jaki sposób prowadzi się badania jakościowe? Wyróżniamy kilka cech:

1. Badacze dążą do uchwycenia doświadczeń, interakcji i dokumentów w ich naturalnym kontekście

1. Powstrzymujemy się od formułowania na wstępie dokładnej definicji przedmiotu badawczego oraz hipotez przeznaczonych do testowania

2. Badacze wychodzą z założenia, że metody i teorie powinny być dobierane pod kątem przedmiotu badania

3. Badacze sami stanowią istotną część procesu badawczego

4. Dużą wagę przykłada się do kontekstu i konkretnych przypadków jako czynników tłumaczących badane zagadnienie

5. Sporo badań opiera się na pisaniu tekstów

Rozdział 1 „O tej książce”

DEFINICJA

Badania jakościowe używane były jako wskazanie alternatywy dla badań jakościowych. Badania jakościowe to badania nie- ilościowe, nie- standaryzowane. Używają one tekstu zamiast liczb jako materiału empirycznego, wychodząc od koncepcji społecznego tworzenia badanych rzeczywistości, skupiają punkt widzenia uczestników badań, codziennych praktykach oraz wiedzy dotyczącej przedmiotu badania. Tak więc stosowane metody powinny mieć otwarty charakter, by móc zrozumieć proces lub relacje.

BADANIE JAKOŚCIOWE- są aktywnością, która umieszcza obserwatora w świecie. Składa się z zespołu interpretatywnych, materialnych praktyk, które czynią świat widzialnym. Praktyki przeobrażają świat w serie notatek terenowych, wywiadów, rozmów, fotografii, nagrań. Na tym poziomie badania są interpretatywne, z naturalistycznym podejściem do świata. Badacze badają rzeczy w ich naturalnym środowisku, nadając sens lub interpretować zjawiska terminami, które nadają ludzie.

Znaczącym przykładem badań jakościowych jest analiza konwersacyjna.

ROZKRZEWIENIE SIĘ BADAŃ JAKOŚCIOWYCH

Termin „badania jakościowe” wykorzystywany jest dla szeregu podejść badawczych w naukach społecznych (określane również jako hermeneutyczne, rekonstrukcyjne, interpretatywne). W obiegu również używane jest słownictwo „dociekanie”= „badanie”. Badania te odnoszą coraz większy sukces. Odnosi się do tego coraz większa liczba specjalistycznych czasopism poświęconych tego rodzaju badaniom.

ROZKRZEWIANIE SIĘ BADAŃ NA 4 POZIOMACH

1. W obrębie badań istnieją różne programy badawcze, które w odmienny sposób podchodzą do istoty badania, metod oraz zaplecza teoretycznego.

2. Można dostrzec pewne różnice w sposobie rozumowania badań jakościowych w USA, Wielkiej Brytanii, czy Niemczech.

3. Różne dyskursy dotyczące badan jakościowych w różnych dyscyplinach. Badacze jakościowi z zakresu psychologii mają swoje zainteresowania problemy badawcze, podobnie jak socjolodzy.

4. Zauważa się większą różnorodność dyskursów dotyczących badań jakościowych w zależności od konkretnych obszarów badawczych.

ODPOWIEDNIOŚĆ JAKO ZASADA NACZELNA/ 3 SPOSOBY

1. Badania empiryczne w obrębie dyscyplin raczkowały, było więcej tematów do zbadania niż dostępnych metod. Można prześledzić, jak metody używane we wczesnych badaniach jakościowych wypływały ze szczególnych zainteresowań badawczych oraz z cech przedmiotów, które podawano badaniu.

1. Okres renesansu. Lata 60. 70. Mamy do czynienia z odmienna sytuacją. Metodologie ś a opracowane, udoskonalone, stabilne. Poszczególne dyscypliny posiadają swoje metody pracy. Psychologia- eksperyment; socjologia- badania sondażowe.

2. Postępujące rozkrzewianie się badań jakościowych w różnych obszarach badawczych.

BADANIA JAKOŚCIOWE JAKO DYSCYPLINA AKADEMICKA I PODEJSCIE STOSOWANE

- wydawano coraz więcej książek na temat badań jakościowych

-całość procesów wdrożenia badań jakościowych w dyscyplinę akademicką doprowadziło do konsolidacji badań jakościowych, dostarcza wskazówki dla dydaktyki, treningu badawczego, pisania prac dyplomowych oraz przyjmowania tekstów do publikacji.

- badania jakościowe nie ograniczają wytwarzania wiedzy czy interpretacji dla celów naukowych. Często zamiarem badacza jest przekształcenie obszaru lub wytworzenie wiedzy użytecznej w praktyce pozwalającej formułować lub wspierać określone rozwiązania dla określonych problemów praktycznych.

- podejścia badania uczestniczącego lub interwencyjnego włączają w proces badania ludzi, którym zależy na osiągnięciu rezultatów istotnych dla nich samych nie dla celów naukowych

BADANIA JAKOŚCIOWE JAKO DYSKURS ETYCZNY

- Denzin i Lincoln twierdzą, iż praktyki badawcze „ przekształcają świat”( badacze biorą udział w tym, co obserwują; skłaniają badanych do refleksji nad życiem lub biografią; powinni angażować się w zmienianie rzeczywistości)

- badania jakościowe maja charakter jawnie polityczny, poprzez swoje zmiany dążą do zmiany świata

-istnieje podejście bardziej pragmatyczne- upatruje badanie jako kolejne z narzędzi badań społecznych umożliwiających zrozumienie świata i wytworzenie na jego temat pewnej wiedzy.

DANE ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE: ALTERNATYWA, WSPÓŁZALEŻNOŚĆ, WZAJEMNE DOPEŁNIENIE?

1. Łączenie na kilku poziomach.

1. Epistemologii i metodologii ( w tym także epistemologicznych i metodologicznych rozbieżności między obydwoma podejściami)

1. Projektowania badań, które łączą lub integrują dane lub/i metody ilościowe i jakościowe

2. Metod badawczych, które są jednocześnie jakościowe i ilościowe

3. Łącznie wyników badań jakościowych i ilościowych

4. Formułowania uogólnień

5. Szacowana jakość badań przez przykładanie kryteriów badań jakościowych do badań ilościowych lub na odwrót

1. Sposoby łącznia według Martyn Hammersley:

1. Triangulacja- nacisk na kontrolę wyników, w mniejszym stopniu na poszerzenie potencjałów poznawczych

1. Facylitacja- podkreśla wspierającą rolę drugiego podejścia- każde z nich dostarcza hipotez i inspiracji, które mogą być wykorzystane po drugiej stronie.

