Zbigniew Garnuszewski Renesans Akupunktury doc

Zbigniew Garnuszewski

RENESANS

AKUPUNKTURY

WYDAWNICTWO „SPORT l TURYSTYKA" WARSZAWA

Projekt okładki i rysunki

WIESŁAW CZARKOWSKI

Recenzenci

dr med. OLGIERD KOSSOWSKI dr med. ROMAN NAGÓRZAŃSKI

Redakcja

MAŁGORZATA GARNCAREK

Redakcja techniczna ROMAN ŁYSIAK

Korekta ALICJA SIKORSKA

136896

ISBN 83-217-2685-2

WSTĘP

Akupunktura, jedna z najstarszych metod leczenia, obok ziołolecznictwa i innych metod tradycyjnych, była podstawowym sposobem terapii w starożytnych Chinach. Metoda ta przechodziła różne koleje losu, przeżywała wzloty i upadki, okresy triumfu i niepowodzeń, wychodząc ostatecznie zwycięsko ze zmagań z przeciwnościami. Dzisiaj akupunktura obejmuje swoim zasięgiem niemal cały świat i zyskuje sobie coraz więcej zwolenników — zarówno wśród pacjentów jak i lekarzy. W wielu krajach została uznana oficjalnie przez władze służby zdrowia i odbywa się tam mozolny proces zespalania tej starej chińskiej metody ze współczesnymi metodami medycyny zachodniej. Integracja taka jest w zupełności uzasadniona, gdyż współczesna medycyna europejska, pomimo wybitnych osiągnięć w dziedzinie diagnostyki i terapii, nadal jest bezradna w wielu jednostkach chorobowych i to w takich, w których akupunktura jest w stanie przynieść skuteczną pomoc; coraz więc powszechniejszy staje się pogląd, że akupunktura jest sojusznikiem współczesnej medycyny i stanowi jej cenne uzupełnienie. Nic więc dziwnego, że zarówno lekarze jak i pacjenci coraz bardziej interesują się akupunkturą i stąd też wyłoniła się potrzeba napisania o niej książki. Jednym z zadań jakie sobie postawiłem jest przekazanie Czytelnikowi podstawowych informacji o akupunkturze i zapoznanie ich z jej dodatkowymi możliwościami terapeutycznymi. Mam nadzieję, że to zadanie udało mi się spełnić, podobnie jak przekazanie Czytelnikowi informacji, że wprawdzie akupunktura skutecznie leczy wiele chorób, to jednakże może być stosowana jedynie w ściśle określonych jednostkach chorobowych — lista wskazań do tego zabiegu obecnie uwzględnia 60 chorób a w pozostałych nie stosuje się leczenia nakłuwaniami. Skuteczność akupunktury, jakkolwiek duża, również ma pewne granice i dlatego nie można żądać od niej zbyt wiele i łączyć z nią nieuzasadnionych nadziei. Z tego też względu książka moja przestrzega Czytelnika przed nadmiernym optymizmem związanym z tą metodą.

Nie można pomijać również ekonomicznego aspektu stosowania akupunktury. Jest to sposób leczenia tani, nie wymagający skomplikowanych instrumentów ani też aparatury, który może być stosowany nie tylko w gabinecie lekarskim, w oddziale szpitalnym czy sanatoryjnym ale również w schronisku turystycznym, na campingu i w prymitywnych warunkach chaty wiejskiej.

Akupunktura ma również jedną ważną cechę — zastępuje w szerokim zakresie leczenie farmakologiczne. Za stosowaniem akupunktury na szeroką skalę przemawiają także względy społeczne — otóż znajduje ona coraz szersze zastosowanie w postępowaniu odwykowym u palaczy tytoniu, u alkoholików i narkomanów, które to plagi dziesiątkują europejskie społeczeństwo. Należy też podkreślić, że obok właściwości terapeutycznych obdarzona jest ona również właściwościami przeciwbólowymi i dlatego znalazła zastosowanie również w poradniach walki z bólem oraz w oddziałach chirurgicznych, w których ponadto jest wykorzystywana do zwalczania przykrych objawów pooperacyjnych.

Kończąc moje wstępne uwagi pragnę jeszcze podkreślić, że niniejsza książka stanowi jedynie ogólny zarys akupunktury w ujęciu popularnym i w żadnym wypadku nie można jej uważać za podręcznik, gdyż szereg podstawowych zagadnień zostało jedynie wspomnianych.

Zbigniew Garnuszewski

ROZDZIAŁ I

MOJA DROGA DO AKUPUNKTURY

Pierwsze informacje dotyczące akupunktury dotarły do mnie w czasie wykładów historii medycyny profesora Władysława Szumo-wskiego. Było to w roku 1934, kiedy to zacząłem studiować medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Profesor Szumowski, zafascynowany starożytnymi Chinami, uczył nas respektu dla chińskiej kultury, nauki i medycyny. Chiny były obok Egiptu, Mezopotamii i Indii kolebką cywilizacji. Dały one ludzkości szereg wynalazków i cennych pomysłów, np. kompas, papier, jedwab, sejsmograf, porcelanę. Chińczycy jako pierwsi na świecie wytapiali żelazo i produkowali stal, wynaleźli proch, konstruowali armaty, rakiety i miotacze płomieni. Obdarzeni byli krytycznym sposobem myślenia, darem obserwacji i wyprowadzania właściwych, praktycznych wniosków z poczynionych spostrzeżeń. Dzięki tym cechom udało im się opracować oryginalne metody diagnostyczne (stawianie rozpoznania na podstawie zachowania się tętna i wyglądu języka), profilaktyczne (szczepienia przeciwko ospie) i leczenia (między innymi akupunktura i tzw. przypieczki). Chiny miały światłych cesarzy, którzy dużo uwagi poświęcali medycynie. Legendarny Żółty Cesarz Huang Ti, żyjący w trzecim tysiącleciu p.n.e., był wielkim zwolennikiem akupunktury i popierał lekarzy wykonujących nakłuwania. Cesarz Huang Ti w trosce o zdrowie poddanych wydał słynny dekret, w którym zakazał stosowania leków zatruwających, jak twierdził, jego naród i polecił zastąpić te środki akupunkturą.

Wykłady profesora Szumowskiego wzbudziły moje zainteresowanie tradycyjnymi chińskimi metodami leczenia, nie przypuszczałem jednak, że los pozwoli mi w przyszłości zetknąć się z nimi bliżej.

Profesor Szumowski w swoich wykładach poświęcał dużo uwagi także ludowym metodom leczenia, które traktował poważnie, gdyż wiele z nich zostało uznanych i przejętych przez oficjalną medycynę. Kiedy więc po ukończeniu studiów zacząłem pracować jako młody lekarz na prowincji w Opolu Lubelskim — małym miasteczku w pobliżu Kazimierza nad Wisłą — i stykałem się niemal codziennie z ludowymi metodami leczenia stosowanymi przez tamtejszych mieszkańców, przyglądałem się im uważnie starając się przy ich ocenie zachować bezs^rronność.

Obok wykładów historii medycyny wielkim zainteresowaniem darzyłem wykłady z fizjologii profesora Kaulbersza oraz chorób wewnętrznych profesora Latkowskiego. Obaj ci wybitni nauczyciele wprowadzili mnie w tajniki czynności organizmu ludzkiego. Dowiedziałem się od nich o istnieniu odruchów trzewno-skórnych i związanych z nimi stref skórnych Heada, z których każda powiązana jest z innym narządem wewnętrznym. W Klinice Wewnętrznej profesora Latkowskiego obowiązywało staranne badanie dotykiem powłok skórnych w strefach Heada a z uzyskanych wyników wyprowadzano wnioski diagnostyczne. A więc już wtedy dowiedziałem się o ścisłym powiązaniu powłok ciała z narządami wewnętrznymi i o możliwości wpływania na drodze odruchowej na czynności tych narządów uciskiem ściśle określonych stref skóry. Uzyskana wiedza bardzo mi się przydała po wielu latach i pozwoliła na zrozumienie zagadki akupunktury.

Kiedy w maju 1940 roku osiedliłem się w Opolu Lubelskim i rozpocząłem praktykę lekarską, wielu chorych, u których stwierdziłem ostre zapalenie oskrzeli lub płuc, prosiło mnie o postawienie baniek suchych lub w cięższych przypadkach — ciętych. Chcąc nie chcąc musiałem nauczyć się stawiania baniek. Początkowo odnosiłem się sceptycznie do tego sposobu leczenia, ale wkrótce się do niego przekonałem wobec uzyskiwanych korzystnych wyników. Stwierdziłem, że chorzy z zapaleniem oskrzeli i zapaleniem płuc znacznie szybciej wracali do zdrowia aniżeli pacjenci leczeni wyłącznie farma-kologicznie. Odtąd w codziennej praktyce lekarskiej stosowałem na szeroką skalę bańki, nawet po pojawieniu się sulfonamidów (Cibazo-lu) — leków swoiście działających w infekcjach dróg oddechowych i płuc.

W czasie mego pobytu i pracy lekarskiej na prowincji przekonałem się również do różnych leków roślinnych nie uwzględnianych przez oficjalną farmakologię. Wśród ludności wiejskiej spotykałem znakomitych znawców ziół i roślin leczniczych, stosowanych od wieków przez zielarzy i znachorów. Wprawdzie medycyna oficjalna od dawna interesuje się roślinami leczniczymi, z których wiele poznała dokładnie i uznała, to jednak szereg roślin zalecanych przez zielarzy wciąż czeka na ocenę farmakologiczną. Był to okres, kiedy medycyna faworyzowała przede wszystkim chemioterapeutyki, a więc leki syntetyczne, zaś środki pochodzenia roślinnego traktowała z przymrużeniem oka. Ludność wiejska zdawała się tego nie widzieć i nadal na szeroką skalę stosowała zioła. Okazało się, że po dłuższym okresie supremacji chemioterapeutyków, wobec pewnego zawodu jaki sprawiły medycynie, ponownie zainteresowała się ona roślinami leczniczymi i wznowiła w ostatnich latach metodyczne badania w tej dziedzinie. Dzięki temu medycyna uzyskuje stale nowe bezcenne środki lecznicze pochodzenia roślinnego.

Pracując na prowincji zauważyłem też, że leki roślinne dostarczane przez zielarzy dawały znacznie lepsze efekty lecznicze aniżeli kupowane w aptekach. Zielarze zbierali rośliny w najbardziej odpowiednim czasie (w okresie ich kwitnięcia), a więc wówczas, kiedy zawierają one dużo aktywnych substancji, umiejętnie je suszyli i przechowywali. Zioła pochodzące z niektórych aptek często były zleżałe a także nieodpowiednio zebrane i ususzone.

W okresie mojej pracy na Lubelszczyźnie zainteresowałem się również lekami homeopatycznymi, które w tym okresie były dość popularne. Metoda ta, opracowana jeszcze w XIX w. przez Samuela Hahnemanna, polega na podawaniu chorym minimalnych dawek specjalnie przyrządzonych leków, które najprawdopodobniej obdarzone są właściwościami magnetycznymi, działającymi leczniczo na ustrój ludzki. Leki homeopatyczne podawałem chorym w granulkach lub w kroplach w odpowiednim rozcieńczeniu. Wobec trudności w zdobyciu tych środków, po które trzeba było jeździć do Warszawy, stosowałem je jedynie w ograniczonej liczbie przypadków. Leki te podawane umiejętnie niejednokrotnie przynosiły poprawę, zwłaszcza w chorobach wewnętrznych, aczkolwiek rewelacji nie stwierdzałem. Leki te stosowałem także i z tego względu, że nigdy nie powodowały objawów ubocznych ani też zatruć, które dość często występowały po podawaniu leków konwencjonalnych tzw. alopatycznych.

W okresie ostatniej wojny we wsiach lubelskich można było jeszcze spotkać znachorów oraz babki wiejskie zajmujące się leczeniem prymitywnymi metodami ludowymi, które niekiedy graniczyły z mistyką. O dziwo, niepiśmiennym znachorom udawało się nieraz to, co nie udawało się dobrym lekarzom. Pamiętam młodą kobietę, która w roku 1942 zgłosiła się do mnie z wrzodem rogówki oka. Chorej groziła utrata wzroku i dlatego natychmiast skierowałem ją do szpitala w Lublinie na oddział okulistyczny. Po trzech tygodniach leczenia chora wróciła do mnie z niewielką jedynie poprawą — w tym wypadku dobry okulista okazał się bezradny. Po upływie 5 dni kobieta zgłosiła się do mnie ponownie z całkowicie wygojonym owrzodzeniem rogówki. Kiedy nie mogłem ochłonąć ze zdziwienia, chora spokojnie poinformowała mnie, że zdesperowana udała się do wiejskiej znachorki, która kilkakrotnie okadziła jej twarz i oczy dymem z roślin polnych. Na drugi dzień ustąpiło zaczerwienienie i obrzęk powiek i spojówek a po 4 dniach całkowicie wygoiło się owrzodzenie. Tego rodzaju efekt leczniczy uzyskany przez prostą wiejską znachorkę stanowił dla mnie silny wstrząs i zachwiał moim kultem medycyny oficjalnej. Przez wiele lat szukałem bezskutecznie wytłumaczenia tego niewiarygodnego faktu wyleczenia. Dopiero po upływie 30 lat wpadłem na trop zagadki, gdy poznałem jedną z dalekowschodnich metod leczenia, która w zupełności przypominała okadzanie stosowane przez dawne polskie wiejskie znachorki. Mam na myśli leczenie suszonymi i odpowiednio spreparowanymi ziołami chińskimi składającymi się przede wszystkim z odmiany piołunu (Arthemisium Moxae). Z ziół tych Chińczycy sporządzają stożki, pałeczki lub cygara, które zapalone rozżarzają się i wydzielają kłęby aromatycznego dymu. Leczenie polega na przygrzewaniu powłok ciała w ściśle określonych miejscach przez około 10 minut (oczywiście z przerwami). Postępowanie to niejednokrotnie przynosi pomyślny skutek w przypadkach, w których zawodzi akupunktura, bowiem podrażnienie skóry bodźcem termicznym na drodze odruchowej likwiduje kliniczne objawy choroby.

W okresie mojej pracy na prowincji byłem także świadkiem metod leczenia, graniczących z zabobonem. Chorzy cierpiący na pasożyty przewodu pokarmowego nosili na szyi wianuszek z ząbków czosnku. Również celem zabezpieczania się przed zaziębieniem i infekcjami znachorzy zalecali noszenie woreczka z czosnkiem na piersiach. Część osób stosujących ten sposób uważała czosnek za amulet mający chronić je w sposób nadprzyrodzony przed zachorowaniem. W istocie, jak wykazały badania farmakologów ostatnich lat, czosnek zawiera substancje aromatyczne o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwwirusowym, tzw. fitoncydy. Stałe wdychanie fitoncydów może mieć działanie profilaktyczne, zabezpieczające przed infekcją górnych dróg oddechowych. Kto wie również czy fltoncydy zawarte w czosnku nie działają uszkadzające na pasożyty jelitowe. Na marginesie tych i innych moich spostrzeżeń doszedłem do wniosku, że wszystkie dawne ludowe sposoby leczenia, wywodzące się z empirii, wymagają rzetelnego uzasadnienia i dlatego powinny zostać starannie przebadane przez ludzi nauki.

Pobyt mój i pracę w Opolu Lubelskim wspominam ze wzruszeniem i wdzięcznością, gdyż mogłem tam z jednej strony zdobyć doświadczenie tak potrzebne młodemu lekarzowi a ponadto miałem okazję zetknąć się z drugim nurtem medycyny od wieków istniejącym, a mianowicie z medycyną ludową, której skuteczność wielokrotnie mnie zadziwiała. Dla pełnego obrazu muszę jednak dodać, że nie mogłem zaakceptować wielu poczynań wiejskich znachorów jako irracjonalnych i mających mało wspólnego ze zdrowym rozsądkiem.

Tuż po zakończeniu wojny losy rzuciły mnie do Wrocławia. W mieście tym miałem szczęście zetknąć się z profesorem Zdzisła-wem Skibińskim, kierownikiem pierwszej w Polsce Kliniki Chorób Płuc Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Wrocławskiego. Ten doskonały klinicysta był równocześnie uczonym z prawdziwego zdarzenia. Zafascynowany medycyną oraz pracą badawczą miał dwa cele w życiu: służyć bez reszty choremu człowiekowi oraz prowadzić intensywne badania naukowe, głównie doświadczalne, zmierzające do wykrycia i opracowania nowych, bardziej skutecznych metod leczenia chorych na gruźlicę płuc, która wówczas w okresie powojennym dziesiątkowała mieszkańców naszego kraju. Profesor Skibiński zauroczył mnie swoją osobowością i porwał swoim przykładem. Toteż propozycję zatrudnienia mnie w Jego klinice potraktowałem jako wielkie wyróżnienie i dowód zaufania. Pod kierunkiem profesora Skibińskiego stałem się klinicystą i zdobywałem ostrogi pracownika nauki. Mój szef nauczył mnie z jednej strony wielkiego respektu do czystej nauki, a z drugiej strony ciekawości badacza i chęci torowania nowych dróg. Stosunek jego do metod medycyny ludowej był otwarty — uważał, że można tam znaleźć prawdziwe skarby, od wieków wykorzystywane przez lud, a zupełnie nieznane przedstawicielom medycyny oficjalnej. Odwracanie się od medycyny ludowej, pogardzanie nią, a nawet wyszydzanie, nie jest uzasadnione. Przeciwnie, metody te należy starannie badać i w wypadku potwierdzenia przez klinikę ich skuteczności można z czystym sumieniem je zaakceptować. Oczywiście profesor Skibiński zdawał sobie sprawę z trudności, jakie pociąga za sobą realizacja takiego programu, i z ogromnych kosztów z tym związanych, niemniej jednak uważał, że prawdziwy badacz powinien działalność taką prowadzić chociażby w skromnym zakresie.

Przez wiele następnych lat, pracując wyłącznie w klinikach Akademii Medycznych, zajmowałem się pracą dydaktyczną, szkoląc studentów medycyny, oraz naukową, opracowując tematy nie związane z medycyną ludową. Dopiero mój wyjazd i prawie trzyletni pobyt w Afryce Zachodniej w Republice Niger w latach 1965-1968 dał mi sposobność zetknąć się z ludową medycyną, tym razem afrykańską. Przez cały czas pobytu w Afryce pracowałem w Centralnym Szpitalu w stolicy tego kraju Niamey prowadząc 100-łóżkowy oddział chorób płuc. Był to nowoczesny szpital, wyposażony tak jak szpitale europejskie i prowadzony głównie przez lekarzy francuskich, belgijskich i polskich. Poziom leczniczy tego szpitala był niezły, a zaopatrzenie w leki, głównie francuskie, zadowalające. Otóż nawet w tym wiodącym w skali krajowej szpitalu konkurowały ze sobą dwie medycyny, a mianowicie europejska i nieoficjalna — ludowa afrykańska, wzajemnie się tolerując i uzupełniając. W ciągu dnia do godziny 18 leczono wyłącznie metodami europejskimi, a później, po opuszczeniu szpitala przez lekarzy europejskich i lekarzy afrykańskich wyszkolonych w Europie, na oddziały wkraczali miejscowi uzdrowiciele, którzy stawiali chorym, oczywiście za ich zgodą, bańki cięte, wykonywali zabiegi nacinania małymi nożykami skóry tułowia oraz podawali im tradycyjne leki ludowe. Przekonałem się, że większość chorych chętnie poddawała się zabiegom wykonywanym przez afrykańskich uzdrowicieli, którym zresztą płacili za ich usługi. Początkowo przyglądałem się podejrzliwie działalności afrykańskich uzdrowicieli i uważałem ludową afrykańską medycynę za zacofaną a niekiedy wprost za szkodliwą, później jednakże zmieniłem stanowisko w tej sprawie. Z czasem przekonałem się do zabiegów skaryfi-kacji (tj. nacinania skóry w szachownicę) stosowanych w zimnicy (malarii) i w niektórych chorobach pasożytniczych, jak również do szeregu leków roślinnych skutecznych w zimnicy, chorobach gorączkowych różnego pochodzenia oraz w zakażeniach jelitowych. Niektórzy uzdrowiciele afrykańscy najwyższej rangi znali skuteczne środki lecznicze przeciwdziałające następstwom ukąszenia skorpionów i jadowitych węży. Rozmawiałem z wieloma lekarzami europejskimi przez długi czas praktykującymi w Afryce; wśród nich spotykałem i takich, którzy byli świadkami zrośnięcia się kości w ciągu tygodnia po zabiegach uzdrowicieli afrykańskich. W ostatnich latach znacznie zmniejszyła się liczba afrykańskich ludowych ortopedów i ta kich spektakularnych wyleczeń złamań obecnie prawie się już nie spotyka. Z wszystkich ludowych metod leczenia, z którymi miałem możność zetknąć się w Afryce, największe wrażenie zrobiły na mnie zabiegi skaryfikacji, a więc nacinania skóry klatki piersiowej lub jamy brzusznej na przestrzeni zajmującej powierzchnię jednej lub dwóch dłoni. Zabiegi te powodowały niewielki krwioupust, a ponadto na skutek mechanicznego drażnienia nożykiem zakończeń nerwowych (receptorów) w powłokach ciała — sprowadzały (na drodze odruchowej) usprawnienie czynności chorych narządów wewnętrznych i stosunkowo często doprowadzały do ich wyleczenia. Mechanizm działania leczniczego skaryfikacji jest identyczny z mechanizmem zabiegów akupunktury, która stanowi główny temat niniejszej książki. Opuściłem Afrykę z ugruntowanym respektem dla tamtejszych ludowych metod leczenia, a zwłaszcza dla skaryfikacji. Wyjeżdżałem z przeświadczeniem, że medycyna afrykańska kryje w sobie wiele cennych metod, które mogłaby wykorzystać z wielkim pożytkiem dla siebie nasza medycyna europejska.

Przed wyjazdem z Nigru kupiłem książkę francuskiego lekarza Henri Goux pt. „Acupuncture", wydaną w Paryżu w roku 1955. Henri Goux był lekarzem wojskowym, który przez szereg lat przebywał w Indochinach (obecnym Wietnamie) i tam poznał gruntownie akupunkturę. Zdobytą wiedzę wykorzystał właściwie, opracowując podręcznik akupunktury dla lekarzy. W książce swej podał podstawy teoretyczne akupunktury, topografię kanałów energetycznych (meridianów) i punktów biologicznie aktywnych, technikę zabiegu oraz szczegółowo opracowane wskazania do nakłuwania, a także uzyskiwane wyniki leczenia, które były zaskakująco dobre. W 90% przypadków nerwic depresyjnych, neurastenii i bezsenności uzyskiwał on zdecydowaną poprawę lub wyleczenie. Nieco gorsze wyniki stwierdzał on w dychawicy oskrzelowej, w stanach patologicznych dróg żółciowych, w zaparciu nawykowym, w zapaleniu nerwu kulszowego, neuralgii nerwu trójdzielnego i w gośćcu stawowym. Henri Goux pragnął podzielić się z lekarzami francuskimi zdobytym doświadczeniem i zachęcić ich do studiowania akupunktury, która jego zdaniem jest metodą o dużej skuteczności leczniczej, zwłaszcza w chorobach pochodzenia czynnościowego i przynosi niejednokrotnie dobry efekt terapeutyczny w przypadkach, w których zawodzi medycyna europejska. Obserwacje moje dokonane w czasie pobytu w Afryce, a także wynikł leczenia nakluwaniami przedstawione przez dr Henri Goux skłoniły mnie do podjęcia wysiłków mających na celu udanie się do kolebki akupunktury, a więc do Chin. W trzy lata po moim powrocie z Afryki udało mi się powyższy zamiar zrealizować. Po objęciu stanowiska lekarza na statku PLO, ekspresowcu „Kuźnica", popłynąłem w rejs na Daleki Wschód. Trasa podróży uwzględniała następujące porty: Singapur, Hong-Kong, Yokochama, Nagoya, Osaka i Kobe. Pierwsze moje zetknięcie się z akupunkturą miało miejsce w lecznicy dr Siow w Singapurze. Z uwagi na niecodzienne okoliczności nawiązania mego kontaktu z dr Siow pozwolę sobie nieco szerzej omówić wizytę w jego klinice. Z rozmów z marynarzami od dłuższego czasu pływającymi na liniach dalekowschodnich wynikało, że lekarzom europejskim bardzo trudno dostać się do klinik akupunktury, nawet w charakterze gościa-obserwatora. Fakt ten związany jest z pewną podejrzliwością lekarzy chińskich w stosunku do europejskich. Dzięki sprzyjającemu zbiegowi okoliczności zdołałem uniknąć tego rodzaju trudności. Na statku naszym płynęła pasażerka, żona ochmistrza pana F., cierpiąca na niedowład kończyn. Wobec wyczerpania się możliwości naszej medycyny postanowiła ona skorzystać z usług słynnego chińskiego dr Siow ordynującego w Singapurze. Termin wizyty pani F. został uzgodniony już uprzednio przez agenta PLO w Singapurze. Fakt ten został ukryty przed załogą, jak również przede mną, gdyż pacjentka i jej mąż pragnęli z pewnych względów utrzymać w tajemnicy zabiegi akupunktury. Sprawa ta jednakże nabrała nieoczekiwanego rozgłosu, gdyż pacjentka po zobaczeniu na pokładzie statku chińskich i malaj-skich robotników portowych doznała nerwowego szoku i odmówiła zgody na leczenie się u dr Siow. Wówczas jej małżonek zwrócił się do mnie o pomoc. Udało mi się uspokoić chorą i przekonać ją o celowości zabiegów akupunktury. Po dłuższej dyskusji zgodziła się poddać zabiegom nakłuwania pod warunkiem, że będę jej przez cały czas towarzyszyć. Za zgodą łasego na reklamę dr Siow, którego poinformowano jak życzył sobie tego agent, że jestem dziennikarzem, krewnym pacjentki, a równocześnie tłumaczem, i że nie mam nic wspólnego z medycyną, udałem się wraz z chorą do kliniki dr Siow w Singapurze przy ul. Seragoon Road 545. W obszernej poczekalni zastaliśmy kilkunastu chorych, głównie Chińczyków, Malajów i Hindusów. Przyjął nas starszy, tęgi, niski pan w białym fartuchu, nieźle władający językiem angielskim. Po krótkiej rozmowie z nami przystąpił on do zbadania chorej, które ograniczyło się do obejrzenia języka i starannego zbadania tętna. Następnie wyraził zgodę na przeprowadzenie leczenia, zastrzegając się jednak, że zbyt krótki, bo zaledwie kilkudniowy pobyt chorej w Singapurze, nie daje gwarancji wyleczenia. Następnie polecił pacjentce rozebrać się, po czym wyjął ze sterylizatora cienką stalową igłę długości ok. 7 centymetrów i wbił ją w prawe ramię w mięsień naramienny na wysokości stawu barkowego. Drugą igłę wprowadził w powłoki ciała tuż nad prawą łopatką a następne dwie w przedramię tuż poniżej stawu łokciowego oraz powyżej nadgarstka. Następnie wkłuł trzy długie igły w mięśnie prawego podudzia a dwie w udo. Po upływie 20 minut dr Siow wyjął wszystkie igły i polecił pacjentce położyć się na brzuchu, po czym wbił cztery igły po obu stronach kręgosłupa w okolicy krzyżowej. Po zakończeniu zabiegu pacjentka ubrała się i przeszła do poczekalni, ja zaś dalej przyglądałem się zabiegom wykonywanym na innych chorych. W klinice było siedem gabinetów zabiegowych. W każdym z nich na kozetkach leżeli pacjenci. Dr Siow wędrował od jednego gabinetu do drugiego i kolejno, osobiście wykonywał nakłuwania. Przy każdym pacjencie siedział asystent, od czasu do czasu badał tętno i obserwował zachowanie się chorego. W gabinetach panował ożywiony ruch, kolejni pacjenci zajmowali miejsca. Jedni przybywali do poczekalni o własnych siłach, zaś innych przynoszono na noszach. Po pewnym czasie przyznałem się, że jestem lekarzem. Wiadomość tę dr Siow przyjął spokojnie i odtąd uważał mnie za równorzędnego partnera. Dni spędzone w klinice dr Siow pozwoliły mi zapoznać się z techniką akupunktury oraz ocenić bezpośrednie wyniki nakłuwania. Kilkakrotnie byłem świadkiem zastanawiających efektów leczniczych. Z przeprowadzonych rozmów dowiedziałem się, że dr Siow sztuki akupunktury nauczył się od swojego ojca, który akupunkturę studiował w Pekinie w latach dwudziestych obecnego stulecia. Nie bez dumy poinformował mnie, że wśród jego pacjentów było wiele znanych osobistości — między innymi leczył się u niego książę Bernard, małżonek królowej holenderskiej Julianny, a także znani aktorzy filmowi z Hollywood. Jeśli chodzi o naszą chorą, to po kilku zabiegach akupunktury nastąpiła poprawa i zwiększyła się sprawność kończyn. Pierwsze więc moje zetknięcie się z akupunkturą wykonywaną przez chińskiego mistrza było dla mnie prawdziwym wstrząsem. Wizyta ta zaciążyła na dalszej mojej karierze zawodowej. Ze sceptyka stałem się bowiem umiarkowanym zwolennikiem akupunktury i postanowiłem poznać gruntownie tę metodę.

W przebiegu mojej dalszej podróży ekspresowcem „Kuźnica" korzystając z listów rekomendacyjnych dr Siow odwiedziłem kilka ośrodków leczenia akupunkturą w Hong-Kongu, a w czasie pobytu w Japonii podobne ośrodki w Osaka, między innymi Zakład Klinicznej Fizjologii profesora Yuzo Yamaguchi. W czasie tego krótkiego pobytu na Dalekim Wschodzie byłem świadkiem ponad 500 zabiegów akupunktury i miałem możność ocenić jej skuteczność. W obliczu przekonywających faktów wróciłem do kraju całkowicie pozyskany dla akupunktury, a co więcej, powziąłem decyzję stosowania tej metody u chorych leżących w prowadzonym przeze mnie Oddziale Chorób Płuc Szpitala Wolskiego w Warszawie. Początkowo ograniczałem się do przypadków stosunkowo prostych, a mianowicie bólów mięśniowych, np. lumbago, bólów korzeniowych okolicy lędźwiowej, bólów głowy typu migrenowego i nerwicy wegetatywnej. Wobec zachęcających wyników leczenia stopniowo rozszerzałem wachlarz wskazań do nakłuwań. Rosła liczba chorych leczących się u mnie i zyskiwałem nowe doświadczenia. Celem zdobycia odpowiedniego przygotowania teoretycznego i praktycznego w roku 1976 wziąłem udział w kursie akupunktury w Wiedniu, a następnie uczestniczyłem w kursie zorganizowanym przez Europejską Szkołę Akupunktury w Paryżu. Nawiązałem także kontakt z Ministerstwem Zdrowia Chińskiej Republiki Ludowej i w roku 1975 wyjechałem na krótki, jednomiesięczny pobyt w czołowych ośrodkach akupunktury w Pekinie i w Szanghaju. W ośrodkach tych przeszedłem intensywne szkolenie, które przyczyniło się walnie do podwyższenia moich kwalifikacji. W pięć lat później ponownie zostałem wysłany na trzymiesięczny Wyższy Międzynarodowy Kurs Akupunktury do Nankinu, który ukończyłem pomyślnie uzyskując wyjątkowo cenny, chiński dyplom honorowany na całym świecie. Dodatkowe szkolenie przeszedłem w roku 1982 w Phenianie (KRLD) wraz z grupą 8 polskich wybijających się akupunkturzystów oraz w roku 1983 w Ulan-Bator.

Od roku 1971 prowadziłem usilne starania o oficjalne uznanie akupunktury w Polsce. Początkowo moje próby nie dawały żadnego wyniku. Później opór przeciwników stopniowo słabł i zacząłem uzyskiwać pewne koncesje dla akupunktury. Rosła liczba lekarzy interesujących się akupunkturą i ci stawali się moimi sojusznikami. Spośród tych pionierów należy w pierwszym rzędzie wymienić dr Martę Szafarkiewicz z Warszawy i dr Krzysztofa Hofmana z Chochołowa. Wyraźnie pomyślnym wydarzeniem było utworzenie w październiku 1978 roku pierwszej w Polsce Poradni Leczenia Akupunkturą w Warszawie przy ul. Pasteura 10, której kierownictwo powierzono mojej osobie. W roku następnym zorganizowano pierwszy dwutygodniowy kurs akupunktury przy udziale Centrum Me dycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie. W kursie tym wzięło udział 80 lekarzy. Obejmował on 48 godzin wykładów teoretycznych i tyleż godzin zajęć praktycznych. Do roku 1986 zorganizowaliśmy 17 kursów akupunktury, w których uczestniczyło 642 lekarzy. Cztery kursy w latach 1983-1986 miały międzynarodową obsadę wykładowców. Kursy w latach 1983 i 1984 prowadzili specjaliści koreańscy, a w następnych dwóch latach wykładowcy z Pekinu. Szkolenie lekarzy na kursach miało zapewnić krajowi kadry wyszkolonych akupunkturzystów. Program szkolenia przewidywał uczestniczenie w trzech kolejnych kursach akupunktury I, II i III stopnia, a następnie 4-tygodniowy staż praktyczny w Poradni Leczenia Akupunkturą, po ukończeniu którego absolwenci uzyskiwali uprawnienia do samodzielnego wykonywania zabiegów i do prowadzenia gabinetów akupunktury. Do połowy 1987 roku 304 lekarzy dopełniło powyższych warunków i uzyskało uprawnienia do samodzielnego wykonywania akupunktury. Prowadzą oni 130 poradni, gabinetów akupunktury oraz punktów nakłuwań rozmieszczonych na terenie całego kraju. W ciągu 1986 roku we wszystkich placówkach akupunktury w Polsce przyjęto 10 tysięcy chorych, u których wykonano ponad 90 tysięcy zabiegów nakłuwania. Ważnym też wydarzeniem było utworzenie w lutym 1981 r. Sekcji Refleksoterapii (Akupunktury) Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Sekcja ta skupia wszystkich lekarzy zainteresowanych akupunkturą, a zadaniem jej jest inicjowanie, prowadzenie i popieranie prac naukowych związanych z akupunkturą oraz stałe doszkalanie swych członków. W 1987 r. Sekcja została przemianowana na samodzielne Polskie Towarzystwo Akupunktury.

Najważniejszym wydarzeniem w roku 1986 jest rozpoczęcie budowy pawilonu akupunktury w Warszawie przy ul. Pasteura 10 z funduszów przyznanych przez Stołeczny Komitet Narodowego Funduszu Ochrony Zdrowia. Program robót przewiduje oddanie do użytku tego pawilonu w końcu 1987 roku. W pawilonie tym znajdzie pomieszczenie Przychodnia Leczenia Akupunkturą oraz Ośrodek Szkolenia Lekarzy. Pawilon ten stanie się również siedzibą Zarządu Polskiego Towarzystwa Akupunktury.

ROZDZIAŁ II

BLASKI I CIENIE WSPÓŁCZESNEJ MEDYCNY EUROPEJSKIEJ

Ostatnie stulecie stanowi okres niebywałego rozkwitu medycyny. Prekursorami nowoczesnej medycyny naukowej byli francuscy fizjolodzy Francois Magendie (1783-1855) oraz Claude Bernard (1813-1878). Magendie pokładał bezgraniczną wiarę jedynie w eksperymencie. Pragnął zreformować w tym właśnie duchu całą medycynę, tj. na podstawie fizyki i chemii w oparciu o jak najszersze stosowanie doświadczeń. Jego uczeń Claude Bernard prowadził dalej dzieło swego mistrza. Uważał, że fizjologia stanowi podstawę wszystkich dyscyplin medycznych, a szczególnie podstawę praktycznej medycyny, i że przyszłość medycyny związana jest z eksperymentem naukowym. Szczególne piętno na medycynie wycisnął Rudolf Vir-chow, stwarzając koncepcję organizmu jako tworu zbiorowego. Twierdził on, że życie ustroju ludzkiego jest sumą procesów życiowych poszczególnych komórek, zaś organizm jest tylko „sumą komórek". Twórca patologii komórkowej, która w owym czasie stanowiła niewątpliwy postęp, popełnił błąd nie uznając organizmu jako całości, pozostającego w nierozerwalnej jedności z otaczającym środowiskiem.

Nastąpił też przełom w dziedzinie zwalczania chorób zakaźnych, wobec których dotąd lekarze byli bezradni. Epidemie i zarazy co pewien czas dziesiątkowały ludność Europy. Opatrznościowymi dla ludzkości ludźmi okazali się Ludwik Pasteur (1822-1895), właściwy twórca podstaw mikrobiologii, oraz Robert Koch (1843-1910).

Genialny badacz francuski Pasteur doszedł na drodze doświadczalnej do ściśle naukowych koncepcji szczepień ochronnych osłabionymi zarazkami. Opracował on między innymi metodę szczepień ochronnych przeciwko wściekliźnie. Szczepionka Pasteura przeciwko wściekliźnie uratowała życie dziesiątkom tysięcy osób pokąsanych przez wściekłe zwierzęta. Odkrycie to wstrząsnęło światem i zmobilizowało innych uczonych do prac w tym kierunku. Dzieło Pasteura uzupełnił i pogłębił drugi współtwórca mikrobiologii oraz nowoczesnej nauki o chorobach zakaźnych, niemiecki uczony Robert Koch, który w roku 1876 wykrył laseczkę wąglika, w roku 1882 prątek gruźlicy a wkrótce potem przecinkowca cholery. Te doniosłe odkrycia czynników przyczynowych, sprawców groźnych chorób, umożliwiły opracowanie skutecznych środków zaradczych. Dzięki Pasteurowi i Kochowi oraz ich wybitnym uczniom, odkrywcom drobnoustrojów wywołujących choroby zakaźne gnębiące ludzkość od niepamiętnych czasów, rozwinęła się niebywale mikrobiologia, to jest nauka o drobnoustrojach (mikrobach), immunologia (tj. nauka o odporności), immunote-rapia (tj. wykorzystanie metod immunologicznych w terapii), immu-nochemia (badanie swoistości antygenów i immunoglobulin oraz fizykochemicznych mechanizmów reakcji immunologicznych), serologia (nauka o reakcjach antygenu i przeciwciała in vitro) oraz w ostatnich latach wirusologia (tj. nauka o wirusach). Zjawiska anafila-ksji (tj. nadwrażliwości na pewne antygeny) i alergii (zwiększona reaktywność na antygen) wykryte przez francuskiego fizjologa Karola Bichat (1850-1938) oraz wiedeńskiego pediatrę Klemensa Pirąuet (1874-1929) odegrały doniosłą rolę zarówno w diagnostyce jak i leczeniu szeregu chorób zakaźnych. Zaczęto wytwarzać na szeroką skalę szczepionki ochronne i surowice lecznicze. Emil Behring (1854-1917),współpracownik Roberta Kocha,uzyskał jako pierwszy surowicę przeciwbłoniczą, za co otrzymał w roku 1901 nagrodę Nobla. Odkrycia i wielkie osiągnięcia mikrobiologii u schyłku XIX stulecia sprawiły, że okres ten w dziejach medycyny uznano za erę bakteriologii. Z osiągnięciami mikrobiologii ściśle wiąże się antysep-tyka (tj. stosowanie środków dezynfekcyjnych niszczących drobnoustroje) oraz aseptyka (a więc wyjaławianie narzędzi chirurgicznych i materiałów opatrunkowych), które wprowadzone do chirurgii przyczyniły się do wyeliminowania zakażeń pooperacyjnych. Osiągnięcia te doprowadziły także do dalszego rozwoju higieny.

Wielu uczonych, zafascynowanych doniosłymi odkryciami w dziedzinie mikrobiologii i immunologii a także innych dziedzin medycyny, sądziło, że niebawem dojdzie do pomyślnego rozwiązania wszelkich problemów związanych z ludzkim zdrowiem. Dalszy przebieg wydarzeń również zdawał się na to wskazywać. Leczenie stawało się coraz bardziej racjonalne, dzięki uzyskiwaniu leków swoiście działających na drobnoustroje. Twórcą nowoczesnej chemioterapii był niemiecki uczony Paweł Ehrlich (1854-1915), który między innymi uzyskał preparat skuteczny w chorobach wenerycznych. Pojawiły się nowe leki otrzymane z surowców leczniczych bądź też w postaci preparatów syntetycznych. Były to środki o dobrze znanym składzie chemicznym i działaniu farmakologicznym. Uzyskiwano coraz to nowe preparaty, powstawały wytwórnie farmaceutyczne a nawet wielkie koncerny w Niemczech i Szwajcarii, produkujące na niespotykaną dotąd skalę leki. Postępy techniki, chemii i fizyki na przełomie minionego i obecnego stulecia stworzyły warunki uzyskiwania leków w oparciu o potwierdzone naukowe związki, zachodzące pomiędzy sprawcą choroby a lekiem. Najbardziej doniosłą rolę w rozwoju terapii w XX stuleciu, zwłaszcza w leczeniu chorób zakaźnych, odegrały leki bakteriostatyczne, tj. przeciwdziałające rozmnażaniu się drobnoustrojów w organizmie. Przełomowym faktem w chemioterapii było odkrycie sulfonamidów w 1935 r. przez niemieckiego farmakologa Gerharda Domagka. Jeszcze bardziej skutecznymi aniżeli sulfonamidy środkami przeciwbakteryjnymi okazały się antybiotyki. W roku 1942, po licznych i żmudnych badaniach i doświadczeniach prowadzonych uprzednio przez wiele lat przez angielskiego badacza Fleminga, uzyskano penicylinę, antybiotyk wyosobniony z przesączu hodowli grzybka z rodziny pleśniaków. Poznano skład chemiczny penicyliny i uzyskano preparat, który stał się jednym z najpotężniejszych i najbardziej popularnych leków naszych czasów. Znakomite wyniki leczenia związane z penicyliną pobudziły badaczy do poszukiwań innych środków wytwarzanych przez saprofityczne grzybki. W roku 1943 amerykański mikrobiolog Selman Waksman uzyskał streptomycynę, działającą bakteriobójczo na prątki gruźlicy oraz na szereg innych drobnoustrojów. Streptomycyna była przez długi czas jednym z najważniejszych i najbardziej skutecznych leków przeciwprątkowych i w dużym stopniu przyczyniła się do opanowania gruźlicy na całym świecie. W późniejszych latach wyodrębniono inne skuteczne antybiotyki, między innymi gentamy-cynę i vibromycynę. Dzięki szczepionkom i antybiotykom udało się zlikwidować większość chorób zakaźnych. Antybiotyki i sulfamidy uratowały życie dziesiątkom milionów ludzi. Trzeba się jednak zastrzec, że w chorobach wywołanych wirusami antybiotyki na ogół nie skutkują i tutaj główną rolę odgrywają szczepienia ochronne.

Największy rozwój szczepień ochronnych przeciw chorobom wirusowym nastąpił w ostatnim trzydziestoleciu. Mają one duże znaczenie, gdyż jak wynika z danych urzędowych zdecydowana większość chorób zakaźnych (87,7%) przypada na zakażenia wirusowe. Obecnie stosuje się szczepionki przeciw takim chorobom jak: porażenie dziecięce nagminne, wścieklizna, ospa, odrą, świnka, żółta febra, różyczka i kleszczowe zapalenie mózgu. Szczepienia przeciw ospie doprowadziły do całkowitej likwidacji tej choroby, co jest osiągnięciem bez precedensu. Program zwalczania ospy realizowany pod egidą Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zakończył się pełnym sukcesem. Od ostatniego przypadku ospy w roku 1977 w Somalii nie zanotowano nowych zachorowań. Jest to pierwszy w historii medycyny przykład na to, że zbiorowy wysiłek wszystkich krajów zakończył się pełnym sukcesem. Odtąd świat jest wolny od ospy. Dzięki obowiązkowym szczepieniom systematycznie spada zapadalność na choroby zakaźne. W Polsce obecnie niektóre choroby zakaźne jak np. błonicę i chorobę Heinego-Mediny rejestruje się tylko sporadycznie, zaś żółtaczkowe postacie wirusowego zapalenia wątroby, które stanowiły u nas poważny problem w ostatnich latach wykazują tendencję malejącą.