2. Obydwa podejścia mogą być łączone jako uzupełniające się nawzajem strategie badawcze

1. Alan Bryman- 11 sposobów integrowania badań ilościowych i jakościowych:

1. Logika triangulacji polega na sprawdzeniu jakości- zestawienie wyników jakościowych z ilościowymi

1. Badania jakościowe mogą wspierać ilościowe

2. I vice versa

3. Podejścia łączą się po to, by uzyskać szerszy obraz badanego zagadnienia

4. Cechy strukturalne danego zjawiska są analizowane przy użyciu metod ilościowych, natomiast jego aspekty procesualne- przy użyciu metod jakościowych

5. Perspektywa badaczy stanowi podstawę dla podejścia ilościowego, podczas gdy badania jakościowe podkreślają punkt widzenia badanych

6. Problem reprezentatywności badań jakościowych można rozwiązać, uzupełniając je wynikami ilościowymi

7. Wyniki jakościowe mogą ułatwić interpretacje związków pomiędzy zmiennymi w zbiorach danych ilościowych

8. Za pomocą łączenia badań jakościowych i ilościowych można naświetlić związki pomiędzy poziomem mikro i makro badanego zagadnienia

9. Badania jakościowe i ilościowe mogą być odpowiednio na różnych etapach procesu badawczego

10. Możliwe są formy hybrydowe

Koncepcja integracji podejścia jakościowego i ilościowego dąży do zintegrowanego projektu badań oraz w szczególności do zintegrowanych wyników jakościowych i ilościowych. Zaś współczesne wersje triangulacji mają na celu połączenie mocnych stron projektów badań jakościowych i ilościowych, metod obu typów oraz uzyskanych za ich pomocą wyników, co zdaniem ich zwolenników można osiągnąć, jeśli będzie się brać pod uwagę podstawy teoretyczne.

DLACZEGO ŁĄCZYMY BADANIA JAKOŚCIOWE I ILOŚCIOWE?

1. Rzeczywistość daje takie zagadnienia badawcze, które wymagają połączenia obydwu wyjść

1. Pragmatyczne łączenie obydwu metod jest w modzie. Daje szanse na uproszczenie rozwarstwiającego się pola badań społecznych; są najlepszym sposobem na zakończenie metodologicznych sporów

2. Wyłożyć zasady na poziomie teorii, metodologii, praktyki badawczej oraz interpretacji wyników.

PERSPEKTYWY BADAWCZE

W obrębie badań społecznych można wyróżnić kilka perspektyw badawczych (sondaż, badania epistemologiczne, standardyzowane i eksperymentalne)

TABELA 1.1 str 35+ opis pod tabelka

TEORIA I EPISTEMOLOGIA BADAŃ JAKOŚCIOWYCH

Badania jakościowe opierają się na kilku inspiracjach.

Pozytywizm, jako program epistemologiczny wywodzi się z nauk przyrodniczych, jest używany przez badaczy jakościowych jako negatywny punkt odniesienia dla ich własnego programu badawczego.

ZAŁOŻENIA POZYTYWIZMU WG ALANA BRYMANA

1. Wiedza na temat zjawisk potwierdzona przez świadectwo zmysłów może uzyskać status wiedzy prawdziwej (fenomenalizm)

1. Teorie są podstawą do generowania hipotez, które mogą być testowane i pozwalają na formułowanie ogólnych prawidłowości ( dedukcjonizm)

2. Wiedza może powstawać jedynie na bazie zebranych faktów, które stanowią podstawę formułowania praw (indukcjonizm)

3. Postępowanie naukowe musi być prowadzone w sposób wolny od wartościowania, a zatem obiektywny

4. Odziela się twierdzenia naukowe od obiektywnych

PRZYKŁADY KONSTRUKCJONIZMU

1. WG Piageta za konstrukcjonizm uznaje się poznanie, postrzeganie świata oraz wiedzę na jego temat

1. Wg A. Schutza, P. Bergera i T. Luckmanna. K. Gergena bada sposoby postrzegania i konwencjonalizacji życia codziennego oraz tworzenia wiedzy na jego temat

2. Konstrukcjonistyczna socjologia nauk ma na celu określenie w jaki sposób czynniki społeczne, historyczne, lokalne, praktyczne wpływają na proces odkrycia naukowego, dzięki czemu fkty naukowe można postrzegać jako konstrukty społeczne.

Konstrukcjonizm rozwija się równlolegle w kilku dyscyplinach.

BADANIA JAKOŚCIOWE: METODY I NASTAWIENIA

1. POWINNISMY W DALSZYM CIĄGU OPRACOWYWAĆ NOWE METODY BADAŃ.

1. POWINNIŚMY POGŁĘBIAĆ NASZĄ WIEDZĘ NA TEMAT ISTNIEJĄCYCH METOD, SPOSOBÓW KORZYSTANIA Z NICH ORAZ WSZSTKIEGO, CO MOŻE NAM W TYM POMÓC

2. PODSZEBUJEMY WSKAZÓWEK, KIEDY UŻYWAĆ POSZCZEGÓLNYCH METOD. POWINNIŚMY ZASTANOWIĆ SIĘ CO SPRAWIA, ZE BADACZ WYBIERA TAKIE METODY, CZYM KIERUJE SIĘ PRZY WYBORZE

3. BADANIA JAKOŚCIOWE NIE PODLEGAJĄ NA SFORMALIZOWANYM STOSOWANIU PROCEDUS METODOLOGICZNYCH W TAKI STOPNIU, JAK BADANIA OPARTE NA POMIARZE. DUŻA ROLA INTUICJI W PORUSZANIU SIĘ PO TERENIE BADAWCZYM, W KONTAKTACH Z BADANYMI

4. TRZEBA SIĘ ZASTANOWIĆ NAD TYM, W JAKI SPOSÓB ŁĄCZĄ SIĘ RÓŻNE METODY I ETAPY PROCESU BADAWCZEGO

5. POTRZEBA NAŚWIETLANIA KRYTERIÓW, KTÓRYMI KIERUJĄ SIĘ BADACZE JAKOŚCIOWI, OCENIAJĄ WARTOŚĆ BADAŃ.

Rozdział 2 „Od pomysłu na badania do pytań badawczych”

Zainteresowania i pomysły na badania- przykłady

Barney Glaser i Anselm Strauss- badanie nad świadomością umierania, rozpoczęte po śmierci własnych matek. Podłoże pomysłu na badania miało charakter osobisty, wyznaczały je przeżycia badaczy. Arlie Russell Hochschild- badanie nad kontrolowaniem uczuć- doświadczenia rodzinne, z dzieciństwa. W wyniku swoich przeżyć dowiedział się, że uśmiech, uściśnięcie dłoni stanowią komunikat na kilku poziomach. Opisał to w „ Zarządzanie emocjami”- badanie nad dwoma pracownikami kontaktującymi się z dużą ilością osób.'

Marie Jahoda- opisuje swoją inspirację Otto Bauerem w książce „Bezrobotni Marienhalu”. Tłem jest kryzys lat 20 i 30, zaangażowanie polityczne badaczy, które skłoniło do zajęcia się problemem przemian społeczności lokalnej, gdy większość członków traci pracę.

Zainteresowania badaczy pochodzą z różnych źródeł- od osobistych doświadczeń, przez doświadczenia i okoliczności natury mikrospołecznej, aż po problemy w skali całego społeczeństwa. Badacze zainteresowali się pewnym obszarem, następnie sprecyzowali to zainteresowanie i wyrazili je w postaci ogólnych określeń.

Przyjmowanie perspektywy badawczej.

Jest to kolejny krok w planowaniu projektu badawczego i formułowaniu pytań. W przypadku Glasera i Straussa polegało to na dążeniu do opracowania teorii dotyczących zagadnień, które nie zostały wcześniej opracowane. Poddali oni analizie dane porównując i systematyzując swoje obserwacje. Perspektywa badawcza była zorientowana na budowaniu teorii, różnorodności oraz modelowaniu struktury. Przyjęta perspektywa badawcza polegała na wyprowadzaniu teorii z danych, co od tamtej pory stanowiło jedno z głównych podejść w badaniach jakościowych.

Dryga perspektywa skupia się na osobistych przeżyciach. Można obrać tu za punkt wyjścia konkretne zdarzenia i analizować, jak ludzie się przeżywają konsekwencje lub radzą sobie z nim. Analiza tego skupia się na porównywaniu tych doświadczeń dążąc do np. skonstruowania typologii sposobów przeżywania określonego zdarzenia.

Reprezentacja społeczna- system wartości, idei, praktyk, spełniających dwojaką funkcję:

1.ustanawiają ład zapewniający jednostkom orientację w materialnym i społecznym świecie oraz jego opanowanie.

2. umożliwiają nawiązanie komunikacji między członkami społeczności, wyposażając je w kody służące do wymiany społecznej, a także do nazywania i klasyfikowania aspektów ich świata oraz jednostkowej i grupowej historii.

Teoria ugruntowana- przykład perspektywy „oddolnej” (od zjawisk i praktyk do teorii i wyjaśnień)

Teoria reprezentacji społecznej- perspektywa „odgórna” (od pojęć i modeli teoretycznych do codziennych praktyk)

Badania biograficzne- perspektywa na poziomie pośrednim (zdarzenia i strategie radzenie sobie z nim)

Badacze jakościowi jak i ilościowi muszą obierać konkretną perspektywę przy podchodzeniu do badanych zjawisk i że istnieje więcej niż jedna dostępna i wykorzystywana perspektywa w badaniach jakościowych.

Korzystanie z teorii w badaniach jakościowych

W badaniach jakościowych musimy opierać się na istniejących teoriach i wynikach poprzednich badań, jeżeli nie chcemy popełnić grzechu naiwności, zaczynając własne badania.

Kilka rodzajów teorii:

1. Podstawowe teorie kształtujące nasze badania, zaczynając od epistemologicznych założeń

1. Perspektywa teoretyczna wpływa na to, jak konkretnie mamy przeprowadzić badania. (perspektywa biograficzna-założenia na temat charakteru ludzkich biografii, narracyjnych umiejętności jednostek; perspektywa reprezentacji społecznej- zakładamy, że ludzie pozostają pod wpływem dyskursów naukowych czy publicznych, przetwarzając wiedzę w określony sposób, który zależy od kontekstu społecznego)

2. Bierze się pod uwagę wiedzę teoretyczną na temat przedmiotu badania. Wiedza ta pochodzi z literatury przedmiotu oraz z zasobów badań

3. Korzystamy z założeń teoretycznych powiązanych z używanymi przez nas metodami.

Są to cztery formy wiedzy teoretycznej, stanowiące pochodną epistemologii, perspektywy badawczej, obszaru badawczego oraz metod, które chcemy zastosować.

Formułowanie pytania badawczego

Początkowo należy sprecyzować, co chcemy badać.

Kilka dróg prowadzących do formułowania pytania badawczego:

1. Zdefiniowanie i sprecyzowanie celu badań, a następnie dążenie do niego przez wszystkie etapy badania, by w końcu znaleźć odpowiedź na postawione pytania.

1. Rozpoczęcie od ogólnych obserwacji, a następnie stopniowe dookreślanie pytania badawczego

2. Wychodzenie od mniej lub bardziej uogólnionego pytania, może ulegać przekształceniom i udoskonaleniom w trakcie badań.

W badaniach biograficznych pytanie badawcze obejmuje wskazanie zdarzenia, do którego odnosi się projekt, przybliżone określone grupy zaangażowanych w nie osób.

Rozdział 3 „Dobór próby, selekcja materiałów i zdobywanie dostępu”

1.Logika doboru próby w badaniach jakościowych

W badaniach jakościowych dobór próby ma zwykle charakter sformalizowany. Główny zamysł takiego postępowania polega na stworzeniu miniatury szerszej populacji-jej cech oraz ich rozkładu-w wybranej przez nas próbie. Tego rodzaju próby powinny być reprezentatywne, aby umożliwić odnoszenie wyników osiągalnych przez badanie próby do szerszej populacji.

Możemy wyróżnić metody bardziej sformalizowane oraz metody w większym stopniu celowe a zatem bardziej elastyczne.

-met. sformalizowane : liczba przypadków określona z góry po wzięciu pod uwagę ich odpowiednich cech, zakres wieku, zwód i inne kryteria. Cała ta procedura opiera się na założeniu, że cechy demograficzne pomagają nam uwzględnić różnorodność w obrębie badanego obszaru

-met. celowe: wyznaczanie przypadków w sposób stopniowy i bardziej celowy, decyzję odnośnie doboru próby podejmuje się w trakcie procesu badawczego, na podstawie wyłaniających się danych i wyników ich analizy, wybór próby wnika z tzw. „pustych miejsc” w już zebranym materiale

M.Milesa i M.Huberman rozróżniają projekty „ścisłe” i swobodne”

a)ścisłe ; projekt badawczy cechują wąsko i jednocześnie określają pytania badawcze oraz z góry ustalone próby doboru, stopień otwartości na wpływ obszaru badawczego oraz zebranego materiału jest raczej ograniczony, dla badaczy którzy nie mają doświadczenia w prowadzeniu badań jakościowych, projekty takie ułatwiają podjęcie decyzji które są istotne z punktu widzenia celów badania, ułatwiają porównanie i podsumowanie

b)swobodne; mniej dookreślone pod względem pojęciowymi opierają się na elastycznych procedurach metodologicznych, dla badaczy z dużym doświadczeniem, gdy badamy nie rozpoznane jeszcze obszary

2. Wskaźniki dotyczące doboru próby

Dobór próby zwęża listę osób, miejsc i sytuacji. Jest to sposób na skompletowanie zbioru starannie wyselekcjonowanych przypadków, materiałów czy zdarzeń, które składają się na korpus empirycznych przypadków, umożliwiający zgłębienie danego zjawiska.