Duże osiągnięcia notuje się w ostatnich latach w dziedzinie diagnostyki, która staje się coraz bardziej precyzyjna. Zjawisko to ma ścisły związek z rosnącą technizacją medycyny. Jeszcze przed dziesięcioma laty za szczyt osiągnięć w diagnostyce uważano tomografię komputerową opracowaną przez angielskiego fizyka Hounsfielda, która pozwala na jednoczesne badanie dwóch warstw przyległych przekrojów tkanki np. mózgowej. Odczyty te są przetwarzane przez komputer. Obróbka komputerowa, analiza i fotografia trwa zaledwie kilka minut. Tomografia komputerowa daje ok. 100 razy więcej informacji aniżeli zwykłe badanie rentgenowskie. Jednakże techniki badań medycznych zmieniają się w błyskawicznym niemal tempie. W chwili obecnej konkurencję dla tomografii komputerowej stanowi Magnetyczny Rezonans Jądrowy (w skrócie NMR), którego twórcy podobnie jak twórcy tomografu komputerowego otrzymali nagrodę Nobla. Obrazy uzyskiwane techniką NMR są wprost niewiarygodnie wyraziste. NMR ma tę przewagę nad tomografem komputerowym, że precyzyjnie pokazuje różne struktury ciała ludzkiego nie tylko w przekrojach poprzecznych — jak tomograf komputerowy — lecz również w ujęciach przednio-tylnych i bocznych. NMR uwidacznia np. pracę serca w skurczu i rozkurczu, kręgosłup z więzadłami i dyskami, więzadła łękotki, a więc obrazy, których nie można uzyskać innymi metodami. System NMR stanowi ostatni krzyk techniki. Niestety, mało który szpital będzie w stanie nabyć to urządzenie, gdyż kosztuje około 1,5 miliona dolarów.

Obecnie szerokie zastosowanie w medycynie znalazły ultradźwięki, drgania mechaniczne o częstotliwości przekraczającej górną granicę słyszalności ucha ludzkiego. W lecznictwie w tzw. ultrasonoterapii, stosowane są zwykle ultradźwięki o częstotliwości 800 kHz, 1000 kHz oraz 2400 kHz, w postaci fali ciągłej lub impulsów ultradźwiękowych o różnym czasie trwania. Do celów diagnostycznych stosuje się tzw. ultrasonografie (USG) opartą na zjawisku echa ultradźwiękowego. Ultradźwięki znalazły zastosowanie między innymi w położnictwie i ginekologii (gdyż pozwalają określić cechy płodu), onkologii, okulistyce, neurochirurgii oraz przy wykrywaniu kamieni nerkowych. Również chirurgia korzysta z ultradźwięków. Istnieją dwie metody chirurgii ultradźwiękowej — pierwsza z nich związana jest z przeniesieniem ultradźwięków na narzędzia chirurgiczne, druga z działaniem ultradźwięków na struktury powierzchniowe i głębokie organizmu. Niestety i te urządzenia są bardzo drogie. Ultrasonograf rentgenowski Siemensa kosztuje milion trzysta tysięcy dolarów.

Lekarze wprzęgli technikę do medycyny także z myślą o urządzeniach terapeutycznych. Przykładem takiej aparatury jest elektryczny rozrusznik serca, ratujący niejednokrotnie życie człowieka zagrożonego zatrzymaniem akcji serca wskutek zawału. Technika stworzyła dla medycyny również szereg innych cennych aparatów między innymi sztuczne płuco-serce, sztuczną nerkę i sztuczne zastawki serca.

W ostatnich latach medycyna zaczyna korzystać z cybernetyki, czyli z nauki o ogólnych prawach sterowania i łączności zarówno u zwierzęcia jak i w maszynie. Cybernetyka stanowi uniwersalne prawo sterowania i regulacji. Szczególne nadzieje lekarze wiążą z maszyną liczącą z programem diagnostycznym. Istnieje uzasadnione wśród lekarzy przekonanie, że w niedalekiej przyszłości cybernetyka biologiczna wytyczy drogę medycynie.

Należy tu podkreślić, że różne dyscypliny medyczne rozwijają się w ostatnich latach nierównomiernie — jedne bardziej, zaś inne mniej. Imponującymi osiągnięciami może poszczycić się chirurgia. Przeszczepy serca, nerek i wątroby należy uważać za szczyt dotychczasowych możliwości medycyny. Należy jednak sądzić, że nie jest to ostatnie słowo chirurgii. Nie brak jednak przeciwników przeszczepiania narządów i po okresie wielkiego entuzjazmu związanego z pierwszymi próbami przeszczepiania serca dokonanymi przez dr Barnarda zaczęły się pojawiać liczne głosy rozczarowania. Niemożność pokonania tzw. bariery immunologicznej stanowi główną przeszkodę przy przeszczepach, które z punktu widzenia techniki operacyjnej nie stanowią dla czołowych chirurgów problemu. Przeciwnicy przeszczepów podnoszą także ekonomiczny aspekt tego rodzaju zabiegów, połączonych z ogromnymi kosztami. Twierdzą oni, że na przeszczepy serca i wątroby mogą sobie pozwolić jedynie zamożne kraje. Kłam tym twierdzeniom zadała medycyna czechosłowacka, a ściśle mówiąc Instytut Medycyny Klinicznej i Eksperymentalnej w Pradze, który w okresie od 31 stycznia 1984 roku do marca 1986 roku wykonał 11 transplantacji serca. Podobnie w Klinice Chirurgicznej w Brnie rutyną staje się powoli zabieg przeszczepiania wątroby — w latach 1983-86 wykonano 5 takich operacji. Największe doświadczenie chirurgia zdobyła w dziedzinie transplantacji nerek. Od roku 1966 do marca 1986 roku w Brnie, Pilznie i Hradec Kralove_ wykonano 1140 takich zabiegów. Liczba ich stale rośnie. Do roku 1986 w CSRS przeszczepiono 147 nerek. W Polsce zabiegi przeszczepiania serca zaczął z powodzeniem wykonywać w r. 1986 docent Zbigniew Religa, kierownik Kliniki Kardiochirurgicznej AM w Zabrzu.

Omawiając osiągnięcia medycyny, pozwolę też sobie krótko odnotować postęp w dziedzinie psychiatrii. W ostatnich dziesiątkach lat, najprawdopodobniej w związku ze zwiększającymi się stresami, które niesie z sobą cywilizacja, niemal we wszystkich krajach europejskich wzrasta liczba zaburzeń psychicznych, ale dzięki lekom psychotropowym doszło do wyraźnej humanizacji psychiatrii. Jeżeli zachodzi potrzeba leczenia takich chorych, np. na schizofrenię, przez jakiś czas w szpitalu, to w warunkach niczym nie przypominających dawnych oddziałów-więzień (kraty, zamknięte drzwi, kaftany bezpieczeństwa). Do dzisiejszych oddziałów tzw. psychosomatycznych wprowadzono system tzw. otwartych drzwi.

Jakkolwiek z braku miejsca nie byłem w stanie przedstawić wszystkich osiągnięć współczesnej medycyny, to jednak podane przeze mnie fakty świadczą o wysokim jej poziomie zarówno diagnostycznym jak i leczniczym, a także o stałym postępie niemal we wszystkich dyscyplinach. Zdawałoby się, że wszyscy powinni być zadowoleni, a tymczasem słyszy się coraz więcej głosów krytycznych, narzekań i pretensji; coraz głośniej mówi się o niedomaganiach współczesnej medycyny i o jej kryzysie.

Największym grzechem współczesnej medycyny jest w moim pojęciu rosnąca dehumanizacja. Wielu lekarzy stało się urzędnikami i biurokratami, trybikami chłodnej, obojętnej wobec chorego machi- ny. Lekarz na ogół zna się tylko na cząstce organizmu i nie interesuje go cały człowiek; staje się specjalistą małego fragmentu medycyny, a tymczasem wiadomo, że nie choruje jeden narząd lecz cały człowiek. Triumfuje nadmierna, wąska specjalizacja. Pacjent przestał być człowiekiem a stał się przypadkiem. Lekarz robi swoje i odsyła do innego podobnego mu lekarza, po to, by tamten wykonał kolejny fragment roboty. Pacjenci biegają od lekarza do lekarza, od pracowni do pracowni i zmęczeni całą tą uciążliwą procedurą zjawiają się z plikiem wyników badań u swego lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który często gubi się analizując dostarczone mu dokumenty. Nic więc dziwnego, że zajęty papierkami ma bardzo mało czasu na rozmowę z pacjentem. Zachowuje się tak jak inżynier od maszyn. Wyrosło nowe pokolenie lekarzy — urzędników a równocześnie biochemików i niewolników farmakoterapii. U wielu lekarzy zanika wrażliwość i zdolność okazywania współczucia. Nic więc dziwnego, że nadwerężone zostało zaufanie pacjenta do lekarza, który oczekuje od niego znacznie więcej niż chłodnego, obiektywnego rozpoznania i zleconego leczenia. Oczekuje on zrozumienia, pociechy i podpory psychicznej. Coraz bardziej rozluźnia się więź między pacjentem i lekarzem, który niewłaściwym postępowaniem zraża sobie chorego i sprawia mu zawód.

Niewątpliwym zagrożeniem dla ludzkości jest stale zwiększająca się konsumpcja leków nie pozostająca w żadnej korelacji do istotnych potrzeb leczniczych i społecznych. A tymczasem każdy lek, nawet bardzo skuteczny, stanowi broń obosieczną i pociąga za sobą niebezpieczeństwo działania ubocznego. Nawet witaminy stosowane bez kontroli lekarskiej mogą sprowadzić ujemne skutki dla zdrowia. We wczesnym okresie powojennym obok sulfonamidów i antybiotyków pojawiły się nowe budzące wiele nadziei leki psychotropowe, przeciwpadaczkowe, hipotensyjne, przeciwarytmiczne, doustne leki hipoglikemizujące, steroidy antykoncepcyjne, leki przeciwprątkowe oraz leki cytostatyczne i immunosupresyjne. W lekach tych pokładano przesadne i nadmiernie wygórowane nadzieje, które jednak się nie spełniły. Lekarze widząc początkowe zadziwiające poprawy i wyleczenia najczęściej stawali się fanatycznymi zwolennikami leczenia farmakologicznego. Nie bez presji ze strony pacjentów zaczęto stosować na ogromną skalę farmakoterapię stosując równocześnie po kilka a nawet kilkanaście leków u tego samego pacjenta. Wprawdzie wiele podawanych leków działało podobnie, a więc synergistycznie, jednak inne działały antagonistycznie i znosiły działanie leków konkurencyjnych, w wyniku zjawiska tzw. interakcji. W efekcie często dochodziło do uszkodzenia żołądka (powstawania wrzodu), nerek, wątroby i szpiku kostnego. Uwagi dotyczące toksyczności leków odnoszą się również do najbardziej rozpowszechnionego leku i uważanego za najbardziej bezpieczny, jakim jest aspiryna. Przeciętny Amerykanin łyka jej ponad 200 a Europejczyk 70 tabletek rocznie. Aspiryna była i jest najczęściej stosowanym lekiem przeciwbólowym i przeciwzapalnym, zwłaszcza w schorzeniach reumatycznych. Nikt nie przypuszczał, że wbrew pozorom jest ona szczególnie niebezpieczna dla osób cierpiących na wrzody żołądka, pobudza bowiem wydzielanie kwasu solnego, podrażnia lub nadżera błonę śluzową żołądka i jelit, przyczyniając się do krwawień i krwotoków w układzie pokarmowym. Co roku w brytyjskich szpitalach stwierdza się około siedmiu tysięcy ciężkich krwotoków wewnętrznych, spowodowanych długotrwałym zażywaniem aspiryny. Duże dawki aspiryny sprowadzają zakłócenia czynności ucha wewnętrznego wyrażające się szumem w uszach, zawrotami głowy a nawet przytępieniem słuchu. U osób przyjmujących aspirynę niejednokrotnie stwierdza się uczuleniowe wysypki skórne. Duże dawki aspiryny mogą uszkodzić tkanki płodu. Ministerstwo Zdrowia USA zapowiedziało reglamentację aspiryny i zobowiązało firmy farmaceutyczne do umieszczenia na jej opakowaniach ostrzeżeń o ryzyku grożącym nabywcom oraz zaleciło ostrożne dawkowanie. U osób przyjmujących miesiącami i latami leki zaczęło występować zjawisko uzależnienia (lekozależności) i lekomanii (głodu leków). Zjawisko uzależnienia jest równoznaczne z nadużywaniem leków czyli stałym lub okresowym przyjmowaniem leków w sposób sprzeczny z potrzebami leczenia. Można powiedzieć, że jest to nawyk. Zjawisko lekomanii jest podobnym stanem. Pacjent stosując przez długi czas leki przeciwbólowe lub nasenne przyzwyczaja się do nich i nie może bez nich egzystować. Nagłe zaprzestanie stosowania ich może wywołać przykre a nawet groźne objawy kliniczne. Lekomania szerzy się nie tylko u dorosłych ale i wśród młodzieży. Jest to po prostu choroba cywilizacyjna.

Co do skuteczności leków to należy sobie zdać sprawę z faktu jej spadku w miarę przedłużania kuracji. Aktywność leku, która w pierwszym okresie leczenia jest na ogół duża, w późniejszym okresie słabnie. Lek przestaje działać. Z czasem lek nadal podawany zaczyna wywierać działanie szkodliwe. Na przykład leki przeciwbólowe początkowo znoszą ból, później przestają go łagodzić a w końcu mogą nawet ból nasilać. W tym ostatnim okresie samo odstawienie tych leków przynosi złagodzenie bólów.

Zawód też sprawiły lekarzom sulfonamidy i antybiotyki, których skuteczność z czasem wyraźnie się zmniejszyła. Pojawiły się szczepy bakterii niewrażliwych (opornych) na te leki. Zjawisko to nasiliło się w ostatnich latach. Bardzo często wytrąca ono skuteczną broń z ręki lekarza. Uczeni gorączkowo poszukują coraz to nowych antybiotyków działających na oporne szczepy bakterii. Równocześnie coraz częściej stwierdza się u chorych kliniczne objawy braku tolerancji na leki, łącznie z antybiotykami. Niektóre leki (np. thalidomid) mogą u kobiet ciężarnych uszkadzać płód i sprowadzać wady rozwojowe. Wielu lekom zarzuca się, że ich stosowanie przynosi więcej szkody niż korzyści. Dotyczy to między innymi trankwilizatorów, leków antydepresyjnych i innych leków psychotropowych. W ostatnich latach obserwuje się niepokojące zjawisko samoleczenia, które przyjmuje charakter masowy. Wiąże się ono z ludzką lekkomyślnością a nawet bezmyślnością. Rośnie liczba śmiertelnych wypadków spowodowanych przyjmowaniem leków bez uprzedniego porozumienia się z lekarzem.

Coraz więcej stwierdza się chorób będących następstwem działania ubocznego leków. Są to choroby polekowe, występujące coraz częściej w związku z niezwykle intensywnym rozwojem farmakoterapii i gromadnym wprowadzaniem nowych związków leczniczych do terapii. Powstają zupełnie nowe jednostki chorobowe, które słusznie nazywa się „chorobami z postępu medycyny". Za przykład takich chorób mogą służyć powikłania zakrzepowo-zatorowe u kobiet stosujących preparaty hormonalne antykoncepcyjne, które jeszcze niedawno uważane były za dobrodziejstwo ludzkości. Nic więc dziwnego, że ginekolodzy zaczynają wycofywać się z tego rodzaju antykoncepcji. Wobec pojawienia się na rynku farmaceutycznym wielu nowych leków, często niedostatecznie przebadanych, któremu to zjawisku towarzyszy głośna reklama prowadzona przez zachodnioeuropejskie koncerny, lekarze nie są w stanie należycie orientować się w tej masie preparatów i przestają panować nad sytuacją w tej dziedzinie. Wśród nowych leków znajduje się szereg bezwartościowych a nawet szkodliwych. Co więcej — leki starzeją się szybko, stąd co każde dziesięć lat wymienia się ponad połowę środków farmakologicznych.

Podobna sytuacja ma miejsce w dziedzinie prac naukowych. Co roku drukuje się na świecie prawie milion publikacji naukowych związanych z medycyną. Zdobyta przez lekarza wiedza w szybkim tempie traci aktualność. Ponadto wiele zagadnień nadal oczekuje na rozwiązanie. Na miejsce dawnych powstają nowe hipotezy, którym nadal daleko od prawdy. Ciągle zbyt mało wiemy o funkcjonowaniu mózgu, zaś pamięć i sen wciąż stanowią zagadkę. Większość @@@cji dotyczących przyczyn zaburzeń psychicznych ma charakter spekulatywny. To samo dotyczy zagadnienia bólu.

Wciąż nie rozwiązano dotąd problemu zimnicy oraz schistosomatozy — próby skończyły się niepowodzeniem. Są to klęski, które gnębią nadal ludność Afryki i Azji. Nie udało się zniszczyć komarów przenoszących pasożyty malarii z rodzaju Plasmodium, podobnie też nie powiodła się akcja zlikwidowania muchy tse-tse, siejącej śmierć i zniszczenie na znacznych obszarach kontynentu afrykańskiego.

Nie spełniły się jak dotąd nadzieje na rozwiązanie problemu raka; nadal niedostatecznie poznana jest patogeneza chorób układu krążenie, wciąż zbyt mało wiemy o miażdżycy. Zawał serca nadal uważany jest za głównego mordercę ludności krajów uprzemysłowionych. Wobec ograniczonych możliwości pokonania .„nagłej śmierci", przede wszystkim po zawale serca, rodzi się poczucie bezradności medycyny. Uświadomienie społeczeństwa w związku z nieudolną akcją oświaty sanitarnej jest niewystarczające. Okoliczność ta stanowi jedną z głównych przyczyn stałego wzrostu konsumpcji papierosów oraz alkoholizmu. Na świecie szerzy się narkomania, która również w Polsce staje się niepokojącym zjawiskiem. Zupełnym zaskoczeniem dla światowej opinii jest pojawienie się nowej, niezwykle groźnej choroby, nazwanej AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome). Nazwa ta oznacza nabyty zespół niewydolności immunologicznej ustroju czyli całkowitego załamania się sił obronnych organizmu ludzkiego. Pierwsze przypadki choroby zostały zidentyfikowane w USA w roku 1981, a obecnie w tym kraju już około l miliona osób jest zakażonych wirusem AIDS. W Europie również pojawił się AIDS, głównie we Francji, Wielkiej Brytanii i RFN, w których to krajach w początku 1981 roku zarejestrowano półtora tysiąca przypadków. Choroba ta została nazwana trądem XX wieku i przedstawia poważne zagrożenie epidemiczne w skali całego świata. Jak dotąd medycyna nie zna skutecznego postępowania zapobiegawczego ani też leczniczego, zaś rokowanie u chorych na AIDS jest niepomyślne.

Pomimo wielkiego postępu medycyny, stałego rozwoju i doskonalenia wszystkich ogniw służby zdrowia pojawiły się nowe szkodliwe czynniki podkopujące zdrowie ludności, których nie udało się w porę zneutralizować. Do czynników tych należy przede wszystkim zatrucie środowiska przez człowieka i stały wzrost motoryzacji.

Zachodzi pytanie jaka jest opinia obywatela naszego kraju, nie mającego nic wspólnego ze służbą zdrowia, o współczesnej medycynie. Zanim odpowiem na powyższe pytanie, muszę stwierdzić z dużą satysfakcją, że poziom uświadomienia przeciętnego mieszkańca Polski jest znacznie wyższy aniżeli w latach powojennych.

Przeciętny obywatel żywo interesuje się zagadnieniami zdrowia i chętnie czyta wydawnictwa związane z tym tematem. Przez całe lata był on karmiony przez środki masowego przekazu wiadomościami o coraz to nowych, ogromnych osiągnięciach medycyny. Niejednokrotnie prasa przynosiła sensacyjne informacje o nowych zdobyczach medycyny światowej, informacje wyolbrzymiające rzeczywiste osiągnięcia. Nic więc dziwnego, że czytelnik miał prawo nabrać przekonania o potędze i wszechmocy medycyny. Ale miał także możność przekonać się, że współczesna medycyna obok istotnych niebywałych osiągnięć np. w postaci cudownej aparatury diagnostycznej (tomografia komputerowa) i terapeutycznej (sztuczna nerka, sztuczne zastawki, rozruszniki) jak też i graniczących do niedawna z fantazją zabiegów chirurgicznych (przeszczepianie serca, nerki, wątroby) ma również słabe strony i braki. Irytuje go na przykład fakt niezbyt dużej dostępności tego rodzaju aparatury, w którą wyposażone są tylko nieliczne szpitale i kliniki, będące w stanie obsłużyć tylko część chorych wymagających tego rodzaju badań i zabiegów operacyjnych, o czym może przekonać się gdy zachoruje.

Jednocześnie przeciętny pacjent nie może zrozumieć dlaczego współczesna medycyna — w pełnym rozkwicie, w epoce komputerów i pomyślnego przeszczepiania serca — nie potrafi się uporać z banalnymi zdawałoby się zespołami lub pojedynczymi objawami chorobowymi takimi jak migrenowe bóle głowy, nerwoból nerwu trójdzielnego, nerwice hipohondryczne, lękowe i depresyjne, moczenie nocne u dzieci, nadciśnienie tętnicze, astma (dychawica) oskrzelowa, bóle stawowe pochodzenia gośćcowego, bezsenność a nawet czkawka. Coraz częściej staje się on świadkiem bezradności i niemocy współczesnej medycyny.

Nic więc dziwnego, że zaufanie chorego do współczesnej medycyny uległo wyraźnemu nadwerężeniu. Wielu pacjentów świadomie rezygnuje z dobrodziejstw służby zdrowia i zwraca się do naturalnych metod leczenia, których skuteczność nie zawsze została naukowo dowiedziona, ale które cieszą się zaufaniem pacjentów. Rozumowanie przeciętnego obywatela jest trzeźwe i praktyczne; nie interesują go przecież naukowe aspekty metod leczenia ale głównie i przede wszystkim zagadnienie skuteczności. I taki też stosunek do medycyny powinien charakteryzować szeroko pojętą służbę zdrowia.

W mojej książce pragnę właśnie zaproponować jedną z takich naturalnych metod leczenia — metody w wielu wypadkach skutecznej, a jednocześnie taniej, a co najważniejsze pomagającej choremu organizmowi samemu walczyć z chorobą, bez pośrednictwa chemii.

ROZDZIAŁ III

HISTORIA AKUPUNKTURY W CHINACH

Początki akupunktury na świecie związane są ze starożytnymi Chinami. Istnieją dowody na stosowanie akupunktury na terenie dzisiejszych Chin już w epoce neolitu, zwanego też epoką kamienia gładzonego, a więc w okresie trwającym od 10000 do 4000 lat p.n.e. W wykopaliskach w Toudaowa (Środkowa Mongolia) znaleziono w roku 1963 ostre odłamy kamienia zwane bian, pochodzące z neolitu, które eksperci uważają za najstarsze na świecie prymitywne, kamienne igły używane do zabiegów akupresury (stosowanie ucisku w określonych punktach ciała) oraz akupunktury (nakłuwanie ciała). W miejscowości Zheng Chów w ruinach pałacu cesarskiego dynastii Shang (1765-1123 p.n.e.) znaleziono małe igły z jaspisu. Zestaw kamiennych igieł różnych typów odkryto w starych ruinach w miejscowości Zheng-Han w kraju Kin Theng w prowincji Hunan.

Zgodnie z legendą akupunktura zrodziła się ze spostrzeżeń dawnych chińskich wojowników. Zjawisko znikania uporczywych bólów po zranieniu strzałami z łuku lub bronią kłutą stało się punktem wyjścia tezy o istnieniu ścisłego związku między określonymi punktami powłok ciała i narządami wewnętrznymi. Z czasem wykorzystano powyższe spostrzeżenia dla celów terapeutycznych. Początkowo zaczęto stosować akupresurę i akupunkturę wyłącznie celem zwalczania bólów a później także w stanach chorobowych, w których ból nie był objawem dominującym. Już 3 tysiące lat p.n.e. lekarze w dawnych Chinach posługiwali się metodą zwaną Tcha-Tchin, z której wyłoniła się akupunktura w ścisłym tego słowa znaczeniu. Polegała ona na stosowaniu lekkiego ucisku ściśle określonych punktów powłok ciała i na płytkich nakłuciach skóry. Ten sposób leczenia miał przynosić pomyślne wyniki. Akupunktura dobrze była znana w Chinach już za rządów legendarnego Żółtego Cesarza Huang Ti panującego w XXIX stuleciu p.n.e., wielkiego zwolennika i protektora tej metody. Żółty Cesarz Huang Ti był uczonym dużej miary. Miał on wynaleźć kompas, pierwsze litery chińskie, które żłobiono na kościach i skorupach muszli oraz chronometr. Jego żona zainicjowała hodowlę jedwabnika i wykorzystała kokony do produkcji jedwabiu. Ulubioną dziedziną Żółtego Cesarza była medycyna. Nic więc dziwnego, że dużo czasu poświęcał on omawianiu, wspólnie z lekarzami przybocznymi, zagadnień związanych ze zdrowiem. Do historii przeszło życzenie cesarza Huang Ti aby mieszkańcy Chin leczeni dotychczas głównie różnymi lekami tradycyjnymi pochodzenia roślinnego, zwierzęcego i mineralnego byli odtąd leczeni przede wszystkim nakłuwaniami małymi cienkimi igłami, które kierują energią życiową. Co więcej, wydał on zakaz dalszego stosowania leków, które jego zdaniem zatruwały organizm ludzki. Leczenie farmakologiczne nie było skuteczne, ludzie nie odzyskiwali zdrowia i zdolności do pracy i — co również nie było bez znaczenia — nie byli w stanie płacić podatków. Zakaz ten obowiązywał przez pewien czas, ale później został uchylony przez następców cesarza Huang Ti. Natomiast poparcie dla akupunktury zgodnie z wolą Żółtego Cesarza było nadal udzielane przez chińskich cesarzy.

Najstarszym zachowanym chińskim dziełem medycznym, będącym summą dawnej medycyny i farmacji, ze szczególnym uwzględnieniem akupunktury i przypieczek (moxa), była księga Huangdi Neijing zwana Kanonem Medycyny Wewnętrznej, opracowana przez grupę lekarzy w okresie Wojujących Cesarstw (475-221 p.n.e.). Składa się ona z dwóch części: Su wen (tj. zagadnienia bólu) i Ling shu (Kanon Akupunktury). Na treść księgi Ling shu składa się dialog pomiędzy Żółtym Cesarzem Huang Ti a jego lekarzami nadwornymi Ki Pa, Schao Se, Le Kung, Pae Kao i Shao Yu. W długim dialogu omówili oni teorię Yin-Yang, prawo pięciu elementów, zagadnienie energii życiowej Qi, topografię kanałów energetycznych i punktów akupunktury, technikę nakłuwania oraz wskazania i przeciwwskazania do tego zabiegu. Dużo uwagi poświęcono igłom do nakłuwań, których znano 9 typów. Warto zaznaczyć, że igły kamien-ne stosowane początkowo przez długi czas zaczęto stopniowo zastępować igłami z kości i bambusa.

Począwszy od XII stulecia p.n.e. zaczęły pojawiać się igły z brązu a później z żelaza i stali, którą Chińczycy umieli już wtedy wytapiać. Jeszcze później, to jest w II stuleciu p.n.e. zaczęto używać igieł złotych i srebrnych. Igły te były zastrzeżone wyłącznie dla cesarza i wysokich dostojników dworu cesarskiego.

Należy zaznaczyć, że księgę Ling shu przetłumaczył z chińskiego na język niemiecki dr med. Claus C. Schnorrenberger w roku 1974. Publikacja ta liczy 544 strony i jakkolwiek oryginał liczy około 2300 lat czyta się łatwo, a zrozumienie treści (nie napotyka trudności. Dalszy postęp akupunktury wiąże się ze słynnym lekarzem Hua To (141-208 n.e.), pionierem chińskiej chirurgii i odrębnego systemu gimnastyki leczniczej, który był również wybornym znawcą akupunktury. Hua To zapoczątkował także analgezję (znieczulenie) akupunkturową, znieczulając tkanki igłami wbitymi w powłoki ciała tuż przed zabiegiem chirurgicznym. Celem uzyskania lepszego efektu podawał on równocześnie doustnie środek znieczulający zwany ma-fej-sin, który najprawdopodobniej był wyciągiem z konopi indyjskich. Niekiedy Hua To operował wyłącznie w analgezji akupunkturowej. W ten sposób operował on między innymi sławnego wodza Kuan Kunga, usuwając kawałek kości z przedramienia uszkodzonego zatrutą strzałą. Z okresu panowania dynastii Hań (206 p.n.e.-220 n.e.) pochodzi rycina przedstawiająca zabieg akupunktury w formie płaskorzeźby wyrytej w kamiennej płycie znalezionej w ziemi w Prowincji Shentung. Wyobraża ona lekarza w postaci pół człowieka i pół ptaka (o głowie, szyi i kończynach górnych ludzkich, a tułowiu i kończynach dolnych ptaka) nakłuwającego chorego jedną dłonią, a badającego tętno drugą. Istnieje przypuszczenie, że ptak uważany był w dawnych Chinach za symbol zawodu lekarskiego. Za rządów dynastii T'sin (265-420 n.e.) akupunktura bardzo się rozpowszechniła w Chinach. Czołowym przedstawicielem tej metody był Huang Foumi (215-282 n.e.). Swe ogromne doświadczenie wykorzystał on do napisania klasycznej książki Kia-yi-King, stanowiącej źródło późniejszych prac o akupunkturze i przyżeganiu. Nie bez racji więc pokazywany jest na portretach z igłą w jednej ręce i żegadłem w drugiej. Nieco później ukazała się książka pt. Zhen Jia Jing (Klasyczna akupunktura i przyżeganie), w której opisano wszystkie punkty nakłuwań. Kanały i punkty wyrysowano na kolorowych tablicach.

W okresie późniejszym za czasów dynastii Tang (618-907) akupunktura nadal była popierana i zdobywała coraz liczniejszych zwolenników. W Cesarskim Kolegium Medycznym utworzono wydział akupunktury. Zdecydowanym zwolennikiem akupunktury był wybitny lekarz Souen Sseu-mo (581-682), autor monumentalnego dzieła złożonego z 30 tomów pt. Tsien-kin-fang (Tysiąc złotych recept). Dwa tomy tego dzieła były poświęcone akupunkturze i przyżeganiom. Przez długi czas służyły one lekarzom chińskim, koreańskim i wietnamskim za podstawowy podręcznik terapii. Souen Sseu-mo zalecał również nakłuwanie powłok w punktach o zwiększonej wrażliwości, tzw. Ah Shi, zgodnie z zasadą dawnych lekarzy chińskich „nakłuwaj wszędzie tam, gdzie stwierdza się tkliwość". Za czasów dynastii Song (960-1126) uczony Wang-Wei-yi opisał 657 punktów na powierzchni ciała ludzkiego. Wang-Wei-yi przyczynił się również do odlania w roku 1027 z brązu dwóch figur ludzkich wielkości naturalnej, wewnątrz pustych, na powierzchni których zaznaczone były kanały i wywiercone otwory odpowiadające punktom życiowym akupunktury. Modele te służyły do nauczania i egzaminowania studentów. Jedną z tych figur umieszczono w pałacu cesarskim, a drugą ofiarowano Cesarskiemu Kolegium Medycznemu. Przed egzaminem figurę oblepiano bibułką albo też pokrywano cienką warstwą roztopionego żółtego wosku, a do wnętrza nalewano wodę z dodatkiem czerwonego barwnika. Egzaminowany student musiał bezbłędnie trafić igłami do właściwych otworów. W wypadku trafienia igłą w otwór i przebicia warstwy wosku czerwony płyn wytryskiwał i spływał po zewnętrznej stronie figury (rycina 1).

W roku 1076 w stolicy dynastii Song (obecnie Keifung) w jednej ze świątyń otwarto wyższą szkołę lekarską (Tai-i-szu), do której uczęszczało 310 słuchaczy podzielonych na 9 grup. Uczniowie każdej z tych grup mieli odrębny program nauczania. W szkole tej wykładano: choroby wewnętrzne, gorączkowe, dziecięce, oczu, chirurgiczne, położnictwo, choroby zębów, jamy ustnej i gardła, akupunkturę i przyżegania oraz zaklinanie, czyli — według dzisiejszych pojęć — psychoterapię. Początkowo w grupie przyszłych specjalistów od nakłuwań i przyżegań szkoliło się 10 osób. Przed ukończeniem szkoły kandydaci składali egzaminy zarówno teoretyczne jak i kliniczne.

Pomyślny okres akupunktury skończył się z chwilą objęcia władzy przez mandżurską dynastię Ts'ing (1644-1911). Dynastia ta, walcząc z dawną chińską nauką i kulturą, potępiła akupunkturę, zarzucając jej zbyt wielką prostotę postępowania i zbyt niskie koszty leczenia.

0x01 graphic

Rycina 1. Odlany w roku 1027 z brązu model człowieka naturalnej wielkości z wyrytymi kanałami energetycznymi i punktami akupunktury, służący do nauczania i egzaminowania chińskich studentów medycyny w okresie od XI do XVII stulecia.

Władcy tej dynastii wydali dekret zakazujący stosowania tej metody. Należy jednak zaznaczyć, że w pierwszym okresie rządów dynastii Ts'ing pozostawiono jeszcze pewną swobodę lekarzom zajmującym się akupunkturą. Grupie 80 lekarzy udało się opracować i wydać w roku 1739 podręcznik złożony z 90 rozdziałów medycyny ogólnej pt. Hujsyan-i-tsung-tsin-tsian (Złote zwierciadło medycyny), w którym omówiono drobiazgowo zasady wykonywania akupunktury i przyżegania. W początku XIX stulecia akupunktura w Chinach zeszła do podziemia. Dzięki przychylnemu nastawieniu ludu, który zachował wierność tej metodzie, była ona poza dużymi miastami nadal praktykowana. Rządy dynastii mandżurskiej doprowadziły do całkowitego upadku chińskiej nauki, kultury i medycyny. Zamożni Chińczycy zaczęli wyjeżdżać na studia do Europy i Ameryki, a zagraniczni misjonarze i wysłannicy otwierali w Chinach uniwersytety europejskie i niższe zakłady naukowe. Utworzono uczelnie lekarskie typu zachodniego w Tien-Tsin (1881 r.), w Kantonie (1901 r.), w Pekinie (1903 r.) i w Szanghaju (1908 r.). W pierwszym trzydziestoleciu XX w. w Chinach konkurowały ze sobą dwie odrębne medycyny: chińska ludowa oraz europejska. Pierwszej utrudniano działalność, zaś drugiej udzielano wszechstronnego poparcia.

Po powstaniu Chińskiej Republiki Ludowej (Kuomintangu) w roku 1911 zakazano dwukrotnie wykonywania akupunktury: w 1914 roku i w 1929. Zarządzenia te spotkały się z oporem ludności i pozostały jedynie na papierze. W 1929 roku lekarze chińscy wyszkoleni w europejskich fakultetach medycznych, w trosce o własne interesy wnieśli petycję do rządu, aby ten zakazał wykonywania dawnych chińskich metod leczniczych jako nienaukowych i nienowoczesnych. Na skutek protestu społeczeństwa wniosek ten odrzucono w roku 1930. W czasie wojen domowych w Chinach, w latach 1924-1927 i 1927-1936, zakończonych zwycięstwem Czerwonej Armii, a także w wojnie z Japończykami w latach 1937-1945 oraz w trzeciej wojnie domowej, w wyniku której doszło do ustanowienia Chińskiej Republiki Ludowej, akupunktura odegrała dużą rolę w leczeniu żołnierzy. Po zwycięstwie Rewolucji w roku 1949 zmienił się stosunek władz do tradycyjnych metod leczenia, do których należy również akupunktura. Dekretem rządu ChRL akupunktura została zrównana w prawach z innymi metodami leczenia. W Pekinie, Szanghaju i w Nankinie powstały Akademie Tradycyjnej Medycyny Chińskiej. W roku 1955 Ministerstwo Zdrowia w Pekinie wydało dekret nakazujący uwzględnienie akupunktury w programie wykładów wszystkich szkół medycznych. Ministerstwo Zdrowia opracowało szczegółowy plan integracji tradycyjnych metod leczenia z metodami europejskimi, który w okresie lat dwudziestu pomyślnie zrealizowano. Obecnie w każdym szpitalu chińskim czynne są obok oddziałów medycyny europejskiej oddziały medycyny tradycyjnej. W każdym szpitalu a także w wiejskim ośrodku zdrowia zatrudnieni są specjaliści tradycyjnej chińskiej medycyny. Każdy chory ma możność wyboru sposobu leczenia według zasad medycyny europejskiej lub wschodniej tradycyjnej. W stolicach każdej prowincji chińskiej czynne są instytuty akupunktury, w których prowadzi się intensywne badania naukowe kliniczne i eksperymentalne na zwierzętach, mające na celu dokładne poznanie mechanizmu działania leczniczego i przeciwbólowego nakłuwali a także stopnia skuteczności tej metody w poszczególnych jednostkach chorobowych. W roku 1958 zapoczątkowano próby zastosowania akupunktury w klinice chirurgicznej, celem uzyskania znieczulenia przedoperacyjnego a także celem zniesienia przykrych objawów pooperacyjnych w postaci bólów, nudności i wymiotów, ew. czkawki oraz wzdęcia jelit i zatrzymania moczu. Analgezją i anestezją akupunkturową zaczęto z dobrym skutkiem zastępować narkozę. Przekonano się, że ten rodzaj znieczulenia przynosi znaczne korzyści choremu, gdyż pozwala zachować świadomość i nie zakłóca czynności narządu krążenia, utrzymując tętno i ciśnienie krwi na prawidłowym poziomie. Udowodniono, że anestezja akupunkturową jest postępowaniem bezpiecznym i dlatego może być stosowana w tych przypadkach, w których normalna narkoza nie jest wskazana. Chory poddany anestezji akupunkturowej albo zupełnie nie odczuwa bólu, albo jedynie nieznacznie reaguje na ból. W czasie zabiegu zachowany jest odruch kaszlowy, a po operacji utrzymuje się sprawna czynność jelit i pęcherza moczowego. Anestezja akupunkturową jest metodą prostą, ekonomiczną i praktyczną. Może być stosowana zarówno w chacie wiejskiej, w schronisku górskim, na statku rybackim, a nawet na polu bitwy. Przed zabiegiem nakłuwa się w odpowiednich punktach powłoki ciała cieniutkimi igłami stalowymi. Igły te anestezjolog obraca palcami w odpowiednim rytmie. Ostatnio coraz częściej stymulację mechaniczną zastępuje się stymulacją elektryczną. Igły łączy się ze stymulatorem elektrycznym przewodami, przez które przepuszcza się prąd elektryczny o słabym napięciu od 6 do 15 woltów, bardzo niskim natężeniu około 50 mA i częstotliwości od 60 do 120 Hz. Po upływie 20 minut, od chwili włączenia prądu, uzyskuje się znieczulenie pozwalające na rozpoczęcie zabiegu operacyjnego. Po wyjęciu igieł znika efekt znieczulenia. Metoda ta pozwala na uzyskanie dobrego znieczulenia w obrębie głowy, szyi, jamy ustnej oraz gardła. Z tego też powodu jest szczególnie zalecana stomatologom i laryngologom. Anestezja akupunkturową daje słabsze efekty w obrębie narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej i dlatego też należy ją uzupełniać premedykacją, znieczuleniem miejscowym, a niekiedy nawet narkozą wziewną w kulminacyjnej fazie operacji. Ze względu na to, że mechanizm analgezji i anestezji akupunkturowej nie został dotąd w pełni wyjaśniony, prowadzi się nadal intensywne badania w tym kierunku. Pierwszy zabieg w anestezji akupunkturowej wykonano w roku 1958 w Szanghaju. Było to wycięcie migdałów podniebiennych. W tym samym roku przeprowadzono w Szpitalu Chorób Płuc Nr l w Szanghaju zabieg wycięcia płata płuca (tzw. lobektomię) po /astosowaniu znieczulenia akupunkturą. W latach sześćdziesiątych /.aczęto w oddziałach chirurgicznych chińskich szpitali wykonywać na szeroką skalę zabiegi chirurgiczne wyłącznie w znieczuleniu igłami. Próby te uwzględniały również zabiegi na narządach klatki piersiowej, jamy brzusznej a nawet mózgu. Do roku 1975 przeprowadzono w Chińskiej Republice Ludowej ponad milion zabiegów chirurgicznych w analgezji i anestezji akupunkturowej. Początkowy entuzjazm, który towarzyszył tym próbom ostatnio wyraźnie osłabł. Dzisiaj stosuje się ten sposób znieczulenia przedoperacyjnego zaledwie u 10% chorych po starannej selekcji. Jest to bowiem sposób pochłaniający znacznie więcej czasu aniżeli dotychczasowe konwencjonalne metody narkozy wziewnej. Należy także zaznaczyć, że znieczulenie nakłuwaniami nie zawsze daje pełny efekt i chory w pewnej fazie zabiegu niejednokrotnie uskarża się na ból. Z tego też powodu chirurdzy chińscy ograniczają liczbę chorych przewidzianych do znieczulenia przedoperacyjnego i śródoperacyjnego igłami. Obecnie akupunktura zdobyła sobie prawo obywatelstwa w klinice chirurgicznej przede wszystkim w zwalczaniu przykrych objawów pooperacyjnych.

W Chinach nadal utrzymuje się wielkie zainteresowanie akupunkturą. Daje się także zauważyć wyraźna tendencja do unaukowienia tej dawnej metody leczenia. W licznych instytutach naukowych prowadzi się badania, mające na celu całkowite poznanie istoty akupunktury. Wyniki tych badań są referowane na krajowych konferencjach akupunktury, które odbyły się w roku 1980 oraz 1984 w Pekinie oraz ogłaszane w pamiętnikach zjazdowych. Niektóre z tych prac jak np. na temat pomyślnego leczenia akupunkturą choroby wieńcowej serca lub czerwonki pełzakowej zbulwersowały opinię lekarzy całego świata. W czasie każdego z tych zjazdów wygłoszono ponad 600 referatów, z których wiele dotyczyło oryginalnych badań przyczyniających się do postępu akupunktury.

Jak wynika z danych przekazanych mi w dniu 9 czerwca 1986 roku przez dr Gu Yingąi, wiceministra zdrowia Chińskiej Republiki Ludowej, obecnie istnieją w Chinach 1533 placówki lecznicze typu ambulatoryjnego Chińskiej Tradycyjnej Medycyny Ludowej, a ponadto 1455 szpitali ChTM wyposażonych w 102393 łóżka. Należy zaznaczyć, że większość szpitali chińskich, w których prowadzi się leczenie według zasad medycyny europejskiej, a których liczba przekracza 60000 z ogólną liczbą łóżek 2229000, ma oddział chińskiej medycyny tradycyjnej. W Chinach czynne są obecnie 54 Instytuty Naukowo-Badawcze związane wyłącznie z Chińską Medycyną Tradycyjną. Kadra lekarska ChTM obejmuje 119965 lekarzy, 150 147 medycznych asystentów oraz 2036 lekarzy reprezentujących zarówno medycynę europejską jak i chińską medycynę tradycyjną. Należy także zaznaczyć, że wśród trzech działających obecnie Akademii związanych z Ministerstwem Zdrowia jedna nosi nazwę Chińskiej Akademii Tradycyjnej Chińskiej Medycyny (obok Chińskiej Akademii Nauk Medycznych oraz Chińskiej Akademii Medycyny Zapobiegawczej).