M.Patton wskazuje nast. met. Doboru celowego:

a)próba połączenie przypadków ekstremalnych czy odstających. W ten sposób badamy obszar z obu jego krańców

b) poszukiwanie przypadków bardzo typowych. Badany obszar ujmujemy od samego jego środka.

c) zapewnienie maksymalnej zmienności w próbie. Kilka przypadków ale takich które są najbardziej różnorodne, dla uchwycenia zakresu zmienności i różnorodności

d) dobór według stopnia intensywności z jaką ujawniają się w nich interesujące dla nas cechy, procesy czy doświadczenia.

e) przypadki kluczowe (critical cases) , takie w których procesy lub doświadczenia ujawniają się w sposób najbardziej przejrzysty

f) dopieranie przypadków obrazowych( sensitive cases) najlepiej ilustrują rezultaty badania

g) kryterium dogodności, dobór tych przypadków które w danych okolicznościach są najbardziej dostępne, do tej met. Ucieka się dopiero gdy nie da się zastosować żadnej z poprzednich

Miles i Huberman wymieniają jeszcze kilka innych metod doboru próby:

-próba jednorodności, szczególnie w wywiadach grupowych

-próba teoretyczna, dobierana na podstawie określonego konstruktu teoretycznego

-sposoby mieszane: dobór celowo-losowy lub celowo-warstwowy (podgrupy do celów porównawczych) czy dobór mieszany (jedna próba odzwierciedla różne potrzeby i zainteresowania badacza)

-kula śnieżna (przechodzenie od jednego przypadku do kolejnych, na podst. wskazań respondentów, kto jeszcze mógłby „nadać się „ do badania)

Próba powinna spełniać kryterium reprezentatywności. Dążymy do uchwycenia przeciętnych czy kluczowych przypadków, ale także zmienności w obrębie całego pola badawczego oraz różnic w sposobie odnoszenia się badanych do danego zjawiska. Metody doboru próby w badaniach jakościowych mają często charakter stopniowy. J.Maxwell podkreśla, że dobór próby powinien mieć na celu uchwycenie różnorodności pola badawczego oraz umożliwienie jak największej liczby porównań w jego obrębie.

3.Dobór osób

Np. prowadzenie wywiadu z ludźmi cierpiącymi na choroby przewlekłe oznacza że musimy poszukać osób mających tego rodzaju doświadczenia, przeżywających je z różną intensywnością, od krótszego do dłuższego czasu oraz w odniesieniu do różnych typów chorób.

Kiedy prowadzi się badania oparte na wywiadach trudno czasem sądzić z góry, które osoby należy wziąć pod uwagę jako właściwych respondentów. W większości przypadków będziemy szukać osób najlepiej poinformowanych w kwestii badanego zagadnienia oraz prezentujących różne punkty widzenia.

Procedura dobierania osób może zmieniać się wraz ze zdobywaniem nowej wiedzy na dany temat.

4. Dobór miejsc i zdarzeń

Np. jeżeli przedmiotem naszych badań jest podejmowanie przez nauczycieli decyzji dotyczących osiągnięć szkolnych uczniów oraz przebiegu ich nauki, musimy podjąć decyzję dotyczącą doboru próby na kilku poziomach. Po pierwsze, trzeba wybrać próbę szkół, które łącznie wyczerpią zakres zmienności badanego zagadnienia. Następnie będziemy musieli określić sytuacje, w jakich aktorzy instytucjonalni rozmawiają na temat osiągnięć szkolnych, wymieniają informacje potrzebne do podejmowania decyzji i wreszcie podejmują je. Jeśli odbywa się to w sposób sformalizowany- np. podczas comiesięcznych zebrań ciała pedagogicznego –trzeba umieścić w próbie te zebrania w jednej lub w kilku szkołach. Jeżeli podejmowanie decyzji odbywa się w mniejszym lub większym stopniu po za sferą oficjalną, trzeba określić sytuacje które są tu decydujące.

Dobór próby będzie odbywał się w kilku krokach. Najpierw dobieramy lokalizację, określamy jakie sytuacje są istotne dla badanego zagadnienia, następnie staramy się wybrać konkretne sytuacje, w których badane zjawisko dochodzi do głosu, wreszcie identyfikujemy inne rodzaje sytuacji, które mają znaczenie dla przedmiotu badań.

Dobieranie miejsc i sytuacji odgrywa największą rolę w badaniach etnograficznych, metodą obserwacji uczestniczącej oraz nad komunikacją, takich jak analiza konwersacyjna.

5. Konstruowanie grup badanych

W badaniach fokusowych jako pojedynczy przypadek traktuje się całą grupę, nie zaś jej uczestników. Odnalezienie właściwych przypadków oznacza dobranie grup obejmujących osoby, które mają szczególne związki z przedmiotem badania i są odpowiednio zróżnicowane pod względem prezentowanych opinii i postaw. Porównania można prowadzić na poziomie poszczególnych grup, treści prowadzonych w nich dyskusji oraz ich przebiegu.

Konstruowanie grup może jednak stanowić wynik określonego doboru próby także w przypadku wywiadów indywidualnych. Badani są postrzegani jako członkowie którejś z grup. Strategii ta może stanowić punkt wyjścia i ulegać zmianom w toku badań. Dobieranie przypadków zawsze opiera się na konstruowanie grup. Mamy tu do czynienia z jednej strony z grupą pozostałych przypadków a z drugiej z jednoelementowym zbiorem specyficznego czy wyróżniającego się przypadku.

Konstruowanie grup następuje również w badaniach etnograficznych i obserwacji uczestniczącej, kiedy musimy określić jaka grupa społeczna jest odpowiednia ze względu na cele badania. Określając zbiorowość na użytek badań jako pewną wspólnotę czy kulturę, konstruujemy grupę z jednostek, które same niekoniecznie postrzegają siebie oraz innych badanych jako członków tej samej grupy.

6. Konstruowanie korpusu materiałów

Kiedy danych szukamy w dokumentach- często tworzymy ich kolekcję: archiwum czy korpus materiałów. Nie dokonujemy wówczas selekcji osób czy sytuacji, aby poprzez ich metodyczne badanie wytworzyć zestaw danych, lecz korzystamy z już istniejących materiałów, które selekcjonujemy na potrzeby analizy. Kolejność jest tu odwrócona: najpierw mamy materiały, potem dokonujemy wyboru spośród nich, a następnie wykorzystujemy określone metody badawcze. Dobór próby opiera się tu w dużym stopniu na odnalezieniu właściwych wzorów, które umożliwiają odpowiedzi na pytania badawcze. Korpus może zostać wstępnie skompletowany na początku analizy, a następnie przekształcony w jej toku, ze względu na ujawniające się braki lub już uzyskane rezultaty.

7. Dobór próby w obrębie przypadków i materiałów

Dobór próby w badaniach jakościowych nie oznacza tylko dobierania przypadków i materiałów, lecz także dokonywanie wyboru w obrębie tych przypadków i materiałów. Niekiedy trzeba wybrać szczególne przypadki czy przykłady z próby, aby rozpracować je bardziej szczegółowo.

Dobór próby idzie jeszcze dalej i rozciąga się nawet na etap, kiedy planujemy sposób prezentacji wyników w raporcie z badań czy publikacji. Będziemy wtedy starć się wybrać próbkę najbardziej obrazowych, wymownych, wspierających nasze wnioski a czasem budzących największe kontrowersje przykładów, ponieważ czas i przestrzeń przeznaczona na prezentację wyników oraz możliwości ich przyswojenia przez odbiorców są ograniczone.

Dobór próby ogranicza potencjalnie nieskończony zbiór materiałów i przypadków nadających się do badania . Powinno się unikać doboru kierującego się kryterium dogodności oraz takich metod, które nie mają charakteru ani celowego, ani sformalizowanego. Dobór powinien być iteracyjny i elastyczny. Oznacza to że trzeba być gotowym do dostosowania się do warunków terenowych i do nowych obserwacji wypływających z już zebranych danych, które mogą sugerować zmiany w pierwotnym planie doboru.