Warto tu również wspomnieć, że akupunkturę stosowano i stosuje się nadal również w medycynie weterynaryjnej. Pierwsze zachowane dokumenty dotyczące tego działu medycyny związane są z okresem panowania dynastii Shang (1300-1027 p.n.e.). Z dokumentów tych wynika, że ówcześni lekarze weterynarii usiłowali leczyć zwierzęta modlitwą i zaklęciami. Tego rodzaju próby związane były z demono-logicznymi wyobrażeniami istoty choroby. Uzdrawianie polegało na walce z rozlicznymi demonami, które miały sprowadzać choroby. Zamawiania i zaklinania miały wypłoszyć demony z chorych zwierząt.

0x01 graphic

Rycina 2. Rysunek konia z naniesionymi punktami akupunktury z roku 1608 umieszczony w chińskim podręczniku Liaomaji poświęcony akupunkturze u zwierząt.

Temu samemu celowi miały służyć nakłuwania powłok ciała chorych zwierząt. Na tysiąc lat przed Nową Erą państwo dysponowało już urzędowymi lekarzami weterynarii, którzy leczyli zwierzęta i wykonywali niezbędne zabiegi chirurgiczne. Wśród nich byli również znawcy akupunktury, którym przewodził Sunyang. W późniejszych publikacjach związanych z medycyną weterynaryjną można znaleźć tylko pojedyncze wzmianki o akupunkturze. Dopiero w okresie rządów dynastii Ming (1368-1644 n.e.) dwaj bracia, wybitni lekarze weterynarii, Yu Ben-Yuan i Yu Ben-Heng opracowali wartościową pracę na temat leczenia koni pod tytułem Liaomaji. W książce tej podane są rysunki koni z naniesionymi punktami akupunktury (rycina 2). Losy akupunktury weterynaryjnej pokrywały się w zasadzie z losami akupunktury ludzkiej. W okresach pomyślnych dla akupunktury rozwijała się również akupunktura weterynaryjna. W Chinach współczesnych medycyna weterynaryjna korzysta zarówno z metod terapeutycznych medycyny europejskiej jak i z akupunktury, stąd też możliwości jej są wyższe od akupunktury europejskiej.

W Rosji i ZSRR

Pisząc o akupunkturze nie można pominąć jej historii w Rosji i ZSRR, gdzie stanowi ona równorzędną gałąź medycyny. Jej prekursorem w tym kraju był akademik P.A. Czarukowski, profesor Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu. Leczył on z dobrymi wynikami chorych z zapaleniem nerwu kulszowego i bólami mięśniowymi pochodzenia gośćcowego. Nieco później, bo w roku 1845 A.A Tatarinow, po dłuższym pobycie w Pekinie i powrocie do kraju, dość szczegółowo opisał metodę leczenia akupunkturą i opublikował pracę na ten temat. O metodzie tej wspominają również w swoich pracach P.L. Korinewskij (1863 r.), PJ. Piaseckij (1882 r.), A.J. Wiolin (1903 r.) i W.W. Korsakow (1928 r.). Z biegiem czasu ten sposób leczenia uległ zapomnieniu i był stosowany jedynie we wschodnich rejonach Rosji przez osiadłych tam lekarzy chińskich. W Związku Radzieckim zaczęto poważnie interesować się akupunkturą dopiero po ostatniej wojnie. Emanuel Wjazmienski, absolwent I Leningradzkiej Akademii Medycznej przebywał w latach 1945 i 1946 w Chinach i studiował tamtejszą medycynę. Po powrocie do Leningradu przedstawił on pracę habilitacyjną pt. „Chińska medycyna, jej historia i teoria w krótkim zarysie". Praca ta zwróciła uwagę lekarzy radzieckich na chińskie tradycyjne metody leczenia, między innymi na akupunkturę. W roku 1955 wydelegowano do Chin profesorów LI. Ruseckiego z Kazania i W.G. Wogralika z Górki oraz trzyosobowy zespół lekarek a mianowicie E.D. Tykoczyriską, M.K. Usową i N.N. Osipową. Wszyscy oni przez dwa lata studiowali u samego źródła akupunkturę i inne metody tradycyjnej chińskiej medycyny. Po powrocie, profesorowie LI. Ruseckij i W.G. Wogralik rozpoczęli energiczną działalność propagując w ZSRR akupunkturę, wprowadzając ją do prowadzonych przez siebie klinik oraz szkoląc młode kadry lekarskie. Również lekarki E.D. Tykoczyńska, M.K. Usowa i N.N. Osipową nie ustawały w wysiłkach, aby przekonać do akupunktury świat lekarski. Wysiłki te przyniosły zamierzony skutek i już w roku 1959 Ministerstwo Zdrowia ZSRR wydało instrukcję w sprawie zasad stosowania akupunktury. Uruchomiono także kursy akupunktury w Górki, Kazaniu i Leningradzie. Po przełamaniu początkowych trudności i wydaniu w roku 1971 zarządzenia Ministra Zdrowia ZSRR o konieczności dalszego badania metody igłoterapii (akupunktury) i wprowadzania jej do codziennej praktyki, akupunktura została zaakceptowana zarówno przez władze służby zdrowia jak też przez środowisko lekarskie. Szczególną aktywnością odznaczały się cztery ośrodki badania i nauczania akupunktury: Ośrodek Terapii Odruchowej Akademii Nauk Medycznych w Moskwie, Ośrodek Leczenia Akupunkturą i Przyżeganiami Instytutu Psychoneurologicznego im. Bechterewa w Leningradzie, Klinika Terapii w Górki i Instytut Doskonalenia Lekarzy w Kazaniu. W Moskwie czynny jest Instytut Refleksoterapii (Akupunktury) uruchomiony w roku 1976. Zadaniem jego jest nadzór nad działalnością wszystkich instytucji radzieckich zajmujących się pracami badawczymi, szkoleniem i leczeniem akupunkturą. Przy Instytucie czynnych jest szereg pracowni, między innymi Zakład Biofizyki, wyposażony w nowoczesną unikalną aparaturę badawczą, a także szereg gabinetów leczenia nakłuwaniami. W Związku Radzieckim odbywa się od wielu lat energiczne szkolenie lekarzy w dziedzinie akupunktury. W Instytucie Doskonalenia Kadr Lekarskich powstały Katedry Refleksoterapii. Wydano szereg podręczników, z których na szczególną uwagę zasługują następujące: D.M. Tabiejewa — „Rukowostwo po Igłorefleksoterapii" (Moskwa 1980), E.L. Maczeret i I.Z. Samosiuk — „Rukowodstwo po Refleksoterapii" (Kijów 1982), E.D. Tykoczinskaja — „Osnowy Igłorefleksoterapii" (Moskwa 1979) i F. G. Portnow — „Elektropunktur-naja Refleksoterapia" (Ryga 1982). Medycyna radziecka może się poszczycić wielką liczbą dobrze wyszkolonych lekarzy-akupunktu-rzystów, która w roku 1986 przekroczyła 8 tysięcy. Na terenie Związku Radzieckiego czynnych jest ponad 6 tysięcy poradni i gabinetów refleksoterapii. Są to imponujące osiągnięcia, które w dziedzinie refleksoterapii wysuwają Związek Radziecki na pierwsze miejsce w Europie.

W Polsce

Pierwsze kontakty Polski z Chinami w dziedzinie medycyny należy wiązać z osobą Michała Boyma, polskiego misjonarza, który przebywał od roku 1644 do chwili śmierci w roku 1659 w „Państwie Środka". Urodzony we Lwowie w r. 1612, od dzieciństwa interesował się medycyną i farmacją i był przez ojca Pawła Boyma, doktora filozofii i medycyny Uniwersytetu Padewskiego, pełniącego obowiązki nadwornego lekarza króla Zygmunta III, przeznaczony do zawodu lekarskiego (rycina 3). Niestety los pokrzyżował te zamiary — Michał wstąpił do nowicjatu Towarzystwa Jezusowego z zamiarem zostania misjonarzem. W roku 1641 złożył podanie o wyjazd do pracy misyjnej do Chin. Poprzez Rzym udał się do Lizbony, a stamtąd przetartym przez Portugalczy-ków szlakiem odpłynął w roku 1643 do Makau. Podróż odbywał dookoła Afryki i Półwyspu Indyjskiego. Po przybyciu do Makau w roku 1644 pozostawał przez kilka miesięcy w tej enklawie, ucząc się jeżyka chińskiego i zapoznając się z chińską medycyną i farmacją. Następnie przez dwa lata przebywał na wyspie Hajnan, skąd udał się na dwór ostatniego cesarza dynastii Ming — Jung Li, który wówczas znajdował się w mieście Czaocing, oddalonym o około 100 km od Kantonu. W grudniu 1650 roku został przez cesarza wysłany w charakterze ambasadora do Europy z listami cesarzowej matki i wielkiego kanclerza.

0x01 graphic

Rycina 3. Domniemany wizerunek Michała Boyma z dzieła Kirchera „China Monumentis Illustrata" (1667 r.).

Boym przybył do Wenecji w końcu 1652 r. skąd udał się do Rzymu. Oskarżony przez wrogów o oszustwo, został zmuszony udać się na parę lat do Loreto. Na szczęście sprawa wyjaśniła się, Boym oczyścił się z niesłusznych zarzutów, został przyjęty przyjaźnie przez nowego papieża Aleksandra XII, który wysłał go z powrotem do Chin z odpowiedzią na list cesarzowej. Po powrocie do Chin w drodze na dwór cesarski zmarł w roku 1659 na granicy prowincji Kuangsi. Pozostawił po sobie książkę pt. „Flora Chin" („Flora Sinensis") wydaną w roku 1656 w Wiedniu, w której m.in. podał opisy wielu roślin leczniczych. W roku 1686 ukazała się w Norymberdze druga książka Boyma pt. „Klucz Medyczny" („Clavis Medica ad China-rum Doctrinam de Pulsibus"), poświęcona zasadom chińskiej medycyny. W pracy tej wyjaśnia on chińskie doktryny filozoficzne i ich zastosowanie w medycynie, w szczególności prawo równowagi elementów Yin-Yang oraz naukę o pięciu elementach (ognia, wody, powietrza, metalu i drzewa). Wiele też uwagi poświęcił kwestii badania tętna (rycina 4), na podstawie którego lekarze chińscy ustalają diagnozę (to samo tyczy się wyglądu języka). Ponadto Boym pozostawił po sobie rękopisy prac „Chiński Medyk" i „Księgi Chińskich Receptur". Były to jedne z pierwszych na świecie dzieł traktujących o chińskiej medycynie i botanice. Po śmierci Michała Boyma rękopisy te znalazły się w bibliotece Fryderyka Wilhelma w Berlinie.

0x01 graphic

Rycina 4. Badanie tętna według zasad chińskiej medycyny tradycyjnej. Rysunek w publikacji Michała Boyma „Clavis medica ad Sinarium doctrinam de pulsibus" wydrukowanej w Norymberdze w roku 1684.

Zostały wykorzystane przez autorów pierwszych prac na temat medycyny chińskiej i akupunktury a mianowicie przez Andre-asa Cleyera, autora Poradnika Medycyny Chińskiej opublikowanego w roku 1682 we Frankfurcie oraz Wilhelma Ten Rhyne, autora książki o akupunkturze, wydanej w Londynie w roku 1683 („Disser-tatio de Arthritide Mantissa Schematica de Acupunctura"). W pracach tych zostały umieszczone tablice anatomiczne Michała Boyma z zaznaczonymi punktami akupunktury oraz kanałami energetycznymi (meridianami).

Pionierskie prace Michała Boyma stanowią rewelację na skalę światową. Dowodzą, że korzenie polskiej akupunktury sięgają połowy siedemnastego stulecia. Do podobnych, nieco późniejszych rewelacji należą także dysertacje doktorskie polskich lekarzy — Antoniego Baranowskiego oraz Józefa Domaszewskiego — na temat akupunktury i tak zwanych przypieczek (moxa), metody ściśle związanej z nakłuwaniami. Antoni Baranowski na podstawie pracy pt. „De moxa japonica ac sinensi dissertatio inauguralis chirurgico — practica quam in Caesarea Litterarum Universitate Yilnensi ad gradum doctoris medicinae rito obtinendum publice defendet Anto-nius Baranowski Lithuanus Medicinae Magister" (rycina 5) uzyskał na Uniwersytecie Wileńskim w dniu 20 kwietnia 1828 roku stopień doktora medycyny. Praca ta, napisana po łacinie, w roku 1828 została wydana drukiem w drukarni A. Marcinkowskiego w Wilnie. Na jej treść składa się historia przypieczek (moxa), opis techniki zabiegu oraz wskazania kliniczne. Zabiegi te z dawien dawna były stosowane przez Chińczyków do celów leczniczych, a także przez inne narody koczownicze na Dalekim Wschodzie.

W dwa lata po ukazaniu się publikacji Baranowskiego ukazała się drukiem w Krakowie praca Józefa Domaszewskiego pt. „De hydro-cephale interno chronice item de acupunctura. Dissertatio inauguralis medico-chirurgica" (rycina 6). Na podstawie tej dysertacji Józef Domaszewski uzyskał w roku 1830 stopień doktora medycyny i chirurgii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Dysertacja Domaszewskiego, podobnie jak Baranowskiego, została napisana po łacinie. Składa się ona z dwóch części. Pierwsza, większa, poświęcona jest zagadnieniu wodogłowia (hydrocephalus) i nie ma żadnego związku z nakłuwaniami, a druga, krótsza, obejmująca 9 stron druku, dotyczy wyłącznie akupunktury. Praca ma charakter kompilacji i oparta jest na 12 wcześniejszych publikacjach na ten temat — francuskich, angielskich, niemieckich i holenderskich. Najstarszą z nich jest publikacja Ten Rhyne z roku 1683. W pracy swej Józef 0x01 graphic

0x01 graphic

Rycina 6. Obwoluta dysertacji doktorskiej Józefa Domaszewskiego z roku 1830 o akupunkturze.

Domaszewski podał krótki zarys historii akupunktury, opisał cechy igieł, omówił przypuszczalny mechanizm działania leczniczego na-kłuwari, wskazania do tego zabiegu, przeciwwskazania i powikłania oraz podał ocenę wartości leczniczej tej metody. W ówczesnych czasach stosowano akupunkturę przede wszystkim w bólach głowy i nerwobólach, w gośćcu mięśniowym i stawowym oraz w niedowładach kończyn. Autor kończy pracę cennym stwierdzeniem, że akupunktura stanowi pożyteczną i skuteczną metodę leczenia w wielu jednostkach chorobowych.

Kończąc należy stwierdzić, że te dwie prace doktorskie uznane i zatwierdzone przez Wydziały Lekarskie Uniwersytetu Wileńskiego i Jagiellońskiego należały do nielicznej grupy europejskich prac na temat akupunktury i przypieczek. Wchodzą one w skład pierwszej dziesiątki dysertacji doktorskich na ten temat na świecie. Niestety uległy one zapomnieniu i dlatego do ostatnich lat mylnie sądzono, że nie mamy żadnych tradycji w dziedzinie akupunktury.

W związku z długą tradycją polskiej akupunktury naukowej nasuwa się pytanie, jaki był do niej stosunek ogółu polskich lekarzy w XIX stuleciu. Trudno na to pytanie odpowiedzieć, gdyż nie udało mi się dotychczas znaleźć w polskim piśmiennictwie lekarskim informacji na ten temat. Najprawdopodobniej jednak w Polsce stosowano leczenie akupunkturą, ale w ograniczonym zakresie i przez wąską grupę lekarzy. Przypuszczenie to zostało potwierdzone przez niemieckiego autora Gerharta Feuchta, który w swojej pracy na temat historii akupunktury w Europie wydanej w Heidelbergu w roku 1977 wspomina, że w czasie epidemii cholery w Warszawie (w okresie wojen napoleońskich) nieznany lekarz próbował leczyć chorych akupunkturą, zresztą bez wyraźnego skutku. Wiadomo również, że w latach dwudziestych XIX stulecia praktykował w Warszawie lekarz Bernstein, który leczył akupunkturą i na ten temat napisał nawet publikację ogłoszoną w niemieckim czasopiśmie „Hufe-lands Journal". Ziemowit Miedziński, autor artykułu wydrukowanego w czasopiśmie „Służba Zdrowia" (20.VI.1980 r.) o Ferdynandzie Dworzaczku, długoletnim dyrektorze Szpitala Ewangelickiego w Warszawie w latach trzydziestych XIX stulecia i promotorze ruchu naukowego w środowisku medycznym warszawskim — pisze, że należał on do grona entuzjastów akupunktury, uważając, że jest to środek bardzo skuteczny i szybko likwidujący choroby pochodzenia czynnościowego.

W związku z ogromnym rozwojem i szybkim unowocześnianiem się medycyny w drugiej połowie XIX stulecia, zainteresowanie akupunkturą w Polsce, podobnie jak w krajach Europy Zachodniej, wyraźnie osłabło. Lekarze przestali zajmować się tą metodą leczenia, ponieważ nie miała wystarczających podstaw naukowych. Sytuacja taka utrzymywała się w Polsce do lat sześćdziesiątych bieżącego stulecia, kiedy to okazało się, że współczesna medycyna oparta na podstawach racjonalnych, pomimo ogromnych osiągnięć i zdobyczy, nie jest wszechmocna i stosunkowo często sprawia chorym zawód. Z tego powodu zaczęto szukać nowych metod leczenia oraz wracać do dawnych, przedwcześnie zarzuconych. Przypomniano sobie wówczas o akupunkturze i zaczęto ją stosować początkowo w ograniczonym zakresie, a później — wobec pomyślnych efektów terapeutycznych, w przypadkach, w których konwencjonalne metody leczenia zawiodły — na coraz większą skalę. W 1971 roku, po moim powrocie z krajów Dalekiego Wschodu, przystąpiłem do pierwszych prób leczenia nakłuwaniami. W październiku 1978 roku udało mi się uruchomić pierwszą w Polsce Poradnię Leczenia Akupunkturą w Warszawie przy ul. Pasteura 10, a w następnym roku rozpocząć regularne szkolenie lekarzy na kursach akupunktury, zorganizowanych przez Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie. Uczestnicy pierwszych kursów akupunktury wystąpili z wnioskiem o utworzenie Polskiego Towarzystwa Akupunktury, które by skupiało wszystkich polskich lekarzy zainteresowanych akupunkturą, inicjowało i nadzorowało prace naukowe, systematycznie doszkalało swoich członków, organizowało konferencje naukowe i zjazdy krajowe oraz nawiązywało i podtrzymywało kontakty międzynarodowe. W efekcie naszych starań w lutym 1981 roku powstała Sekcja Refleksoterapii (Akupunktury) przy Polskim Towarzystwie Lekarskim.

Należy tu wspomnieć, że Sekcja Refleksoterapii PTL nawiązała międzynarodową współpracę z towarzystwami akupunktury innych krajów ze szczególnym uwzględnieniem Związku Radzieckiego, Chin, Korei, Mongolii i Wietnamu. Wstąpiła też do Międzynarodowego Towarzystwa Akupunktury Naukowej z siedzibą w Brukseli (ICMART), którego prezesem jest prof. dr J. Bischko.

Od roku 1983 zaczął ukazywać się biuletyn pt. „Polska Akupunktura", pełniący rolę oficjalnego organu Sekcji Refleksoterapii PTL.

Jak z powyższego tekstu wynika akupunktura po trudnych początkach zaczyna w Polsce zyskiwać należne sobie miejsce i staje się równolegle rozwijanym działem medycyny.

ROZDZIAŁ IV

CHIŃSKA FILOZOFIA MEDYCYNY

Zasadą klasycznej filozofii chińskiej była tendencja do całościowej interpretacji świata — człowiek więc«jest maleńkim wszechświatem zbudowanym na jego obraz i podobieństwo, podlega też tym samym siłom, które rządzą przyrodą. We wszechświecie stale oscylują dwie siły, Yin i Yang, będące w stałym ruchu, który według chińskiego filozofa a równocześnie cesarza Fu-Hsi (2953-2833 p.n.e.) przypomina zjawiska przypływu i odpływu morza. W przeszłości Chińczycy wyobrażali sobie te siły w postaci dwóch walczących ze sobą smoków zielonego i czerwonego. Smok zielony oznaczał siłę Yin a czerwony siłę Yang. Siły te wyrażone są w postaci symbolu TAO (rycina 7). Jest to koło wyobrażające prasiłę TAI CHI, którego wnętrze podzielone jest na dwie równe powierzchnie — białą (Yang) i czarną (Yin), oddzielone linią falistą w kształcie litery S. Ta wygięta linia oznacza zarówno granicę obu stref jak i wzajemną grę tych dwóch sił. Te przeciwne sobie siły z jednej strony nieustannie walczą ze sobą, a z drugiej strony przyciągają się, współistnieją ze sobą i stanowią jedność. Symbol TAO, zwany też chińską monadą, oznacza całość zjawisk zamkniętą w kole. Chińczycy widzą w sile Yang pierwiastek męski — dzień, światło, niebo, słońce, ciepło, ogień, złoto, ruch i siłę twórczą, zaś w sile Yin pierwiastek żeński — noc, mrok, ziemię, księżyc, zimno, srebro, wodę, bierność i inercję (rycina 8). Utrzymują oni, że w przyrodzie nie spotyka się czystego elementu Yang lub Yin, podobnie jak każdy człowiek obok cech typowych dla jego płci posiada również w niewielkim stopniu cechy płci przeciwnej. W walce sił Yang i Yin przeważa raz jedna raz druga siła.

0x01 graphic

Rycina 7. Znak TAO, zwany chińską monadą — symbol chińskiej medycyny

tradycyjnej.

0x01 graphic

Rycina 8. Elementy Yang i Yin w przyrodzie i ich wzajemne ciążenie ku sobie.

Chińczycy uważają, że warunkiem zachowania zdrowia jest utrzymanie równowagi pomiędzy siłami Yin i Yang. W przeciwnym razie rozwija się choroba. Siły Yang i Yin zawiadują ściśle określonymi narządami ciała. Siła Yang rządzi żołądkiem, jelitem cienkim, jelitem grubym, pęcherzykiem żółciowym i pęcherzem moczowym, natomiast siła Yin zawiaduje płucami, sercem, wątrobą, śledzioną i nerkami. Fizjologia chińska łączy te narządy parami (małżeństwami) po jednym z grupy Yang i Yin:

1. Serce -jelito cienkie,

2. Płuco -jelito grube,

3. Wątroba -pęcherzyk żółciowy,

4. Śledziona -żołądek,

5. Nerka -pęcherz moczowy,

6. Osierdzie -potrójny ogrzewacz*.

* potrójny ogrzewacz — pojęcie odpowiadające nie narządowi, a czynności narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej.

Na tej walce przeciwieństw, na wzajemnym pobudzaniu i hamowaniu polega istota wszystkiego, co egzystuje. Każde zjawisko jest wynikiem wzajemnego oddziaływania i walki dwóch przeciwieństw Yang i Yin. Energia życiowa TAI CHI (zwana powszechnie energią Qi) u człowieka tworzy się już przy poczęciu. Źródłami tej energii są rodzice — zarówno ojciec jak i matka; jest to więc energia odziedziczona. W przebiegu swego życia człowiek stale uzupełnia swoją energię Qi, czerpiąc ją z powietrza wdychanego do płuc jak też ze spożytych pokarmów. Energia ta pobierana jest także z kosmosu całą powierzchnią powłok ciała poprzez punkty akupunktury, które stanowią okienka łączące człowieka z wszechświatem. Człowiek wychwytuje z otoczenia energię Yang płynącą z kosmosu oraz energię Yin wypływającą z ziemi. Te dwa rodzaje energii łączą się ze sobą w organizmie ludzkim i przenikają się wzajemnie. Jeżeli obie te energie koegzystują harmonijnie ze sobą, to wówczas istnieją warunki zapewniające utrzymanie stanu zdrowia. Energia Qi odziedziczona, magazynowana w nerce człowieka, oraz nabyta, pobrana z pokarmów i z powietrza wnikającego do płuc oraz pochłonięta przez powłoki a pochodząca z kosmosu, łączą się ze sobą w organizmie, tworząc energię niezbędną dla podstawowych procesów życiowych. Energia ta płynie stale w kanałach (meridianach), docierając i odżywiając wszystkie narządy i tkanki ciała. Organizm ludzki dysponuje także szczególnym rodzajem energii Qi, tak zwaną energią obronną Wei Qi, która zbiera się tuż pod skórą, tworząc płaszcz ochronny, zabezpieczający przed szkodliwym działaniem zewnętrznych czynników patogennych.

Według tradycyjnej chińskiej medycyny przyczyną powstania choroby jest albo zakłócenie równowagi między energią Yin i Yang (w wyniku zadziałania czynników patogennych), albo też zakłócenie krążenia energii Qi w kanałach energetycznych w wyniku ich zablokowania. W obu tych wypadkach nakłuwanie igłami odpowiednich punktów w obrębie powłok ciała ma na celu przywrócenie zachwianej równowagi energetycznej oraz odblokowanie kanałów energetycznych, a tym samym przywrócenie zdrowia.

Dawni lekarze chińscy kładli ogromny nacisk na postępowanie profilaktyczne, a mianowicie na utrzymanie w stanie pełnej sprawności sił obronnych ustroju. Uważali oni, że przy dobrej i sprawnej obronie nawet silny szkodliwy czynnik zewnętrzny nie zagraża zdrowiu, gdyż odbija się jak pocisk od twardego pancerza. Dlatego w tym właśnie celu zalecali oni okresowe, systematyczne stosowanie nakłuwań i przypieczek (moxa), które uaktywniają czynność obronną ustroju i zabezpieczają przed chorobą.

Drugą obok prawa Yin-Yang podstawową teorią tradycyjnej chińskiej medycyny jest teoria pięciu elementów. Chińscy filozofowie uznali za materialną podstawę świata pięć „praelementów", a mianowicie: ziemię, metal, wodę, drzewo i ogień. Elementy te pozostają w ścisłym związku ze sobą i tworzą zamknięty obwód. Każdy z elementów rodzi następny i pobudza jego działanie. Z płonącego drzewa powstaje popiół (inaczej ziemia), ziemia przeobraża się w metal, który z kolei pod wpływem wysokiej temperatury przechodzi w stan płynny (inaczej w wodę). Woda natomiast jest niezbędnym warunkiem wzrostu drzewa. Jeżeli w tym tradycyjnym twórczym cyklu wspomniane elementy połączymy liniami biegnącymi po przekątnej, to ujawnią one dodatkową zależność między elementami metalu i drzewa, wody i ognia, drzewa i ziemi, ognia i metalu oraz ziemi i wody. Metal (siekiera, piła) niszczy drzewo, woda gasi ogień, drzewo swymi korzeniami rozsadza ziemię, ogień topi metal, wreszcie ziemią można zasypać zbiorniki wody. Jest to cykl destrukcyjny. Tak więc te podstawowe elementy powiązane są ze sobą zarówno cyklem twórczym, jak też destrukcyjnym (rycina 9). Każdy z tych praelementów działa korzystnie na element sąsiedni w uznanym schemacie, a destrukcyjnie na następny element.

W tradycyjnej medycynie chińskiej zasadę pięciu elementów wykorzystano również w odniesieniu do narządów organizmu ludzkiego. Zdaniem dawnych mędrców chińskich każdy z praelementów jest powiązany z jednym z narządów. Sercu odpowiada ogień, śledzionie ziemia, płucom metal, nerkom woda a wątrobie drzewo.

0x01 graphic

Rycina 9. Diagram przedstawiający wzajemną zależność pięciu praelementów w cyklu twórczym i destrukcyjnym. Jasny — cykl twórczy, ciemny — cykl destrukcyjny.

Co więcej, między tymi narządami stwierdza się takie same powiązania jak między odpowiadającymi im elementami. Powiązania te można prześledzić na schemacie wzajemnego oddziaływania głównych narządów ciała.

Chińczycy słusznie traktowali organizm jako całość; narządy ciała ludzkiego oddziałują wzajemnie na siebie na zasadzie pobudzania (synergizmu) lub hamowania (antagonizmu) ich czynności. Organizm człowieka obdarzony jest zdolnością do samoregulacji (homeostazy), a poszczególne narządy wywierają regulujący wpływ na czynność pozostałych narządów.

Trzecią wreszcie, podstawową teorią tradycyjnej medycyny chińskiej, jest teoria Zang-Fu, zajmująca się narządami wewnętrznymi. Narządy te Chińczycy podzielili na dwie grupy — Zang i Fu. Narządy grupy Zang mają budowę litą (zbitą) i związane są z energią Yang. Do tej grupy należą: serce, wątroba, śledziona, nerki, osierdzie i płuca, które jako narząd „puszysty" stanowią wyjątek. Zadaniem tych narządów jest przerabianie i magazynowanie substancji odżywczych. Do grupy Fu związanej z energią Yin należy pięć narządów „pustych": żołądek, jelito cienkie, jelito grube, woreczek żółciowy i pęcherz moczowy oraz Sanjiao tj. Potrójny Ogrzewacz, który oznacza nie narząd lecz czynność. Podstawowe czynniki narządów typu Fu polegają na pobieraniu pokarmów, trawieniu, wchłanianiu substancji odżywczych i wydalaniu na zewnątrz resztek pokarmowych (ekskrementów).

ROZDZIAŁ V

METODY DIAGNOSTYCZNE

CHIŃSKIEJ MEDYCYNY TRADYCYJNEJ

Chińska medycyna tradycyjna stosuje podstawowe metody diagnostyczne: 1. Oglądanie, 2. Badanie słuchem i węchem, 3. Wypytywanie chorego i 4. Badanie dotykiem. Pewne metody diagnostyczne jak np. oglądanie języka i palpacyjne badanie tętna Chińczycy niebywale rozbudowali i rozwinęli do perfekcji.

Oglądanie

Chiński lekarz rozpoczyna oględziny pacjenta od chwili, kiedy się z nim zetknie. Zwraca on uwagę na postawę i chód, na wyraz twarzy, stan odżywienia oraz wygląd skóry. Ze szczególną wnikliwością bada on tak zwane okna ciała, to znaczy nos, wargi i jamę ustną, uszy oraz oczy. Twierdzi on, że przez te „okna" można zajrzeć do wnętrza organizmu i że odzwierciedlają one stan poszczególnych narządów. Badając nos ocenia on stan czynności narządu oddychania. Wargi i język stanowią w pierwszym rzędzie zwierciadło śledziony, która wg TChM odpowiada przede wszystkim przewodowi pokarmowemu. Uszy odzwierciedlają przede wszystkim stan nerek a oczy stan wątroby. Wpatrując się uważnie w te okna można wiele zobaczyć, pod warunkiem, że badanie przeprowadza się pedantycznie. Tradycyjny lekarz chiński najwięcej uwagi poświęca oglądaniu języka.

Istnieje bowiem ścisła zależność między wyglądem języka i stanem narządów Zang-Fu (rycina 10) oraz cyrkulacją energii Qi. U osób w dobrym stanie zdrowia język jest blado-czerwony, ma wilgotną powierzchnię, prawidłową ruchomość i pokryty jest dyskretnym białym nalotem. Tradycyjna medycyna chińska zna 9 głównych obrazów nieprawidłowego języka. Każdy z tych obrazów jest charakterystyczny dla ściśle określonego typu odchylenia w stanie zdrowia.

0x01 graphic

Rycina 10. Strefy odpowiadające narządom wewnętrznym na po- . wierzchni języka, l — nerka, 2 — Żołądek i śledziona, 3 — serce i płuco, 4 — wątroba i woreczek żółciowy.

Np. blady język wskazuje na niedobór czynnika energetycznego Qi spowodowany inwazją chłodu. Język czerwony, wprost przeciwnie, wskazuje na nadmiar czynnika energetycznego Qi spowodowany inwazją patogennego ciepła. Język purpurowy świadczy o zastoju (stagnacji) czynnika energetycznego Qi a także krwi oraz o niedoborze energii typu Yang. Język zbaczający świadczy o zablokowaniu kanałów energetycznych łączących (tzw. kolaterali) przez zagęszczony śluz (flegmę). Gruby biały kożuch na języku świadczy o niestrawności (o zastoju pokarmów). Biały lepki nalot na języku świadczy o uleganiu gęstego śluzu we wnętrzu ciała na skutek zimna i wilgoci. Suchy biały nalot na języku jest spowodowany czynnikiem infekcyjnym. Cienki żółty nalot świadczy o gorszej pracy płuc spowodowanej ciepłym powietrzem. Język pokryty gęstym, lepkim, żółtym nalotem widuje się w okresie upałów w wyniku przegrzania i odwodnienia ustroju. Język geograficzny jest charakterystyczny dla stanów wyczerpania spowodowanych długą chorobą i niedoborem energii Yang.

Jak wynika z tych paru przykładów wyciąganie wniosków z wyglądu języka jest bardzo trudne. Umiejętność tę można opanować dopiero po wielu latach ćwiczeń pod okiem chińskiego mistrza. Zresztą znawców tej metody diagnostycznej jest coraz mniej w Chinach. Są to osoby w podeszłym wieku, które stoją już u schyłku swej kariery zawodowej. Młoda generacja lekarzy chińskich nie przywiązuje już większej wagi do kwestii stawiania rozpoznania na podstawie wyglądu języka, zwłaszcza że udostępniono im współczesne europejskie metody diagnostyczne. Minęły także czasy, kiedy lekarz chiński musiał badać wyłącznie pacjentów ubranych i miał możność stawiania rozpoznania jedynie na podstawie wyników badania odsłoniętych części ciała głównie twarzy i języka oraz dłoni wraz z przegubem. Dzisiaj jedynie lekarze ludowi na prowincji nadal badają chorych niemal ich nie rozbierając.

Ostatnio daje się zauważyć tendencja weryfikowania i unowocześniania tej odwiecznej metody diagnostycznej. Zadania tego podjął się między innymi profesor Yang Weiyi, kierownik Działu Diagnostyki Instytutu Tradycyjnej Chińskiej Medycyny w Pekinie. Wykonał wraz ze swoimi współpracownikami długą serię badań wyglądu języka w najróżniejszych jednostkach chorobowych w poszczególnych fazach choroby. Zebrał bogatą dokumentację w postaci kolorowych fotografii języka. Po konfrontacji rozpoznania klinicznego, uzyskanego na podstawie wyglądu języka oraz diagnozy postawionej współczesnymi klinicznymi metodami europejskimi, stwierdził on u 95% chorych całkowitą zgodność rozpoznania uzyskanego obu tymi metodami diagnostycznymi. Prof. Yang Weiyi jest w stanie, opierając się wyłącznie na wyniku analizy wyglądu języka, bezbłędnie rozpoznać nadciśnienie tętnicze pierwotne, zawał mięśnia sercowego, zapalenie płuc, dychawicę oskrzelową, serce płucne, chorobę wrzodową żołądka, zapalenie kłębuszków nerkowych, cukrzycę, nadczynność tarczycy, zapalenie wirusowe wątroby, raka wątroby i białaczkę.

Pomimo tak pochlebnej opinii o wartości diagnozy postawionej na podstawie analizy wyglądu języka trudno będzie przekonać do niej lekarzy europejskich, przyzwyczajonych do respektowania jedynie współczesnych metod diagnostycznych z uwzględnieniem tomografii komputerowej i ultrasonografii. Niemniej jednak lekarz europejski powinien również uwzględniać w całokształcie postępowania diagnostycznego oglądanie języka, gdyż sposób ten jest w stanie skierować jego uwagę we właściwym kierunku i walnie skrócić czas potrzebny do postawienia właściwego rozpoznania.

Badanie słuchem i węchem

Lekarz chiński badając chorego zwraca również uwagę na sposób mówienia, a mianowicie czy mówi on głosem donośnym czy też cichym, a także czy głos jest czysty czy też zachrypnięty. Dalej zwraca uwagę na sposób oddychania — czy pacjent oddycha z łatwością czy z trudnością, a także na ewentualny kaszel i jego charakter. Z poczynionych spostrzeżeń wyciąga on cenne dla rozpoznania wnioski.

Mówienie słabym i cichym głosem wskazuje na stan wyczerpania energetycznego, na niedobór energii Qi. Silny pełnobrzmiący głos przemawia za dużym zasobem tej energii. Jąkanie natomiast świadczy o zablokowaniu odgałęzień kanałów energetycznych (tzw. kolaterali) zagęszczonym śluzem.

Oddychanie połączone z wysiłkiem świadczy o wyczerpaniu zasobów energetycznych serca i płuc. Chrapanie natomiast występuje u osób dysponujących dużym zapasem energii. Suchy kaszel spowodowany jest niedoborem energii typu Yang w płucach. Dźwięczny kaszel stanowi następstwo przegrzania płuc. Przytłumiony kaszel powstaje w wyniku zastoju gęstego śluzu w płucach oraz przechłodzenia tego narządu.

Lekarze chińscy duże znaczenie przywiązywali również do woni powietrza wokół chorego. W chińskich księgach lekarskich można znaleźć opisy najróżniejszych zapachów znamiennych dla ściśle określonych stanów chorobowych. Dla rozpoznania choroby ma znaczenie woń z ust chorego, zapach jego potu a nawet woń kału i moczu. Cuchnący agresywny zapach wydzielin i wydalin chorego świadczy o stanie chorobowym wywołanym nadmiarem energii Qi połączonym z przegrzaniem ustroju. Cuchnący oddech dowodzi wg tradycyjnej medycyny chińskiej przegrzania żołądka.

Również i współczesna medycyna uznaje znaczenie diagnostyczne woni. W pokoju chorego na dur brzuszny wyczuwa się specyficzny zapach myszy, w śpiączce cukrzycowej wydziela się z ust chorego zapach acetonu, zaś w śpiączce uremicznej zapach moczu (mocznika). W pobliżu chorego z ropniem lub ze zgorzelą płuc unosi się w powietrzu ckliwy i mdły zapach.

Wypytywanie chorego

Lekarz chiński bez pośpiechu, taktownie i rzeczowo rozmawia z chorym i jego rodziną. Po zebraniu wiadomości o wieku, warunkach bytowych, rodzaju pracy pacjenta oraz atmosferze panującej w domu i zakładzie pracy próbuje on ustalić dokładnie początki choroby oraz dalszy przebieg choroby. Ponadto wykazuje on zainteresowanie aktualnym stanem chorego i na podstawie zebranych informacji stara się ustalić rozpoznanie.

Lekarz chiński każdą pacjentkę zapytuje o termin najbliższej miesiączki, a to chociażby z tego powodu, że w tym czasie nie wolno w żadnym wypadku wykonywać zabiegów akupunktury i przypie-czek (moxa) tak popularnych w Chinach.

Badanie dotykiem

Chińscy lekarze ludowi stosunkowo rzadko stosują badanie dotykiem. Badanie to znalazło zastosowanie przede wszystkim w schorzeniach chirurgicznych: zwichnięciach, złamaniach, stłuczeniach, guzach oraz zmianach chorobowych węzłów chłonnych. Dla ustalenia stanu ogólnego pacjenta wykonuje się także obmacywanie brzucha. Wiotkie powłoki brzuszne stwierdza się w tzw. zespole słabości występującym przy nadmiarze energii typu Yin. Chorzy z tym zespołem wymagają leczenia wzmacniającego. Jędrne, napięte mięśnie brzucha stanowią jeden z objawów tzw. zespołu napięcia spowodowanego nadmiarem energii typu Yang. U chorych z takim zespołem stosuje się dla celów leczniczych środki uspokajające, rozkurczowe i przeczyszczające.

Znacznie częściej chiński lekarz ludowy bada palpacyjnie (tj. dotykiem) powłoki ciała wzdłuż kanałów energetycznych (meridianów) oraz w miejscach punktów akupunktury. W stanach zakłóconej czynności kanałów energetycznych można stwierdzić na całym ich przebiegu lub tylko na ograniczonych odcinkach wyraźną nadwrażliwość. To samo dotyczy punktów akupunktury. W stanach chorobowych narządów wewnętrznych odpowiadające im punkty na przedniej i tylnej powierzchni tułowia stają się bolesne. Są to tak zwane punkty alarmowe, gdyż sygnalizują one dysfunkcję związanych z nimi (łukiem odruchowym) narządów jeszcze przed wystąpieniem znamiennych objawów klinicznych. Wyraźnie bolesne punkty w obrębie powłok ciała mają duże znaczenie diagnostyczne i dlatego tradycyjny lekarz chiński bada je obowiązkowo.

W stanach bólowych różnego pochodzenia można stwierdzić występowanie ogromnie bolesnych punktów poza obrębem kanałów energetycznych. Są to tak zwane punkty „Ahsi" związane z ogniskami chorobowymi umiejscowionymi w narządach ciała. Nakłuwanie tych punktów niejednokrotnie przynosi dużą a nawet natychmiastową ulgę.

Badanie palpacyjne znalazło także zastosowanie przy określaniu cech tętna. Nauka o tętnie, podobnie jak i cała chińska medycyna, swoimi początkami sięga zamierzchłej przeszłości. Pionierem nauki o tętnie był Pień Ch'iao (407-310 p.n.e.). Podał on szczegółowy opis i charakterystykę tętna oraz sposób jego badania w celach diagnostycznych. Z biegiem czasu technika i interpretacja tętna, przekazywana / pokolenia na pokolenie, ulegały sprecyzowaniu i doskonaleniu. Przez całe stulecia badanie tętna uważane było za najważniejszą metodę diagnostyczną. Lekarze chińscy wybrali tętno jako miernik funkcjonowania organizmu, gdyż uważali, że czynność obiegu krwi i cały układ krążenia jest ściśle związany z wszystkimi czynnościami ustroju. Każda zmiana, zachodząca w czynności narządów, sprowadza odczyn ze strony krążenia, a więc także i tętna. Pień Ch'iao twierdził, że czynność poszczególnego narządu znajduje odbicie w swoim „punkcie koncentracyjnym" na tętnicy promieniowej. Tętno lo bada się w trzech miejscach: po dłoniowej stronie powyżej linii stawu nadgarstkowego, na poziomie nasady wyrostka rylcowatego /najduje się punkt badania tętna zwany „kuan". Powyżej w odległości około 2 cm umiejscowiony jest następny punkt zwany „chi", zaś o około 2 cm poniżej punktu „kuan" w stronę stawu nadgarstkowego umiejscowiony jest trzeci punkt badania tętna, zwany „cun". Badanie tętna odbywa się przez nałożenie trzech palców na te punkty, przy czym na punkcie cun spoczywa palec wskazujący, na punkcie kuan palec środkowy a na punkcie chi palec czwarty (rycina 11). Badanie każdej ręki przeprowadza się oddzielnie.

Badanie tętna na tętnicy promieniowej w podanych wyżej punktach wykonuje się celem określenia czynności poszczególnych narządów. Madając rękę prawą przy zastosowaniu lekkiego ucisku w punkcie cun badamy jelito grube, w punkcie kuan żołądek, a w punkcie chi czynność tzw. potrójnego ogrzewacza. Badając tętno silniejszym uciskiem w punkcie cun określamy czynność płuca, w punkcie kuan śledzionę i trzustkę, a w punkcie chi osierdzie. Czynność pozostałych narządów określamy badając w ten sam sposób rękę lewą. W badaniu powierzchownym tętna punkt cun odpowiada jelitu cienkiemu, punkt kuan woreczkowi żółciowemu, a chi pęcherzowi moczowemu.

0x01 graphic

Rycina 11. Badanie tętna według zasad chińskiej medycyny tradycyjnej.

Badając tętno ręki lewej silniejszym uciskiem, określamy stan czynnościowy serca w punkcie cun, wątroby w punkcie kuan, a nerki w punkcie chi. Lekarze chińscy wyodrębnili 12 najważniejszych typów tętna. Wybitni znawcy tego sposobu badania znają ponad 40 typów tętna. Jeżeli na tętno prawidłowe zdrowego człowieka nakła-dają się zakłócenia, to fakt taki świadczy o stanie chorobowym.

0x01 graphic

Rycina 12. Sześć podstawowych typów tętna wg chińskiej medycyny tradycyjnej, zarejestrowanych współczesną aparaturą elektroniczną — Pulsographem firmy Paik I Yoo w RFN. l — tętno zwolnione, 2 — tętno powierzchowne, 3 — tętno gładkie, 4 tętno szybkie, 5 — tętno szorstkie, 6 — tętno głębokie; w środku — tętno normalne.

Dawni lekarze chińscy byli niezwykle biegli w sztuce badania tętna — na jego podstawie potrafili postawić trafne rozpoznanie, ustalić rokowanie a także w wielu wypadkach dobrać odpowiednią metodę leczenia.

Medycyna nowoczesna również uczy, że badanie tętna jest jednym z podstawowych sposobów diagnostycznych, jednak nauka o tętnie nie została doprowadzona do takiej perfekcji, jak to uczynili w przeszłości Chińczycy. Kto wie czy zamiast pominięcia chińskiej nauki o tętnie jako zbyt trudnej dla Europejczyków nie należałoby jej przestudiować przy zastosowaniu najnowszej aparatury naukowej, ustalić jej przydatność dla współczesnych klinicystów i wykorzystać właściwie dla dobra chorych? Aparaturę tego rodzaju skonstruowano zarówno w Chińskiej Republice Ludowej jak i w Europie. Do najbardziej udanych aparatów pozwalających na precyzyjną analizę tętna zaliczyć należy Elektroniczny Pulsograph (EPG) wyprodukowany przez zachodnioniemiecką firmę Paik i Yoo EPG z Hamburga. Poniżej przedstawiam krzywe 6 podstawowych rodzajów tętna zarejestrowane Pulsographem (rycina 12). Sposób ten pozwala na obiektywną ocenę tętna oraz na uzyskanie trwałego dokumentu. Dzięki tej metodzie postępowania lekarz europejski, który nie ma możności opanowania sztuki prawidłowej interpretacji tętna zgodnie z zasadami TMCh, wymagającej szeregu lat żmudnych ćwiczeń pod kierunkiem mistrza, iest w stanie uzyskać cenne dane diagnostyczne.

ROZDZIAŁ VI

NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY AKUPUNKTURY

Nauka o akupunkturze oparta jest głównie na teorii kanałów energetycznych oraz krążącej w tych kanałach energii życiowej Qi. Dwanaście meridianów klasycznych oraz 8 meridianów cudownych wiąże powłoki ciała z wnętrzem organizmu ludzkiego i dociera do wszystkich narządów ustroju. Kanałami tymi nieprzerwanie płynie energia życiowa Qi, według dzisiejszych pojęć — bioelektryczność. W stanie zdrowia energia Qi dopływa bez przeszkód do wszystkich narządów i umożliwia ich prawidłowe działanie. W wypadku zakłócenia w krążeniu tej energii dochodzi do upośledzenia czynności narządów a w konsekwencji do choroby. Wiadomo, że każdy z meridianów klasycznych związany jest z jednym z narządów ciała. W wypadku zachorowania, tradycyjny lekarz chiński na pod-stawie badania tętna ustala wadliwie funkcjonujący meridian oraz niedomagający lub chory narząd. Następnym zadaniem jest próba przywrócenia prawidłowej czynności tego meridianu nakłuwania-mi odpowiednich punktów (stymulujących lub sedatywnych), a co za tym idzie uzyskanie poprawy czynności chorego narządu, a nawet jego wyleczenie. Jest to podstawowa (zasada rozpoznawania i leczenia) chińskiej tradycyjnej medycyny. Lekarze europejscy nie rozumiejąc istoty akupunktury przez długi czas kwestionowali powyższe stanowisko chińskiej medycyny tradycyjnej, gdyż ta nie dysponowała żadną obiektywną metodą diagnostyczną, umożliwiającą ustalenie stanu czynnościowego meridianów. Obecnie już taka metoda została opracowana przez japońskiego lekarza Nakataniego, który nazwał ją Ryodoraku. Pozwala ona na określenie przewodności elektrycznej wszystkich meridianów klasycznych tak w stanie zdrowia jak i choroby. Analiza wyników pomiarów przewodności elektrycznej meridianów, zarejestrowanych na specjalnych formularzach, pozwala na precyzyjną ocenę ich czynności bioelektrycznej oraz narządów przez nie zaopatrywanych. Wyniki te pozwalają również na opracowanie postępowania terapeutycznego, polegającego na stymulowaniu nakłuwaniami odpowiednich punktów na meridianach o zmniejszonej przewodności elektrycznej oraz na nakłu-waniach redukujących (sedatywnych) odpowiednich punktów na meridianach wykazujących zwiększoną przewodność elektryczną. Dalsze kontrolne pomiary wykonane metodą Ryodoraku pozwalają na ocenę skuteczności przeprowadzonego postępowania leczniczego.

Dawni lekarze chińscy znali już odruchy narządowo-skórne (visce-ro-dermalne) oraz skórno-narządowe (dermo-visceralne), które uczeni europejscy poznali dopiero w początku XX stulecia. Pierwsze z nich sygnalizują chorobę określonego narządu wewnętrznego bólem oraz zwiększonym napięciem odpowiednich grup mięśni w obrębie tzw. stref Heada na powłokach ciała i dlatego mają znaczenie diagnostyczne.

0x01 graphic

Rycina 13. Schemat luku odruchowego w odcinku piersiowym rdzenia kręgowego.

l — włókno czuciowe, 2 — zwój rdzeniowy, 3 — korzonek tylny, 4 — tylny róg,

5 — rdzeń kręgowy, 6 — przedni róg, 7 — korzonek przedni, 8 — włókno ruchowe,

9 — nerw rdzeniowy, 10 — igła wbita w skórę, 11 — mięsień.

0x01 graphic

Rycina 14. Wędrówka impulsu wywołanego nakłuciem w obwodowym i ośrodkowym

układzie nerwowym.

Odruchy skórno-narządowe wykorzystuje się natomiast do celów leczniczych, nakłuwając odpowiednie punkty biologicznie aktywne w obrębie stref Heada, związanych z narządami chorymi. Oba te rodzaje odruchów umożliwiają zrozumienie mechanizmu działania leczniczego akupunktury.

W obecnym stanie wiedzy przyjmujemy, że akupunktura terapeutyczna działa leczniczo na drodze odruchowej (rycina 13), wywołując segmentalne odruchy w odpowiednich metamerach (tj. dermatomach i myotomach). Prócz tego impulsy wywołane nakłuciami pobudzają układ współczulny lub przywspółczulny i w ten sposób za pośrednictwem układu nerwowego odśrodkowego działają regulujące na czynność narządów wewnętrznych. W wyniku działania odruchowego nakłuć dochodzi do rozszerzenia drobnych tetniczek i naczyń włosowatych chorego narządu i chorych tkanek oraz do poprawy krążenia krwi. Do chorego narządu napływa świeża krew dobrze nasycona tlenem i bogata w substancje odżywcze. Dzięki poprawie cyrkulacji krwi następuje oczyszczenie chorego narządu z metabolitów, odkwaszenie, dobre odżywienie i dobre utlenienie. Nakłucia powodują nadto na drodze odruchu rozluźnienie mięśni gładkich, ścian oskrzeli, żołądka, jelit, woreczka żółciowego i moczowodów.

Akupunkturzyści europejscy uważają, że akupunktura jest metodą leczniczą działającą przede wszystkim na drodze odruchowej. Nakłuwanie igłami powłok ciała doprowadza do pobudzenia receptorów skóry, mięśni i powięzi i na drodze odruchowej wpływa regulujące na czynności narządów ciała. Bodźce drażniące powodują powstanie w zakończeniach nerwowych w obrębie punktów biologicznie czynnych impulsów, które płyną poprzez nerwy dośrodkowe do rdzenia kręgowego i do mózgu. Stamtąd nerwami odśrodkowymi, głównie włóknami współczulnymi lub przywspółczulnymi, biegną do narządów wewnętrznych, a nerwami rdzeniowymi i włóknami autonomicznymi do kończyn — usprawniając ich zakłóconą czynność (rycina 14).

Odcinkowe rozmieszczenie nerwów rdzeniowych

Strefy Heada, które mają doniosłe znaczenie dla zrozumienia mechanizmu działania leczniczego nakłuwań, związane są ze zjawiskiem odcinkowego rozmieszczenia nerwów rdzeniowych, które uwidacznia się już w życiu płodowym ssaków. U zarodka człowieka ciało podzielone jest na szereg regularnych odcinków (segmentów) poprzecznych czyli metamerów. Każdy z tych segmentów zawiera mięśnie (miotomy), skórę (dermatomy) (rycina 15), trzewia (entero-tomy), naczynia krwionośne (angiotomy) i kości (sklerotomy) i jest unerwiony przez korzonki nerwowe odpowiedniego odcinka rdzenia. Korzonek przedni każdego nerwu rdzeniowego dostarcza włókien ruchowych do odpowiednich mięśni oraz włókien autonomicznych do trzewi i skóry, natomiast korzonek tylny zaopatruje we włókna czuciowe odpowiedni odcinek skóry i mięśni.

0x01 graphic

Rycina 15. Segmentalne (odcinkowe) unerwienie skóry. Dermatomy na przedniej i tylnej powierzchni ciała.

W wyniku rozwoju kończyn zarodka regularnie uszeregowany układ segmentów ulega zmianie. U dorosłego ssaka ten pierwotny układ stwierdza się jedynie w obrębie tułowia. W miarę rozwoju i wyrastania kończyn z tułowia wszystkie te elementy, które tworzyły jeden segment, oddalają się od siebie. Przykładem tego zjawiska jest np. przepona, która unerwiona jest (za pośrednictwem nerwu przeponowego) przez odcinki szyjne III, IV i V, które zaopatrują również skórę i mięśnie okolicy szyi oraz barku. Serce otrzymuje włókna czuciowe i autonomiczne od górnych odcinków piersiowych, które dostarczają nadto włókna czuciowe dla skóry w zakresie przyśrodkowej powierzchni ramienia i przedramienia oraz górnej części klatki piersiowej. Liczni badacze (Pierre Bonnier, Asuere, Koblanck, Fliese, Leprince) wykazali pola zbliżone do stref Heada w obrębie śluzówek nosa (rycina 16), a także na owłosionej skórze czaszki.

0x01 graphic

Rycina 16. Strefy Bonniera w obrębie śłuzówki nosa. I — Strefa sercowo-naczyniowa,

II — Strefa miednicy, III — Strefa przewodu pokarmowego, IV — Strefa szyjna

(mózg, oczy i uszy), V — Strefa płucna, VI — Strefa bólu; l — muszla górna

2 — muszla środkowa, 3 — muszla dolna.

Podobne strefy, odpowiadające wszystkim narządom ustroju człowieka, wyosobniono na powierzchni podeszwowej stóp oraz na powierzchni dłoniowej i grzbietowej dłoni. Ostatnio zainteresowano się także śluzówką jamy ustnej i przekonano się, że u podstawy wszystkich zębów ponad dziąsłami rozmieszczone są punkty i strefy odpowiadające wszystkim narządom ciała.

Strefy takie i punkty można znaleźć również na powierzchni obu małżowin usznych oraz w obrębie tęczówek oczu. Wykorzystuje się je zarówno dla celów diagnostycznych (małżowiny uszne i tęczówki oczu) jak i leczniczych (małżowiny uszne).

Przewodzenie bodźca wywołanego nakłuciem igłą w układzie nerwowym obwodowym

Najważniejszą rolę w mechanizmie działania leczniczego akupunktury pełni układ nerwowy zarówno somatyczny jak wegetatywny. Na tej właśnie drodze odbywa się przewodzenie impulsu wywołanego nakłuciem do ośrodkowego układu nerwowego, a stamtąd drogami odśrodkowymi do narządu, na który pragniemy zadziałać i wpłynąć leczniczo. Nakłuwając powłoki ciała pobudzamy zakończenia nerwowe (receptory) (rycina 17), które stanowią końcową część wypustki nerwowej, tzw. dendrytu wchodzącego w skład komórki nerwowej czyli neuronu będącego podstawową jednostką morfologiczno-czynnościową układu nerwowego (rycina 18). Podrażnienie zakończenia nerwowej, tzw. dendrytu wchodzącego w skład komórki nerwowej, do ciała komórki nerwowej, a stamtąd przez neuryt do najbliższej synapsy, czyli styku między komórkami nerwowymi (neuronami). Neuron, czyli komórka nerwowa, składa się z ciała komórki (perika-rionu) i wypustek, a mianowicie wydłużonego aksonu, czyli neurytu tzw. włókna osiowego oraz rozgałęzionych, zazwyczaj krótszych dendrytów. Co się tyczy organizacji elektronicznej neuronu to należy podkreślić, że cytoplazma komórki nerwowej w stanie spoczynku fizjologicznego jest bogata w potas (K) a uboga w sód (Na), natomiast płyn zewnątrzkomórkowy, w którym kąpie się neuron, jest bogaty w sód a ubogi w potas. Powierzchnia wewnętrzna komórki nerwowej w stanie fizjologicznego spoczynku ma ładunek ujemny, a powierzchnia zewnętrzna ładunek dodatni. Przy takim rozmieszczeniu ładunków elektrycznych komórka nerwowa jest spolaryzowana. Między tymi dwoma ładunkami istnieje różnica potencjału, jest to tak zwany potencjał błony (membrany). Obliczono, że wartość tego potencjału spoczynkowego błony komórki nerwowej wynosi około 60 miliwoltów. W stanie pobudzenia neuronu zmienia się potencjał błony związany ze zmianą przepuszczalności błony. Impuls wywołany nakłuciem powoduje przenikanie w znacznym stopniu jonów sodu przez błonę komórkową do wewnątrz i w niewielkim stopniu wędrówkę jonów potasu na zewnątrz.

0x01 graphic

Rycina 17. Struktury anatomiczne skóry. l — naskórek, 2 — skóra, 3 — gruczoł

potowy, 4 — zakończenie nerwu, 5 — ciałko Krausego, 6 — włos, 7 — ciałko

Meissnera, 8 — ciałko Vater Paciniego, 9 — nerw czuciowy dotykowy.

W konsekwencji potencjał błony komórki nerwowej spada do zera i dochodzi do jej całkowitej depolaryzacji. Powierzchnia wewnętrzna błony staje się dodatnia a zewnętrzna ujemna. Z kolei potencjał stosunkowo szybko wraca do wartości prawidłowej, a błona znowu ulega polaryzacji. Potencjał czynnościowy wywołany nakłuciem przenosi się wzdłuż neurytu (axonu) i powstaje prąd biegnący dośrodkowo. Wędrówce impulsu nerwowego towarzyszy zjawisko zwiększonej przepuszczalności błony w stosunku do sodu, bowiem ulega ona depolaryzacji.

0x01 graphic

Rycina 18. Komórka nerwowa (neuron). l — dendryty, 2 — neuryt (włókno osiowe), 3 — synapsa (styk komórek nerwowych).

Mechanizm działania analgetycznego (przeciwbólowego) nakłuwań

Akupunktura obok stwierdzanego w wielu przypadkach działania leczniczego wywiera także działanie przeciwbólowe. Jest ona w stanie złagodzić a nawet znieść uczucie bólu. Zjawisko to próbowano tłumaczyć w różny sposób, między innymi prawem Haymana oraz zjawiskiem ujemnej indukcji dwóch bodźców czuciowych. Prawo Haymana mówi, że dwa bodźce mechaniczne, wywołujące ból, wywierają na siebie wzajemnie hamujący wpływ, przy czym bodziec silniejszy działa proporcjonalnie bardziej hamująco na bodziec słabszy. Podobnie ma się rzecz z dwoma bodźcami jednakowej siły, z których jeden działa wcześniej a drugi później. Bodziec późniejszy odczuwany jest bądź silniej, bądź też jako jedyny impuls.

Teoria Melzacka i Walia

W roku 1965 badacze amerykańscy Ronald Melzack i Patrick Wall wysunęli teorię przelotnej kontroli bólu (gate control theory of pain), w myśl której bodziec wywołany ukłuciem igłą wywiera działanie hamujące (blokujące) na ból w różnych piętrach ośrodkowego układu nerwowego, przede wszystkim w rdzeniu kręgowym, w pniu mózgowym oraz w korze mózgowej. Aby zrozumieć teorię Melzacka i Walia należy wyjaśnić, że istnieją dwa rodzaje włókien przewodzących impulsy nerwowe z obwodu do ośrodkowego układu nerwowego. Włókna te różnią się strukturą, grubością i szybkością przewodzenia bodźców. Rozróżniamy włókna A, myelinowe, grube o średnicy od 16 do 20 mikronów oraz włókna C, cienkie o grubości około 2 mikronów pozbawione osłonki myelinowej (rdzeniowej). Włókna A przewodzą impulsy nerwowe z szybkością od 50 do 70 metrów na sekundę, podczas gdy włókna C bezrdzenne z szybkością kilkakrotnie mniejszą (od 6 do 20 metrów na sekundę). Grube włókna grupy A przewodzą bodźce czuciowe dotykowe i termiczne oraz głębokie narządowe, zaś cienkie bezrdzenne włókna grupy C przewodzą bodźce bólowe. U osoby, której zadajemy mechanicznie ból na przykład szczypiąc skórę peseta a równocześnie nakłuwamy igłą akupunkturową punkty skóry o właściwościach analgetycznych, dochodzi do walki konkurencyjnej między impulsem bólowym (zadanym peseta) a czuciowym (mechanicznym) wywołanym igłą. Bodźce czuciowe biegną do rdzenia kręgowego włóknami A znacznie szybciej aniżeli bodźce bólowe włóknami C. Bodźce czuciowe blokują odpowiedni segment rdzenia kręgowego i wyciszają bodziec bólowy, który dociera tam nieco później. Zachodzi tu zjawisko segmentalnej interakcji pomiędzy grubymi i cienkimi włóknami dośrodkowymi. Melzack i Wall upatrują w istocie galaretowatej rogów tylnych stację modulującą bodźce bólowe.

Wykazano także, że hamowanie bólu nakłuciem następuje nie tylko w rdzeniu kręgowym, a także na wyższych piętrach układu nerwowego — w pniu mózgowym i we wzgórzu. Według chińskich neurofizjologów bodźce, które dotarły włóknami A do pnia mózgowego, uczynniają twór siateczkowy i za jego pośrednictwem blokują bodźce bólowe biegnące cienkimi włóknami C. Taki sam proces hamowania ma miejsce również w obrębie wzgórza i kory mózgowej.

Biochemiczny mechanizm działania przeciwbólowego nakłuwań

Wyodrębnienie neurohormonów, tj. hormonów wytwarzanych przez komórki nerwowe, a mianowicie hormonów podwzgórza o właściwościach znieczulających, podobnych do morfiny, tzw. endorfin (czyli morfin endogennych), oraz hormonów uzyskanych z całego mózgowia, tak zwanych enkefalin, o podobnych właściwościach, dały nowy klucz do wyjaśnienia mechanizmu działania przeciwbólowego akupunktury. Endorfiny uzyskane w 1975 roku z przysadki mózgowej, po wprowadzeniu do mózgu zwierząt doświadczalnych, okazały się aktywniejsze około 100 razy od morfiny. Endorfina, podobnie jak inne hormony podwzgórza, jest polipeptydem. Udało się ją wykazać nie tylko w mózgu i przysadce, ale także w nerkach, wątrobie, jelitach, pęcherzyku żółciowym i trzustce.

Badania wykazały, że bodźce wywołane nakłuwaniami i elektro-akupunkturą wyzwalają z przysadki mózgowej i śródmózgowia endorfinę, która przechodzi do płynu mózgowo-rdzeniowego i krwi, a następnie wraca do mózgu i wiąże się z określonymi receptorami. W ten sposób tłumi ona ból. Wykrycie endorfin i zjawisko uwalniania się tej substancji w ustroju pod wpływem nakłuwań stanowi doniosły krok na drodze prowadzącej do wyjaśnienia mechanizmu działania przeciwbólowego akupunktury.

Nie można również pominąć roli neuromediatorów, a mianowicie serotoniny, noradrenaliny, acetylocholiny i dopaminy w hamowaniu bólu. Wprawdzie badania doświadczalne i kliniczne wykonane przez szereg zespołów badawczych wykazały uaktywnienie się tych neuromediatorów pod wpływem nakłuwań, to jednak zagadnienie tłumienia bólu akupunkturą nie zostało rozstrzygnięte i wymaga dalszych jeszcze badań.

Reasumując wyżej przedstawione wywody dotyczące przypuszczalnych mechanizmów działania leczniczego i analgetycznego nakłuwań twierdzę, że zasadniczą rolę w leczeniu akupunkturą odgrywają zjawiska odruchowe, natomiast zagadnienie działania analgetycznego nakłuwań jest nadal otwarte.

ROZDZIAŁ VII

KANAŁY ENERGETYCZNE, ICH ODNOGI (KOLATERALE)

I PUNKTY AKUPUNKTURY

Chińska tradycyjna medycyna uważa kanały i ich odgałęzienia za drogi, którymi krąży energia życiowa Qi w obrębie ludzkiego ciała. Kanały te łączą wnętrze ludzkiego organizmu z jego powierzchnią, ściślej mówiąc narządy Zang-fu ze skórą i znajdującymi się na niej punktami biologicznie aktywnymi. Punkty są to odrębne twory, którymi czynnik energetyczny Qi płynący z narządów Zang-fu w głębi ciała przedostaje się na jego powierzchnię. Punkty biologicznie aktywne pozostają w ścisłej łączności za pośrednictwem kanałów z narządami wewnętrznymi, zmysłami oraz tkankami. Nakłuwania i przypieczki zastosowane na te punkty usprawniają krążenie energii życiowej Qi w narządach wewnętrznych i w ten sposób działają leczniczo.

1. Kanały energetyczne

Kanały energetyczne dzielimy na dwie grupy — na kanały główne i na kanały dodatkowe (tzw. extra) zwane cudownymi. Znamy 12 głównych kanałów i 8 kanałów dodatkowych. Odgałęzienia (kolatera-le) są to połączenia pomiędzy dwoma kanałami tworzącymi tzw. parę małżeńską.

Dwanaście głównych kanałów biegnie wzdłuż osi długiej ciała ludzkiego. Wśród nich 3 kanały typu Yang ręki biegną od dłoni do głowy, 3 kanały typu Yin ręki od klatki piersiowej do dłoni, 3 kanały typu Yang nóg biegną od głowy do stóp zaś 3 kanały typu Yin nóg kierują się od stóp do jamy brzusznej i klatki piersiowej. Z ośmiu kanałów dodatkowych największe znaczenie mają dwa, a mianowicie główny regulator przedni (Jenn Mo lub Ren) oraz główny regulator tylny (Tou Mo lub Du). Oba te kanały wyłaniają się na powierzchnię ciała na kroczu i biegną w linii środkowej ciała na jej powierzchni przedniej (Ren) lub tylnej (Du) kierując się do głowy.

Od pięciu tysięcy lat nauka o akupunkturze oparta jest nie tylko na teorii Yang-Yin i pięciu elementach, ale także na teorii kanałów energetycznych i ich odgałęzień.

Kanały (albo meridiany) główne dzielimy na dwie grupy Yang i Yin. Pierwsze łączą się z narządami wewnętrznymi typu Yang, tj. z narządami Fu, zaś drugie z narządami typu Yin a więc organami Zang. W kanałach głównych energia Qi płynie nieprzerwanie w jednym kierunku i w ściśle określonym rytmie. Wszystkie kanały główne łączą się ze sobą i tworzą zamknięty obwód. Jest on zapoczątkowany przez meridian pęcherzyka żółciowego, który łączy się z meridianem wątroby, a ten z kolei z meridianem płuca. Dalszymi ogniwami tego łańcucha są: jelito grube, żołądek, śledziona i trzustka, serce, jelito cienkie, pęcherz moczowy, nerki, osierdzie i potrójny ogrzewacz (rycina 19). Energia życiowa Qi przepływa wzdłuż wszystkich tych meridianów wielokrotnie w ciągu doby. Niezależnie od ciągłego przepływu średniej fali, raz na dobę płynie wysoka fala, która utrzymuje się przez 2 godziny w każdym z tych kanałów. W tym okresie kanały te wykazują zwiększoną aktywność. Dzięki temu zjawisku zgodnie z tak zwanym zegarem energetycznym kanał pęcherzyka żółciowego jest szczególnie aktywny w godzinach od 23°° do l⁰⁰, wątroby od l⁰⁰ do 3°°, płuca od 3°° do 5°° godziny, jelita grubego od 5°° do 7°°, żołądka od godziny 7°° do 9°°, śledziony i trzustki od 9°° do 11⁰⁰, serca od 11⁰⁰ do 13°°, jelita cienkiego od godziny 13°° do 15°°, pęcherza moczowego od godziny 15°° do 17°°, nerki od 17°° do 19°°, osierdzia od 19°° do 21⁰⁰ oraz potrójnego ogrzewacza od godziny 21°° do 23°° (rycina 20).

Wykazano, że nakłuwanie meridianu w okresie jego największej aktywności działa uspokajająco (sedatywnie), zaś w okresie następnych dwóch godzin pobudzająco (stymulujące).

Jak już mówiłem obok kanałów energetycznych głównych istnieją tak zwane kanały dodatkowe czyli cudowne. Są to kanały o szczególnych własnościach, których jednak nie zdołano jeszcze poznać dokładnie. Zdania badaczy na ten temat nie są zgodne. Jedni twierdzą, że meridiany cudowne są „puste" w warunkach codziennego życia, a dopiero w sytuacjach szczególnych, kiedy to meridiany główne są przeładowane energią Qi, spełniają rolę kanałów zapasowych odciążających kanały główne i przyjmujących od nich nadmiar energii Qi.

0x01 graphic

Rycina 19. Krążenie energii Qi wzdłuż meridianów w obwodzie zamkniętym. Jasne — me-ridiany typu Yang, ciemne — meridiany typu Yin. l — płuco, 2 — jelito grube, 3 — żołądek, 4 — śledziona, 5 — serce, 6 — jelito cienkie, 7 — pęcherz moczowy, 8 — nerka, 9 — osierdzie, 10 — potrójny ogrzewacz, 11 — woreczek żółciowy, 12 — wątroba.

0x01 graphic

Rycina 20. Chiński zegar energetyczny. Godziny maksymalnej aktywności poszczególnych meridianów i narządów. Jasne — meridiany typu Yang, ciemne — meridiany typu Yin. l — płuco, 2 — jelito grube, 3 — żołądek, 4 — śledziona, 5 — serce, 6 — jelito cienkie, 7 — pęcherz moczowy, 8 — nerka, 9 — osierdzie, 10 — potrójny ogrzewacz, 11 — woreczek żółciowy, 12 — wątroba.

Wówczas po nakłuciu tak zwanych punktów kardynalnych, tj. woreczka żółciowego 41, śledziony i trzustki 4, nerki 6, pęcherza moczowego 62, płuca 7, jelita cienkiego 3, osierdzia 6 oraz potrójnego ogrzewacza 5 — energia Qi z kanałów głównych spływa do meridianów cudownych. Natomiast inni badacze twierdzą, że w meridianach cudownych zmagazynowana jest energia Qi wyłączona z cyrkulacji. Nakłucie punktów kardynalnych uwalnia tę energię zapasową Qi i skierowuje ją do meridianów głównych. Niezależnie od słuszności tych twierdzeń mamy prawo sądzić, że meridiany cudowne odgrywają ważną rolę w dystrybucji energii Qi.

Rola poszczególnych głównych kanałów energetycznych

Każdy z głównych kanałów energetycznych odznacza się odrębnymi własnościami, które wyszczególniam poniżej:

— Meridian serca działa przede wszystkim na psychikę;

— Meridian osierdzia wzmacnia i równocześnie uspokaja serce i czynność krążenia;

— Meridian żołądka usprawnia układ narządów trawienia oraz działa kojąco na psychikę;

— Meridian pęcherzyka żółciowego działa rozkurczowo na mięśnie oraz uspokaja psychikę;

— Meridian śledziony i trzustki reguluje trawienie, uspokaja psychikę, usprawnia tkankę łączną;

— Meridian wątroby usprawnia czynność wątroby, poprawia czynność wątroby, reguluje procesy przemiany materii i pobudza proces asymilacji i odbudowy tkanek;

— Meridian jelita grubego usprawnia czynności śluzówek i odtruwa ustrój;

— Meridian jelita cienkiego poprawia stan błon śluzowych oraz działa przeciwskurczowo na mięśnie gładkie;

— Meridian nerki usprawnia i reguluje czynność nerek i nadnerczy, odtruwa ustrój i dodaje energii;

— Meridian pęcherza moczowego odtruwa i oczyszcza ustrój;

— Meridian płuc usprawnia czynność narządu oddechowego;

— Meridian „Potrójny Ogrzewacz" usprawnia czynność narządów oddechowego, trawienia i moczopłciowego;

— Meridiany cudowne Jenn Mo (Ren czyli Główny Regulator Przedni) i Tou Mo (Du czyli Główny Regulator Tylny) stanowią rezerwuary energii odziedziczonej. Jenn Mo w odcinku dolnym oddziałuje na czynność narządów płciowych i trawienia, a w odcinku górnym na czynność narządu oddechowego i serca. Tou Mo w dolnym odcinku działa przede wszystkim na narząd moczopłciowy, a w górnym przede wszystkim na psychikę;

— Meridian cudowny Chong zawiaduje energią Qi całego ciała;

— Meridian Dai, tj. opasujący, łączy kanały typu Yin i Yang;

— Meridian Yangchiao uczynnią meridiany typu Yang;

— Meridian Yinchiao uczynnią meridiany typu Yin;

— Meridian Yangwei uspokaja czynność meridianów typu Yang;

— Meridian Yinwei uspokaja czynność meridianów typu Yang.

Fascynującą i dotąd nie wyjaśnioną sprawą jest całkowita zgodność dawnych atlasów akupunktury sprzed kilkunastu wieków z aktualnymi wykresami wykonanymi na podstawie wyników pomiarów przewodności elektrycznej skóry i badań izotopowych.

Jakkolwiek meridiany są podstawą nauki o akupunkturze i żaden Chińczyk nie ośmiela się kwestionować ich istnienia, to wśród lekarzy europejskich wykonujących nakłuwania nie brak sceptyków odrzucających tego rodzaju twierdzenie, gdyż badania anatomiczne nie wykazują żadnego tworu, który mógłby odpowiadać meridianom. Uważają oni, że są to tylko umowne linie łączące punkty akupunktury przynależne do tego samego narządu. Nauka o akupunkturze dysponuje jednak silnymi kontrargumentami, wykazującymi bezpodstawność tego rodzaju twierdzeń. Jednym z tych kontrargumentów jest rozchodzenie się doznań czuciowych występujących po nakłuciu punktu akupunktury (najczęściej w postaci łagodnego rażenia prądem) wzdłuż nakłutego meridianu. Zjawisko takie widuje niemal codziennie każdy akupunkturzysta. Nakłucie punktu w obrębie głowy na jednym z głównych meridianów niejednokrotnie wywołuje powstanie tego rodzaju odczynu, który niemal błyskawicznie przemieszcza się wzdłuż przebiegu tego meridianu do palców dłoni lub stopy. Analiza wyników badań wykonanych na ogromnym materiale klinicznym (u 63228 osób) w latach 1972-1979 w 20 prowincjach Chińskiej Republiki Ludowej wykazała występowanie tego zjawiska u 12% badanych. Jakkolwiek istota jego nie została dotychczas w pełni wyjaśniona, to jednak ma ona ogromne znaczenie potwierdzające istnienie meridianów.

Dalszym argumentem przemawiającym za tą tezą jest zjawisko występowania u chorych bólów typu Unijnego zwłaszcza w kończynach i na głowie. Takie bóle linijne w obrębie kończyn górnych i dolnych dobrze znane są reumatologom, którzy najczęściej w tych przypadkach rozpoznają bóle korzonkowe. Tymczasem staranne prześledzenie przez lekarza toru bólu prowadzi do stwierdzenia faktu nakładania się tego toru na krótszy lub dłuższy odcinek jednego z meridianów. Dla akupunkturzysty jest to objaw zablokowania całego lub tylko pewnego odcinka kanału energetycznego, które to zjawisko niektórzy autorzy niezbyt trafnie określają jako „meridianitis". Dalszych dowodów na istnienie meridianów dostarczyły badania wykonane przez zastosowanie izotopów wprowadzonych do punktów biologicznie aktywnych w części początkowej meridianu, które jak to wykazały pomiary wykonane licznikiem Geigera Mullera przemieszczały się dokładnie wzdłuż meridianu aż do jego odcinka końcowego. Badania takie wykonali między innymi Rumuni Dumitrescu i Ba-gu Virgiliu oraz francuski akupunkturzysta z Paryża dr Darras.

Również japoński badacz Nakatani, badając elektroprzewodność skóry, stwierdził wyraźne podwyższenie jej w punktach akupunktury, a także już w nieco mniejszym stopniu w obrębie linii łączących te punkty, czyli meridianów, które nazwał liniami wzmożonej elektro-przewodności czyli Ryodoraku.

2. Punkty akupunktury

Na powierzchni powłok ciała rozmieszczone są punkty akupunktury, tj. punkty biologicznie aktywne, które odznaczają się szczególnymi właściwościami. Część tych punktów w stanach chorobowych staje się nadwrażliwa, bolesna. Po zlikwidowaniu choroby nadwrażliwość tych punktów ustępuje. Dawniejsi lekarze interesowali się przede wszystkim tymi bolesnymi punktami w myśl starej zasady „nakłuwaj tam gdzie boli". Punkty akupunktury różnie są nazywane, mówi się o punktach życiowych, punktach chińskich czy o biologicznie aktywnych punktach skóry. Punkty akupunktury dzielimy na trzy kategorie:

I. Punkty 14 kanałów (tj. 12 głównych i 2 cudownych Jenn Mo i Tou Mo);

II. Punkty dodatkowe (extra);

III. Punkty Ashi, szczególnie bolesne i

IV. Punkty aurikularne.

Ad I. Większość punktów związana jest z 14 kanałami. Jest ich dużo, jednak w podręcznikach chińskich najczęściej wymienia się tylko 361 takich punktów. Punkty umiejscowione na 12 głównych meridianach, w miejscach symetrycznych, po obu stronach ciała można podzielić w zależności od ich właściwości na kilka grup:

1) Punkty tonizujące,

2) Punkty uspokajające (sedatywne),

3) Punkty źródłowe,

4) Punkty Luo lub Lo (przepustowe),

5) Punkty Xi (kluczowe),

6) Punkty zgodności przedniej (alarmowe),

7) Punkty zgodności tylnej,

8) Punkty kardynalne,

9) Punkty układowe tzw. mistrzowskie,

10) Punkty dolnego morza (punkty kończyny dolnej zarządzające narządami Fu),

11) Punkty Shu (antyczne),

12) Punkty spotkania.

Ad II. Punkty dodatkowe (extra) są to punkty mające określoną lokalizację, jednakże nie mające żadnego związku z meridianami. Punktów dodatkowych znamy wiele, jednak w praktyce codziennej wykorzystujemy około 50.

Ad III. Punkty Ashi są to punkty ogromnej wrażliwości i bolesności. Mogą one występować w różnych miejscach powłok ciała. Akupunkturzyści europejscy i USA używają także innej nazwy, a mianowicie punktów spustowych. Świadczą one o istnieniu ogniska patologicznego w ustroju. Nakłuwanie tych punktów prowadzi do wyciszania, a nawet zlikwidowania takich ognisk.

Ad IV. Punkty aurikularne — punkty biologicznie aktywne na małżowinach usznych.

Struktura morfologiczna punktów akupunktury

Drobiazgowe badania w tym kierunku wykonał wiedeński badacz Kellner i opublikował je w 1966 roku. Specjalną sztancą o średnicy około 5 mm pobrał on od zmarłych (w 2 godziny po śmierci) próbki skóry w 24 miejscach odpowiadających najważniejszym punktom akupunktury. Z wycinków tych sporządził on około 12 000 preparatów histologicznych i starannie je przebadał. W punktach akupunktury znalazł on wyraźnie większą liczbę zakończeń nerwowych typu Meissnera i Krauzego, aniżeli w preparatach kontrolnych. Kellner udowodnił, że punkty akupunktury są bogaciej unerwione, aniżeli ich otoczenie. Podobne badania wykonał E. Novotny z Brna. W licznych preparatach sporządzonych ze skóry w miejscach odpowiadających punktom akupunktury wykazał on zakończenia nerwowe typu Krauzego, Golgi-Mansona, Meissnera, Ruffiniego i Vater-Paccinie-go, które odbierają różnego rodzaju podrażnienia (dotyk, zimno, ciepło, ucisk głęboki i ból).

Właściwości bioelektryczne punktów akupunktury

W dniu dzisiejszym zjawisko wytwarzania elektryczności przez każdą żywą komórkę jest uważane za pewnik. Wiadomo, że na powierzchni skóry istnieje słabe pole elektrostatyczne. W obrębie meridianów zachodzi zjawisko kondensacji tego pola, potwierdzone badaniami magnetograficznymi, wykonanymi w różnych miejscach powierzchni ciała. Co się tyczy punktów akupunktury, to badania licznych uczonych wykazały 3 podstawowe właściowści bioelektryczne związane z oporem elektrycznym oraz pojemnością i napięciem (potencjałem). Opór elektryczny punktów akupunktury mierzony zarówno prądem zmiennym jak i stałym w kiloohrnach jest znacznie niższy od oporu otaczającej skóry. W punktach akupunktury opór elektryczny waha się od 20 do 250 kiloohmów, podczas gdy opór otaczającej skóry przekracza 300 kiloohmów. Pojemność elektryczna punktów akupunktury, mierzona prądem zmiennym jest natomiast wyższa aniżeli w bezpośrednim ich sąsiedztwie i zazwyczaj wynosi od 0,02 do 0,5 mikrofarada, podczas gdy w otoczeniu nie przekracza 0,01 mikrofarada.

Co się tyczy napięcia (potencjału), to różnica pomiędzy punktem akupunktury a otoczeniem waha się od 2 do 60 mV (miliwoltów). W stanach patologicznych podane wyżej wartości ulegają zmianie. Otto Bergsman z Sanatorium Chorób Płuc w Grebming w Austrii wykazał wyraźną różnicę w wartościach potencjału, natężenia i oporu elektrycznego mierzonych na skórze ponad zdrowym i chorym płucem. Badacz radziecki B.I. Adamenko (1969 r.) udowodnił, że wielkość punktu akupunktury w znaczeniu funkcjonalnym zmienia się zależnie od aktywności mózgu. W czasie snu, kiedy to czynność kory mózgowej jest zahamowana, średnica punktu akupunktury nie przekracza l mm, natomiast po przebudzeniu średnica ta wzrasta niekiedy nawet do l cm. Powierzchnia tych punktów w stanach emocjonalnego napięcia ulega dalszemu powiększeniu.

Klasyfikacja punktów akupunktury zależnie od ich właściwości

Na każdym z dwunastu południków głównych usytuowanych jest pięć punktów o dużym znaczeniu terapeutycznym: punkt wzmacniający (tonizujący), uspokajający (sedatywny), źródłowy, Lo, zwany też Luo (przepustowy) i Xi (kluczowy).

1. Punkty tonizujące

Są to punkty, których podrażnienie powoduje uaktywnienie związanego z nimi południka (meridianu), a także pobudzenie czynności jednoimiennego narządu. Dodaje ono energii Qi i zwiększa przewodność elektryczną południka. Punkty te nakłuwa się przy niedoborze energetycznym związanych z nimi południków.

/. Punkty tonizujące na meridianach typu Yin

Meridian płuca — nr 9 (Taiyuan)

Meridian osierdzia — nr 9 (Zhongchong)

Meridian serca — nr 9 (Shaochong)

Meridian wątroby — nr 8 (Ququan)

Meridian śledziony i trzustki — nr 2 (Dadu)

Meridian nerki — nr 7 (Fuliu)

II. Punkty tonizujące na meridianach typu Yang

Meridian jelita grubego — nr 11 (Quchi)

Meridian potrójnego ogrzewacza nr 3 (Zhongzhu)

Meridian jelita cienkiego — nr 3 (Houxi)

Meridian żołądka — nr 41 (Jiexi)

Meridian woreczka żółciowego — nr 43 (Xiaxi)

Meridian pęcherza moczowego — nr 67 (Zhiyin)

2. Punkty uspokajające (sedatywne)

Nakłucie tych punktów działa rozpraszające na energię Qi związanego z nimi meridianu, zwalnia krążenie tej energii i zmniejsza przewodność elektryczną południka.

/. Punkty uspokajające na meridianach typu Yang

Meridian jelita grubego — nr 2 (Erjian)

Meridian potrójnego ogrzewacza — nr 10 (Tianjing)

Meridian jelita cienkiego — nr 8 (Kiachai)

Meridian żołądka — nr 45 (Lidui)

Meridian woreczka żółciowego — nr 38 (Yangfu)

Meridian pęcherza moczowego — nr 65 (Shugu)

//. Punkty uspokajające na meridianach typu Yin

Meridian płuca — nr 5 (Chize)

Meridian osierdzia — nr 7 (Daling)

Meridian serca — nr 7 (Shenmen)

Meridian wątroby — nr 2 (Xingjian)

Meridian śledziony i trzustki — nr 5 (Shangąiu)

Meridian nerki — nr 2 (Rangu)

3. Punkty źródłowe

Są to miejsca nagromadzenia energii Qi, przypominające kondensator magazynujący energię. Niektórzy nazywają te punkty korzeniami. Punkty źródłowe wspomagają działanie zarówno punktów toni-zujących jak i uspokajających, są to więc punkty ambiwalentne. Punkty źródłowe umiejscowione są na obwodowych odcinkach meridianów. Na meridianach typu Yang są to czwarte punkty, a na meridianach typu Yin trzecie punkty licząc od końca południka.

I. Punkty źródłowe na meridianach typu Yang

Meridian jelita grubego — nr 4 (Hegu)

Meridian potrójnego ogrzewacza — nr 4 (Yangchi)

Meridian jelita cienkiego — nr 4 (Wangu)

Meridian żołądka — nr 42 (Chongyang)

Meridian woreczka żółciowego — nr 40 (Qiuxu)

Meridian pęcherza moczowego — nr 64 (Jinggu)

II. Punkty źródłowe na meridianach typu Yin

Meridian płuca — nr 9 (Taiyuan)

Meridian osierdzia — nr 7 (Daling)

Meridian serca — nr 7 (Shenmen)

Meridian śledziony i trzustki — nr 3 (Taibai)

Meridian wątroby — nr 3 (Taichong)

Meridian nerki — nr 3 (Taixi)

4. Punkty Lo zwane również Luo (przepustowe, łączące)

Każdy z dwunastu głównych kanałów wyposażony jest w krótką odnogę biegnącą do drugiego kanału pozostającego z nim w parze małżeńskiej. Punkt, w którym kanał ten odchodzi od kanału głównego, nosi nazwę Lo lub Luo. Odgrywa on rolę wentyla czy też kranu, po otwarciu którego część energii Qi (tylko wtedy kiedy kanał ma ją w nadmiarze) spływa do związanego z nim drugiego kanału aż do momentu wyrównania poziomu energetycznego w obu tych kanałach. Meridian śledziony i trzustki posiada dwa punkty Lo w punkcie nr 4 (Gongsun) oraz w punkcie nr 21 (Dabao). Ten ostatni jest punktem szczególnym i nosi nazwę „Wielkiego Lo". Według dawnych źródeł chińskich punkt ten ma łączyć się siecią kanalików z wszystkimi meridianami po tej samej stronie ciała i dlatego uważany jest za ważny wentyl wyrównujący zakłócenia energetyczne wszystkich głównych meridianów. Dlatego też nakłucie punktu Dabao może sprowadzić zadziwiająco szybką poprawę kliniczną, która jednakże może być poprzedzona zapaścią. Dlatego punkt ten nakłuwa się dopiero po wyczerpaniu innych możliwości.