8. Zdobywanie dostępu i koniecznych zezwoleń

Konieczne jest zapewnienie sobie dostępu do terenu, w którym chcemy przeprowadzić pracę empiryczną. W niektórych przypadkach najważniejszy krok to zlokalizowanie terenu oraz obecni tam ludzie.

W badaniach prowadzonych w instytucjach często konieczne i czasochłonne jest odnalezienie osoby, która ma prawo udzielić zgody na badania i umożliwić badaczom wejście do środka instytucji. Często trzeba przechodzić przez kilka stopni hierarchii służbowej. Wymaga to przygotowania metodologicznego i teoretycznych wyjaśnień. Wreszcie trzeba się zastanowić jaką formę ma przybrać relacja pomiędzy badaczami a badanymi (czy konieczne będzie przygotowanie umów).

S.Wolff mówi że jest to proces negocjacji rozciągający się an kilka etapów, który może się udać dzięki zbudowaniu osobistego zaufana pomiędzy badaczami a osobami z terenu, odnalezieniu „odźwiernych„ , który mogą nam otworzyć dostęp do terenu i do właściwych osób, oraz wyłożeniu w jasny sposób czego oczekujemy od badanych.

W takich okolicznościach powinno się zbadać świadomie wyrażoną zgodą potencjalnych uczestników- tak żeby wszyscy wiedzieli, że biorą udział w badaniu oraz mają prawo i możliwość odmówić angażowania się w nie w jakiejkolwiek formie.

Rozdział 4 „Projekt badań jakościowych”

Projekty badawcze w badaniach jakościowych

Projekt badawczy to zaplanowany sposób zbierania i analizowania materiałów, który umożliwi badaczowi udzielenie odpowiedzi na postawione pytania. Projekt taki dotyczy niemal wszystkich aspektów badania, począwszy od najdrobniejszych detali sposobu zbierania danych aż po wybór technik ich analizy. (Charles Ragin)

W badaniach jakościowych istnieje mniej lub bardziej mglista koncepcja projektu badawczego. Z jednej strony projekt jest w dużym stopniu związany z wyborem określonego podejścia czy tradycji w obrębie badań jakościowych. Z drugiej strony, pisząc o badaniach, John Creswell nieustannie przemieszcza się pomiędzy poziomem ich projektowania a poziomem planowania sposobu ich pisemnej prezentacji. Kiedy indziej projekt badawczy opisuje się jako połączenie kliku składników.

Wpływy i czynniki:

• Badacze zwykle od samego początku ujmują przedmiot swoich badań z pewnej określonej perspektywy

• Badacze powinni sformułować pytanie badawcze jeszcze przed przystąpieniem do pracy empirycznej

• Wybór metod oraz dostępność zasobów mają wpływ na przedmiot badania oraz na sposób docierania do niego

• To co określamy „projekt badawczy”, stanowi sumę tych wpływów, ma jednak przełożenie na poszczególne etapy planowania i realizacji badań

Składniki projektów badawczych

Dobór próby

Na tym etapie badacze nie tylko decydują, jakie materiały, przypadki, osoby czy grupy zostaną objęte badaniem. Dobór próby przesądza również o tym, jaki będzie potencjał porównawczy badań.

Zamierzone porównania

W tego typu badaniach trzeba nie tylko włączyć do próby reprezentantów czy przykłady z każdej grupy, lecz także uwzględnić ich wystarczającą liczbę, aby badacze mogli stwierdzić, czy różnice (lub podobieństwa) występują na poziomie całych grup, czy tylko poszczególnych przypadków. Porównania mogą dotyczyć całych przypadków lub tylko niektórych ich aspektów- jak przy stwierdzeniu różnic kulturowych. Często przeprowadza się porównania przypadków lub zdarzeń kontrastowych. Sensownym sposobem postępowania wydaje się tu jednoczesne dobieranie par możliwie najbardziej i najmniej skontrastowanych.

Zamierzony poziom generalizacji

Badania jakościowe nie dostarczają żadnego rodzaju uogólnień statystycznych ani nie mają nawet takich ambicji. Przydatne zatem będzie rozróżnienie odmiennych form generalizacji. Na przykład Maxwell wyróżnia generalizację wewnętrzne i zewnętrzne. Możliwość formułowania generalizacji wewnętrznych odnosi się do rozciągania wniosków z badań na badaną grupę lub sytuację, podczas gdy generalizacje zewnętrzne dotyczą rozciągania wniosków poza obręb tej grupy czy sytuacji.

W przypadku tych pierwszych będziemy szukać podobieństw wśród najbardziej zbliżonych przypadków, żeby uchwycić rdzeń zmienności w danym obszarze. W przypadku tych drugich przedmiotem analizy będą raczej różnice pomiędzy najbardziej odmiennymi przypadkami, dzięki czemu zorientujemy się w zakresie zmienności. Oczywiście przy obu podejściach będziemy szukać zarówno różnic, jak i podobieństw, ale głównym przedmiotem uwagi będą albo jedne, albo drugie.

Jakość badań

W badaniach ilościowych tworzenie projektu jest silnie związane z kwestią zagwarantowania jakości badań, co osiąga się głównie przez standaryzację sytuacji badawczej. Zasadnicza strategia polega w tym przypadku na kontrolowaniu jak największej liczby zmiennych mogących wpłynąć na sytuację badawczą oraz na sposób, w jaki manifestuje się badane zagadnienie. W ten sposób zapewnia się lub zwiększa trafność, rzetelność i obiektywność rezultatów badania. Niezmienność metody zwiększa prawdopodobieństwo sytuacji badawczych, w których wytwarza się dane, dzięki czemu różnice w obrębie tych ostatnich można z większym prawdopodobieństwem przypisać różnicom pomiędzy samymi respondentami, niż różnicom pomiędzy sytuacjami badawczymi.

Odbiorcy i reguły pisania

Projektując badania, powinniśmy wziąć pod uwagę również przewidywany rodzaj ich odbiorców. Jeżeli jest to społeczność lub ciało akademickie, zarówno projekt badań, jak i ich przebieg oraz wyniki powinny zostać zaprezentowane w sposób spełniający określone przez to ciało kryteria dobrej praktyki naukowej. Sprawa wygląda inaczej, gdy odbiorcami mają być praktycy w danej dziedzinie, których bardziej może interesować użyteczność wyników, a mniej tajniki naukowej procedury, dzięki której zostały uzyskane. Jeżeli celem badania jest dostarczenie podstaw dla decyzji politycznych i administracyjnych czy ogólnie wpływanie na ich kształt, przejrzystość i ograniczenie naukowej złożoności wyników będą odgrywać dużą rolę w dotarciu do przewidywanego grona odbiorców.

Triangulacja

Przy wielu zagadnieniach badawczych możemy dojść do wniosku, że jedno podejście metodologiczne nie wystarczy do ich odpowiedniego ujęcia i w związku z tym włączamy do projektu więcej niż jedną metodę. Zasadniczo taki sposób postępowania można traktować jako triangulację, której celem jest zwiększenie wartości badań jakościowych. W projekcie zakładającym triangulację możemy stanąć wobec różnych logik doboru próby. Triangulacja może także umożliwić nowe sposoby porównywania danych, które trzeba przewidzieć i zaplanować już na etapie projektu. Co być może najważniejsze, triangulacja ma też wpływ na zasoby potrzebne do przeprowadzania badania.