Ze względu na to, że dwa kanały cudowne Jenn Mo (Główny Regulator Przedni) oraz Tou Mo (Główny Regulator Tylny) również posiadają punkty Lo (Jenn Mo punkt 15 tj. Jiuwei i Tou Mo punkt l tj. Changqiang) łączna liczba punktów Lo wynosi 15. Tradycyjna medycyna chińska zna ponadto cztery punkty Lo grupowe. Dwa z tych punktów są umiejscowione na kończynach górnych a dwa pozostałe na kończynach dolnych. Każdy z nich zaopatruje trzy meridiany typu Yang lub Yin w obrębie kończyny górnej lub dolnej. Są to:

Woreczek żółciowy 39 (Xuanzhong).

Potrójny ogrzewacz 8 (Sanyangluo),

Osierdzie 5 (Jianschi),

Śledziona-trzustka 6 (Sanyinjiao),

Nakłucie punktu grupowego pozwala wyrównać poziom (zasób) energii Qi pomiędzy meridianami typu Yang i Yin danej kończyny.

I. Punkty Lo na meridianach typu Yang

Meridian jelita grubego nr 6 (Pianli)

Meridian potrójnego ogrzewacza nr 5 (Waiguan)

Meridian jelita cienkiego nr 7 (Zhizheng)

Meridian żołądka nr 40 (Fenglong)

Meridian woreczka żółciowego nr 37 (Guangming)

Meridian pęcherza moczowego nr 58 (Feiyang)

//. Punkty Lo na meridianach typu Yin

Meridian płuca nr 7 (Lieque)

Meridian osierdzia nr 6 (Neiquan)

Meridian serca nr 5 (Tongli)

Meridian śledziony i trzustki nr 4 (Gongsun)

Meridian wątroby nr 5 (Ligou)

Meridian nerki nr 4 (Dazhong)

5. Punkty Xi (kluczowe)

Punkty Xi czyli kluczowe gromadzą więcej energii Qi aniżeli pozostałe punkty meridianów za wyjątkiem punktów źródłowych. Są to małe magazyny energii Qi. Nakłucie tych punktów wyzwala energię Qi, która ożywia i uczynnią związany z nim meridian. Dla celów terapeutycznych korzystamy z tego punktu wtedy, kiedy meridian jest „zablokowany", to znaczy, że krążenie energii Qi jest zwolnione albo zniesione w wyniku zadziałania czynników chorobotwórczych. Główne wskazania do nakłuwania punktów kluczowych stanowią schorzenia o przebiegu ostrym oraz stany bólowe w obrębie jednego meridianu i powiązanego z nim narządu.

Znamy 16 punktów Xi. Każdy z 12 meridianów klasycznych ma po jednym punkcie kluczowym, a nadto można je znaleźć na czterech meridianach cudownych, a mianowicie Yinwei, Yangwei, Yingiao i Yangqiac.

/. Punkty kluczowe na meridianach typu Yang

Meridian jelita grubego — nr 7 (Wenliu)

Meridian potrójnego ogrzewacza — nr 7 (Huizong)

Meridian jelita cienkiego — nr 6 (Yanglao)

Meridian żołądka — nr 34 (Liangąiu)

Meridian woreczka żółciowego — nr 36 (Waiąiu)

Meridian pęcherza moczowego — nr 63 (Jinmen)

//. Punkty kluczowe na meridianach typu Yin

Meridian płuca — nr 6 (Kongzui) Meridian osierdzia — nr 4 (Ximen) Meridian serca — nr 6 (Yinxi) Meridian śledziony i trzustki — nr 8 (Diji) Meridian wątroby — nr 6 (Zhongdu) Meridian nerki — nr 5 (Shuiquan)

///. Punkty kluczowe na meridianach cudownych

Meridian Yanqiao — punkt pęcherz moczowy nr 59 (Fuyang) Meridian Yangwei — punkt woreczek żółciowy 35 (Yangjiao) Meridian Yingiao — punkt nerka 8 (Jiaoxin) Meridian Yinwei — punkt nerka 9 (Zhubin)

6. Punkty zgodności przedniej (alarmowe)

Punkty te w liczbie dwunastu rozmieszczone są na przedniej i bocznej powierzchni klatki piersiowej i brzucha. Każdy z tych punktów jest związany drogami nerwowymi z określonym narządem wewnętrznym. W wypadku zakłócenia czynności albo choroby tego narządu punkt ten staje się wrażliwy a nawet wyraźnie bolesny. Powyższe zjawisko wywołane jest odruchem trzewno-skórnym. Punkty zgodności przedniej (alarmowe) podobnie zresztą jak punkty zgodności tylnej mają znaczenie i diagnostyczne i terapeutyczne. Nakłuwając tkliwe punkty alarmowe uzyskuje się na drodze odruchu skórno-trzewnego poprawę czynności chorego narządu.

/. Punkty zgodności przedniej (alarmowe) narządów typu Yang

Punkt alarmowy jelita grubego — punkt nr 25 (Tianshu) na meridianie żołądka.

Punkt alarmowy potrójnego ogrzewacza — punkt nr 5 (Shimen) na meridianie głównego regulatora przedniego.

Punkt alarmowy jelita cienkiego — punkt nr 4 (Guanyuan) na meridianie głównego regulatora przedniego.

Punkt alarmowy żołądka — punkt nr 12 (Zhongwan) na meridianie głównego regulatora przedniego.

Punkt alarmowy woreczka żółciowego — punkt nr 24 (Riyue) na meridianie woreczka żółciowego.

Punkt alarmowy pęcherza moczowego — punkt nr 3 (Zhongji) na meridianie głównego regulatora przedniego.

//. Punkty zgodności przedniej (alarmowe) narządów typu Yin

Punkt alarmowy płuca — punkt nr l (Zhongfu) na meridianie płuca. Punkt alarmowy osierdzia — punkt nr 17 (Shanzhong) na meridianie głównego regulatora przedniego.

Punkt alarmowy serca — punkt nr 14 (Juque) na meridianie głównego regulatora przedniego.

Punkt alarmowy wątroby — punkt nr 14 (Qimen) na meridianie wątroby.

Punkt alarmowy śledziony i trzustki — punkt nr 13 (Zhangmen) na meridianie wątroby.

Punkt alarmowy nerki — punkt nr 25 (Jingmen) na meridianie woreczka żółciowego.

7. Punkty zgodności tylnej

Wszystko co podałem wyżej o punktach zgodności przedniej (alarmowych) dotyczy również punktów zgodności tylnej. Punkty te rozmieszczone są na tylnej powierzchni klatki piersiowej w pobliżu i wzdłuż kręgosłupa na gałęzi przyśrodkowej meridianu pęcherza moczowego. Znamy dwanaście punktów zgodności tylnej, z których każdy odpowiada jednemu narządowi. Dwa z tych punktów związane są nadto z narządami zmysłowymi. Jest to punkt pęcherza moczowego 18 (Ganshu) powiązany z narządem wzroku oraz punkt pęcherza moczowego nr 23 (Shenshu) oddziaływający na narząd słuchu.

/. Punkty zgodności tylnej narządów typu Yang

Punkt zgodności tylnej jelita grubego — punkt nr 25 (Dachangshu) na meridianie pęcherza moczowego.

Punkt zgodności tylnej potrójnego ogrzewacza — punkt nr 22 (Sanjiaoshu) na meridianie pęcherza moczowego.

Punkt zgodności tylnej jelita cienkiego — punkt nr 27 (Xiaochang- shu) na meridianie pęcherza moczowego.

Punkt zgodności tylnej żołądka — punkt nr 21 (Weishu) na meridianie pęcherza moczowego.

Punkt zgodności tylnej woreczka żółciowego — punkt nr 19 (Dans- hu) na meridianie woreczka żółciowego.

Punkt zgodności tylnej pęcherza moczowego — punkt nr 28 (Pang- guanshu) na meridianie pęcherza moczowego.

//. Punkty zgodności tylnej narządów typu Yin

Punkt zgodności tylnej płuc — punkt nr 13 (Feishu) na meridianie pęcherza moczowego.

Punkt zgodności tylnej osierdzia — punkt nr 14 (Jucyinshu) na meridianie pęcherza moczowego.

Punkt zgodności tylnej serca — punkt nr 15 (Xiushu) na meridianie pęcherza moczowego.

Punkt zgodności tylnej wątroby — punkt nr 18 (Ganshu) na meridianie pęcherza moczowego.

Punkt zgodności tylnej śledziony i trzustki — punkt nr 20 (Pishu) na meridianie pęcherza moczowego.

Punkt zgodności tylnej nerek — punkt nr 23 (Shenshu) na meridianie pęcherza moczowego.

8. Punkty kardynalne

Punkty kardynalne stanowią wentyle łączące meridiany cudowne z meridianami głównymi. W wypadku nadmiaru energii Qi w meridianach głównych, co prowadzi do zakłócenia czynności zaopatrywanych przez nie narządów, nakłucie właściwego punktu kardynalnego pozwala odprowadzić część tej energii do jednego z meridianów cudownych, który w tym wypadku odgrywa rolę kanału awaryjnego. W sytuacji odwrotnej, a mianowicie przy niedoborze znacznego stopnia energii Qi w jednym lub paru meridianach głównych, nakłucie odpowiedniego punktu kardynalnego lub punktów kardynalnych umożliwia wykorzystanie energii zmagazynowanej i drzemiącej bezużytecznie w meridianach cudownych i dzięki temu sprowadza uaktywnienie niesprawnych południków. Liczba punktów kardynalnych pokrywa się z liczbą kanałów cudownych, których znamy osiem.

Wykaz punktów kardynalnych

1. Śledziona z trzustką nr 4 (Gongsun). Punkt ten łączy meridian śledziony i trzustki z meridianem cudownym Chong.

2. Osierdzie nr 6 (Neiguan). Punkt ten łączy meridiany osierdzia i cudowny Yinwei.

3. Jelito cienkie nr 3 (Houxi). Punkt ten łączy meridian jelita cienkiego i główny regulator tylny (Tou Mo).

4. Pęcherz moczowy nr 62 (Shenmai). Punkt ten łączy meridian pęcherza moczowego i cudowny Yangchiao.

5. Potrójny ogrzewacz nr 5 (Waiguan). Punkt ten łączy meridiany potrójnego ogrzewacza i cudowny Yangwei.

6. Woreczek żółciowy nr 41 (Linąi). Punkt ten łączy meridiany woreczka żółciowego i cudowny Dai Mai (tj. opasujący).

7. Płuco nr 7 (Lieąue). Punkt ten łączy meridian płuca i główny regulator przedni.

8. Nerka nr 6 (Zhaohai). Punkt ten łączy meridiany nerki i cudowny Yinchiao.

9. Punkty zawiadujące układami, tzw. mistrzowskie

Są to punkty wpływające na czynność określonych narządów lub tkanek i usprawniające ich czynność. Punktów takich znamy osiem:

1. Wątroba nr 13 (Zhangmen). Zawiaduje on czynnością narządów miąższowych litych (typu Zang), a więc wątroby, serca, śledziony, nerki, osierdzia i płuc, które mając utkanie puszyste stanowią wyjątek.

2. Główny regulator przedni nr 12 (Zhongwan). Zawiaduje on czynnością narządów zwanych pustymi (typu Fu), a więc żołądka, jelita cienkiego, jelita grubego, woreczka żółciowego i pęcherza moczowego.

3. Główny regulator przedni nr 17 (Shanzhong). Zawiaduje on energią Qi narządu oddechowego.

4. Pęcherz moczowy nr 17 (Geshu). Zawiaduje on układem krwiotwórczym.

5. Woreczek żółciowy nr 34 (Yanglinąuan). Zawiaduje on mięśniami, ścięgnami i więzadłami.

6. Płuco nr 9 (Taiyuan). Zawiaduje on tętnem i krążeniem w naczyniach obwodowych.

7. Pęcherz moczowy nr 11 (Dashu). Zawiaduje on układem kostnym.

8. Woreczek żółciowy nr 39 (Xuanzhong). Zawiaduje on czynnością szpiku kostnego, mózgu i rdzenia kręgowego.

10. Punkty dolnego morza (punkty dolne zarządzające narządami Fu)

Dawni chińscy lekarze zauważyli, że pewne punkty w meridianach typu Yang na podudziu wywierają szczególnie korzystny wpływ na czynność narządów zwanych pustymi (typu Fu), a mianowicie żołądka, jelita grubego, jelita cienkiego, woreczka żółciowego, pęche-rza moczowego oraz na czynność potrójnego ogrzewacza. Punktów takich znamy sześć, a mianowicie:

1. Żołądek 36 (Zusanli). Punkt ten zawiaduje czynnością żołądka.

2. Żołądek 37 (Shangjuxu). Zawiaduje on czynnością jelita grubego.

3. Żołądek 39 (Xiajuxu). Punkt ten reguluje czynność jelita cienkiego.

4. Woreczek żółciowy 34 (Yanglinquan). Wpływa on regulujące na czynność woreczka żółciowego.

5. Pęcherz moczowy 40 (Weizhong). Zawiaduje on czynnością pęcherza moczowego.

6. Pęcherz moczowy 39 (Weiyang). Reguluje on czynność potrójnego ogrzewacza.

11. Punkty Shu (antyczne)

Na każdym z dwunastu głównych meridianów na przedramionach i podudziach rozmieszczonych jest 5 szczególnych punktów o ściśle określonym działaniu terapeutycznym.

Moc energetyczna tych punktów rośnie idąc od obwodu w kierunku łokcia i kolana, podobnie jak rzeka potężnieje płynąc od źródła do morza lub do jeziora. Najbardziej dystalnie* położony punkt uważa się w przenośni za źródło albo studnię, następny punkt za strumyk, trzeci z kolei za strumień, czwarty za rzekę a ostatni za morze lub jezioro.

I punkt (Ting) — studnia, źródełko

II punkt (Iong) — strumyczek

III punkt (Iu) — strumień

IV punkt (King) — rzeka

V punkt (Ro) — morze Punkty Ting i Iong (źródełko i strumyczek) umiejscowione są na palcach nóg i rąk. Punkty Iu na meridianach Yin pokrywają się z punktami źródłowymi a na meridianach Yang nakładają się na czwarty punkt idąc od obwodu. Punkty King rozmieszczone są rozmaicie zależnie od meridianu, zaś punkty Ro umiejscowione są w okolicy łokcia lub kolana. Zazwyczaj punkty Ting (źródełko) nakłuwa się w pobudzeniu psychicznym. Nakłucie tego punktu ma powodować napływanie energii Qi z głowy i tułowia ku dłoniom i stopom. Punkty Iong (strumyczek) nakłuwa się w chorobach gorączkowych. Nakłucie tego punktu przyspiesza krążenie energii Qi. Punkty Iu (strumień) stymuluje się głównie w chorobach pochodzenia gośćcowego. Wskazanie do nakłucia punktów King (rzeka) stanowią choroby krtani, gardła i oskrzeli (dychawica oskrzelowa). Nakłucie tego punktu mobilizuje energię obronną (Wei Qi). Punkty Ro (morze) nakłuwa się w chorobach żołądka, jelit i pozostałych narządów zwanych pustymi.

Wykaz punktów Shu

* dystalnie — określenie kierunku od środka ciała na zewnątrz.

0x01 graphic

12. Punkty spotkania

Meridiany mogą w pewnych punktach schodzić się a nawet krzyżować. W punktach kardynalnych łączą się meridiany główne z meridianami cudownymi. Punkty zawiadujące układami narządów na meridianach wątroby, woreczka żółciowego, pęcherza moczowego, płuca i głównego regulatora przedniego łączą te południki z meridianami drugiego rzędu biegnącymi do narządów typu Zang i Fu do płuc, układu kostnego, układu krwiotwórczego, szpiku kostnego, mózgu i rdzenia kręgowego. Nakłucie punktów skrzyżowania wywiera wpływ pobudzający lub uspokajający na narządy i układy zaopatrywane przez krzyżujące się ze sobą meridiany. Spośród licznych skrzyżowań meridianów podam tylko kilka najważniejszych. W punkcie śledziona-trzustka 6 (Sanyinjiao) krzyżują się trzy meridiany śledziony, wątroby i trzustki.

W punkcie główny regulator tylny 20 (Baihui) spotyka się ze sobą sześć meridianów (główny regulator tylny, wątroba, jelito cienkie, woreczek żółciowy, pęcherz moczowy i żołądek) a nadto liczne gałązki biegnące z różnych narządów. Z tego właśnie powodu punkt ten nazywa się miejscem stu spotkań.

W punkcie nr 14 na głównym regulatorze tylnym (Dazhui) spotykają się wszystkie meridiany typu Yang.

W punkcie woreczek żółciowy 30 (Huantiao) spotykają się dwa meridiany: woreczka żółciowego i pęcherza moczowego. W punkcie 26 na głównym regulatorze przednim spotyka się ten południk z kanałem jelita grubego.

W punkcie żołądek 8 (Touwei) zbiegają się 3 meridiany, tj. żołądka, woreczka żółciowego i Yang-wei.

W punkcie woreczek żółciowy 21 (Jianjing) spotykają się cztery meridiany: żołądka, woreczka żółciowego, potrójnego ogrzewacza i Yang-wei.

ROZDZIAŁ VIII

TOPOGRAFIA 12 GŁÓWNYCH MERIDIANÓW ORAZ NAJWAŻNIEJSZYCH MERIDIANÓW CUDOWNYCH I PUNKTÓW Z NIMI ZWIĄZANYCH. WŁAŚCIWOŚCI TERAPEUTYCZNE NAJWAŻNIEJSZYCH PUNKTÓW AKUPUNKTURY

Warunkiem opanowania zasad wykonywania akupunktury jest biegła znajomość topografii meridianów i punktów biologicznie aktywnych z nimi związanych.

Przebiegu meridianów i umiejscowienia poszczególnych punktów biologicznie aktywnych można nauczyć się zarówno z tablic anatomicznych, opracowanych przez uczonych chińskich, jak i też z modeli (fantomów) ciała ludzkiego z tworzywa sztucznego z naniesionymi południkami oraz punktami. Te ostatnie jako trójwymiarowe są niezastąpione, gdyż pozwalają na dokładne prześledzenie przebiegu meridianów oraz układu przestrzennego wszystkich kanałów energetycznych i ich wzajemnego stosunku.

Ryciny 21, 22, 23 przedstawiają modele (manekiny) człowieka naturalnej wielkości z naniesionymi meridianami i punktami aktywnymi biologicznie widziane od przodu, od tyłu i z profilu. Modele te służą do nauki lekarzom uczestniczącym w kursach akupunktury organizowanych przez Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego.

0x01 graphic

Rycina 21. Model człowieka naturalnej wielkości z naniesionymi meridianami widziany od przodu.

0x01 graphic

Rycina 22. Model człowieka naturalnej wielkości z naniesionymi meridianami widziany od tyłu.

0x01 graphic

Rycina 23. Model człowieka naturalnej wielkości z naniesionymi meridianami widziany z profilu.

1. Meridian płuca (P)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Zhong-fu (Płuco 1)

Punkt zgodności tylnej — Feishu (Pęcherz moczowy 13)

Czas najwyższej aktywności — godz. 3°°-5⁰⁰Meridian płuca formuje się we wnętrzu ciała ludzkiego, tuż pod przeponą i stamtąd zmierza w dół do jelita grubego, następnie zawraca, dochodzi do żołądka i okolicy wpustu, a następnie biegnie przez otwór przepony do płuc, a więc do narządu z nim związanego. Stamtąd wzdłuż tchawicy przedostaje się do krtani, a następnie kierując się w dół i do boku wychodzi z klatki piersiowej poniżej obwodowego końca obojczyka w miejscu punktu Zhongfu (Płuco 1). Spod obojczyka przechodzi na kończynę górną i biegnie na bocznej powierzchni ramienia do dołu łokciowego po stronie zewnętrznej ścięgna mięśnia dwugłowego. Stamtąd biegnie na dłoniowej powierzchni przedramienia w kierunku tętnicy promieniowej nadgarstka i dalej poprzez kłąb na kciuk kończąc się w punkcie Shaoshang (Płuco 11) tuż obok przyśrodkowego kąta paznokcia.

Z punktu Lieque (Płuco 7) umiejscowionego 1¹/2 cuna* powyżej stawu nadgarstkowego odchodzi gałązka, która biegnie na grzbiecie dłoni w kierunku palca wskazującego łącząc się z punktem Hegu (Jelito grube 4). Na tym meridianie znajduje się 11 punktów (rycina 24).

* cun — miara indywidualna, właściwa dla każdego pacjenta, równa szerokości l paznokciowego człona jego kciuka.

0x01 graphic

Rycina 24. Topografia meridianu płuca i przynależnych do niego punktów biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł. II wg chińskiego atlasu „Shih Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Zhongfu (Płuco 1) — punkt zgodności przedniej (alarmowy),

2. Chize (Płuco 5) — punkt uspokajający (dyspersyjny, sedatywny), Kongzui (Płuco 6) — punkt Xi (kluczowy),

3. Lieque (Płuco 7) — punkt Lo i kardynalny dla meridianu: Główny Regulator Przedni (Jenn Mo),

4. Taiyuan (Płuco 9) — punkt tonizujący i źródłowy, zawiadujący układem naczyniowym,

5. Shaoshang (Płuco 11).

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Zhongfu (Płuco 1), punkt usytuowany w miejscu oddalonym o 6 cunów od linii środkowej ciała i o l cun poniżej dolnego brzegu obojczyka.

Wskazania do nakłuwania: dychawica oskrzelowa, duszność, kaszel, uczucie ciężaru i pełności w klatce piersiowej, ból barku.

2. Chize (Płuco 5), punkt umiejscowiony w zgięciu łokciowym po promieniowej stronie ścięgna mięśnia dwugłowego. Wskazania do nakłuwania: dychawica oskrzelowa w fazie ostrej, kaszel, krwioplucie, zapalenie gardła, nerwice reaktywne. Kongzui (Płuco 6), punkt umiejscowiony na dłoniowej powierzchni przedramienia na linii łączącej punkty Chize (Płuco 5) oraz Taiyuan (Płuco 9), 5 cunów poniżej pierwszego z nich. Wskazania do nakłuwania: kaszel, dychawica oskrzelowa w fazie ostrej, krwioplucie, bóle w obrębie stawu łokciowego.

3. Lieque (Płuco 7), punkt umiejscowiony 1¹/2 cuna powyżej stawu nadgarstka na kości promieniowej nad wyrostkiem rylcowatym. Wskazania do nakłuwania: kaszel, dychawica oskrzelowa, bóle głowy, porażenie nerwu twarzowego, nerwoból nerwu trójdzielnego.

4. Taiyuan (Płuco 9), punkt umiejscowiony w fałdzie dłoniowym nadgarstka po stronie promieniowej.

Wskazania do nakłuwania: astma oskrzelowa przewlekła, kaszel, krwioplucie, podciśnienie tętnicze, nerwica depresyjna. Shaoshang (Płuco 11), punkt umiejscowiony na promieniowej stronie kciuka w odległości 3 mm od kąta paznokcia po stronie promieniowej w kierunku dośrodkowym i do wewnątrz. Wskazania do nakłucia: utrata przytomności, omdlenie, zapalenie migdałków, gardła, krtani i śluzówki jamy ustnej, kaszel, bóle głowy i jąkanie się.

2. Meridian jelita grubego (J.G.)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Tianshu (Żołądek 25)

Punkt zgodności tylnej — Dachangshu (Pęcherz moczowy 25)

Czas najwyższej aktywności — godz. 5°°-7⁰⁰.

Meridian zaczyna się u podstawy paznokcia palca wskazującego po stronie promieniowej, biegnie po drugiej kości śródręcza, przechodzi przez zagłębienie tabakierki anatomicznej (między ścięgnami prostowników palucha długiego i krótkiego) na przedramię dążąc na jego przednio-bocznej powierzchni do zgięcia łokciowego. Po wstąpieniu

0x01 graphic

Rycina 25. Topografia meridianu jelita grubego i przynależnych do niego punktów

biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł, II wg chińskiego atlasu „Shih

Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

na ramię biegnie na jego bocznej powierzchni do wyrostka barkowego (acromion), a następnie zbacza w stronę kręgosłupa do 7-go kręgu szyjnego do punktu Dazhui (Główny Regulator Tylny 14), skąd wraca do przodu do dołu nadobojczykowego. Tutaj dzieli się na dwie gałązki. Jedna z nich przenika do płuc i poprzez przeponę do jelita grubego, którym zarządza. Druga gałązka wstępuje natomiast na szyję, dochodzi do policzka, górnej wargi i kończy się w punkcie Yinxiang (Jelito grube 20) w bruździe nosowo-wargowej w połowie wysokości skrzydełka nosa po drugiej stronie. Przechodząc przez policzek oddaje gałązkę do szczęki dolnej. Na tym meridianie znajduje się 20 punktów (rycina 25).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Shangyang (Jelito grube 1),

2. Erjian (Jelito grube 2) — punkt uspokajający (sedatywny),

3. Hegu (Jelito grube 4) — punkt źródłowy,

4. Pianli (Jelito grube 6) — punkt Lo (przepustowy),

5. Wenliu (Jelito grube 7) — punkt Xi (kluczowy),

6. Quchi (Jelito grube 11) — punkt stymulacyjny,

7. Binao (Jelito grube 14),

8. Jianyu (Jelito grube 15),

9. Jugu (Jelito grube 16),

10. Neck-Futu (Jelito grube 18),

11. Yingxiang (Jelito grube 20).

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Shangyang (Jelito grube 1), punkt umiejscowiony na promieniowej powierzchni palca wskazującego u podstawy paznokcia w odległości 3 mm od kąta paznokcia w kierunku dośrodkowym i do wewnątrz.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie migdałków, gardła i krtani, ból głowy (zwłaszcza czoła), ból zębów szczęki dolnej, stany zapalne zatok szczękowych, utrata przytomności i zapaść.

2. Erjian (Jelito grube 2), punkt umiejscowiony u podstawy palca wskazującego, nieco dystalnie od stawu śródręczno-palcowego

po stronie dłoniowej.

Wskazania do nakłuwania: wzdęcia brzucha, zaparcie stolca

spastyczne, zapalenie migdałków, zapalenie krtani, ból zębów,

choroby gorączkowe.

3. Hegu (Jelito grube 4), punkt umiejscowiony w połowie drugiej kości śródręcza po stronie promieniowej, w najwyższym punkcie mięśnia przy przywiedzionym kciuku do wskaziciela. Jest to najczęściej nakłuwany punkt. Ma on działanie ogólnie wzmacniające, odtruwające, antynerwicowe, przeciwzapalne, immunologiczne i przeciwbólowe.

Wskazania do nakłuwania: bóle głowy, bóle zęba, zapalenie migdałków i gardła, choroby gorączkowe, kolka jelitowa, zaparcie stolca, biegunka, porażenie nerwu twarzowego, krwawienie z nosa, choroby skórne, dychawica oskrzelowa, neurastenia, nałóg palenia papierosów.

4. Pianli (Jelito grube 6), punkt umiejscowiony na powierzchni przednio-bocznej przedramienia, w odległości 3 cunów w kierunku dośrodkowym od tabakierki anatomicznej na linii łączącej punkty Yangxi (Jelito grube 5) i Quchi (Jelito grube 11). Wskazania do nakłuwania: krwawienie z nosa, zapalenie migdał-ków podniebiennych i krtani, ból zębów, zaparcie stolca, niedo-słuch, zaburzenia wzrokowe.

5. Wenliu (Jelito grube 7), punkt umiejscowiony na powierzchni przednio-bocznej przedramienia, w odległości 5 cunów w kierunku dośrodkowym od tabakierki anatomicznej na linii łączącej punkty Yangxi (Jelito grube 5) i Quchi (Jelito grube 11). Wskazania do nakłuwania: bóle głowy, obrzęk twarzy, zapalenie gardła, zapalenie przyusznicy i kolka jelitowa.

6. Quchi (Jelito grube 11), punkt umiejscowiony na powierzchni przednio-bocznej przedramienia w zagłębieniu powyżej nasady kości promieniowej w odległości l cm od fałdu łokciowego w kierunku dystalnym.

Wskazania do nakłuwania: nadciśnienie tętnicze, choroby skóry, choroby nosa, gardła i zatok szczękowych, choroby gorączkowe,

ogólne wyczerpanie. Jest to ważny punkt laryngologiczny.

7. Binao (Jelito grube 14), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni ramienia tuż nad przyczepem mięśnia naramiennego do kości ramieniowej.

Wskazania do nakłuwania: ból barku i ramienia, kręcz szyi, dysfunkcja stawu barkowego.

8. Jianyu (Jelito grube 15), punkt umiejscowiony na powierzchni bocznej górnej części ramienia nieco ku dołowi i do przodu od wyrostka barkowego w przednim dołku fałdu, który się pojawia przy uniesionym do poziomu ramieniu.

Wskazania do nakłuwania: ból barku i ramienia oraz niedowład mięśni górnej kończyny.

9. Jugu (Jelito grube 16), punkt umiejscowiony w zagłębieniu między końcem barkowym obojczyka oraz grzebieniem łopatki. Wskazania do nakłuwania: ból barku, niedowład górnej kończyny, nerwice u dzieci.

10. Neck-Futu (Jelito grube 18), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni szyi, na wysokości jabłka Adama (chrząstki tarczowej), w odległości 3 cunów od linii środkowej przedniej. Wskazania do nakłuwań: bóle gardła, ostry nieżyt strun głosowych, zaburzenia połykania.

11. Yinxiang (Jelito grube 20), punkt umiejscowiony w fałdzie nosowo-wargowym w połowie wysokości skrzydełek nosa. Wskazania do nakłuwań: ostry i przewlekły nieżyt nosa, zanik węchu (anosmia), krwawienia z nosa, duszność, dychawica oskrzelowa.

3. Meridian żołądka (Ż)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Zhongwan (Główny Regulator Przedni 12)

Punkt zgodności tylnej — Weishu (Pęcherz moczowy 21)

Czas najwyższej aktywności — godz. 7°°-9⁰⁰

Formuje się w miejscu przejścia skrzydełka nosa w bruzdę nosową, skąd biegnie po bocznej powierzchni nosa do wewnętrznego kąta oka, gdzie łączy się z meridianem pęcherza moczowego w punkcie Jingming (Pęcherz moczowy 1), a stamtąd schodzi do punktu Chengąi (Żołądek 1) tuż powyżej dolnej krawędzi oczodołu w linii pionowej przechodzącej przez środek źrenicy i zstępuje do zębów szczęki górnej. Następnie okrąża wargi i łączy się z meridianem żołądka strony przeciwnej w punkcie Główny Regulator Przedni 24 (Chengjiang). Z kolei biegnie on wzdłuż szczęki dolnej ku tyłowi, a w miejscu kąta tej szczęki skręca ku górze i przed małżowiną uszną kieruje się do punktu Touwei (Żołądek 8), umiejscowionego ^l/₂ cuna powyżej przedniej linii włosów na czole w pobliżu kąta włosów w odległości 4¹/2 cuna od Głównego Regulatora Przedniego (Tou Mo). Od kąta żuchwy meridian biegnie wzdłuż gardła do dołu nadoboj-czykowego, gdzie dzieli się na dwie gałęzie. Jedna wchodzi w głąb klatki piersiowej i dociera do przepony i żołądka, a stamtąd do śledziony, skąd schodzi do pachwiny i łączy się z punktem Qichong (Żołądek 30). Druga gałąź zbiega po przedniej powierzchni klatki piersiowej i brzucha do pachwiny, gdzie łączy się z gałęzią głęboką. Z punktu Qichong (Żołądek 30) meridian schodzi na kończynę dolną i biegnie po przedniej powierzchni uda ku dołowi, a później po przednio-bocznej powierzchni podudzia do grzbietu stopy i kończy się w punkcie Lidui (Żołądek 45) umiejscowionym na grzbiecie drugiego palca po stronie zewnętrznej tuż obok zewnętrznego kąta nasady paznokcia. Od punktu Zusanli (Żołądek 36) na podudziu odchodzi dodatkowa gałązka, która dochodzi do bocznej strony trzeciego palca. Druga gałązka odchodzi od punktu Chongyang (Żołądek 42) na grzbiecie stopy i biegnie do punktu Yinbai (Śledzio-

0x01 graphic

na 1) umiejscowionego u podstawy paznokcia po stronie przyśrodko-wej. Meridian posiada 45 punktów (rycina 26).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Sibai (Żołądek 2),

2. Nose-Juliao (Żołądek 3),

3. Dicang (Żołądek 4),

4. Jiache (Żołądek 6),

5. Xiaguan (Żołądek 7),

6. Touwei (Żołądek 8),

7. Renying (Żołądek 9),

8. Kufang (Żołądek 14),

9. Liangmen (Żołądek 21),

10. Tianshu (Żołądek 25) punkt zgodności przedniej (alarmowy) jelita grubego

11. Guilai (Żołądek 29),

12. Qichong (Żołądek 30),

13. Lianąuiu (Żołądek 34), punkt Xi (kluczowy),

14. Dubi (Żołądek 35),

15. Zusanli (Żołądek 36), uniwersalny punkt terapeutyczny, zwany wielkim lekarzem,

16. Shangjuxu (Żołądek 37),

17. Xiajuxu (Żołądek 39),

18. Fenglong (Żołądek 40), punkt Lo (przepustowy),

19. Jiexi (Żołądek 41), punkt tonizujący,

20. Chongyang (Żołądek 42), punkt źródłowy,

21. Neiting (Żołądek 44),

22. Lidui (Żołądek 45), punkt uspokajający (sedatywny).

Topografia punktów i ich własności terapeutyczne

1. Sibai (Żołądek 2), punkt umiejscowiony 0,8 cuna poniżej dolnej krawędzi kostnej oczodołu, w linii pionowej przechodzącej przez źrenicę oka na wysokości zagłębienia podoczodołowego. Wskazania do nakłuwań porażenie nerwu twarzowego, nerwoból nerwu trójdzielnego, opadnięcie powieki górnej, tiki powiek, choroby oczu i spojówek.

2. Nose-Juliao (Żołądek 3), punkt umiejscowiony na przedniej powierzchni policzka, na linii pionowej przechodzącej przez źrenicę i na wysokości skrzydełek nosa. Wskazania do nakłuwań: porażenie nerwu twarzowego, nerwoból

nerwu trójdzielnego, krwawienie z nosa, zapalenie zatoki szczękowej i ból zębów.

3. Dicang (Żołądek 4), punkt umiejscowiony na przedniej powierzchni policzka na linii pionowej przechodzącej przez środek źrenicy oka, około l cm na zewnątrz od kąta ust. Wskazania do nakłuwali: porażenie nerwu twarzowego, nerwoból nerwu trójdzielnego, ślinotok, ból zębów, zaburzenia mowy.

4. Jiache (Żołądek 6), punkt umiejscowiony ¹/₂ cuna powyżej i nieco ku przodowi od dolnego brzegu kąta żuchwy, na uwypukleniu mięśnia żuchwy przy zaciśniętej szczęce. Wskazania do nakłuwali: porażenie nerwu twarzowego, obrzęk policzka, bóle zębów, szczękościsk, świnka.

5. Xiaguan (Żołądek 7), punkt umiejscowiony w zagłębieniu poniżej łuku jarzmowego, ku przodowi od wyrostka kłykciowego żuchwy.

Wskazania do nakłuwania: głuchota, szum w uszach, zapalenie ucha środkowego, porażenie nerwu twarzowego, ból zębów szczęki górnej i zapalenie stawu żuchwowego.

6. Touwei (Żołądek 8), punkt umiejscowiony około 1 ¹/2 cm ku tyłowi od kąta przedniej granicy włosów w odległości 4¹/2 cuna od meridianiu głównego regulatora przedniego. Wskazania do nakłuwań: bóle głowy, bóle gałek ocznych, zakłócenia wzroku, łzawienie i zawroty głowy.

7. Renying (Żołądek 9), punkt umiejscowiony na przednio-bocznej powierzchni szyi, na przednim brzegu mięśnia mostkowo--sutkowo-obojczykowego, na poziomie szczytu jabłka Adama, na przednim brzegu tętnicy szyjnej wspólnej. Tzw. punkt śpiewaków. Wskazania do nakłuwań: zapalenie krtani, zapalenie gardła i migdałków podniebiennych, dychawica oskrzelowa i afazja (niemożność wyrażania pojęć słowami).

8. Kufang (Żołądek 14), punkt umiejscowiony na przedniej powierzchni klatki piersiowej, w pierwszej przestrzeni międzyżebrowej, w linii środkowo-obojczykowej.

Wskazania do nakłuwań: ból w klatce piersiowej, nerwoból międzyżebrowy, kaszel i nerwica reaktywna.

9. Liangmen (Żołądek 21), punkt umiejscowiony w nadbrzuszu w odległości 2 cunów od meridianu Głównego Regulatora Przedniego i 4 cuny powyżej pępka.

Wskazania do nakłuwań: bóle żołądka, kolka żołądkowa, kolka jelitowa, nudności i wymioty, brak łaknienia, zaburzenia dyspeptyczne, wodobrzusze.

10. Tianshu (Żołądek 25), punkt umiejscowiony na przedniej powierzchni brzucha w odległości 2 cunów od pępka i na poziomie pępka.

Wskazania do nakłuwań: biegunka, zaparcia, wzdęcia jelit, wodobrzusze, wymioty oraz ostry i przewlekły nieżyt żołądka.

11. Guilai (Żołądek 29), punkt umiejscowiony na podbrzuszu w odległości 4 cunów poniżej pępka i 2 cuny w bok od meridianu Głównego Regulatora Przedniego.

Wskazania do nakłuwań: brak miesiączki, kolka jelitowa, zapale-nie najądrza lub jajników.

12. Qichong (Żołądek 30), punkt umiejscowiony w dolnej części podbrzusza, na górnym brzegu kości łonowej, w odległości 2 cunów od meridianu Głównego Regulatora Przedniego.

Wskazania do nakłuwań: wzdęcia brzucha, zaparcia, zmiany zapalne jajników, impotencja, dyspepsja.

13. Lianquiu (Żołądek 34), punkt umiejscowiony na dolnej części uda, na bocznej powierzchni, w odległości 2 cunów ponad kątem górno-bocznym rzepki.

Wskazania do nakłuwań: ból i obrzęk kolana, bóle żołądka, dyspepsja i niedowład mięśni kończyny dolnej.

14. Dubi (Żołądek 35), punkt umiejscowiony w zagłębieniu poniżej dolnego brzegu rzepki i na bocznym brzegu więzadła rzepki. Wskazania do nakłuwań: ból kolana, ostry stan zapalny stawu kolanowego.

15. Zusanli (Żołądek 36), punkt umiejscowiony w górnej części podudzia, 3 cuny poniżej dolnego brzegu rzepki i punktu Dubi oraz ³/₄ cuna na zewnątrz od grzebienia kości piszczelowej. Punkt ten bywa nazywany punktem trzech wiosek, pogody ducha, a także wielkim lekarzem.

Wskazania do nakłuwań: bóle żołądka, wymioty, dyspepsja, czkawka, nieżyt żołądka, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroby przewodu pokarmowego, ból głowy, nerwice, nadciśnienie tętnicze, bezsenność, zawroty głowy, padaczka, zaburzenia ruchowe i czuciowe kończyn dolnych. Jest to punkt ogólnie wzmacniający, tonizujący i regenerujący.

16. Shangjuxu (Żołądek 37), punkt umiejscowiony w górnym odcinku podudzia, w odległości 3 cunów ku dołowi od punktu Zusanli i ³/₄ cuna w bok od grzebienia kości piszczelowej. Wskazania do nakłuwań: bóle brzucha, wzdęcia jelit, biegunka ostra i przewlekła, dyspepsja, choroby żołądka i jelit.

17. Xiajuxu (Żołądek 39), punkt umiejscowiony w połowie podudzia w odległości 6 cunów ku dołowi od punktu Zusanli i % cuna bocznie od grzebienia kości piszczelowej. Wskazania do nakłuwań: ból w podbrzuszu, nieżyt żołądka i jelit, zaparcia, wzdęcia, zaburzenia ruchowe i czuciowe kończyn dolnych i wypadanie włosów.

18. Fenglong (Żołądek 40), punkt umiejscowiony w połowie wysokości podudzia w odległości 5 cunów ku dołowi od punktu Zusanli i 1 ¹/₂ cuna na zewnątrz od grzebienia kości piszczelowej. Wskazania do nakłuwań: bóle brzucha, zaburzenia trawienia i niestrawność, zaburzenia czuciowe i ruchowe kończyny dolnej, nieżyt oskrzeli z gęstą wydzieliną, zawroty głowy, stany maniakalne, padaczka i schizofrenia.

19. Jiexi (Żołądek 41), punkt umiejscowiony w miejscu przejścia przedniej powierzchni podudzia w grzbiet stopy, na linii między wyrostkami rylcowatymi pomiędzy ścięgnami prostownika palców i prostownika palucha.

Wskazania do nakłuwań: obrzęk twarzy, ból głowy, obrzęk stopy, zapalenia stawów stopy, opadanie stopy, porażenie nerwu strzałkowego, zawroty głowy i zaparcie stolca.

20. Chongyang (Żołądek 42), punkt umiejscowiony na grzbiecie stopy oddalony 1¹/₂ cuna ku przodowi od punktu Jiexi w zagłębieniu między drugą i trzecią kością śródstopia. Wskazania do nakłuwań: ból grzbietu stopy, zanik i osłabienie mięśni stopy, opadanie powiek, obrzęk twarzy i ból zębów.

21. Neiting (Żołądek 44), punkt umiejscowiony na grzbiecie stopy u podstawy 2 i 3 palca, między główkami II i III kości śródstopia. Wskazania do nakłuwań: ból głowy i zębów, choroby gorączkowe, ból brzucha, biegunka, ból i obrzęk grzbietu stopy.

22. Lidui (Żołądek 45), punkt umiejscowiony na grzbiecie drugiego palca stopy w odległości 3 mm od bocznego kąta podstawy paznokcia w kierunku dośrodkowym i nieco do boku. Wskazania do nakłuwań: wzdęcia, dyspepsja, brak łaknienia, tiki w obrębie twarzy, ból zębów, ból gardła, koszmary nocne, psychozy, padaczka.

4. Meridian śledziony i trzustki (SL.T.)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Zhangmen (Wątroba 13),

Punkt zgodności tylnej — Pishu (Pęcherz moczowy 20)

Czas najwyższej aktywności — godz. 9⁰⁰ -11⁰⁰

Formuje się po piszczelowej stronie palucha w punkcie Yinbai (Śledziona 1) u podstawy paznokcia i biegnie po przyśrodkowej powierzchni stopy a następnie skręca ku górze tuż przed kostką przyśrodkową kierując się ku tylnej krawędzi kości piszczelowej, gdzie krzyżuje się z meridianem wątroby, wysuwając się do przodu. W dalszym przebiegu trzyma się kości piszczelowej a po minięciu kolana biegnie po przednio-przyśrodkowej powierzchni uda przechodząc przez pachwinę na podbrzusze, a następnie na przednio--boczną powierzchnię nadbrzusza i klatki piersiowej do drugiej przestrzeni międzyżebrowej, gdzie skręca ku dołowi i dociera do szóstej przestrzeni międzyżebrowej w linii pachowej środkowej w punkcie Dabao (Wielki Zarządca, Wielki Książę). Odcinek brzuszny meridianu oddaje gałązkę, która wnika poprzez powłoki do wnętrza jamy brzusznej i dochodzi do śledziony, narządu ściśle związanego z tym kanałem oraz do żołądka. Z kolei przechodzi przez przeponę i wspina się wzdłuż przełyku do podstawy języka i zaopatruje jego dolną powierzchnię. Gałązka żołądkowa meridianu oddaje odnogę, która po przejściu przez przeponę dochodzi do serca. Na meridianie śledziony rozmieszczonych jest 21 punktów (rycina 27).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Yinbai (Śledziona 1),

2. Dadu (Śledziona 2), punkt tonizujący,

3. Taibai (Śledziona 3), punkt źródłowy,

4. Gongsun (Śledziona 4), punkt Łon (przepustowy),

5. Shangquiu (Śledziona 5), punkt uspokajający (sedatywny),

6. Sanyinjiao (Śledziona 6), punkt Lo grupowy,

7. Diji (Śledziona 8), punkt Xi (kluczowy),

8. Yinlingquan (Śledziona 9),

9. Xuchai (Śledziona 10),

10. Daheng (Śledziona 15),

11. Dabao (Śledziona 21)

0x01 graphic

Rycina 27. Topografia meridianu śledziony i trzustki i przynależnych do niego punktów biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł, II wg chińskiego atlasu „Shih Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Yinbai (Śledziona 1), punkt umiejscowiony na przyśrodkowym brzegu palucha, tuż obok podstawy paznokcia, oddalony o 3 mm w kierunku dośrodkowym i na zewnątrz od kąta paznokcia. Wskazania do nakłuwań: wzdęcia brzucha, kolka jelitowa, zaburzenia miesiączkowania, utrata przytomności, nerwica depresyjna, bezsenność, koszmary nocne i drgawki u dzieci.

2. Dadu (Śledziona 2), punkt umiejscowiony na przyśrodkowym brzegu palucha, około 5 mm dystalnie od pierwszego stawu śródstopno-palcowego i poniżej kości palucha. Wskazania do nakłuwań: dyspepsja, wzdęcia brzucha, wymioty, choroby gorączkowe, nerwica wegetatywna, nerwica lękowa, nerwica depresyjna, upośledzenie pamięci, koncentracji i inteligencji, charakteropatia zwłaszcza u dzieci nieznośnych, złośliwych, leniwych i upartych (nakłucia tego punktu poprawiają krążenie mózgowe).

3. Taibai (Śledziona 3), punkt umiejscowiony dośrodkowo i ku dołowi od główki pierwszej kości śródstopia. Wskazania do nakłuwań: dyspepsja, wzdęcia jelit, wymioty, kolka żołądkowa, żylaki odbytu, bóle kości śródstopia, przekrwienie i obrzęk stopy, nerwica lękowa, nerwica depresyjna, padaczka.

4. Gongsun (Śledziona 4), punkt umiejscowiony na przyśrodkowym brzegu stopy w zagłębieniu leżącym dystalnie i ku dołowi od podstawy (główki bliższej) I kości śródstopia. Wskazania do nakłuwań: wzdęcia brzucha, kolka żołądkowa, kolka jelitowa, dyspepsja, nudności, wymioty, biegunka, nadwi-chnięcie kostki wewnętrznej, bóle śródstopia, obrzęki stopy, obfite krwawienia miesiączkowe, trudny poród (ułatwia akcję porodową).

5. Shangquiu (Śledziona 5), punkt umiejscowiony w zagłębieniu, znajdującym się ku przodowi i dołowi od kostki wewnętrznej, w połowie linii łączącej guzek kości łódkowatej i wierzchołek kostki wewnętrznej.

Wskazania do nakłuwari: dyspepsja, wzdęcia brzucha, nudności, wymioty, biegunka, zaparcie, choroby tkanki łącznej, żylaki (także i odbytu), kurcze mięśni łydki, sztywność i ból języka, uczucie uogólnionego zimna, obsesje i koszmary.

6. Sanyinjiao (Śledziona 6), punkt umiejscowiony w dolnym odcinku przyśrodkowej powierzchni podudzia na tylnej krawędzi kości piszczelowej, 3 cuny powyżej wierzchołka kostki przyśrod-kowej.

Wskazania do nakłuwań: punkt ten usprawnia czynność układu narządów trawienia i dlatego nakłuwany jest w depresji, braku łaknienia, wzdęciach jelit, kruczeniach, biegunkach. Jest on także ważnym punktem ginekologicznym, skutecznym w zaburzeniach miesiączkowania, krwawieniach macicznych, bezpłodności oraz w trudnym porodzie. U mężczyzn zaleca się nakłuwanie tego punktu przy przedwczesnym wytrysku nasienia. Dalsze wskazania do nakłuwań to: neurastenia-psychastenia, bezsenność, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca naczyń krwionośnych, ból głowy i zawroty głowy, bezwiedne moczenie, nocne moczenie, bóle narządów płciowych zewnętrznych, zaniki i niedowład mięśni kończyn dolnych. Punkt ten zwany jest także punktem spotkania trzech niewiast (lub punktem kumoszek) a także urody kobiecej.

7. Diji (Śledziona 8), punkt ten jest umiejscowiony w przyśrodkowej powierzchni podudzia, tuż poza tylną krawędzią kości piszczelowej, 8 cunów powyżej wierzchołka kostki wewnętrznej oraz 3 cuny poniżej punktu Yinlingąuan (Śledziona 9). Wskazania do nakłuwań: dyspepsja, wzdęcia jelit, biegunka, obrzęki, nietrzymanie moczu i przedwczesny wytrysk nasienia.

8. Yinlingąuan (Śledziona 9), punkt umiejscowiony na przyśrodkowej powierzchni podudzia, poniżej stawu kolanowego, na tylnym brzegu trzonu kości piszczelowej w miejscu przejścia w odcinek dolny kłykcia wewnętrznego tej kości. Wskazania do nakłuwań: bezwiedne oddawanie moczu, moczenie nocne, przedwczesny wytrysk, nasieniotok, ból zewnętrznych narządów płciowych, obrzęki, wzdęcia brzucha i biegunka. Nakłuwanie tego punktu zaleca się szczególnie w chorobach jelita grubego.

9. Xuehai (Śledziona 10), tzw. morze krwi, zwany także punktem 100 swędzeń. Punkt umiejscowiony na przyśrodkowej powierzchni uda, 2 cuny powyżej kąta wewnętrznego górnego brzegu rzepki na wysokości dolnego odcinka głowy wewnętrznej mięśnia czworogłowego. Powszechnie lokalizuje się ten punkt kładąc prawą dłoń badającego na lewe kolano badanego, a lewą dłoń na jego prawe kolano. Koniec kciuka badającego wskaże wtedy punkt Xuehai.

Wskazania do nakłuwań: zaburzenia cyklu miesiączkowego, krwawienia narządu rodnego, wysypka uczuleniowa z towarzyszącym swędzeniem oraz ból wewnętrznej powierzchni uda i stawu kolanowego.

10. Deheng (Śledziona 15), punkt umiejscowiony na powłokach brzusznych, na poziomie pępka, w odległości 4 cunów od niego. Wskazania do nakłuwań: kolka jelitowa, zaparcie, biegunka.

11. Dabao (Śledziona 21), inaczej Wielki Zarządca, Wielki Książę. Jest to punkt zwany Wielkim Lo; według tradycyjnej medycyny chińskiej ma on mieć połączenie z wszystkimi meridianami głównymi. Punkt ten umiejscowiony jest na bocznej powierzchni klatki piersiowej w linii środkowo-pachowej, w VI przestrzeni międzyżebrowej.

Wskazania do nakłuwań: ból w klatce piersiowej i w okolicy podżebrza, choroby wątroby, kaszel i duszność.

5. Meridian serca (S)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Juque (Główny Regulator Przedni — Jenn Mo 14)

Punkt zgodności tylnej — Xinshu (Pęcherz moczowy 15)

Czas najwyższej aktywności — godz. 11⁰⁰-13⁰⁰

Meridian wychodzi ze środka serca i dzieli się na trzy gałązki, z których pierwsza biegnie przez przeponę do jelita cienkiego, druga kieruje się ku górze wzdłuż przełyku i gardła do oka, a ostatnia do płuc, skąd poprzez ścianę klatki piersiowej do dołu pachowego i dalej wzdłuż przyśrodkowej powierzchni kończyny górnej do piątego palca, na którym kończy się u podstawy paznokcia po stronie promieniowej. Tutaj w punkcie Shaochong łączy się z meridianem jelita cienkiego. Na meridianie serca rozmieszczonych jest 9 punktów (rycina 28).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Shaohai (Serce 3),

2. Lingdao (Serce 4),

3. Tongli (Serce 5), punkt Lo (przepustowy),

4. Yinxi (Serce 6), punkt Xi (kluczowy),

5. Shenmen (Serce 7), punkt uspokajający (sedatywny),

6. Shaochong (Serce 9), punkt stymulujący.

0x01 graphic

Rycina 28. Topografia meridianu serca i przynależnych do niego punktów biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł, II wg chińskiego atlasu „Shih Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Shaohai (Serce 3) zwany punktem radości życia. Punkt ten jest umiejscowiony w zgięciu łokciowym na końcu fałdu łokciowego po stronie przyśrodkowej tuż przed nadkłykciem przyśrodkowym kości ramieniowej.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy serca, częstoskurcz napadowy, choroba wieńcowa serca, drżenie przedramienia, kurcze i przykurczę w stawie łokciowym, nerwica depresyjna i osłabienie pamięci.

2. Lingdao (Serce 4), punkt umiejscowiony na powierzchni dłoniowej przedramienia po stronie promieniowej ścięgna zginacza łokciowego nadgarstka, 1¹/₂ cuna powyżej fałdu poprzecznego nadgarstka.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy serca, kołatanie serca, choroba wieńcowa serca, nagła utrata głosu oraz kurcze mięśni przedramienia.

3. Tongli (Serce 5), punkt umiejscowiony na dłoniowej powierzchni przedramienia, po stronie promieniowej ścięgna zginacza. łokciowego nadgarstka, l cun powyżej fałdu poprzecznego nadgarstka. Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy serca, kołatanie serca,

zawroty głowy, ból oczu, ból w nadgarstku, gwałtowna chrypka, sztywność i drętwienie języka.

4. Yinxi (Serce 6), punkt umiejscowiony na powierzchni dłoniowej przedramienia, po stronie promieniowej ścięgna zginacza łokciowego nadgarstka, ¹/₂ cuna powyżej fałdu poprzecznego nadgarstka. Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy serca, kołatanie serca, częstoskurcz napadowy, nocne poty, czkawka i neurastenia.

5. Shenmen (Serce 7), tzw. wrota bogów, punkt umiejscowiony na łokciowej stronie zgięcia nadgarstka, na promieniowej krawędzi kości grochowatej i po stronie promieniowej ścięgna zginacza łokciowego nadgarstka.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy serca, kołatanie serca, bezsenność, nerwica lękowa, histeria, stan pobudzenia, padaczka, nadciśnienie i tachycardia.

6. Shaochong (Serce 9), punkt umiejscowiony po promieniowej stronie małego (tj. V) palca, 3 mm w kierunku dośrodkowym i promieniowym od kąta podstawy paznokcia. Wskazania do nakłuwania: zapaść, utrata przytomności, bradycardia, hypotonia, nerwica depresyjna, choroby gorączkowe. Shaochong jest punktem reanimacyjnym.

6. Meridian jelita cienkiego (J.C.)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Guanyuan (Główny Regulator Przedni — Jenn Mo 4),

Punkt zgodności tylnej — Xiaochangshu (Pęcherz Moczowy 27), Czas najwyższej aktywności — godz. 13⁰⁰-15⁰⁰. Meridian jelita cienkiego wybiega z punktu Shaoze, umiejscowionego po stronie zewnętrznej nasady paznokcia V palca dłoni, biegnie wzdłuż bocznej powierzchni tego palca, a następnie wzdłuż V kości śródręcza po stronie łokciowej do wyrostka rylcowatego kości łokciowej. Stamtąd kieruje się po stronie wyprostnej kończyny górnej, początkowo wzdłuż tylnej powierzchni ramienia aż do stawu barkowego. Następnie linią zygzakowatą przekracza łopatkę i dochodzi do punktu Dazhui (Główny Regulator Tylny 14), a stamtąd zmieniając kierunek dostaje się do dołu nadobojczykowego i dzieli się na dwie gałęzie. Gałąź dolna wchodzi do wnętrza klatki piersiowej, zaopatruje serce, po czym wzdłuż przełyku przechodzi przez przeponę do żołądka i jelita cienkiego, narządu związanego z tym kanałem. Górna gałąź podąża wzdłuż szyi do policzka i kończy się tuż przed

0x01 graphic

Rycina 29. Topografia meridianu jelita cienkiego i przynależnych do niego punktów

biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł, II wg chińskiego atlasu „Shih

Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

skrawkiem (tragus) ucha w punkcie Tinggong (Jelito cienkie 19). Po drodze oddaje dwie gałązki do zewnętrznego i wewnętrznego kąta oka łącząc się z punktem Jingming (Pęcherz Moczowy 1). Należy także zaznaczyć, że gałąź dolna meridianu, dochodząca do jelita cienkiego, oddaje dodatkową gałązkę biegnącą wzdłuż uda do punktu Xiajuxu (Żołądek 39) na podudziu, przynależnego do grupy punktów tzw. dolnego morza.

Meridian jelita cienkiego liczy 19 punktów (rycina 29).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Shaoze (Jelito cienkie 1),

2. Houxi (Jelito cienkie 3), punkt tonizujący,

3. Hand-Wangu (Jelito cienkie 4), punkt źródłowy, •

4. Yanglao (Jelito cienkie 6), punkt Xi (kluczowy),

5. Zhizheng (Jelito cienkie 7), punkt Lo (przepustowy),

6. Kiachai (Jelito cienkie 8), punkt uspokajający, sedatywny,

7. Naoshu (Jelito cienkie 10),

8. Jianzhongshu (Jelito cienkie 15),

9. Tianrong (Jelito cienkie 17),

10. Quanliao (Jelito cienkie 18),

11. Tinggong (Jelito cienkie 19).

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Shaoze (Jelito cienkie 1), punkt umiejscowiony na małym palcu tuż przy nasadzie paznokcia po stronie łokciowej, oddalony o 3 mm od kąta zewnętrznego paznokcia w kierunku dośrodkowym i na zewnątrz.

Wskazania do nakłuwania: omdlenie, zapaść, zapalenie śluzówki gardła, choroby gorączkowe, zapalenie spojówki, zmętnienie rogówki, niedostateczna laktacja, ból zębów, trądzik, nieżyt nosa.

2. Houxi (Jelito cienkie 3), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni dłoni po stronie łokciowej, poniżej i nieco dośrodkowo od główki V stawu śródręcznopalcowego. Wskazania do nakłuwania: ostry ból karku i potylicy, kręcz karku, ból głowy, zapalenie spojówek, zapalenie rogówki, niedosłuch, szum i dzwonienie w uszach, padaczka i nocne poty.

3. Hand-Wangu (Jelito cienkie 4), punkt umiejscowiony na łokciowym brzegu dłoni w zagłębieniu pomiędzy V kością śródręcza i kością trójkątną.

Wskazania do nakłuwania: ból głowy, zapalenie stawów palców, choroby gorączkowe, choroby wątroby i woreczka żółciowego.

4. Yanglao (Jelito cienkie 6), punkt umiejscowiony na grzbiecie nadgarstka po stronie promieniowej wyrostka rylcowatego kości łokciowej.

Wskazania do nakłuwania: ból głowy, kręcz karku i szyi, rwące bóle karku, osłabienie wzroku. Punkt ten ma mieć działanie odmładzające i regenerujące.

5. Zhinzhang (Jelito cienkie 7), punkt umiejscowiony na brzegu łokciowym przedramienia, 5 cunów powyżej punktu Yanglao. Wskazania do nakłuwania: kręcz karku, kurcz mięśni przedramienia, zaburzenia czuciowe i ruchowe kończyny górnej, nerwica lękowa i depresyjna.

6. Xiaohai (Jelito cienkie 8), punkt umiejscowiony na tylnej powierzchni stawu łokciowego w zagłębieniu pomiędzy nadkłyk-ciem przyśrodkowym a wyrostkiem łokciowym. Wskazania do nakłuwania: ból barku, szyi i karku, ból zębów, stany zapalne dziąseł, obrzęk policzka, padaczka.

7. Naoshu (Jelito cienkie 10), punkt umiejscowiony poniżej grzebienia łopatki tuż nad fałdem skórnym pachowym. Wskazania do nakłuwania: zapalenie stawu barkowego, zapalenie splotu barkowego, ograniczenie ruchów ręki. Punkt ten ma również działanie odchudzające.

8. Jianzhongshu (Jelito cienkie 15), punkt umiejscowiony na karku na wysokości wyrostka ościstego siódmego kręgu szyjnego, w odległości 2 cunów od meridianu Głównego Regulatora Tylnego. Wskazania do nakłuwania: kaszel, dychawica oskrzelowa, nerwoból splotu barkowego, kręcz szyi i karku.

9. Tianrong (Jelito cienkie 17), punkt umiejscowiony poza kątem żuchwy w zagłębieniu na przednim brzegu mięśnia mostkowo--sutkowo-obojczykowego.

Wskazania do nakłuwania: niedosłuch, szum i dźwięczenie w uszach, zapalenie gardła, migdałków i krtani. Punkt ten ma także działanie relaksujące (odpręża, uspokaja i usypia).

10. Quanliao (Jelito cienkie 18), punkt umiejscowiony na policzku w zagłębieniu poniżej kości jarzmowej, w linii pionowej przebiegającej przez zewnętrzny brzeg kostnego oczodołu. Wskazania do nakłuwania: porażenie nerwu twarzowego, nerwoból nerwu trójdzielnego, ból zębów, tiki i przykurczę mięśni twarzy.

11. Tinggong (Jelito cienkie 19), punkt umiejscowiony tuż przed uchem w zagłębieniu między skrawkiem (Tragus) i stawem żuchwowym.

Wskazania do nakłuwania: osłabienie słuchu, szum w uszach, zapalenie ucha środkowego i przewodu słuchowego zewnętrznego, bóle ucha.

7. Meridian pęcherza moczowego (P.M.)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Zhongji (Główny Regulator Przedni — Jenn Mo 3),

Punkt zgodności tylnej — Pangguangshu (Pęcherz moczowy 28),

Czas maksymalnej aktywności — godz. 15⁰⁰-17⁰⁰.

Meridian pęcherza moczowego wychodzi z punktu Jingming tuż przy wewnętrznym kącie oka, skąd biegnie ku górze przez czoło i okolicę ciemieniową do wierzchołka czaszki, równolegle do meridianu głównego regulatora tylnego (Tou Mo) oddalony od niego o 1¹/₂ cuna. Od wierzchołka czaszki biegnie w dół do potylicy i karku. Na wierzchołku czaszki meridian daje gałązkę do punktu Baihui na meridianie głównego regulatora tylnego, skąd wybiega odrębna gałązka do okolicy skroniowej. Meridian pęcherza moczowego w punkcie Tianzhu umiejscowiony tuż poniżej potylicy, w odległości ¹/₃ cuna od linii środkowej tylnej, rozdziela się na dwa pnie biegnące równolegle do siebie. Jeden z tych pni biegnie w odległości 1¹/₂ cuna od tylnej linii środkowej, a drugi zewnętrzny w odległości 3 cunów. Kanał przyśrodkowy biegnie ku dołowi do poziomu 4 otworu kości krzyżowej, a następnie skręca ku górze, do punktu położonego nad pierwszym otworem kości krzyżowej, oddalonego od linii środkowej tylnej o ³/₄ cuna. Od tego miejsca meridian kieruje się w dół biegnąc początkowo równolegle do linii środkowej tylnej, a później tuż powyżej fałdu pośladkowego skręca na zewnątrz do punktu Cheng-fu (Pęcherz moczowy 36) usytuowanego w środku poprzecznego fałdu pośladkowego. Odtąd biegnie on na tylnej powierzchni uda do dołu podkolanowego, gdzie łączy się z drugim pniem. Drugi pień biegnie od karku ku dołowi aż do pośladka w odległości 3 cunów od linii środkowej tylnej, a stamtąd po tylnej powierzchni uda do dołu podkolanowego. W tym miejscu oba pnie zbiegają się w jeden

0x01 graphic

Rycina 30. Topografia meridianu pęcherza moczowego i przynależnych do niego

punktów biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł, II wg chińskiego atlasu

„Shih Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

wspólny meridian, który kieruje się po tylnej powierzchni podudzia do zewnętrznej kostki, którą mija od tylu i dołu. Końcowy odcinek tego meridianu biegnie wzdłuż zewnętrznego brzegu stopy do V palca aż do punktu Zhiyin u podstawy paznokcia tuż obok jego zewnętrznego kąta. Meridian pęcherza moczowego liczy 67 punktów (rycina 30).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Jingming (Pęcherz moczowy l),

2. Zanzhu (Pęcherz moczowy 2),

3. Tongtian (Pęcherz moczowy 7),

4. Tianzhu (Pęcherz moczowy 10),

5. Dashu (Pęcherz moczowy 11),

6. Feishu (Pęcherz moczowy 13), punkt zgodności płuc,

7. Jueyinshu (Pęcherz moczowy 14), punkt zgodności osierdzia,

8. Xinshu (Pęcherz moczowy 15), punkt zgodności serca,

9. Ganshu (Pęcherz moczowy 18), punkt zgodności wątroby,

10. Danshu (Pęcherz moczowy 19), punkt zgodności woreczka żółciowego,

11. Pishu (Pęcherz moczowy 20), punkt zgodności śledziony,

12. Weishu (Pęcherz moczowy 21), punkt zgodności żołądka,

13. Sanjiaoshu (Pęcherz moczowy 22), punkt zgodności potrójnego ogrzewacza,

14. Shenshu (Pęcherz moczowy 23), punkt zgodności nerki,

15. Dachangshu (Pęcherz moczowy 25), punkt zgodności jelita grubego,

16. Xiaochangshu (Pęcherz moczowy 27), punkt zgodności jelita cienkiego,

17. Pangguangshu (Pęcherz moczowy 28), punkt zgodności pęcherza moczowego,

18. Shangliao (Pęcherz moczowy 31), punkt ostatniej młodości,

19. Chengfu (Pęcherz moczowy 36),

20. Weizhong (Pęcherz moczowy 40),

21. Gaohuangshu (Pęcherz moczowy 43),

22. Zhishi (Pęcherz moczowy 52),

23. Zhibian (Pęcherz moczowy 54),

24. Chengshan (Pęcherz moczowy 57),

25. Feiyang (Pęcherz moczowy 58), punkt Lo (przepustowy),

26. Kunlun (Pęcherz moczowy 60),

27. Shenmai (Pęcherz moczowy 62),

28. Jinmen (Pęcherz moczowy 63), punkt Xi (kluczowy),

29. Jiggu (Pęcherz moczowy 64), punkt źródłowy,

30. Shugu (Pęcherz moczowy 65), punkt uspokajający (sedatywny),

31. Zhiyin (Pęcherz moczowy 67), punkt tonizujący.

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Jingming (Pęcherz moczowy 1), punkt umiejscowiony 2 mm do wewnątrz i ku górze od wewnętrznego kąta oka, tuż obok przy środkowego brzegu krawędzi oczodołu. Wskazania do nakłuwania: przekrwienie gałek ocznych, łzawienie, zapalenie spojówek, zapalenie siatkówki, kurza ślepota, daltonizm.

2. Zanzhu (Pęcherz moczowy 2), punkt umiejscowiony na przy-środkowej krawędzi łuku brwiowego.

Wskazania do nakłuwania: ból głowy, nerwoból I gałązki nerwu trójdzielnego, zapalenie spojówek, łzawienie, zapalenie zatoki czołowej, kurza ślepota i porażenie nerwu twarzowego.

3. Tongtian (Pęcherz moczowy 7), punkt umiejscowiony na wierzchołku głowy w odległości 4 cunów od przedniej linii włosów, 1¹/₂ cuna do boku od meridianu głównego regulatora tylnego. Wskazania do nakłuwania: bóle głowy, zawroty głowy, nieżyt nosa, krwawienie z nosa, opadanie powiek, nerwoból nerwu trójdzielnego.

4. Tianzhu (Pęcherz moczowy 10), punkt umiejscowiony w górnej części karku, na mięśniu czworobocznym, ¹/₂ cuna powyżej tylnej linii włosów, w odległości 1¹/₃ cuna od linii środkowej tylnej. Wskazania do nakłuwania: bóle głowy w okolicy potylicy, wzmożone napięcie mięśni karku, kręcz karku, katar nosa, złe ukrwienie mózgu, bezsenność.

5. Dashu (Pęcherz moczowy 11), punkt umiejscowiony na dolnej powierzchni karku, na wysokości dolnego brzegu wyrostka ościstego I kręgu piersiowego, w odległości 1¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej.

Wskazania do nakłuwania: choroby kości i stawów, ból głowy, zawroty głowy, wzmożone bolesne napięcie mięśni karku, ból w okolicy łopatki, kaszel i skłonność do zaziębień.

6. Feishu (Pęcherz moczowy 13), punkt umiejscowiony na tylnej powierzchni klatki piersiowej na wysokości wyrostka ościstego trzeciego kręgu piersiowego, w odległości 1¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej.

Wskazania do nakłuwania: dychawica oskrzelowa, kaszel, duszność, krwioplucie, zapalenie oskrzeli, stany gorączkowe, nocne poty, dermatozy oporne na leczenie konwencjonalne. Punkt Feishu zwany jest także punktem 100 trucizn.

7. Jueyinshu (Pęcherz moczowy 14), punkt umiejscowiony jest na tylnej powierzchni klatki piersiowej na wysokości wyrostka ościstego 4 kręgu piersiowego, w odległości 1 ¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej.

Wskazania do nakłuwania: bóle w okolicy serca, kołatanie serca, zapalenie osierdzia, nudności, wymioty, nerwica lękowa.

8. Xinshu (Pęcherz moczowy 15), punkt umiejscowiony na tylnej powierzchni klatki piersiowej na wysokości wyrostka ościstego 5 kręgu piersiowego, w odległości 1 ¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej.

Wskazania do nakłuwania: bicie i kołatanie serca, nerwica lękowa, nerwica depresyjna, histeria, osłabienie pamięci i padaczka.

9. Ganshu (Pęcherz moczowy 18), punkt umiejscowiony na tylnej powierzchni ściany klatki piersiowej, na wysokości wyrostka ościstego 9 kręgu piersiowego, w odległości 1 ¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie woreczka żółciowego, ból w okolicy prawego podżebrza, przewlekły nieżyt żołądka, zapalenie spojówek, choroby oczu, kurza ślepota i psychonerwica.

10. Danshu (Pęcherz moczowy 19), punkt umiejscowiony na tylnej powierzchni ściany klatki piersiowej, na wysokości wyrostka ościstego 10 kręgu piersiowego, w odległości 1 ¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej.

Wskazania do nakłuwania: bóle w prawym podżebrzu, zapalenie woreczka żółciowego i wątroby, żółtaczka, nerwica lękowa i fobie.

11. Pishu (Pęcherz moczowy 20), punkt umiejscowiony na powierzchni tylnej ściany klatki piersiowej, na wysokości wyrostka ościstego 11 kręgu piersiowego, w odległości 1 ¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej.

Wskazania do nakłuwania: niestrawność, choroby żołądkowo-- jelitowe, wymioty, biegunka, choroby dróg żółciowych, zapalenie trzustki, choroba wrzodowa żołądka.

12. Weishu (Pęcherz moczowy 21), punkt umiejscowiony na powierzchni tylnej ściany klatki piersiowej, na wysokości wyrostka

ościstego 12 kręgu piersiowego, w odległości 1 ¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej.

Wskazania do nakłuwania: niestrawność, nudności, wymioty, bóle żołądka, choroba wrzodowa żołądka, nieżyt żołądka, zapalenie trzustki.

13. Sanjiaoshu (Pęcherz moczowy 22), punkt umiejscowiony na powierzchni tylnej tułowia na wysokości wyrostka ościstego l kręgu lędźwiowego, w odległości 1 ¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej. Wskazania do nakłuwania: niestrawność, wymioty, biegunka, wzdęcia brzucha, kruczenia, nietrzymanie moczu, lumbago, obrzęki kończyn dolnych.

14. Shenshu (Pęcherz moczowy 23), punkt umiejscowiony w okolicy lędźwiowej na wysokości wyrostka ościstego drugiego kręgu lędźwiowego, w odległości 1 ¹/₂ cuna od meridianu głównego regulatora tylnego.

Wskazania do nakłuwania: ból lędźwi i kręgosłupa lędźwiowego, mimowolne moczenie, moczenie nocne, nasieniotok, impotencja, zaburzenia cyklu miesiączkowego, upławy, niedosłuch, dzwonienie w uszach i obrzęk powłok brzusznych.

15. Dachangshu (Pęcherz moczowy 25), punkt umiejscowiony w okolicy lędźwiowej na wysokości wyrostka ościstego 4 kręgu lędźwiowego, w odległości 1 ¹/₂ cuna od meridianu głównego regulatora tylnego.

Wskazania do nakłuwania: bolesne napięcie mięśni okolicy lędźwiowo-krzyżowej, bóle korzeniowe okolicy lędźwiowej, choroby jelita grubego, zaparcie stolca, biegunka, zaburzenia defekacji, żylaki odbytu.

16. Xiaochangshu (Pęcherz moczowy 27), punkt umiejscowiony w okolicy krzyżowej na poziomie pierwszego otworu krzyżowego, w odległości 1 ¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej w zagłębieniu pomiędzy kolcem biodrowym tylnym i kością krzyżową. Wskazania do nakłuwania: nieżyt jelit, kolka jelitowa, biegunka, zaparcia, wzdęcia jelit, nietrzymanie moczu, nasieniotok, ból okolicy krzyżowo-biodrowej.

17. Pangguangshu (Pęcherz moczowy 28), punkt umiejscowiony w okolicy krzyżowej na wysokości 2 otworu kości krzyżowej, w odległości 1 ¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej. Wskazania do nakłuwania: zapalenie pęcherza moczowego, nietrzymanie moczu, zaburzenia oddawania moczu, zaburzenia wytrysku nasienia, zaparcie, biegunka, bóle w okolicy krzyżowej i lędźwiowej.

18. Shangliao (Pęcherz moczowy 31), punkt umiejscowiony w okolicy krzyżowej, ponad l otworem kości krzyżowej, w połowie odległości między tylnym górnym kolcem kości biodrowej oraz meridianem Głównym Regulatorem Tylnym. Wskazania do nakłuwania: bóle w okolicy kości krzyżowej i ogonowej, lumbago, zaburzenia w oddawaniu moczu, zapalenie pęcherza moczowego, zaparcia, choroby jajników. Punkt ten zwany jest punktem ostatniej młodości, ma działać u kobiet regenerujące i odmładzające i dlatego zaleca się nakłuwać go u każdej pacjentki po 40 roku życia.

19. Chengfu (Pęcherz moczowy 36), punkt umiejscowiony w środku fałdu pośladkowego w miejscu spotkania trzech mięśni: pośladkowego wielkiego, dwugłowego uda i półścięgnistego. Wskazania do nakłuwania: bóle w okolicy lędźwiowej, krzyżowej, pośladkowej i udowej, guzki krwawnicowe odbytu.

20. Weizhong (Pęcherz moczowy 40), punkt umiejscowiony w środku dołu podkolanowego, między ścięgnami mięśni dwugłowego uda oraz półścięgnistego.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, ból stawu kolanowego i podudzia, chromanie przestankowe, niedowład kończyny dolnej, nietrzymanie moczu, zaparcie, biegunka.

21. Gaohuangshu (Pęcherz moczowy 43), punkt umiejscowiony na tylnej powierzchni klatki piersiowej na wysokości wyrostka ościstego czwartego kręgu piersiowego, w odległości 3 cunów od linii środkowej tylnej.

Wskazania do nakłuwania: kaszel, zapalenie oskrzeli, krwioplucie, dychawica oskrzelowa, neurastenia, osłabienie pamięci, stany wyczerpania.

Punkt ten ma mobilizować korę nadnerczy i dlatego nazywają go punktem kortyzonowym.

22. Zhisi (Pęcherz moczowy 52), punkt umiejscowiony w okolicy lędźwiowej na wysokości wyrostka ościstego drugiego kręgu lędźwiowego, w odległości 3 cunów od meridianu Głównego Regulatora Tylnego.

Wskazania do nakłuwania: bolesne napięcie mięśni lędźwi (lumbago), bóle korzeniowe okolicy lędźwiowej, impotencja, nasieniotok, zaburzenia w oddawaniu moczu.

23. Zhibian (Pęcherz moczowy 54), punkt umiejscowiony w dolnym odcinku okolicy lędźwiowej na poziomie 4 otworu kości krzyżowej, w odległości 3 cunów od meridianu Głównego Regulatora Tylnego.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, niedowład mięśni kończyny dolnej, zaniki mięśni kończyny dolnej, żylaki odbytu.

24. Chengshan (Pęcherz moczowy 57), punkt umiejscowiony na tylnej powierzchni podudzia, w miejscu przejścia mięśnia brzuchatego łydki w ścięgno Achillesa, w szczycie kąta obu pasm mięśnia w linii środkowej, około 8 cunów poniżej punktu Weizhong umiejscowionego w środku dołu podkolanowego. Wskazania do nakłuwania: kurcze mięśni łydek, bóle podudzia, bóle lędźwi, niedowład mięśni podudzia, zaparcie stolca, żylaki odbytu.

25. Feiyang (Pęcherz moczowy 58), punkt umiejscowiony na tylnej powierzchni podudzia, l cun poniżej punktu Chengshan i l cun na zewnątrz, 7 cunów powyżej punktu Kunlun za kostką boczną. Wskazania do nakłuwania: osłabienie mięśni podudzia, niedowład mięśni podudzia, obrzęki kończyny dolnej, ból podudzia. Punkt ten zwie się także punktem wzlotu, tancerek, kulisów, sportowców, albowiem znakomicie usprawnia mięśnie kończyny dolnej.

26. Kunlun (Pęcherz moczowy 60), punkt umiejscowiony jest w zagłębieniu między kostką boczną oraz ścięgnem Achillesa. Wskazania do nakłuwania: ból głowy, ból szyi ł karku, rwa kulszowa, ból pięty, trudny poród. Kunlun jest uważany za uniwersalny punkt przeciwbólowy.

27. Shenmai (Pęcherz moczowy 62), punkt umiejscowiony tuż poniżej dolnego brzegu kostki bocznej.

Wskazania do nakłuwania: ból głowy, zawroty głowy, bezsenność, padaczka, niepokój.

28. Jinmen (Pęcherz moczowy 63), punkt umiejscowiony w zagłębieniu poza nasadą (główką bliższą) V kości śródstopia, obok kości sześciennej nieco ku przodowi i ku dołowi od punktu Shenmai.

Wskazania do nakłuwania: drgawki u dzieci, padaczka, ból w okolicy kostki bocznej, ból głowy.

29. Jiggu (Pęcherz moczowy 64), punkt umiejscowiony na bocznym brzegu stopy, poniżej guzowatości V kości śródstopia. Wskazania do nakłuwania: ból głowy, kręcz karku, bóle okolicy lędźwiowej i kończyn dolnych, drgawki u dzieci, padaczka.

30. Shugu (Pęcherz moczowy 65), punkt umiejscowiony na bocznym brzegu stopy, dośrodkowo i poniżej główki V kości śródstopia.

Wskazania do nakłuwania: bóle i zawroty głowy, bolesne napięcie mięśni karku, stany maniakalne, padaczka. Punkt ten poprawia nastrój i dlatego zwą go punktem pociechy. 31. Zhiyin (Pęcherz moczowy 67), punkt umiejscowiony jest na bocznym brzegu V palca obok nasady paznokcia, oddalony 3 mm od kąta zewnętrznego paznokcia w kierunku dośrodko-wym i bocznym.

Wskazania do nakłuwania: ból głowy, ból mięśni karku, krwawienie z nosa, bóle gałki ocznej, pieczenie podeszwy stopy, trudny poród, nerwica depresyjna.

8. Meridian nerki (N)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Jingmen (Woreczek żółciowy 25),

Punkt zgodności tylnej — Shenshu (Pęcherz moczowy 23),

Czas najwyższej aktywności — godz. 17⁰⁰-19⁰⁰.

Meridian nerki wychodzi spod V małego palca na stopie i przebiega skośnie po przedniej części podeszwy do punktu Yong-quan, znajdującego się w zagłębieniu między II i III kością śródstopia na linii prostej biegnącej od podstawy II palca do środka pięty, w punkcie przejścia w odcinek środkowy przedniego odcinka stanowiącego ¹/₃ długości tej linii. W dalszym przebiegu meridian kieruje się do guzowatości kości łódkowej, a następnie przechodzi na przyśrodkowy brzeg stopy, mija kostkę wewnętrzną od dołu i po zatoczeniu małego koła wspina się po wewnętrznej powierzchni podudzia poza meridianami śledziony i wątroby do przyśrodkowego brzegu dołu podkolanowego, a następnie biegnąc wzdłuż przyśrodkowo-tylnej powierzchni uda dochodzi do punktu Changqiang, tuż poniżej kości łonowej. W punkcie tym dzieli się na dwie gałęzie: zewnętrzna biegnie do punktu Henggu (Nerka 11) umiejscowionego na górnym brzegu spojenia łonowego, w odległości 1/2 cuna od meridianu Głównego Regulatora Przedniego, a stamtąd wzdłuż tego meridianu biegnie ku górze do punktu Youmen (Nerka 21), 6 cunów powyżej pępka. Następnie przechodzi na klatkę piersiową oddalając się od linii środkowej przedniej osiągając punkt Bulang (Nerka 22), znajdujący się w V przestrzeni międzyżebrowej, w odległości 2 cunów od meridianu Głównego Regulatora Przedniego. Meridian kończy się w punkcie Shufu (Nerka 27), leżącym w zagłębieniu poniżej dolnego brzegu obojczyka. Gałązka wewnętrzna biegnie z punktu Changqiang (Główny Regulator Tylny 1) wzdłuż

0x01 graphic

kręgosłupa do drugiej przestrzeni międzykręgowej (L₂ — L₃), a stamtąd do nerki, gdzie rozdziela się na dwie gałązki, z których jedna dochodzi do pęcherza moczowego, a druga poprzez wątrobę i przeponę przedostaje się do płuc, tchawicy i kończy się u nasady języka. Meridian nerki liczy 27 punktów (rycina 31).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Yongquan (Nerka 1),

2. Rangu (Nerka 2), punkt uspokajający (sedatywny),

3. Taixi (Nerka 3), punkt źródłowy,

4. Dazhong (Nerka 4), punkt Lo (przepustowy),

5. Shuiquan (Nerka 5), punkt Xi (kluczowy),

6. Zhaohai (Nerka 6),

7. Fuliu (Nerka 7), punkt tonizujący,

8. Jiaoxin (Nerka 8),

9. Yingu (Nerka 10),

10. Henggu (Nerka 11),

11. Shufu (Nerka 27).

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Yongquan (Nerka 1), punkt umiejscowiony na podeszwie w zagłębieniu między II i III kością śródstopia, przy zgiętych palcach stopy. Punkt ten można oznaczyć przeprowadzając linię prostą między podstawą II palca stopy i najbardziej oddalonym punktem pięty, a następnie dzieląc ją na trzy równe odcinki. Yongquan leży w punkcie łączącym przedni i środkowy odcinek. Wskazania do nakłuwania: ból wierzchołka głowy, zawroty głowy, chrypka, bezgłos, bóle gardła, nietrzymanie moczu, zatrzymanie moczu, omdlenie, wstrząs, uczucie palenia w stopach, padaczka.

2. Rangu (Nerka 2), punkt umiejscowiony na przyśrodkowym brzegu stopy do przodu i ku dołowi od kostki wewnętrznej w zagłębieniu poniżej guzowatości kości łódkowej. Wskazania do nakłuwania: świąd sromu, stan zapalny zewnętrznych narządów płciowych, nieregularne miesiączkowanie, zmazy nocne, zapalenie przydatków, nerwica reaktywna.

3. Taixi (Nerka 3), punkt umiejscowiony w zagłębieniu pomiędzy kostką przyśrodkową a ścięgnem Achillesa. Wskazania do nakłuwania: niedosłuch, dychawica oskrzelowa, krwioplucie, zapalenie gardła, ból zęba, bezsenność, impotencja, zmazy nocne, nieregularne menstruacje i zaburzenia w oddawaniu moczu.

4. Dazhong (Nerka 4), punkt umiejscowiony nieco poniżej i ku tyłowi od Taixi w zagłębieniu pomiędzy górnym brzegiem kości piętowej a przednim brzegiem ścięgna Achillesa. Wskazania do nakłuwania: ból pięty, ból w okolicy lędźwiowo--krzyżowej, zaburzenia w oddawaniu moczu, kaszel, krwioplu-cie, dychawica oskrzelowa, neurastenia, histeria.

5. Shuiquan (Nerka 5), punkt umiejscowiony na przyśrodkowej powierzchni kości piętowej, l cun poniżej Taixi. Wskazania do nakłuwania: zaburzenia cyklu miesiączkowego, zaburzenia w oddawaniu moczu, zapalenie przydatków, zakłócenia widzenia.

6. Zhaohai (Nerka 6), punkt umiejscowiony l cun poniżej kostki przyśrodkowej.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie gardła, padaczka, bezsenność, świąd sromu, neurastenia.

7. Fuliu (Nerka 7), punkt umiejscowiony na przyśrodkowej powierzchni podudzia, 2 cuny powyżej Taixi, na przednim brzegu ścięgna Achillesa.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie nerek i dróg moczowych,

obrzęki pochodzenia nerkowego, wodobrzusze, pocenie nocne,

i ślinotok, zaniki mięśni, niedowład mięśni kończyn dolnych,

lodowate stopy, hipotonia, stan wiecznego niezadowolenia

i złego humoru.

8. Jiaoxin (Nerka 8), punkt umiejscowiony na przyśrodkowej powierzchni podudzia, 2 cuny powyżej Taixi i ¹/₂ cuna ku przodowi od punktu Fuliu, na tylnym brzegu kości piszczelowej. Wskazania do nakłuwania: zatrzymanie moczu, uogólnione o-brzęki, zapalenie jądra i nadjądrza, nocne poty, zaburzenia ukrwienia kończyn dolnych, nakłucie poprawia też nastrój i przywraca życzliwość, stąd jiaoxin nazywa się punktem wzajemnego zaufania.

9. Yingu (Nerka 10), punkt umiejscowiony po stronie przyśrodkowej dołu podkolanowego między ścięgnami mięśni półścięgni-stym i półbłoniastym (przy nodze zgiętej w kolanie). Wskazania do nakłuwania: impotencja, oziębłość płciowa, nie-trzymanie moczu, bolesne oddawanie moczu, ból członka, choroby narządów płciowych.

10. Henggu (Nerka 11), punkt umiejscowiony na górnym brzegu spojenia łonowego, w odległości ¹/₂ cuna od linii środkowej przedniej. Wskazania do nakłuwania: ból zewnętrznych narządów płciowych, impotencja, oziębłość płciowa, zmazy nocne, moczenie nocne.

11. Shufu (Nerka 27), punkt umiejscowiony w zagłębieniu poniżej dolnego brzegu obojczyka, w odległości 2 cunów od meridianu Głównego Regulatora Przedniego.

Wskazania do nakłuwania: kaszel, dychawica oskrzelowa, ból klatki piersiowej, nerwoból międzyżebrowy. Punkt przywracający równowagę psychiczną. Z tego też powodu Shufu zwie się punktem doskonałej zgody.

9. Meridian osierdzia (O)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Shanzhong (Główny Regulator Przedni — Jenn Mo 17)

Punkt zgodności tylnej — Jueyinshu (Pęcherz moczowy 14),

Czas najwyższej aktywności — godz. 19⁰⁰-21⁰⁰.