Zwężanie zakresu tematycznego badań

Główną cechą każdego dobrego projektu badawczego jest jego zdolność do ograniczenia zakresu tematycznego planowanych badań. Dobry projekt jest nieodzowny dla sprowadzenia złożonego zagadnienia badawczego oraz szerokich zainteresowań badaczy do poziomu konkretnego problemu, z którym można uporać się w zazwyczaj ograniczonym czasie i przy z reguły ograniczonych środkach, dochodząc zarazem do wartościowych wyników.

Korzystanie z podstawowych schematów badań jakościowych

W badaniach jakościowych projekty badawcze często są oparte na wybranych przez badaczy podstawowych schematach. Możemy spotkać się z dwoma zasadniczymi rozróżnieniami: na badania przekrojowe i dynamiczne oraz na badania porównawcze i studia przypadku. Możliwe i często spotykane jest łączenie wszystkich tych kategorii. Rozróżnienie badań przekrojowych i dynamicznych opiera się na liczbie empirycznych kontaktów badacza z terenem. W badaniach przekrojowych porównania pewnej liczby przypadków przeprowadza się zwykle jednorazowo, podczas gdy w badaniach dynamicznych powraca się w teren dwa lub więcej razy, aby ponownie zebrać dane i w ten sposób uchwycić zmianę i rozwój badanego obszaru oraz konkretnych zjawisk.

Rozdział 7 – „Etyka w badaniach jakościowych”

Zasady etyczne:

• Świadoma zgoda oznacza, że nikt nie powinien brać udziału w badaniach, nie wiedząc o tym i nie mając możliwości wyrażenia odmowy.

• Należy unikać wprowadzania w błąd (np. poprzez ukrytą obserwację uczestniczącą)

• Należy szanować prywatność badanych oraz zagwarantować im pełną poufność

• Dokładność danych oraz ich interpretacji powinna stanowić zasadę naczelną badań (nie można pomijać ani manipulować danymi)

• Najważniejsze jest podmiotowe badanie traktowanie badanych

• Należy dbać o to żeby badania nie szkodziły badanym

• Powinno się sprawiedliwie określić korzyści oraz obciążenia dla badanych wiążące się z wzięciem udziału

Przygotowanie: Kwestie etyczne powinny odgrywać znaczącą rolę w zaplanowaniu badania, z kim chce się je przeprowadzić i w jaki sposób zachowywać się w terenie.

Istotność: Czy temat wybrany nie jest już przebadany? Czy projekt wniesie coś nowego?

Uczestnicy: Czy stawianie ich w sytuacji badawczej jest uzasadnione?

Badacze: Powinni przeszkolić się w zakresie używanego podejścia metodologicznego, poznać jego tajniki oraz problemy, które mogą powstawać w trakcie jego stosowania.

Zakres tematyczny pytań badawczych: Precyzyjne wyznaczanie zakresu pytania badawczego oraz planowanie badań może oszczędzić uczestnikom bycia „przebadanymi”, a więc głębszego niż to konieczne wchodzenia w ich prywatność.

Sytuacje konfrontacyjne wynikające z tematu badań: Z czym będą musieli się zmierzyć zgadzając się na badania?... Konfrontacyjne sytuacje mogą być potrzebne ze względu na cel badań, dlatego trzeba je zaakceptować, podejmując jednak wszelkie środki ograniczające dyskomfort uczestników.

Wprowadzanie badanych w błąd: Nie powinno się wprowadzać badanych w błąd! Powinniśmy powiedzieć im jaki jest temat badawczy.

Zdobywanie dostępu i dobór próby:

Świadoma zgoda – przygotowany formularz świadomej zgody na udział w badaniach, najlepiej 2 stronna umowa, która wyjaśnia cel badań, oczekiwania badaczy wobec badanych oraz sposób postępowania z danymi. Umowa powinna zostać podpisana przez badacza i badanego oraz zawierać klauzurę wycofania zgody na udział w badaniach – określony czas jej wypowiedzenia.

Osoby „wrażliwe społecznie”: osoby takie chętnie wezmą udział w badaniu jednakże nie podpiszą żadnej umowy (dzieci, pacjenci, ludzie starsi). W takich przypadkach należy jasno określić, jakie zasady przyjmujemy, dożąć do uzyskania świadomej zgody. Badacz powinien stwierdzić na piśmie, że poinformował uczestnika o charakterze badań i że na tej podstawie wyraził on zgodę wzięcia udziału w badaniu. W innym przypadku należy zastanowić się kto może udzielić zgody w imieniu badanego (np. rodzice).

Ochrona danych: zapewnienie badanych o tym, że nie poniosą żadnych szkód czy strat.

Dobór uczestników: badacze podejmując decyzję o doborze próby, muszą wziąć pod uwagę możliwość wywołania w terenie reakcji niezadowolenia.

Zakłócenia: Wywołane przez badania – kiedy kierujemy uwagę badanych na rzeczy, których zwykle nie zauważają, albo zadajemy pytania i wywołujemy wspomnienia.

Agresywność badaczy: badania mają formę dialogu. Dialog ten składa się z próśb o dopuszczenie do terenu badawczego oraz do informacji, które otrzymujemy z drugiej strony. Często są one nie wystarczające do badaczy i zadają oni wtedy jeszcze więcej pytań.

Ignorancja badaczy: badani mogą poruszać wątki dla nich ważne, a niekoniecznie ważne dla badacza. W tym przypadku należy nauczyć się wyczuwać, kiedy podejmować takie wątki, aby uniknąć ryzyka ich zlekceważenia.

Analiza danych:

Staranność – analizę należy prowadzić w sposób systematyczny, stosując określoną metodę. Należy przeprowadzać jawne porównania.

Sprawiedliwość – należy unikać interpretowania danych w sposób, który pociąga za sobą umniejszanie konkretnych osób. Nie należy dokonywać pochopnych uogólnień.

Poufność – notatki terenowe i transkrypcje nie powinny zawierać konkretnych informacji na temat „prawdziwych osób”(należy mówić o osobach anonimowo lub zmieniając ich nazwiska) i miejsc.

Unikaj cmentarzysk danych – nie przetrzymuj danych przez resztę życia, należy przechowywać je bezpiecznie jedynie przez okres w którym ich potrzebujemy.

Pisanie, uogólnienia i informacja zwrotna – opisując badania należy uważnie dobierać słowa, zwłaszcza gdy piszemy o konkretnych badanych albo cytujemy ich wypowiedzi. Należy unikać języka, który zawiera uprzedzenia wobec określonych osób, oraz należy rozważnie stosować nazwy zbiorowe. Należy starannie zaplanować sposób dostarczenia zwrotnej informacji na temat badań.