Meridian osierdzia wynurza się z głębi klatki piersiowej i wnika do narządu z nim związanego, tj. do osierdzia. Stamtąd przedostaje się poprzez przeponę do jamy brzusznej łącząc się z meridianem potrójnego ogrzewacza. Druga gałązka biegnie z osierdzia do przedniej ściany klatki piersiowej i wydostaje się na zewnątrz w IV międzyżebrzu w punkcie Tianchi oddalonym od brodawki sutkowej (u mężczyzn) o l cun w kierunku bocznym. Następnie tworząc łuk, wstępuje ponad fałdem pachowym na ramię i zbiega na przedniej powierzchni ramienia pomiędzy meridianami płuca i serca do dołu łokciowego. W dalszym przebiegu kieruje się wzdłuż przedniej powierzchni przedramienia między ścięgnami mięśnia dłoniowego długiego i zginacza promieniowego nadgarstka na dłoń, a stamtąd biegnie na powierzchni dłoniowej środkowego palca do punktu Zhongchong znajdującego się na wierzchołku trzeciego palca, w odległości około 2 mm od końca paznokcia. W punkcie Laogong, umiejscowionym w środku dłoni, od meridianu osierdzia odchodzi gałązka, która kieruje się do IV palca i biegnie po łokciowej stronie tego palca do punktu Guanchong umiejscowionego u podstawy paznokcia po stronie zewnętrznej, w którym łączy się z meridianem potrójnego ogrzewacza. Meridian osierdzia liczy 9 punktów (rycina 32).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Tianchi (Osierdzie 1),

2. Quze (Osierdzie 3),

3. Ximen (Osierdzie 4), punkt Xi (kluczowy),

0x01 graphic

Rycina 32. Topografia meridianu osierdzia i przynależnych do niego punktów

biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł, II wg chińskiego atlasu „Shih

Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

4. Jianshi (Osierdzie 5),

5. Neiguan (Osierdzie 6), punkt Lo (przepustowy),

6. Daling (Osierdzie 7), punkt uspokajający (sedatywny) i równocześnie źródłowy,

7. Laogong (Osierdzie 8),

8. Zhongchong (Osierdzie 9), punkt tonizujący.

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Tianchi (Osierdzie 1), punkt umiejscowiony na bocznej ścianie klatki piersiowej, w IV przestrzeni międzyżebrowej, w odległości l cuna od brodawki sutkowej (lub linii środkowo-obojczykowej u kobiet).

Wskazania do nakłuwania: zapalenie osierdzia, zapalenie gruczołu sutkowego, nerwoból międzyżebrowy, ból bocznej ściany -klatki piersiowej, ból stawu barkowego, uczucie ucisku w klatce piersiowej.

2. Quze (Osierdzie 3), punkt umiejscowiony w zgięciu łokciowym po stronie łokciowej ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia.

Wskazania do nakłuwania: stenokardia, kołatanie serca, nerwica lękowa, drżenie rąk, choroby gorączkowe.

3. Ximen (Osierdzie 4), punkt umiejscowiony na dłoniowej powierzchni przedramienia, 5 cunów powyżej poprzecznego fałdu nadgarstka pomiędzy ścięgnami mięśnia zginacza promieniowego nadgarstka i mięśnia dłoniowego długiego.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy serca, kołatanie serca, częstoskurcz napadowy, nerwica lękowa, krwawienie z nosa, krwawe wymioty, nudności.

4. Jianshi (Osierdzie 5), punkt umiejscowiony na dłoniowej powierzchni przedramienia, 3 cuny powyżej poprzecznego fałdu nadgarstka pomiędzy ścięgnami mięśnia zginacza promieniowego nadgarstka i mięśnia dłoniowego długiego.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy serca, kołatanie serca, kurcze mięśni przedramienia, ból żołądka, wymioty, nerwica lękowa, padaczka, choroby gorączkowe, postawa agresywna.

5. Neiguan (Osierdzie 6), punkt umiejscowiony na dłoniowej powierzchni przedramienia, 2 cuny powyżej poprzecznego fałdu nadgarstka, pomiędzy ścięgnami mięśnia zginacza promieniowego nadgarstka i mięśnia dłoniowego długiego.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy serca, kołatanie serca, stenokardia, wymioty, bóle żołądka, nerwica lękowa, histeria, bezsenność, czkawka, padaczka, nadciśnienie tętnicze, choroby gorączkowe oraz zaburzenia seksualne (stąd Neiguan uważany jest za punkt miłości doskonałej).

6. Daling (Osierdzie 7), punkt umiejscowiony w środku fałdu poprzecznego nadgarstka w zagłębieniu pomiędzy ścięgnami mięśni zginacza promieniowego nadgarstka i mięśnia dłoniowego długiego.

Wskazania do nakłuwania: ból serca, kołatanie serca, nadciśnienie tętnicze, ból żołądka, bezsenność, padaczka, pobudzenie seksualne, nerwica depresyjna, mania samobójcza, napady śmiechu i choroby gorączkowe.

7. Laogong (Osierdzie 8), punkt umiejscowiony w samym środku dłoni, pomiędzy II i III kością śródręcza.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy serca, histeria, padaczka, nadciśnienie tętnicze, obrzęk dłoni, wyprysk dłoni (egzema), wymioty, czkawka, zapalenie dziąseł, obfite poty, wyczerpanie psychiczne i fizyczne, gniew połączony z uczuciem bezradności. 8. Zhongchong (Osierdzie 9), punkt umiejscowiony na opuszce palca środkowego, w odległości około 2 mm od dystalnego brzegu paznokcia.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy serca, ból głowy, omdlenie, zapaść, nerwica lękowa, przytępienie pamięci, padaczka, choroby gorączkowe, uczucie palenia dłoni.

10. Meridian potrójnego ogrzewacza (P.O.)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Shimen (Główny Regulator Przedni — Jenn Mo 5),

Punkt zgodności tylnej — Sanjoaooshu (Pęcherz moczowy 22),

Czas najwyższej aktywności — godz. 21⁰⁰-23⁰⁰.

Meridian potrójnego ogrzewacza wychodzi z punktu Guanchong umiejscowionego na końcu IV palca po stronie łokciowej u nasady paznokcia i biegnie na powierzchni grzbietowej tego palca, a następnie dłoni i przedramienia po stronie wyprostnej pomiędzy kośćmi promieniową i łokciową do stawu łokciowego, który mija od tyłu w środku wyrostka łokciowego. Następnie wspina się po tylnej powierzchni ramienia do stawu barkowego, a stamtąd wzdłuż mięśnia czworobocznego do dołu nadobojczykowego. W dalszym przebiegu meridian wnika do wnętrza klatki piersiowej, dochodzi do osierdzia, a stamtąd podąża poprzez przeponę do jamy brzusznej i zaopatruje wszystkie narządy wewnętrzne, łącznie z moczopłcio-wym. Z wnętrza klatki piersiowej wychodzi odrębna gałąź, która poprzez dół nadobojęzykowy podąża wzdłuż bocznej powierzchni szyi do małżowiny usznej, którą okrąża od tyłu i góry osiągając punkt Jiaosun (Potrójny ogrzewacz 20), a stamtąd wspina się do kąta włosów, gdzie zawraca ku dołowi i na policzku tuż powyżej górnego brzegu szczęki dolnej skręca ku górze, kończąc się w okolicy podoczodołowej. Od punktu Yifeng (Potrójny ogrzewacz 17) wybiega gałązka uszna, która wnika do ucha, wynurza się przed małżowiną uszną i biegnie poprzez skroń do punktu Sizhukong (Potrójny ogrzewacz 23) umiejscowionego na zewnętrznym brzegu łuku brwiowego. Z punktu Shanzhong (Główny Regulator Przedni 17) wybiega dodatkowa gałązka i zbiega po powierzchni brzucha na udo i po jego

0x01 graphic

Rycina 33. Topografia meridianu potrójnego ogrzewacza i przynależnych do niego punktów biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł, II wg chińskiego atlasu „Shih Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

bocznej powierzchni dochodzi do punktu Weiyang (Pęcherz moczowy 39), umiejscowionego w dole podkolanowym, po stronie zewnętrznej, na wewnętrznym brzegu ścięgna mięśnia dwugłowego uda. Weiyang należy do grupy punktów tzw. dolnego morza. Nakłucie tego punktu mobilizuje meridian potrójnego ogrzewacza. Meridian ten liczy 23 punkty (rycina 33).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Zhongzhu (Potrójny ogrzewacz 3), punkt tonizujący,

2. Yangchi (Potrójny ogrzewacz 4), punkt źródłowy,

3. Waiguan (Potrójny ogrzewacz 5), punkt Lo (przepustowy),

4. Huizong (Potrójny ogrzewacz 7), punkt Xi (kluczowy),

5. Sanyangluo (Potrójny ogrzewacz 8), punkt grupy meridianów typu Yang kończyny górnej,

6. Tianjing (Potrójny ogrzewacz 10), punkt uspokajający (seda-tywny),

7. Jianliao (Potrójny ogrzewacz 14),

8. Tianliao (Potrójny ogrzewacz 15),

9. Yifeng (Potrójny ogrzewacz 17),

10. Qimai (Potrójny ogrzewacz 18),

11. Ermen (Potrójny ogrzewacz 23),

12. Sizhukong (Potrójny ogrzewacz 23).

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Zhongzhu (Potrójny ogrzewacz 3), punkt umiejscowiony na grzbiecie dłoni, między IV i V kością śródręcza w zagłębieniu za stawem śródręcznopalcowym.

Wskazania do nakłuwania: bóle głowy w okolicy skroniowej, zawroty głowy, zapalenie spojówek, niedosłuch, szum w uszach, dzwonienie w uszach, ból przedramienia, niedowład kończyny górnej, stany gorączkowe, nerwica depresyjna.

2. Yangchi (Potrójny ogrzewacz 4), punkt umiejscowiony na grzbiecie nadgarstka, pomiędzy kością łokciową i kosteczkami nadgarstka, w zagłębieniu po stronie łokciowej ścięgna mięśnia prostownika palców.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy nadgarstka, ból przedramienia i barku, zaburzenia ruchowe i czuciowe kończyny górnej, niedosłuch, bóle głowy w okolicy skroni, nerwica depresyjna, stany gorączkowe.

3. Waiguan (Potrójny ogrzewacz 5), punkt umiejscowiony na grzbietowej powierzchni przedramienia, 2 cuny powyżej punktu Yangchi, pomiędzy kością łokciową i promieniową. Wskazania do nakłuwania: zmiany kostne i stawowe palców dłoni, niedowład mięśni przedramienia, drżenie rąk, choroba Parkinsona, ból w okolicy szyi i policzka, bóle głowy okolicy skroniowej, niedosłuch, szum w uszach, skłonność do katarów i zaziębień.

4. Huizong (Potrójny ogrzewacz 7), punkt umiejscowiony na grzbietowej powierzchni przedramienia, 3 cuny powyżej punktu Yangchi, na promieniowym brzegu kości łokciowej. Wskazania do nakłuwania: ból przedramienia, niedosłuch, padaczka, bolesne dermatozy.

5. Sanyangluo (Potrójny ogrzewacz 8), punkt umiejscowiony na grzbietowej powierzchni przedramienia, 4 cuny powyżej punktu Yangchi, między kością łokciową i promieniową. Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy nadgarstka, przedramienia i ramienia, niedowład kończyny górnej, niedosłuch, zapalenie krtani połączone z bezgłosem.

6. Tianjing (Potrójny ogrzewacz 10), punkt umiejscowiony na tylnej powierzchni ramienia tuż powyżej stawu łokciowego, w zagłębieniu powyżej wyrostka łokciowego. Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy skroni, zawroty głowy, choroba Meniera, choroba Parkinsona, zapalenie gardła, zapalenie krtani, stan pobudzenia psychoruchowego. Jest to punkt wielkiego spokoju.

7. Jianliao (Potrójny ogrzewacz 14), punkt umiejscowiony na wysokości stawu barkowego, ku tyłowi i ku dołowi od wyrostka barkowego (acromion). Punkt ten oznacza się w pozycji horyzontalnej ramienia, wówczas poniżej wyrostka barkowego pojawia się poprzeczny fałd z dwoma dołkami. Jianliao znajduje się w dołku tylnym.

Wskazania do nakłuwania: ból w stawie barkowym, niedowład kończyny górnej, porażenie połowicze, ograniczenie ruchów w stawie barkowym.

8. Tianliao (Potrójny ogrzewacz 15), punkt umiejscowiony w okolicy barku w połowie linii łączącej wyrostek barkowy i punkt Dazhui (Główny Regulator Tylny 14), 1 cun ku tyłowi od punktu Jianjing (Woreczek żółciowy 21). Wskazania do nakłuwania: rwący ból ramienia i przedramienia, ból w okolicy szyi i karku, przykurczę i tiki okolicy szyjno-karkowej. Jest to punkt hygrometryczny, który ma zabezpieczać przed szkodliwymi czynnikami meteorologicznymi, a także ma działać hartujące i uodparniająco.

9. Yifeng (Potrójny ogrzewacz 17), punkt umiejscowiony poza płatkiem ucha, w zagłębieniu między kątem żuchwy i wyrostkiem sutkowatym.

Wskazania do nakłuwania: niedosłuch, szum i dzwonienie w uszach, porażenie nerwu twarzowego, szczękościsk, obrzęk policzków.

10. Qimai (Potrójny ogrzewacz 18), punkt umiejscowiony poza przyczepem małżowiny usznej, na wyrostku sutkowatym, w miejscu przecięcia się linii poziomej przechodzącej przez zewnętrzny przewód słuchowy oraz linią łukowatą stanowiącą obrys małżowiny.

Wskazania do nakłuwania: niedosłuch, szum i dźwięczenie w uszach, ból głowy i zawroty głowy.

11. Ermen (Potrójny ogrzewacz 21), punkt umiejscowiony nieco ku górze i ku przodowi od górnej krawędzi skrawka (tragus) ucha. Wskazania do nakłuwania: niedosłuch, szum i dzwonienie w uszach, ból zębów szczęki górnej, porażenie nerwu twarzowego, tiki i przykurczę mięśni twarzy.

12. Sizhukong (Potrójny ogrzewacz 23), punkt umiejscowiony na zewnętrznym końcu brwi tuż przed skronią. Wskazania do nakłuwania: ból głowy w okolicy skroni, opadanie powiek, tiki mięśni powiek, zapalenie spojówek, choroby oczu.

11. Meridian woreczka żółciowego (W.Ż.)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Riyue (Woreczek żółciowy 24),

Punkt zgodności tylnej — Danshu (Pęcherz moczowy 19),

Czas najwyższej aktywności — godz. 23⁰⁰-l⁰⁰.

Meridian wybiega z punktu Tongziliao tuż obok zewnętrznego kąta oka i kieruje się w dół i na zewnątrz do punktu Tinghui umiejscowionego tuż przed wcięciem między skrawkiem (tragus) i przeciwskrawkiem (antitragus) ucha, a następnie zmienia kierunek i podąża ku górze do punktu Hanyan (Woreczek żółciowy 4) znajdującego się 3 cuny powyżej górnej krawędzi łuku jarzmowego w pobliżu kąta włosów; stamtąd biegnie ku tyłowi i ku dołowi i okrąża od góry małżowinę uszną dochodząc do punktu Wangu (Woreczek żółciowy 12) umiejscowionego w zagłębieniu znajdującym się poza i poniżej wyrostka sutkowatego. W dalszym przebiegu meridian biegnie łukiem do punktu Yangbai (Woreczek żółciowy 14) na czole w odległości l cuna nad środkiem łuku brwiowego, a następnie biegnąc równolegle do meridianu Głównego Regulatora Tylnego kieruje się do punktu Fenchi (Woreczek żółciowy 20) usytuowanego poniżej kości potylicznej w zagłębieniu pomiędzy przyczepami mięśni mostkowo-sutkowo-obojczykowego i czworobocznego. Stam-

0x01 graphic

Rycina 34. Topografia meridianu woreczka żółciowego i przynależnych do niego punktów biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł, II wg chińskiego atlasu „Shih Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

tąd meridian biegnie w kierunku barku do punktu Jianjing (Woreczek żółciowy 21) na przednim brzegu mięśnia czworobocznego w połowie linii łączącej punkt Dazhui (Główny regulator tylny 14) i wyrostek barkowy (acromion). Z tego punktu meridian biegnie linią łamaną na bocznej ścianie klatki piersiowej i jamy brzusznej do punktu Huantiao (Woreczek żółciowy 30) znajdującego się w pobliżu krętarza wielkiego. Z kolei meridian zbiega w dół po bocznej powierzchni uda i podudzia i tuż przed boczną kostką przedostaje się na grzbiet stopy i kończy się na czwartym palcu stopy po stronie zewnętrznej u podstawy paznokcia. Na grzbiecie stopy z punktu Linqi (Woreczek żółciowy 41) odłącza się mała gałązka i biegnie do grzbietu palucha, gdzie dochodzi do punktu Dadun (Wątroba 1). Bardzo skomplikowany przebieg ma gałąź wychodząca z punktu Fengchi (Woreczek żółciowy 20) poza uchem. Gałąź ta zaopatruje ucho, a po wyjściu z niego dochodzi do punktu Tongziliao (Woreczek żółciowy 1) tuż obok kąta zewnętrznego oka, skąd zbiega w dół policzka do punktu Daying (Żołądek 5) na wysokości szczęki dolnej na przednim brzegu mięśnia żwacza. Z punktu tego omawiana gałąź kieruje się ku górze do punktu umiejscowionego tuż przed punktem Quanliao (Jelito cienkie 18) na przednim brzegu mięśnia żwacza tuż poniżej łuku jarzmowego. Odtąd gałąź ta biegnie w dół poprzez punkt Jiache (Żołądek 6) tuż nad kątem szczęki dolnej do dołu nadobojczykowego, skąd przedostaje się do wnętrza klatki piersiowej, a następnie przechodzi przez przeponę do wątroby i woreczka żółciowego. Z kolei biegnie ona do dolnej części jamy brzusznej i w okolicy pachwinowej wydostaje się na zewnątrz i łączy się z punktem Huantiao (Woreczek żółciowy 30) w pobliżu krętarza wielkiego. Meridian woreczka żółciowego liczy 44 punkty (rycina 34).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Tongziliao (Woreczek żółciowy 1),

2. Tinghui (Woreczek żółciowy 2),

3. Shuaigu (Woreczek żółciowy 8),

4. Wangu (Woreczek żółciowy 12),

5. Yangbai (Woreczek żółciowy 14),

6. Fengchi (Woreczek żółciowy 20),

7. Riyue (Woreczek żółciowy 24), punkt zgodności przedniej (alarmowy) woreczka żółciowego,

8. Jingmen (Woreczek żółciowy 25), punkt zgodności przedniej (alarmowy) nerki,

9. Juliao (Woreczek żółciowy 29),

10. Huantiao (Woreczek żółciowy 30),

11. Fengshi (Woreczek żółciowy 31),

12. Yanglingquan (Woreczek żółciowy 34),

13. Waiąiu (Woreczek żółciowy 36), punkt Xi (kluczowy),

14. Guanming (Woreczek żółciowy 37), punkt Lo (przepustowy),

15. Yangfu (Woreczek żółciowy 38), punkt uspokajający, sedatywny,

16. Xuanzhong (Woreczek żółciowy 39),

17. Qiuxu (Woreczek żółciowy 40), punkt źródłowy,

18. Linqi (Woreczek żółciowy 41), punkt kardynalny,

19. Xiaxi (Woreczek żółciowy 43), punkt stymulujący,

20. Qiaoyin (Woreczek żółciowy 44).

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Tongziliao (Woreczek żółciowy 1), punkt umiejscowiony tuż obok zewnętrznego kąta oka na bocznej krawędzi oczodołu.

Wskazania do nakłuwania: ból okolicy skroniowej głowy, zawroty głowy, ból i choroby oczu, porażenie nerwu twarzowego, tiki i przykurczę mięśni twarzy.

2. Tinghui (Woreczek żółciowy 2), punkt umiejscowiony tuż przed małżowiną uszną na wysokości wcięcia międzyskrawkowego, na tylnym brzegu wyrostka kłykciowego szczęki dolnej. Wskazania do nakłuwania: niedosłuch, ból uszny, szum w uszach, zapalenie ucha środkowego, ból zębów, nerwoból nerwu trójdzielnego, zapalenie stawu żuchwowego, tiki mięśni twarzy.

3. Shuaigu (Woreczek żółciowy 8), punkt umiejscowiony nad wierzchołkiem małżowiny usznej, 1¹/₂ cuna powyżej linii włosów.

Wskazania do nakłuwania: ból głowy w okolicy skroniowo--ciemieniowej, pobudzenie fizyczne i psychiczne. Punkt ten nakłuwa się w przebiegu kuracji antynikotynowej.

4. Wangu (Woreczek żółciowy 12), punkt umiejscowiony w zagłębieniu tuż poza wyrostkiem sutkowatym, na poziomie dolnego brzegu tego wyrostka.

Wskazania do nakłuwania: ból głowy, ból w okolicy szyi i potylicy, osłabienie słuchu, szum w uszach, ból zębów, zaburzenia snu, bezsenność.

5. Yangbai (Woreczek żółciowy 14), punkt umiejscowiony na czole, l cun nad środkiem brwi.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy czołowej, zapalenie zatok czołowych, choroby oczu, tiki i przykurczę mięśni twarzy.

6. Fengchi (Woreczek żółciowy 20), punkt umiejscowiony na karku poniżej kości potylicznej, w zagłębieniu pomiędzy mięśniem mostkowo-sutkowo-obojczykowym i czworobocznym. Wskazania do nakłuwania: ból głowy w okolicy potylicy, sztywność mięśni szyi i karku, choroby oczu, nosa i uszu, neurastenia, stany gorączkowe i zaburzenia ukrwienia mózgu.

7. Riyue (Woreczek żółciowy 24), punkt umiejscowiony na przedniej powierzchni klatki piersiowej, w linii środkowo-obojczyko-wej w 7 międzyżebrzu.

Wskazania do nakłuwania: wymioty, czkawka, choroby przepony, zapalenie wątroby, zapalenie woreczka żółciowego, żółtaczka, wzdęcie brzucha, ból w podżebrzu, pobudzenie psychomotoryczne, halucynacje.

8. Jingmen (Woreczek żółciowy 25), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni brzucha, na dolnym brzegu wolnego końca XII żebra.

Wskazania do nakłuwania: wzdęcia brzucha, kruczenie w brzuchu, zapalenie nerek, kamica nerkowa, ból w pasie i podżebrzu, ból w stawie krzyżowo-biodrowym, nerwoból międzyżebrowy, stan niepokoju i pobudzenia.

9. Juliao (Woreczek żółciowy 29), punkt umiejscowiony w środku linii łączącej górny kolec biodrowy i najwyższy punkt krętarza dużego.

Wskazania do nakłuwania: ból stawu krzyżowo-biodrowego, niedowład kończyny dolnej, choroby stawu biodrowego i tkanki otaczającej, zapalenie przydatków a także jąder.

10. Huantiao (Woreczek żółciowy 30), punkt umiejscowiony na linii łączącej duży krętarz i otwór krzyżowy, bliżej krętarza (w ¹/₃długości tej linii idąc od krętarza).

Wskazania do nakłuwania: ból stawu biodrowego, ból stawu kolanowego, niedowład kończyny dolnej, przykurcz i ból mięśni uda, drętwienie nogi, rwa kulszowa, wypryski skórne, świąd skóry.

11. Fengshi (Woreczek żółciowy 31), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni uda, 7 cunów powyżej stawu kolanowego, pomiędzy mięśniami szerokim bocznym i dwugłowym uda. Gdy pacjent stoi w pozycji na baczność jego trzeci palec wskazuje punkt Fengshi.

Wskazania do nakłuwania: zaburzenia ruchowe i czuciowe kończyny dolnej, zanik mięśni kończyny dolnej, porażenie połowicze, wysypka swędząca uogólniona.

12. Yanglingquan (Woreczek żółciowy 34), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni podudzia w zagłębieniu leżącym ku przodowi i dołowi od główki kości strzałkowej.

Wskazania do nakłuwania: uporczywe wymioty, zaparcie nawykowe, zapalenie woreczka żółciowego, ból w stawie kolanowym, przykurcz kończyny dolnej, rwa kulszowa, porażenie połowicze, nerwica depresyjna.

13. Waiqiu (Woreczek żółciowy 36), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni podudzia, 7 cunów powyżej kostki bocznej, na przednim brzegu kości strzałkowej.

Wskazania do nakłuwania: ból i kurcze mięśni łydki, ból bocznej powierzchni podudzia, ból i kurcze szyi, karku i potylicy, ból klatki piersiowej, obrzęk nóg, niedowład kończyny dolnej.

14. Guanming (Woreczek żółciowy 37), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni podudzia, 5 cunów powyżej wierzchołka kostki bocznej na przednim brzegu kości strzałkowej.

Wskazania do nakłuwania: choroby oczu (dlatego punkt ten nosi nazwę jasnego światła), ból klatki piersiowej, niedowład kończyny dolnej, zanik mięśni kończyny dolnej, ból stawu kolanowego, obrzęk nogi.

15. Yangfu (Woreczek żółciowy 38), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni podudzia, 4 cuny powyżej wierzchołka kostki bocznej na przednim brzegu kości strzałkowej.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie woreczka żółciowego, ból w okolicy podżebrza, ból zewnętrznej powierzchni uda, ból stawu kolanowego, kurcz mięśni łydki.

16. Xuanzhong (Woreczek żółciowy 39), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni podudzia, 3 cuny powyżej wierzchołka kostki bocznej, tuż poza tylnym brzegiem kości strzałkowej a przed ścięgnami mięśni strzałkowych długiego i krótkiego.

Wskazania do nakłuwania: bolesne napięcie mięśni karku i szyi, ból w stawie kolanowym i podudziu, nerwoból międzyżebrowy, krwawienie z nosa, miażdżyca. Jest to punkt immunologiczny, odczulający i zwiększający siły odpornościowe ustroju.

17. Qiuxu (Woreczek żółciowy 40), punkt umiejscowiony nieco ku przodowi i dołowi od kostki bocznej, w zagłębieniu po bocznej stronie ścięgna prostownika palców długiego. Wskazania do nakłuwania: wymioty, kwaśne odbijanie, nerwica lękowa i depresyjna, kolka jelitowa i żółciowa, ból stawu skokowego, ból w podżebrzu, niedosłuch i uporczywe dzwonienie w uszach.

18. Linqi (Woreczek żółciowy 41), punkt umiejscowiony na grzbiecie stopy, w zagłębieniu pomiędzy 4 i 5 kością śródstopia, na bocznym brzegu ścięgna prostownika długiego V palca. Wskazania do nakłuwania: ból stopy i stawu skokowego, ból w zewnętrznym kącie oka, osłabienie ostrości wzroku, niedosłuch i dzwonienie w uszach.

19. Xiaxi (Woreczek żółciowy 43), punkt umiejscowiony na grzbiecie stopy między główkami IV i V kości śródstopia, tuż za fałdem skórnym łączącym IV i V palec. Wskazania do nakłuwania: choroby oczu, niedosłuch i szum w uszach, świąd małżowiny usznej, koszmary nocne, choroby gorączkowe.

20. Qiaoyin (Woreczek żółciowy 44), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni IV palca stopy u podstawy paznokcia, oddalony o 3 mm ku tyłowi i w bok od kąta zewnętrznego paznokcia.

Wskazania do nakłuwania: choroby oczu i uszu, koszmary nocne, zapalenie gardła, dychawica oskrzelowa, zemdlenie, zapaść.

12. Meridian wątroby (W)

Punkt zgodności przedniej (alarmowy) — Qimen (Wątroba 14),

Punkt zgodności tylnej — Ganshu (Pęcherz moczowy 18),

Czas najwyższej aktywności — godz. 1⁰⁰-3⁰⁰.

Meridian wątroby wybiega z punktu Dadun (Wątroba 1) usytuowanego na grzbiecie palucha, dośrodkowo od rogu bocznego nasady paznokcia. Następnie biegnie wzdłuż grzbietu palucha, przechodzi na grzbiet stopy, kierując się do kostki przyśrodkowej, którą mija w odległości l cuna ku przodowi i wstępuje na przednio-przyśrodkową powierzchnię podudzia. W połowie podudzia (8 cunów powyżej kostki przyśrodkowej) krzyżuje się z meridianem śledziony i trzustki biegnąc odtąd poza tym meridianem. Z kolei mija staw kolanowy od

0x01 graphic

Rycina 35. Topografia meridianu wątroby i przynależnych do niego punktów biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł, II wg chińskiego atlasu „Shih Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

strony przyśrodkowej, wstępuje na udo, biegnie po powierzchni przyśrodkowej uda do pachwiny i okrąża łukiem narządy płciowe zewnętrzne. Po przejściu na powłoki brzucha kieruje się do końca XI żebra, wstępuje na boczną powierzchnię klatki piersiowej i kończy się w szóstej przestrzeni międzyżebrowej w linii środkowo--obojczykowej.

Z punktu Zhangmen (Wątroba 13) wychodzi gałązka, która poprzez powłoki jamy brzusznej wnika do wątroby i pęcherzyka żółciowego. W dalszym przebiegu gałązka ta przechodzi przez przeponę i biegnie na wewnętrznej powierzchni ściany klatki piersiowej podążając na szyję, do gardła i narządu wzroku. Stamtąd gałązka ta biegnie po powierzchni czoła i ciemienia do punktu Baihui (Główny Regulator Tylny 20) na wierzchołku głowy. W obrębie narządu wzroku odchodzi dodatkowa gałązka, która biegnie na policzek, dochodzi do kąta warg i je okrąża. Meridian wątroby liczy 14 punktów (rycina 35).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Dadun (Wątroba 1),

2. Xingjiang (Wątroba 2), punkt uspokajający, sedatywny,

3. Taichong (Wątroba 3), punkt źródłowy,

4. Ligou (Wątroba 5), punkt Lo (przepustowy),

5. Ququan (Wątroba 8), punkt tonizujący,

6. Yinbao (Wątroba 9),

7. Zhangmen (Wątroba 13),

8. Qimen (Wątroba 14), punkt zgodności przedniej (alarmowy wątroby).

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Dadun (Wątroba 1), punkt umiejscowiony na grzbiecie palucha, 4 mm dośrodkowo od rogu bocznego nasady paznokcia.

Wskazania do nakłuwania: kolka jelitowa, wzdęcie brzucha, krwawienie z narządu rodnego, ból w cewce moczowej, ból żołędzi członka, ból jajnika i moczenie nocne.

2. Xingjiang (Wątroba 2), punkt umiejscowiony na grzbiecie stopy u podstaw palców I i II, tuż poza fałdem skórnym łączącym oba te palce.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie spojówki i ból oka, bolesne obfite miesiączki, kolka nerkowa, moczenie nocne, bóle głowy, padaczka, bezsenność. Punkt uspokajający i przeciwkurczowy — w odniesieniu do mięśni gładkich.

3. Taichong (Wątroba 3), punkt umiejscowiony na grzbiecie stopy pomiędzy I i II kością śródstopia, l cun dośrodkowo od punktu Xingjiang (Wątroba 2).

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy wątroby, nudności, ból mięśni łydki, krwawienie z narządu rodnego, ból głowy okolicy wierzchołkowej, zawroty głowy, bezsenność, niepokój i stan pobudzenia, padaczka, drgawki u dzieci, zakłócenia czynności narządu wzroku. Punkt antystresowy i rozluźniający mięśnie prążkowane.

4. Ligou (Wątroba 5), punkt umiejscowiony na przyśrodkowej powierzchni podudzia, 5 cunów powyżej wierzchołka kostki przyśrodkowej, na tylnym brzegu kości piszczelowej.

Wskazania do nakłuwania: nieregularne krwawienia miesięczne, zaburzenia w oddawaniu moczu, zmazy nocne, przedwczesny ten nakłuwa się u osób mających potrzebę robienia zła).

5. Ququan (Wątroba 8), punkt umiejscowiony po stronie przyśrodkowej stawu kolanowego. Przy nodze zgiętej w kolanie punkt ten usytuowany jest powyżej przyśrodkowego końca fałdu podkola-nowego, tuż poza kłykciem przyśrodkowym kości udowej na przednim brzegu przyczepu mięśni półbłoniastego i półścięgnistego.

Wskazania do nakłuwania: zakłócenia czynności wątroby, ból w stawie kolanowym po stronie wewnętrznej, ból sromu, ból członka, świąd krocza, odbytu i sromu, ból cewki moczowej, zaburzenia w oddawaniu moczu, zmazy nocne, przedwczesny wytrysk, stan pobudzenia i niepokoju. Ququan zwie się punktem słodyczy życia.

6. Yinbao (Wątroba 9), punkt umiejscowiony na przyśrodkowej powierzchni uda, 4 cuny powyżej punktu Ququan (Wątroba 8).

Wskazania do nakłuwania: kurcze mięśni przywodzących kończyny dolnej, zaburzenia w oddawaniu moczu. Punkt ten nakłuwa się u ludzi z gruntu złych, złośliwych i złoczyńców mających potrzebę robienia zła.

7. Zhangmen (Wątroba 13), punkt umiejscowiony na powierzchni bocznej powłok brzucha, na wolnym końcu XI żebra.

Wskazania do nakłuwania: ból wątroby i pęcherzyka żółciowego, zapalenie wątroby, żółtaczka, dyspepsja, kolka żołądkowa, wymioty, biegunka, nerwica depresyjna. Punkt ten usprawnia przemianę materii i działa odczulające (dlatego nakłuwa się w chorobach skóry).

8. Qimen (Wątroba 14), punkt umiejscowiony na przedniej powierzchni klatki piersiowej, w szóstej przestrzeni międzyżebrowej w linii środkowo-obojczykowej.

Wskazania do nakłuwania: ból klatki piersiowej i okolicy podżebrza, wymioty, czkawka, dyspepsja, choroby wątroby, nerwoból międzyżebrowy, zapalenie opłucnej, dychawica oskrzelowa. Punkt ten podobnie jak poprzedni usprawnia przemianę materii i działa odczulające i dlatego stosowany jest w chorobach dermatologicznych.

13. Meridian głównego regulatora tylnego Tou Mo, Du Mai (GRT)

Meridian głównego regulatora tylnego wychodzi z dolnej części jamy brzusznej, przenika do krocza do punktu Changqiang umiejscowionego między końcem kości ogonowej i odbytem. Odtąd biegnie ku górze na tylnej powierzchni kręgosłupa wzdłuż wyrostków ościstych kręgów. Po dojściu do punktu Fengfu (GRT 16) na wysokości dolnego brzegu kości potylicznej oddaje gałązkę do mózgu i biegnie dalej do wierzchołka głowy wzdłuż środkowej linii tylnej, a następnie do czoła i brzegiem nosa do jego czubka. W dalszym przebiegu zbiega środkiem wargi górnej, przechodzi na śluzówkę i wzdłuż linii środkowej dochodzi do podstawy wędzidełka wargi górnej, gdzie kończy się w punkcie Yinjiao (GRT 28). Kanał GRT liczy 28 punktów (rycina 36).

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Changqiang (GRT 1), punkt Lo (przepustowy),

2. Mingmen (GRT 4),

3. Zhiyang (GRT 9),

4. Lingtai (GRT 10),

5. Shendao (GRT 11),

6. Shenzhu (GRT 12),

7. Dazhui (GRT 14),

8. Yamen (GRT 15), '

9. Fengfu (GRT 16),

10. Baihui (GRT 20),

11. Qianding (GRT 21),

12. Shangxing (GRT 23),

13. Suliao (GRT 25),

14. Renzhong (GRT 26),

15. Yinjiao (GRT 28).

0x01 graphic

Rycina 36. Topografia meridianu głównego regulatora tylnego i przynależnych do niego punktów biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł, II wg chińskiego atlasu „Shih Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Changqiang (GRT 1), punkt umiejscowiony w środku linii łączącej koniec kości ogonowej i odbyt.

Wskazania do nakłuwania: żylaki odbytu, świąd sromu i odbytu, zaparcie stolca, rozwolnienie, padaczka, stany maniakalne, ból dolnego odcinka kręgosłupa.

2. Mingmen (GRT 4), punkt umiejscowiony między wyrostkami ościstymi 2 i 3 kręgu lędźwiowego, zwany bramą życia a także bramą przeznaczenia.

Wskazania do nakłuwania: ból w okolicy lędźwiowej, niemoc płciowa, drgawki u dzieci, ból wierzchołka głowy, szum w uszach, przedwczesny wytrysk nasienia, nietrzymanie moczu, zaburzenia snu.

3. Zhiyang (GRT 9), punkt umiejscowiony między wyrostkami ościstymi kręgów piersiowych 7 i 8.

Wskazania do nakłuwania: kaszel, dychawica oskrzelowa, zapalenie oskrzeli, bolesne napięcie mięśni kręgosłupa piersiowego, nerwoból międzyżebrowy.

4. Lingtai (GRT 10), punkt umiejscowiony między wyrostkami ościstymi kręgów piersiowych 6 i 7.

Wskazania do nakłuwania: kaszel, dychawica oskrzelowa, zapalenie oskrzeli, sztywność karku.

5. Shendao (GRT 11), punkt umiejscowiony poniżej wyrostka ościstego 5 kręgu piersiowego.

Wskazania do nakłuwania: stany lękowe, neurastenia, osłabienie pamięci, kołatanie serca.

6. Shenzhu (GRT 12), punkt umiejscowiony poniżej wyrostka ościstego 3 kręgu piersiowego.

Wskazania do nakłuwania: kaszel, dychawica oskrzelowa, zapalenie oskrzeli, nerwica depresyjna, nerwica lękowa, charakteropatia, padaczka u dzieci.

7. Dazhui (GRT 14), punkt umiejscowiony poniżej wyrostka ościstego 7 kręgu szyjnego.

Wskazania do nakłuwania: grypa, choroby gorączkowe, kaszel, dychawica oskrzelowa, padaczka, nerwica depresyjna, uczucie stałego zmęczenia i wyczerpania. Dazhui zwany jest punktem stu zmęczeń, a nadto, z uwagi na właściwości antyinfekcyjne, punktem immunologicznym.

8. Yamen (GRT 15), punkt umiejscowiony na karku ¹/₂ cuna powyżej tylnej linii włosów, poniżej wyrostka ościstego 1 kręgu szyjnego.

Wskazania do nakłuwania: nerwica reaktywna, choroby psychiczne, padaczka, nagła utrata mowy, ból głowy, zawroty głowy, dzwonienie i szum w uszach. Yamen zwany jest wrotami milczenia i punktem menagerów. Nakłuwany jest w tzw. chorobie dyrektorskiej w nadciśnieniu tętniczym, chorobie wrzodowej żołądka i w pierwszym okresie choroby wieńcowej serca.

9. Fengfu (GRT 16), punkt umiejscowiony nad kością potyliczną w zagłębieniu pomiędzy przyczepami obu mięśni czworobocznych, ¹/₂ cuna powyżej punktu Yamen.

Wskazania do nakłuwania: ból głowy, zawrót głowy, zaburzenia mowy, bezgłos, bolesne napięcie mięśni potylicznych, krwawie-

nie z nosa, przewlekły nieżyt nosa, psychonerwice, padaczka, porażenie połowicze, zaziębienie.

10. Baihui (GRT 20), punkt umiejscowiony 7 cunów powyżej linii owłosienia karku i 5 cunów ku tyłowi od przedniej granicy włosów, na środku linii łączącej oba wierzchołki małżowin usznych.

Wskazania do nakłuwania: osłabienie pamięci, brak koncentracji, ból i zawrót głowy, psychonerwice, zaburzenia w ukrwieniu mózgu, choroby oczu, nosa i uszu, ostra dyskopatia, choroba Parkinsona. Punkt Baihui łączy się licznymi gałązkami z wszystkimi meridianami i dlatego zwie się punktem 100 spotkań.

11. Qianding (GRT 21), punkt umiejscowiony na linii środkowej ciała, na wierzchołku głowy 1¹/₂ cuna do przodu od punktu Baihui.

Wskazania do nakłuwania: padaczka u dzieci, ból i zawroty głowy, niedokrwienie mózgu, choroby nosa, ekscentryczne zachowanie się u dzieci.

12. Shangxing (GRT 23), punkt umiejscowiony jest na linii środkowej ciała ponad Czołem, l cun powyżej przedniej granicy włosów. Wskazania do nakłuwania: ból głowy, choroby narządu wzroku, nerwoból I gałązki nerwu trójdzielnego, choroby nosa, psychonerwica.

13. Suliao (GRT 25), punkt znajduje się w środku koniuszka nosa. Wskazania do nakłuwania: omdlenie, nieżyt nosa, krwawienie z nosa, trądzik różowaty, stan upojenia alkoholowego.

14. Renzhong (GRT 26), punkt umiejscowiony jest pod nosem, w ¹/₃ odległości od nosa do czerwieni wargowej. Wskazania do nakłuwania: omdlenie, zapaść, psychonerwica, padaczka, choroby szczęki i zębów, niedrożność nosa, tiki mięśni twarzy, bóle i zakłócenia czynności narządów płciowych zewnętrznych. Jest to główny punkt reanimacyjny.

15. Yinjiao (GRT 28), punkt umiejscowiony na wędzidełku śluzówki szczęki górnej (pomiędzy wargą górną a dziąsłami). Wskazania do nakłuwania: ból i obrzęk dziąseł, pleśniawki, hemoroidy, nerwoból nerwu trójdzielnego, padaczka.

14. Meridian głównego regulatora przedniego Ren Mai — Jenn Mo (GRP)

Meridian wychodzi z dolnego odcinka jamy brzusznej i przedostaje się na krocze do punktu Huiyin (GRP 1) leżącego u mężczyzn pomiędzy odbytem i workiem mosznowym, a u kobiet pomiędzy odbytem i sromem. Następnie przekraczając spojenie łonowe wspina się na przedniej ścianie brzucha i klatki piersiowej wzdłuż przedniej linii środkowej ciała. Następnie przechodzi na szyję, podbródek i bruzdę wargowo-bródkową, gdzie kończy się w punkcie Chengjiang (GRP 24). Od tego punktu biegnie gałąź dodatkowa, która okrąża wargi i dochodzi do okolicy podoczodołowej.

Meridian GRP liczy 24 punkty (rycina 37).

0x01 graphic

Rycina 37. Topografia meridianu głównego regulatora przedniego i przynależnych do niego punktów biologicznie aktywnych. I wg współczesnych źródeł, II wg chińskiego atlasu „Shih Ssu Ching Fa Hui" z r. 1341.

Najczęściej nakłuwane punkty

1. Huiyin (GRP 1),

2. Zhongji (GRP 3), punkt zgodności przedniej pęcherza moczowego,

3. Guanyuan (GRP 4), punkt zgodności przedniej jelita cienkiego,

4. Shimen (GRP 5), punkt zgodności przedniej potrójnego ogrzewacza,

5. Qihai (GRP 6),

6. Shenque (GRP 8),

7. Shuifen (GRP 9),

8. Zhongwan (GRP 12), punkt zgodności przedniej żołądka,

9. Juque (GRP 14), punkt zgodności przedniej serca,

10. Jiuwei (GRP 15), punkt Lo (przepustowy),

11. Shanhong (GRP 17), punkt zgodności przedniej osierdzia,

12. Tiantu (GRP 22),

13. Lianąuan (GRP 23),

14. Chengjiang (GRP 24).

Topografia punktów i ich właściwości terapeutyczne

1. Huiyin (GRP 1), punkt umiejscowiony w środku krocza, u mężczyzn między odbytem i workiem mosznowym, a u kobiet między odbytem i sromem.

Wskazania do nakłuwania: świąd sromu, zaburzenia cyklu miesięcznego, żylaki odbytu, choroby prostnicy, zaparcie stolca, zaburzenia w oddawaniu moczu.

2. Zhongji (GRP 3), punkt umiejscowiony w linii środkowej przedniej, 4 cuny poniżej pępka.

Wskazania do nakłuwania: częstomocz, bolesne oddawanie moczu, nietrzymanie moczu, zapalenie nerek, obrzęki uogólnione, niemoc płciowa, zapalenie sromu, świąd sromu.