Rozdział 8 – „Dane werbalne”

Wprowadzenie: Można wskazać 4 podstawowe podejścia metodologiczne do zbierania lub wytwarzania danych jakościowych:

1. Zbieranie danych werbalnych – za pomocą wywiadów, sprowokowanych opowieści oraz grup fokusowych ; danymi są transkrypcje wywiadów, fokusów

1. Wytwarzanie opisów tego, co zostało odnotowane za pomocą badań etnograficznych lub przez obserwację (zwykle uczestniczącą);danymi są dzienniki badawcze, notatki terenowe itd.

2. Przetwarzanie dokumentów w dane socjologiczne – teksty, pliki, zdjęcia, filmy itp. ; danymi do analizy są tu korpusy tekstów

3. Podejścia oparte na analizie materiałów wytworzonych w ramach jednego z 3 wymienionych podejść.

Wywiady: jedne z najczęściej stosowanych metod w badaniach jakościowych. W większości są to wywiady indywidualne, oparte na scenariuszu, który przewiduje najważniejsze tematy do poruszenia.

1. Poza klasyczną formą wywiadu (jedno spotkanie z respondentem, zestaw pytań),

1. istnieją formy specyficzne (jednoczesne przeprowadzenie wywiadu z grupą ludzi, którzy inaczej odpowiadają na przygotowane pytania).

2. Istnieją również bardziej wyspecjalizowane formy wywiadów – etnograficzne, prowadzone w trakcie obserwacji uczestniczącej albo wywiady eksperckie, które prowadzi się z szczególną grupą docelową.

Perspektywa badawcza i teoria: Tematem badań prowadzonych przy użyciu wywiadów są indywidualne doświadczenia respondenta, które postrzega się jako istotne dla zrozumienia doświadczeń innych ludzi znajdujących się w podobnej sytuacji. Zapleczem teoretycznym dla większości badań opartych na wywiadach jest tradycja interakcjonizmu symbolicznego (poddawanie własnego życia refleksji).

Pytania badawcze: Możemy zadawać pytania dotyczące osobistych doświadczeń oraz przemyśleń na tematy osobiste lub bardziej ogólne (np. problemy społeczne). Możemy formułować pytania „Co” i „Jak”. W wywiadach narracyjnych możemy pytać, w jaki sposób coś się zaczęło, rozwinęło lub zmieniło, nie możemy zadawać pytania o przyczyny lub o postawy respondentów wobec danego zjawiska.

Dobór próby: ma na celu odnalezienie ludzi, którzy będą odpowiedni ze względu na cel badania. W większości przypadków stosuje się dobór celowy: dobór losowy. Osoby badane powinni być w stanie poddać własne doświadczenia refleksji, oraz móc poświęcić trochę swojego czasu na wywiad. Dobór często opiera się na konkretnych kryteriach (wiek, płeć itp.)

Porównania: możemy porównać poszczególnych respondentów. Możemy przeprowadzić też porównanie w większym stopniu skupione na grupach.

Generalizacja: Kilka rodzajów generalizacji:

• Generalizacja wewnętrzna – wypowiedzi respondentów można do pewnego stopnia uogólnić na to, co myślą i mówią również w innych sytuacjach.

• Generalizacja statystyczna – mało spotykana

• Generalizacja analityczna – jak dalece wnioski z wywiadów można odnosić do innych ludzi oraz innych sytuacji.

Triangulacja: wywiady są najczęściej łączone z metodami ilościowymi, takimi jak sondaże. Zdarza się również łączenie z innymi metodami jakościowymi np. z badaniami etnograficznymi. Istnieją również łączenia w obrębie samej metody np. między częściami narracyjnymi i złożonymi z pytań i odpowiedzi.

Jakość: Trzeba znaleźć złoty środek między zbieraniem podobnych informacji od każdego respondenta a braniem pod uwagę potrzeb i sytuacji poszczególnych uczestników badania. Najważniejsze jest wyczucie kiedy podjąć dany wątek, zaprzestać.

Pisanie: Największą rolę odgrywa selekcja materiału do prezentacji, ponieważ czytelnicy mogą poczuć się przytłoczeni czytając zbyt długie wywiady.

Podsumowanie: Wywiad to rozbudowana metoda umożliwiająca pracę z ludźmi i ujmowanie ich jako przypadków do dalszego porównywania.

Badania fokusowe: korzysta się z nich w badaniach akademickich oraz np. w marketingu. Badanie to jest szeregiem możliwości pomiędzy którymi mogą wybierać badacze. Można wybierać między grupami znającymi się, a nieznającymi się nawzajem.

Perspektywa badawcza i teoria: są odpowiednie gdy chcemy badać interakcje w grupie związane z określonym zagadnieniem. Teoretycznym zapleczem tych badań jest interakcjonizm symboliczny.

Pytania badawcze: można stosować je do badania drażliwych tematów oraz do badania osób zwykle trudno dostępnych

Dobór próby: oznacza kompletowanie grup, określenie ile grup ma objąć badanie, jak duża powinna być każda z nich

Porównanie: 2 rodzaje porównań:

1. Można porównać ze sobą rożne grupy np. lekarze – pielęgniarki

1. Porównania w obrębie grup

Generalizacja:

1. analityczna (teoretycznie rozważać zakres wypowiedzi w danej grupie)

1. wewnętrzna (jak dalece rezultaty są rzeczywiście typowe dla danej grupy)

2. zewnętrzna (zależy od sposobu skonstruowania całego zestawu grup)

Triangulacja: połączenia z wywiadami indywidualnymi

Jakość: Odpowiedni sposób zarejestrowania dyskusji i jej przetranskrybowania, a także umiejętności moderatora w stymulowania owocnej dyskusji oraz w jej podtrzymywaniu i nakierowywaniu na właściwy temat. Zapewnienie różnorodności grup.

Pisanie: udokumentowanie kontekstu grupowego oraz całego przebiegu dyskusji. Oparcie raportu na systematycznej analizie wypowiedzi i procesów.

Schemat podstawowy: badania te mogą zostać wykorzystane w badaniach retrospektywnych, do omówienia zdarzeń i doświadczeń z przeszłości lub w badaniach dynamicznych. Najczęściej stosuje się w badaniach porównawczych o charakterze migawkowym.

Zasoby i wyzwania: potrzeby dobry sprzęt nagrywający oraz urządzenia do transkrypcji.

Etyka: na grupach wrażliwych społecznie wymaga dodatkowego namysłu nad wpływem badania na dalsze życie badanych

Podsumowanie: stanowią metodę analizy i porównania, w jaki sposób pewna liczba osób dyskutuje na określony temat.

Rozdział 9 „Dane etnograficzne i wizualne”

BADANIA ETNOGRAFICZNE I OBSERWACYJNE:

Etnografia- pierwotnie opierała się na badaniach uczestniczących i obserwacyjnych, prowadzonych na otwartym terenie lub w rożnego rodzaju instytucjach. Elastyczne korzystanie z kilku metod w połączeniu z obserwacją prowadzoną przez dłuższy czas przebywania w terenie i uczestniczenia w nim w ten czy inny sposób. Ostatnio odejście od wcielania się, poszukiwania dostępu do terenu i gromadzenia danych na rzecz podejścia w większym stopniu skupionego na opisywaniu terenowych doświadczeń i odkryć badaczy.

Perspektywa badawcza i teoria – badania etnograficzne mogą wychodzić z licznych pozycji teoretycznych. Zwykle jednak badacze skupiają się na analizie procesów tworzenia sytuacji społecznych biorąc w nich udział i obserwując ich przebieg. Najczęściej łączy się z podejściami konstrukcjonistycznymi i postmodernistycznymi.

Pytania badawcze – badaniom mogą przyświecać liczne cele – bliższe określenie problemu badawczego, identyfikacja konkretnych miejsc i osób albo opracowanie nowych, bardziej sformalizowanych metod. Węższe polega na dokumentowaniu procesów społecznych. Pytania powinny dotyczyć głównie zagadnień i procesów zawierających się w tu i teraz sytuacji obserwacyjnej. Przeszłe można śledzić na podstawie zostawionych przez nie śladów – instytucji, znaków i wypracowanych norm, które wpływają na obecne praktyki.

Dobór próby – zależą od rodzaju badanej grupy i posiadanych zasobów. Przedmiotem doboru sa jednak częściej miejsca i sytuacje niż grupy osób (w badaniach obserwacyjnych). Cztery wskazówki które mogą pomóc w wyborze miejsca: prawdopodobieństwo zetknięcia się w nim z przejawami badanego zagadnienia powinno być duże, samo miejsce w miarę możliwości powinno być porównywalne do miejsc stanowiących przedmiot już istniejących badań, nie powinno być zbyt trudno dostępne, badacz powinien móc ulokować się w nim nie stanowiąc zarazem niepotrzebnego ciężaru. Trzy etapy doboru próby w badaniach etnograficznych.

• I – wyselekcjonowanie środowiska – miejsca w którym prawdopodobne jest zetknięcie się z przejawami badanego zagadnienia, jeżeli to możliwe należy wybrać kilka miejsc aby móc je potem porównać.

• II – w tym miejscu przeprowadzamy selekcję przypadków (zawężenie obrazu danego miejsca do jego znaczenia z perspektywy postawionych pytań badawczych

• III- dokonujemy doboru próby w obrębie danego przypadku – szukamy osób i zdarzeń zawierających się w jednym przypadku, które są rożnie usytuowane w wymiarze czasowym, niezbędny jest dobór zorientowany na czas i kontekst.

Porównania – mogą być przeprowadzone na kilku poziomach, najbardziej skomplikowane są porównania różnych miejsc, tzw. etnografia wielomiejscowa. Drugi poziom to porównania w obrębie danego miejsca. Trzeci poziom dotyczy ludzi a dokładnie różnych form czy rodzajów działań w terenie. Porównania stanowią główny krok w mniej lub bardziej systematycznej analizie danych.

Generalizacja – intencją badaczy jest przedstawienie bardzo szczegółowego opisu przedmiotu badania.

Triangulacja – w wielu przykładach badań Etno. Znajdziemy triangulację o dosyć niejawnym charakterze: obserwacje, wywiady, analiza dokumentów oraz inne formy zbierania danych są często w dosyć luźny sposób łączone podczas pracy w terenie. Dobre badania Etno zawsze stanowią rezultat triangulacji, wykorzystania wielu technik zbierania danych.

Jakość – wskaźnikiem jest przede wszystkim długotrwała obecność badaczy w terenie (naprawdę tam byli). Elastyczne korzystanie z poszczególnych metod oraz praktyka ich opisywania.

Schemat podstawowy - w etno. często jest to studium przypadku, w formie analizy procesów zachodzących w czasie badania.

Zasoby i wyzwania – zasoby osobiste badaczy (elastyczność, łatwość dostosowywania się, umiejętność odnajdywania się w różnych sytuacjach), sprzęt do rejestrowania danych,. Wyzwania: zdobycie dostępu do badanego miejsca, odrzucenie przez obecne w nim osoby, trudności ze znalezieniem w nim własnego miejsca, trudności w nawiązywaniu więzi z istotny mi badanymi, niedostępność badanego zagadnienia dla samej obserwacji. Dystans jest bardzo ważny żeby nie zapomnieć o zachowaniu granicy.

Etyka – badacze muszą świadomie unikać wszelkich form obserwacji ukrytej, gdy badani nie wiedzą, że są obiektem badań. Należy utrzymać standardy świadomej zgody, poinformować badanych o badaniach, muszą wyrazić zgodę i mieć możliwość odmowy. Zachowanie i respektowanie prywatności anonimowości.

METODY WIZUALNE

- używanie materiałów wizualnych lub dawanie badanym aparatów., żeby zarejestrowali różne aspekty swojego świata życia. Sposób spojrzenia na rzeczywistość ich oczyma. Cztery sposoby korzystania z danych wizualnych: badacze sami mogą robić zdjęcia lub kręcić filmy, mogą wykorzystać materiały wytworzone przez osoby z danego obszaru, z danych pochodzących z Internetu, seriale telewizyjne (w jaki sposób przedstawiają dany obszar albo temat).

Pytania badawcze – w badaniach wizualnych podejmuje się zagadnienia treści i formy

Dobór próby – może odbywać się na kilku poziomach: konkretnych obrazów, kontekstów tworzenia lub wykorzystywania obrazów w celach porównawczych, twórców lub użytkowników obrazów. W badaniach nad telewizja dobieramy pojedyncze odcinki seriali lub programów albo ich fragmenty.

Generalizacja – siłą obrazów jest bogactwo ich związków z kontekstem oraz rozmiar przenoszonej przez nie specyficznej informacji, może to czasem utrudniać generalizację.

Triangulacja- z obrazów często korzysta się w połączeniu z wywiadami.

Jakość- dwa sposoby podnoszenia jakości : zapewnienie ich swoistości oraz solidności. Bardzo ważna jest jakość samych materiałów – odpowiedni sposób wykonania zdjęć, jakość odbitek.

Pisanie- należy zmierzyć się z koniecznością wyjścia poza słowo pisane. Obrazy potrzebują więcej miejsc a niż slowa a jednocześnie dostarczają bogatszego kontekstu.

Schemat podstawowy- w zależności od podejścia i pytania badawczego z metod wizualnych korzysta się w studiach przypadku lub w badaniach porównawczych.

Zasoby i wyzwania – zasoby: korzystanie z pewnych środków rejestracji lub prezentacji (odbitki zdjęć, płyty CD, kasety wideo), dodatkowe egzemplarze tych nośników. Wyzwania: dobra kamera, sprzęt do wyświetlania, bardzo szybkie komputery. Wielokrotne oglądanie materiałów wizualnych może również pochłaniać dużo czasu, zwłaszcza gdy opracowuje się je w formie transkrypcji.

Etyka – te same kwestie co przy innych badaniach. Obrazy pociągają za sobą kilka specyficznych problemów – utrzymanie anonimowości może być o wiele trudniejsze kiedy upowszechnia się przedstawiające ich obrazy (trzeba przyłożyć szczególną wagę do anonimiazacji materiałów).na zdjęciach mogą być również inne osoby których nie można już spytać o zgodę, ale ich dobro mogłoby ucierpieć na upowszechnieniu ich przez badaczy.