3. Guanyuan (GRP 4), punkt umiejscowiony na przedniej powierzchni brzucha w linii środkowej przedniej, 3 cuny poniżej pępka. Wskazania do nakłuwania: krwawienia z narządu rodnego, niemoc płciowa, zaburzenia w oddawaniu moczu, choroby jelit, nerwica depresyjna. Jest to punkt ogólnie wzmacniający, dodający energii.

4. Shimen (GRP 5), punkt umiejscowiony na przedniej powierzchni brzucha w linii środkowej przedniej 2 cuny poniżej pępka. Wskazania do nakłuwania: krwawienie z narządów rodnych, brak miesiączki, zaburzenia w oddawaniu moczu, dyspepsja, zaburzenia trawienia, uogólnione obrzęki. Jest to punkt pdmła-dzający i regenerujący, punkt „wiecznej młodości" i tzw. „eliksiru życia".

5. Qihai (GRP 6), punkt umiejscowiony w linii środkowej przedniej, 1¹/₂ cuna poniżej pępka.

Wskazania do nakłuwania: zaburzenia cyklu miesiączkowego, przedwczesny wytrysk nasienia, niemoc płciowa, zaburzenia w oddawaniu moczu, neurastenia, nadciśnienie tętnicze, obrzęki, zaparcia, biegunka, stan przewlekłego zmęczenia i wyczerpania. Ze względu na właściwości regenerujące i wzmacniające punktu Qihai, jest on nazywany „morzem energii".

6. Shenque (GRP 8), punkt umiejscowiony w centrum pępka. Wskazania do nakłuwania: ból brzucha, ostra dyspepsja, silna biegunka.

Punktu tego nie nakłuwa się i jedynie stosuje się zabiegi tzw. mo-ksy, tj. termopunktury.

7. Shuifen (GRP 9), punkt umiejscowiony w nadbrzuszu, w linii środkowej przedniej, l cun nad pępkiem. Wskazania do nakłuwania: obrzęki uogólnione, ból żołądka, nietrzymanie gazów, bolesne oddawanie moczu. Shuifen jest punktem odwadniającym.

8. Zhongwan (GRP 12), punkt umiejscowiony w linii środkowej przedniej, 4 cuny powyżej pępka.

Wskazania do nakłuwania: ból żołądka, nudności, wymioty, odbijanie się, dyspepsja, czkawka, ból głowy, zaburzenia snu. Punkt ten odznacza się również właściwościami uspokajającymi.

9. Juque (GRP 14), punkt umiejscowiony w linii środkowej przedniej, l cun poniżej punktu Jiuwei (GRP 15) usytuowanego na końcu wyrostka mieczykowatego.

Wskazania do nakłuwania: zaburzenia czynnościowe serca, nerwica depresyjna, nerwica lękowa, koszmary nocne, dyspepsja, choroby żołądka.

10. Jiuwei (GRP 15), punkt umiejscowiony na linii przedniej środkowej, na wysokości końca wyrostka mieczykowatego. Wskazania do nakłuwania: nerwica reaktywna, stan pobudzenia, ból serca, niepokój w okolicy serca, kołatanie serca, dyspepsja, padaczka, nadciśnienie tętnicze.

11. Shanhong (GRP 17), punkt umiejscowiony na mostku linii środkowej przedniej, na poziomie IV międzyżebrza, a u mężczyzn na środku linii łączącej brodawki sutkowe. Wskazania do nakłuwania: duszność, kaszel, zapalenie oskrzeli, ból w klatce piersiowej, wymioty, kołatanie serca. Punkt ten zawiaduje energią Qi narządów klatki piersiowej.

12. Tiantu (GRP 22), punkt umiejscowiony w odcinku dolnym przedniej powierzchni szyi, w środku wcięcia jarzmowego ¹/₂ cuna powyżej górnego brzegu mostka. Wskazania do nakłuwania: duszność, kaszel, dychawica oskrzelowa, zapalenie oskrzeli, zapalenie krtani, zapalenie gardła, choroby gruczołu tarczykowego, wole.

13. Lianquan (GRP 23), punkt umiejscowiony w środku szyi, między chrząstką tarczową i bródką, na górnym brzegu kości gnykowej w linii środkowej przedniej.

Wskazania do nakłuwania: obrzęk okolicy podjęzykowej, ślino-tok, utrudnione połykanie, zapalenie krtani, afazja, bezgłos, zanik mięśni języka.

14. Chengjiang (GRP 24), punkt umiejscowiony w linii środkowej przedniej w środku zagłębienia bródkowego pod wargą dolną. Wskazania do nakłuwania: nadmierny ślinotok, opadnięcie kącika ust, naciek zapalny na twarzy i w obrębie dziąseł, porażenie twarzy, psychonerwica, wylew krwi do mózgu, zapaść.

Punkty, których nazwy pokrywają się z ich działaniem leczniczym

Każdy punkt akupunktury ma odrębną nazwę wynikającą z tradycji. Większość tych nazw nic nam nie mówi i nie umiemy powiedzieć, co one mają wyrażać. Niektóre z nich oddają ich topografię anatomiczną np. „dolina wśród gór" (Hegu — Jelito grube 4), „łoże ramienia" (Jianyu — Jelito grube 15), „ogon gołębia" (Jiuwei — GRP 15), który oznacza wyrostek mieczykowaty mostka, „środek piersi" (Shanzhong — GRP 17), punkt umiejscowiony w połowie wysokości mostka, „większa kość" (Juliao — Żołądek 3), punkt umiejscowiony na kości szczękowej górnej, „środek brodawki sutkowej" (Ruzhong — Żołądek 17), punkt umiejscowiony na sutce, „duży pień" (Dadun — Wątroba 1), który ma odpowiadać paluchowi, „ogon żółwia" (Changqiang — GRT 1) tuż poniżej kości ogonowej przypominającej swoim wyglądem ogon żółwia, „większy krąg" (Dazhui — GRT 14), punkt umiejscowiony poniżej wystającego kręgu 7 szyjnego, „Punkt dziąsła" (Yinjiao — GRT 28) umiejscowiony na wędzidełku górnej wargi. Takich nazw znamy dziesiątki.

Ze względów zrozumiałych interesują nas najbardziej nazwy punktów związane z ich działaniem leczniczym. Nazwy te bardzo ułatwiają nam właściwy dobór punktów.

1. Yingxiang (Jelito grube 20). Nazwa oznacza „Powitanie woni" i dlatego nakłuwa się ten punkt na ogół z dobrym skutkiem w utracie węchu (anosmia).

2. Qichong (Żołądek 30) znaczy „wezwanie energii" lub „ulicę energii". Z tego powodu punkt ten nakłuwa się z niezłym skutkiem w niemocy płciowej oraz w tych przypadkach, w których zawodzą inne punkty na meridianie żołądka (nawet punkt Zusanli).

3. Zusanli (Żołądek 36) oznacza między innymi „sto chorób", „wielkiego lekarza" i „pogodę ducha". Istotnie jest to punkt uniwersalny, skuteczny w wielu chorobach i poprawiający nastrój.

4. Fenglong (Żołądek 40) w dosłownym tłumaczeniu znaczy „wiatr i flegma". W związku z tym punkt ten nakłuwamy w chorobach wywołanych wiatrem i związanych z zastojem „flegmy", tj. płynów ustrojowych (śluzu, krwi, chłonki). Zgodnie z nazwą punkt ten wykorzystujemy w nieżytach oskrzeli z gęstą wydzieliną, a także w schizofrenii i padaczce, które to choroby według tradycyjnej chińskiej medycyny mają być wywołane zastojem „flegmy" w mózgu.

5. Xuehai (Śledziona 10), punkt „100 swędzeń". Nakłuwaniem tego punktu można uśmierzyć swędzenie towarzyszące chorobom skórnym, a także wpłynąć leczniczo na wykwity skórne.

6. Fuai (Śledziona 16) oznacza „cierpienie brzucha". Punkt ten nakłuwa się z dobrym skutkiem w kolce żołądkowej, kolce jelitowej i w bólach związanych z chorobą wrzodową żołądka.

7. Shaohai (Serce 3), punkt „radości życia". Punkt ten nakłuwamy z powodzeniem w apatii, przygnębieniu i nerwicy depresyjnej.

8. Tongli (Serce 5) oznacza szaleńczą odwagę i dlatego punkt ten nakłuwamy u osób nieśmiałych i stremowanych.

9. Shenmen (Serce 7) oznacza „bramę bogów", „bramę ducha", „bramę umysłu", „bramę pamięci" i „bramę odwagi". Zgodnie z powyższymi wskazaniami nakłuwamy ten punkt w nerwicy lękowej, w stanach przygnębienia, w tremie i w upośledzeniu pamięci i koncentracji.

10. Yanglao (Jelito cienkie 6) oznacza czynność „pielęgnowania staruszków", zwany jest także „najbardziej poważanym" (szacownym) punktem typu Yang. Jest to punkt odmładzający, regenerujący i przedłużający życie. Punkt ten zaleca się nakłuwać u osób w podeszłym wieku.

11. Tinggong (Jelito cienkie 19) znaczy „pałac słuchu". Jest to jeden z podstawowych punktów nakłuwanych u osób z niedosłuchem i szumem w uszach.

12. Jingming (Pęcherz moczowy 1) znaczy „światło w oku". Jest to jeden z najbardziej skutecznych punktów nakłuwanych w chorobach oczu.

13. Tongtian (Pęcherz moczowy 7) znaczy „nos i wierzchołek głowy". Słowami tymi wyrażony jest związek istniejący pomiędzy wierzchołkiem głowy i nosem. Punkt Tongtian zaleca się nakłuwać w nieżytach nosa, w krwawieniach z nosa i zapaleniu zatok szczękowych.

14. Fengmen (Pęcherz moczowy 12) znaczy „wrota wiatru". Punkt ten wykorzystywany jest do leczenia chorób wywołanych działaniem wiatru i chłodu, a więc w zaziębieniach, zapaleniach oskrzeli i w grypie.

15. Gaohuang (Pęcherz moczowy 43) znaczy „centrum życia". Jest to punkt uniwersalny, który zaleca się nakłuwać we wszystkich przewlekłych chorobach. Ma on wpływać na korę nadnerczy i dlatego nazywają go punktem kortyzonowym. Punkt ten poprawia czynność układu krwiotwórczego, centralnego układu nerwowego, poprawia nastrój i działa ożywiająco.

16. Feiyang (Pęcherz moczowy 58) oznacza „wzlot". Punkt ten zwie się także punktem tancerek, kulisów chińskich i sportowców oraz „antyzmęczeniowym". Z tego więc powodu zaleca się nakłuwać punkt Feiyang u osób osłabionych, wyczerpanych, zmęczonych, a także cierpiących na niedomogę mięśni kończyn dolnych zwłaszcza podudzi.

17. Sizhukong (Potrójny ogrzewacz 23) znaczy „wrota ucha". Jak nazwa ta wskazuje punkt ten nakłuwa się w niedosłuchu i chorobach uszu.

18. Tongziliao (Woreczek żółciowy 1) — „jamka źrenicy". Nazwa ta wskazuje na związek między tym punktem a narządem wzroku. Dlatego też nakłuwa się punkt Tongziliao w chorobach oczu.

19. Linqi (Woreczek żółciowy 15) — „upust łez". Zgodnie z tą nazwą punkt ten nakłuwa się w chorobach oczu manifestujących się łzawieniem.

20. Muchuang (Woreczek żółciowy 16) — „okno oczu". Punkt ten nakłuwa się w chorobach oczu.

21. Guanming (Woreczek żółciowy 37) — „jasne światło". Jest to najczęściej nakłuwany punkt w chorobach oczu.

22. Mingmen (GRT 4) — „brama życia". Jest to punkt dodający energii, sił, odwagi i podnoszący na duchu.

23. Yamen (GRT 15) — „wrota milczenia". Punkt ten nakłuwa się u osób, u których wystąpiła nagła utrata mowy, niejednokrotnie uzyskując pożądany efekt.

24. Yinjiao (GRT 28) — „punkt dziąsła". Wskazania do nakłuwania punktu Yinjiao stanowią choroby dziąseł.

25. Qihai (GRP 6) — „morze energii". Punkt ten nakłuwa się u osób osłabionych, wyczerpanych, apatycznych i przygnębionych. Jest to punkt dynamizujący.

26. Shuifen (GRP 9) — „rozdzielanie (dystrybucja) wody". Punkt ten zawiaduje gospodarką wodną i dlatego między innymi nakłuwa się go celem odwodnienia np. w kuracji odchudzającej.

ROZDZIAŁ IX

NAJCZĘŚCIEJ NAKŁUWANE PUNKTY DODATKOWE (EXTRA)

Niezależnie od punktów usytuowanych na meridianach istnieją liczne punkty dodatkowe, umiejscowione poza meridianami. Punkty te nie mają jednak wyraźnego wpływu na krążenie energii w meridianach. Wywierają one przede wszystkim działanie miejscowe na przylegające tkanki i narządy, jednak mogą sprowadzać również odczyn ogólny. Uwzględnianie tych punktów przy postępowaniu leczniczym zwiększa możliwości terapeutyczne akupunktury. Z tego względu dobrze wyszkolony akupunkturzysta w toku rutynowego postępowania, do normalnego schematu nakłuwania obejmującego punkty klasyczne, dodaje również jeden lub kilka punktów dodatkowych. Stąd też znajomość zarówno topografii jak i właściwości terapeutycznych punktów dodatkowych jest nieodzowna dla lekarzy zajmujących się akupunkturą. W przeciwieństwie do specjalistów chińskich, którzy kładą główny nacisk na punkty klasyczne, specjaliści europejscy przywiązują duże znaczenie do punktów dodatkowych, które ich zdaniem walnie zwiększają skuteczność leczniczą akupunktury. Dlatego zagadnienie to jest dokładniej i szerzej omówione w podręcznikach europejskich aniżeli chińskich. O ile w klasycznym dziele chińskim „Ań outline of chinese acupuncture" z roku 1975 omówiono 36 punktów „extra", a w podręczniku reprezentującym jeszcze wyższy poziom „Essentials of Chinese Acupuncture" z roku 1980 wymieniono tylko 20 punktów „extra", to wybitni specjaliści austriaccy, zresztą wyszkoleni w Chinach, Georg König i Ingrid Wancura, w obszernym podręczniku pt. „Neue chinesische akupunktur" z roku 1977 podali szczegółowy opis 171 punktów dodatkowych. Należy nadto dodać, że zarówno w Chinach jak i w krajach europejskich nadal prowadzone są intensywne badania, mające na celu wykazanie nowych, bardziej skutecznych punktów dodatkowych. Na podstawie moich obserwacji i własnego niemałego doświadczenia twierdzę, że jakkolwiek punkty dodatkowe przyczyniły się do dalszego postępu akupunktury i wiele z nich zostało zaakceptowanych przez ogół akupunkturzystów, to jednak nie ma większego uzasadnienia poświęcać im zbyt wiele uwagi. Uważam, że każda przesada jest nie na miejscu i dlatego ograniczę się do omówienia 40 punktów dodatkowych (extra), najczęściej nakłuwanych i najbardziej skutecznych.

Punkty dodatkowe umiejscowione na głowie i szyi

(Rycina 38)

0x01 graphic

1. Yintang (Extra 1), punkt umiejscowiony na czole tuż powyżej nasady nosa w środku linii poziomej łączącej wewnętrzne brzegi brwi. Wskazania do nakłuwania: ból głowy w okolicy czołowej, zawroty głowy, choroby nosa, choroby oczu, nadciśnienie tętnicze. Punkt ten wpływa również na psychikę i poprawia nastrój.

2. Taiyang (Extra 2), punkt umiejscowiony na skroni, w odległości l cuna ku tyłowi od środka linii łączącej zewnętrzny koniec brwi i zewnętrzny kąt oka.

Wskazania do nakłuwania: ból głowy w okolicy skroni, migrena, zapalenie nerwu trójdzielnego, choroby oczu, ból zęba, porażenie twarzy. W silnych bólach głowy zaleca się spowodować igłą trójgrańcową mikroupust krwi.

3. Yuyao (Extra 3), punkt umiejscowiony nad okiem w samym środku brwi, w linii źrenicy.

Wskazania do nakłuwania: choroby oczu, ból w okolicy nadoczodołowej, porażenie mięśni gałki ocznej.

4. Qiuhou (Extra 4), punkt umiejscowiony na dolnej powiece na wysokości punktu Chengqi (Żołądek 1) około l cm w bok od tego punktu, na dolnym brzegu oczodołu. Wskazania do nakłuwania: myopia, zanik nerwu wzrokowego, zapalenie nerwu wzrokowego, jaskra, zaćma.

5. Jiachengjiang (Extra 5), punkt umiejscowiony na szczęce dolnej na poziomie punktu Chengjiang (GRP 24) i w odległości l cuna od tego punktu. Punkt ten leży nad otworem szczęki dolnej (foramen mandibulare).

Wskazania do nakłuwania: porażenie nerwu twarzowego, zapalenie nerwu trójdzielnego, zapalenie dziąseł, paradontoza, zapalenie miazgi zęba.

6. Sishencong (Extra 6), jest to grupa punktów umiejscowiona na wierzchołku głowy dookoła punktu Baihui (GRT 20) w odległości l cuna ku przodowi, ku tyłowi i do boku. Są to punkty czterech mądrych bogów.

Wskazania do nakłuwania: bóle głowy, zawroty głowy, bezsenność, zaburzenia pamięci, padaczka, choroby psychiczne, wylew krwi do mózgu.

7. Yiming (Extra 7), punkt umiejscowiony poza małżowiną uszną, na dolnym brzegu wyrostka sutkowatego, l cun ku tyłowi od punktu Yifeng (Potrójny ogrzewacz 17).

Wskazania do nakłuwania: krótkowzroczność, nadwzroczność, kurza ślepota, zaćma, bezsenność, porażenie nerwu wzrokowego, dzwonienie w uszach.

8. Anmian I (Extra 8), punkt znajdujący się poza małżowiną uszną na środku linii łączącej punkty Yifeng (Potrójny ogrzewacz 17) i Yiming (Extra 7).

Wskazania do nakłuwania: bezsenność, schizofrenia.

9. Anmian II (Extra 9), punkt umiejscowiony na karku, tuż poniżej potylicy, w środku linii łączącej punkty Yiming (Extra 7) i Fengchi (Woreczek żółciowy 20).

Wskazania do nakłuwania: bezsenność.

10. Jinjin, Yoye (Extra 10), punkt umiejscowiony pod językiem, po obu stronach wędzidełka języka, ponad żyłami podjęzykowymi.

Wskazania do nakłuwania: nudności, wymioty, obrzęk języka, nagła utrata mowy, zesztywnienie języka, zapalenie migdałków podniebiennych. Nakłuwa się punkty Jinjin, Yuye aż do uzyskania krwawienia z żył pod językowych.

11. Zengyin (Extra 11), punkt umiejscowiony na szyi poza chrząstką tarczowatą w zagłębieniu tuż przed tętnicą szyjną, l cun poniżej punktu Renying (Żołądek 9).

Wskazania do nakłuwania: niemota.

12. Shanglianquan (Extra 12), punkt umiejscowiony na przedniej powierzchni szyi, w linii środkowej przedniej, l cun poniżej dolnego brzegu szczęki dolnej.

Wskazania do nakłuwania: niemota, ostre i przewlekłe zapalenie gardła, zapalenie śluzówki jamy ustnej, kurcz mięśni języka, ślinotok.

13. Jingbi (Extra 13), punkt umiejscowiony tuż ponad obojczykiem na bocznej krawędzi mięśnia mostkowo-sutkowo-obojczykowego w ¹/₃długości obojczyka licząc od mostka. Wskazania do nakłuwania: niedowład kończyny górnej, ból barku i ramienia.

14. Long Xue (Extra 14), punkt umiejscowiony tuż przed małżowiną uszną w środku linii łączącej punkty Ermen (Potrójny ogrzewacz 21) i Tinggong (Jelito cienkie 19). Wskazania do nakłuwania: niedosłuch.

15. Er Jian (Extra 15), punkt umiejscowiony na wierzchołku małżowiny ucha, na górnym końcu fałdu uzyskanego po zgięciu małżowiny ku przodowi.

Wskazania do nakłuwania: migrena, zapalenie spojówek (co-niuncti vitis granulosa), alergia.

Punkty dodatkowe umiejscowione na powłokach

brzusznych

(Rycina 39)

0x01 graphic

Rycina 39. Topografia punktów dodatkowych (extra) na powłokach brzucha.

16. Weishang (Extra 16), punkt umiejscowiony w nadbrzuszu, 2 cuny powyżej pępka i 4 cuny w bok od linii środkowej ciała. Wskazania do nakłuwania: opadnięcie żołądka.

17. Weibao (Extra 17), punkt umiejscowiony w podbrzuszu w okolicy pachwiny, w odległości 4 cunów od linii środkowej przedniej na poziomie punktu Guanyuan (GRP 4). Wskazania do nakłuwania: wypadnięcie macicy.

18. Zigong (Extra 18), punkt umiejscowiony w podbrzuszu w okolicy pachwiny, w odległości 3 cunów od linii środkowej przedniej na poziomie punktu Zhongji (GRP 3). Wskazania do nakłuwania: schorzenia narządów rodnych.

19. Hun She (Extra 19), punkt umiejscowiony na powłokach brzusznych, na poziomie pępka, oddalony l cun od niego. Wskazania do nakłuwania: dyspepsja, nieżyt oskrzeli, biegunka.

Punkty dodatkowe umiejscowione w okolicy grzbietowej i lędźwiowej

(Rycina 40)

0x01 graphic

Rycina 40. Topografia punktów doktora Huatuo na kręgosłupie piersiowym i lędźwiowym.

20. Dingchuan (Extra 20), punkt umiejscowiony na dolnej części karku, na wysokości wyrostka ościstego 7 kręgu szyjnego i punktu Dazhui (GRT 14), w odległości ¹/₂ cuna od linii środkowej tylnej.

Wskazania do nakłuwania: kaszel, dychawica oskrzelowa, pokrzywka.

21. Bai Zhong Feng (Extra 21), punkt umiejscowiony w okolicy barkowej, na wysokości punktu Dazhui (GRT 14), w odległości 2 ¹/₃ cuna od linii środkowej tylnej. Wskazania do nakłuwania: wylew krwi do mózgu, pokrzywka.

22. Wuming (Extra 22), punkt umiejscowiony w linii środkowej tylnej, poniżej wyrostka ościstego 2 kręgu piersiowego. Wskazania do nakłuwania: choroby psychiczne.

23. Shiqizhui (Extra 23), punkt umiejscowiony w linii środkowej tylnej, poniżej wyrostka ościstego 5 kręgu lędźwiowego.

Wskazania do nakłuwania: bóle okolicy krzyżowej, bóle nóg, niedowłady kończyn dolnych, choroby narządów rodnych kobiecych.

24. Yao Qi (Extra 24), punkt umiejscowiony W linii środkowej tylnej, w zagłębieniu poniżej kolca l kręgu krzyżowego. Wskazania do nakłuwania: padaczka.

25. Huatuojiaji (punkty doktora Huatuo) (Extra 25), jest to grupa złożona z 34 punktów rozmieszczonych po obu stronach kręgosłupa piersiowego i lędźwiowego, w odległości ¹/₂ cuna od linii środkowej.

Wskazania do nakłuwania: choroby rdzenia kręgowego oraz narządów zaopatrywanych przez odpowiednie nerwy rdzeniowe. W chorobach narządów klatki piersiowej nakłuwa się punkty Huatuo na przestrzeni od l do 7 kręgu piersiowego. W chorobach narządów jamy brzusznej okolicę kręgosłupa od 8 do 12 kręgu piersiowego. W bólach okolicy lędźwiowej nakłuwa się punkty Huatuo wzdłuż wyrostków ościstych kręgów 10 piersiowego do 5 lędźwiowego. Igły wbija się pod kątem 30° w stosunku do linii pionowej przechodzącej przez środek kręgosłupa na głębokości 2¹/₂ cm w okolicy lędźwiowej i 2 cm w okolicy piersiowej.

Punkty dodatkowe w obrębie kończyn górnych

(Rycina 41)

Rycina 41. Topografia punktów dodatkowych (extra) na dłoni.

26. Jianzhomg (Extra 26), punkt umiejscowiony na barku, na mięśniu naramiennym w środku linii łączącej punkty Jianyu (Jelito grube 15) i Binao (Jelito grube 14).

Wskazania do nakłuwania: niedowład kończyny górnej.

27. Bizhong (Extra 27), punkt umiejscowiony na dłoniowej powierzchni przedramienia na środku linii od środka zgięcia łokciowego do punktu Daling (Osierdzie 7), znajdującego się w środku fałdu nadgarstka.

Wskazania do nakłuwania: niedowład kończyny górnej, bóle w obrębie klatki piersiowej.

28. Erbai (Extra 28), dwa punkty umiejscowione na dłoniowej powierzchni przedramienia, 4 cuny dośrodkowo od poprzecznego fałdu nadgarstka, po obu stronach ścięgna zginacza promieniowego nadgarstka. Wskazania do nakłuwania: żylaki odbytu.

29. Zhongquan (Extra 29), punkt umiejscowiony na grzbiecie nadgarstka po stronie promieniowej prostownika wspólnego palców. Wskazania do nakłuwania: dolegliwości ze strony stawu nadgarstkowego, krwioplucie, uczucie duszenia się.

30. Luozhen (Extra 30), punkt umiejscowiony na grzbiecie dłoni w zagłębieniu pomiędzy 2 i 3 kością śródręcza, ¹/₂ cuna dośrodkowo od stawu śródręczno-palcowego. Wskazania do nakłuwania: bolesne napięcie mięśni karku.

31. Yatong (Extra 31), punkt umiejscowiony na grzbiecie dłoni, pomiędzy 3 i 4 kośćmi śródręcza, ¹/₂ cuna dośrodkowo od stawu śródręczno-palcowego. Wskazania do nakłuwania: ból zęba.

32. Baxie (Extra 32), jest to grupa 4 punktów umiejscowionych na grzbiecie dłoni u podstawy palców, nieco dośrodkowo od fałdów skórnych międzypalcowych.

Wskazania do nakłuwania: bóle stawów palców dłoni, upośledzenie sprawności palców, bóle głowy i karku.

33. Sifeng (Extra 33), jest to grupa 4 punktów umiejscowionych na powierzchni dłoniowej palców bliższych stawów międzypalicz-kowych.

Wskazania do nakłuwania: koklusz, dyspepsja u dzieci, zespół niedożywienia u dzieci.

34. Shixuan (Extra 34), jest to grupa pięciu punktów, z których każdy umiejscowiony jest na końcu opuszki jednego z palców dłoni, w odległości 3 mm od wierzchołka paznokcia. Wskazania do nakłuwania: omdlenie, zapaść, apopleksja, stany gorączkowe.

Punkty dodatkowe w obrębie kończyn dolnych

(Rycina 42)

Rycina 42. Topografia punktów dodatkowych (extra) na kończynach dolnych.

35. Heding (Extra 35), punkt usytuowany w środku górnej krawędzi rzepki. Wskazania do nakłuwania: dolegliwości bólowe ze strony kolana.

36. Xiyan (Extra 36), są to dwa punkty umiejscowione po obu stronach więzadła rzepkowego, poniżej dolnego brzegu rzepki. Znane są pod nazwą „oczu tygrysa" lub „nozdrzy cielęcia". Wskazania do nakłuwania: choroby kolana.

37. Lanwei (Extra 37), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni podudzia, 2 cuny poniżej punktu Zusanli (Żołądek 36). Punkt ten jest tkliwy i bolesny w zapaleniu wyrostka robaczkowego. Wskazania do nakłuwania: zapalenie wyrostka robaczkowego, ból żołądka, niedowład kończyn dolnych.

38. Linghou (Extra 38), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni podudzia, nieco ku dołowi i ku tyłowi od główki kości strzałkowej.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie nerwu kulszowego, niedowład kończyny dolnej po tej samej stronie.

39. Dannang (Extra 39), punkt umiejscowiony na bocznej powierzchni podudzia, l cun poniżej punktu Yanglinquan (Woreczek żółciowy 34).

Wskazania do nakłuwania: choroby woreczka żółciowego, porażenie kończyny dolnej po tej samej strome.

40. Bafeng (Extra 40), grupa złożona z czterech punktów umiejscowiona na grzbiecie stopy u podstawy palców tuż za fałdami skórnymi międzypalcowymi.

Wskazania do nakłuwania: ból, obrzęk, przekrwienie palców i grzbietu stopy.

ROZDZIAŁ X

TOPOGRAFIA PUNKTÓW MAŁŻOWINY USZNEJ

(wprowadzenie do aurikuloterapii)

W najstarszym zachowanym dziele chińskim o akupunkturze wydanym w IV stuleciu p.n.e. „Huangdi Nei Jing" (Kanon Medycyny) podano informację, że ucho jest miejscem, w którym spotykają się wszystkie kanały energetyczne ustroju ludzkiego. Fakt ten został wykorzystany przez dawnych lekarzy chińskich, którzy nakłuwali małżowinę uszną dla celów leczniczych. Metoda ta była jednak znacznie rzadziej stosowana aniżeli klasyczna akupunktura korporalna i po pewnym czasie została zapomniana.

Niezależnie od Chińczyków lekarze europejscy, opierając się na empirii, próbowali leczyć drażnieniem punktów w obrębie małżowin usznych. Portugalski lekarz Zacutus Lusitanus, żyjący i działający w XVII stuleciu, zalecał stosowanie przyżegania małżowiny usznej w nerwobólu kulszowym. Włoski lekarz Valsalva w roku 1717 podał opis strefy w obrębie małżowiny usznej, którą radził nakłuwać w bólach zębów. Medycyna ludowa w krajach Środkowego Wschodu, we Francji i we Włoszech od dawna zalecała przyżeganie górnej części małżowiny usznej w nerwobólu nerwu kulszowego.

W krajach arabskich marabuci (uzdrowiciele) zwalczali ból zakładając na ucho w ściśle określonym -punkcie miedziane kolczyki. Wychodząc z powyższych obserwacji lekarz francuski z Lyonu Paul Nogier w latach 1951-1956 po przeprowadzeniu szczegółowych i wyczerpujących badań opracował odrębną metodę leczenia nakłuwaniem małżowiny usznej tzw. „aurikuloterapię", która została zaakceptowana przez francuskich akupunkturzystów, a wkrótce potem przez specjalistów akupunktury innych krajów europejskich. Do dalszego rozwoju aurikuloterapii przyczynili się przede wszystkim Giinther Lange w RFN oraz Georg Kónig i Ingrid Wancura w Austrii. Doniesienia Nogier przyczyniły się także do renesansu tej niemal zapomnianej już w Chinach metody. Chińczycy nawiązując do swojej tradycji i do faktów ustalonych przez Nogier oraz wykorzystując najnowsze zdobycze elektrofizjologii bardzo rozbudowali aurikuloterapię, która obecnie reprezentuje podobny poziom jak w krajach europejskich.

Anatomia małżowiny usznej

(Rycina 43)

Rycina 43. Budowa anatomiczna małżowiny usznej.

Małżowina uszna (auricula) zbudowana jest z cienkiej, płaskiej chrząstki, pokrytej tkanką podskórną i skórą. Ma ona kształt muszli, wklęśnięciem zwróconej w bok i nieco ku przodowi. Dolna część małżowiny składa się wyłącznie ze skóry oraz tkanki łącznej i tłuszczowej tworząc tzw. płatek ucha. Wolny brzeg małżowiny zwie się obrąbkiem. W miejscu przejścia tylnej części obrąbka w okolicę wierzchołka widoczne jest zgrubienie zwane guzkiem Darwina. Obrąbek po osiągnięciu szczytu zagina się łukiem ku przodowi, w dół i do tyłu, przechodząc w nóżkę obrąbka ponad otworem słuchowym wewnetrznym. Nóżka obrąbka dzieli środkową część małżowiny czyli muszlę na dwa doły: górny i dolny. Równolegle do obrąbka, we wgłębieniu małżowiny znajduje się drugie wałowate wzniesienie zwane grobelką otaczające muszlę. Grobelka kieruje się ku górze i zaginając się łukiem do przodu dzieli się na dwie odnogi: odnogę górną i odnogę dolną. Pomiędzy tymi odnogami mieści się jamka trójkątna. Ku przodowi od jamy małżowiny widoczny jest występ zwany skrawkiem. Ponad płatkiem ucha znajduje się przeciwskrawek, oddzielony od skrawka wcięciem międzyskrawkowym. Między obrąbkiem i grobelką znajduje się zagłębienie o kształcie łódkowatym zwane czółenkiem.

Podział małżowiny usznej na strefy

Dla ułatwienia zorientowania się w topografii punktów małżowiny usznej, których znamy ponad 130, podzielono ją na 18 stref.

I strefa obejmuje płatek ucha,

II strefa —„— skrawek i sąsiednią okolicę,

III strefa —„— wcięcie nadskrawkowe,

IV strefa —„— wcięcie międzyskrawkowe,

V strefa —„— tylną bruzdę uszną, leżącą ponad przeciw-skrawkiem a poniżej grobelki,

VI strefa obejmuje przeciwskrawek,

VII strefa —„— grobelkę,

VIII strefa —„— ramię górne grobelki,

IX strefa —„— ramię dolne grobelki,

X strefa —„— dół trójkątny,

XI strefa —„— czółenko (jamkę łódkowatą),

XII strefa —„— obrąbek,

XIII strefa —„— nóżkę obrąbka,

XIV strefa okala nóżkę obrąbka,

XV strefa obejmuje dach górnej jamy muszli,

XVI strefa —„— dolną jamę muszli,

XVII strefa —„— tylną powierzchnię małżowiny,

XVIII strefa —„— okolicę zewnętrznego otworu słuchowego.

Topografia punktów w poszczególnych strefach małżowiny usznej

I strefa (płatek ucha).

Dla ułatwienia zadania płatek ucha dzielimy trzema liniami poziomymi i dwoma pionowymi na 9 pól, z których trzy (II, V, VIII) mają wygląd regularnych prostokątów, dwa (IV i VI) przypominają zniekształcone prostokąty, a dwa (VII i IX) trójkąty (rycina 44).

0x01 graphic

Rycina 44. Punkty aurikularne na płatku ucha.

Pole I. W dolno-tylnym kącie tego pola znajduje się nakłuwany w bólu zębów punkt 1, obok którego w górnej części pola, około 3 mm poniżej dolnego brzegu wcięcia międzyskrawkowego znajduje się punkt znoszący uczucie agresji, łagodzący nienawiść i wzajemną niechęć.

Pole II. Punkty znajdujące się w obrębie tego prostokąta (2, 3 i 4) uspokajają i łagodzą procesy zapalne i ropne jamy ustnej i dziąseł. Punkt 4 umiejscowiony w środku tego kwadratu związany jest przede wszystkim z językiem.

Pole III. Punkt 5 znajdujący się w środku tego pola odpowiada szczęce górnej i nakłuwany jest w stanach chorobowych tej szczęki, głównie w zapaleniu II gałązki nerwu trójdzielnego. Punkt 6 umiejscowiony w środku górnej linii poziomej odpowiada szczęce dolnej i nakłuwany jest w stanach chorobowych tej szczęki, przede wszystkim w nerwobólu III gałązki nerwu trójdzielnego.

Pole IV. W dolno-tylnym kącie tego pola znajduje się punkt 7, który znosi ból zębów szczęki dolnej (punkt analgetyczny). Pole V. Punkt 8 umiejscowiony w środku tego pola związany jest z gałką oczną. Punkt ten nakłuwa się w zapaleniu spojówek, w kurzej ślepocie, w krótkowzroczności i w jaskrze.

Pole VI. Punkt 9 umiejscowiony tuż poniżej środka i nieco ku tyłowi odpowiada uchu wewnętrznemu. Punkt ten zaleca się nakłuwać w osłabieniu słuchu, w zapaleniu ucha środkowego, w szumach, w dzwonieniu w uszach i w zawrotach głowy pochodzenia usznego (choroba Meniere'a).

Pole VIII. Punkt 10 umiejscowiony w środku tego pola związany jest z migdałkami podniebiennymi. Wskazania do nakłuwania tego punktu: wszystkie ostre i przewlekłe choroby migdałków.

II strefa (skrawek i okolica sąsiednia)

(Rycina 45)

0x01 graphic

Rycina 45. Punkty aurikularne na skrawku małżowiny usznej.

Punkt 12 tuż przed środkiem górnej połowy skrawka.

Wskazania do nakłuwania: stany zapalne, ból, podwyższona ciepłota.

Punkt 13 tuż przed środkiem dolnej połowy skrawka odpowiada nadnerczom.

Wskazania do nakłuwania: stany zapalne, alergia, wstrząs, świąd, dychawica oskrzelowa. Z punktu tego korzystamy w chorobach stawów, skóry, a także u osób osłabionych i wyczerpanych.

Punkt 14 znajduje się ku przodowi od środka skrawka na wierzchołku przednim trójkąta, którego pozostałe rogi tworzą punkty 12 i 13. Odpowiada on zewnętrznemu nosowi.

Wskazania do nakłuwania: zmiany chorobowe nosa (zapalenie ślu-zówki, ropnie, czyraki).

Punkt 15, umiejscowiony na wewnętrznej powierzchni skrawka od strony przewodu słuchowego zewnętrznego, na wysokości punktu 12. Punkt ten związany jest z gardłem i krtanią. Wskazania do nakłuwania: ostre i przewlekłe zapalenie krtani i gardła, zapalenie oskrzeli, kaszel.

Punkt 16, umiejscowiony na wewnętrznej powierzchni skrawka od strony przewodu słuchowego, na wysokości punktu 13. Punkt ten odpowiada nosowi wewnętrznemu.

Wskazania do nakłuwania: ostry nieżyt noso-gardzieli, zapalenie zatok szczękowych i czołowych, owrzodzenia śluzówek nosa.

Punkt 17, umiejscowiony nieco powyżej środka linii łączącej punkty 12 i 14. Jest to punkt pragnienia.

Wskazania: pragnienie pochodzenia nerwowego.

Punkt 18, umiejscowiony nieco poniżej środka linii łączącej punkty 13 i 14. Jest to punkt głodu.

Wskazania do nakłuwania: kuracja odchudzająca (punkt ten znosi uczucie głodu).

Punkt 19, umiejscowiony w środku linii łączącej punkty 13 i 24, a w miejscu przejścia dolnego odcinka skrawka we wcięcie międzyskrawkowe.

Wskazania do nakłuwania: choroba nadciśnieniowa.

III strefa (wcięcie nadskrawkowe)

(Rycina 46)

0x01 graphic

Punkt 20, umiejscowiony w samym wcięciu przedniej bruzdy usznej, powyżej górnego brzegu skrawka i poniżej obrąbka. Punkt ten odpowiada uchu zewnętrznemu.

Wskazania do nakłuwania: osłabienie słuchu, dzwonienie i szum w uszach, zawroty głowy pochodzenia usznego, zapalenie ucha środkowego.

Punkt 21, umiejscowiony na górnej krawędzi skrawka ucha, 3 mm ku tyłowi i dołowi od punktu 20. Odpowiada on sercu.

Wskazania do nakłuwania: zaburzenia rytmu serca.

IV strefa (wcięcie międzyskrawkowe)

(Rycina 47)

Punkt 22, umiejscowiony we wcięciu międzyskrawkowym, na wewnętrznym brzegu tego wcięcia. Jest to punkt wewnątrzwydzielniczy. Wskazania do nakłuwania: zaburzenia cyklu miesięcznego, bolesne miesiączki, dolegliwości klimakteryczne, zapalenie przydatków i jajników, świąd skóry, pokrzywka, wypryski alergiczne. Punkt ten wykazuje działanie przeciwalergiczne, przeciwzapalne i przeciwświą-dowe, a także reguluje czynności hormonalne. Punkt 23, umiejscowiony we wcięciu międzyskrawkowym ku tyłowi od punktu 22, w miejscu przejścia przeciwskrawka we wcięcie międzyskrawkowe. Punkt ten odpowiada jajnikom. Wskazania do nakłuwania: zaburzenia cyklu miesiączkowego, nerwica klimakteryczna, zapalenie przydatków i jajników, bezpłodność. Punkt 24^a, umiejscowiony na dolnym brzegu skrawka ucha tuż przed wcięciem międzyskrawkowym. Punkt ten odpowiada oczom (wzrokowi). Wskazania do nakłuwania: wszystkie niezapalne choroby oczu łącznie z krótkowzrocznością, zanikiem nerwu wzrokowego i astygma-tyzmern.

Punkt 24^b, umiejscowiony na płatku ucha tuż poza wcięciem międzyskrawkowym. Punkt ten odpowiada oczom (wzrokowi). Wskazania do nakłuwania: zanik nerwu wzrokowego, jaskra przewlekła. Punkt ten nakłuwa się we wszystkich niezapalnych chorobach oczu.

V strefa (tylna bruzda uszna leżąca ponad przeciwskrawkiem a poniżej grobelki)

(Rycina 48)

0x01 graphic

Punkt 25, umiejscowiony w środku tylnej bruzdy usznej. Punkt ten związany jest z pniem mózgu.

Wskazania do nakłuwania: wstrząs mózgu, następstwa zapalenia mózgu i opon mózgowych, myastenia, stwardnienie rozsiane, ataksja mózgowa i móżdżkowa, choroba Parkinsona.

Punkt 26, umiejscowiony po wewnętrznej stronie bruzdy, 2 mm poniżej punktu 25. Punkt ten nakłuwa się w bólu zęba.

Punkt 26^a, umiejscowiony na wewnętrznej powierzchni przeciwskrawka, w miejscu przejścia w tylną bruzdę, 2 mm do przodu od punktu 26. Punkt ten odpowiada wzgórzu i podwzgórzu. Punkt ten ma silne właściwości przeciwbólowe.

Wskazania do nakłuwania: bóle o różnym umiejscowieniu.

Punkt 27, umiejscowiony jest w miejscu odpowiadającym punktowi 26, ale na zewnętrznej powierzchni małżowiny usznej. Odpowiada on krtani i zębom.

Wskazania do nakłuwania: choroby krtani i bóle zębów.

VI strefa (przeciwskrawek)

(Rycina 49)

Punkt 26^a został już omówiony w grupie punktów V strefy.

Punkt 28, umiejscowiony na górnym brzegu przeciwskrawka w połowie linii łączącej punkty 25 i 30 (w najwyższym punkcie przeciwskrawka). Odpowiada przysadce mózgowej. Wskazania do nakłuwania: zaburzenia wzrostu, moczenie nocne, zakłócenia czynności gruczołów wewnętrznego wydzielania.

Punkt 29, umiejscowiony na zewnętrznym brzegu przeciwskrawka, 3 mm ku dołowi i nieco do tyłu od punktu 28. Odpowiada potylicy. Wskazania do nakłuwania: wymioty i nudności, bóle głowy w okolicy potylicy i zawroty głowy, zapalenie oskrzeli, dychawica oskrzelowa, nudności, neurastenia, koszmary nocne, nerwobóle nerwu trójdzielnego, międzyżebrowego i kulszowego. Jest to punkt obdarzony silnym działaniem przeciwbólowym.

Punkt 30, umiejscowiony w najwyższym punkcie przeciwskrawka w miejscu przejścia brzegu pionowego w poziomy. Odpowiada śliniance przyusznej.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie ślinianki przyusznej, świąd.

Punkt 31, umiejscowiony na powierzchni zewnętrznej przeciwskrawka, około 2 mm poniżej i nieco ku tyłowi od punktu 30. Punkt ten zwie się regulatorem oddechu.

Wskazania do nakłuwania: dychawica oskrzelowa, duszność, alergia i świąd.

Punkt 32 znajduje się w miejscu odpowiadającym punktowi 31, ale na powierzchni wewnętrznej przeciwskrawka. Odpowiada jądrom.

Wskazania do nakłuwania: zaburzenia płciowe u mężczyzn, przedwczesny wytrysk nasienia, impotencja, zapalenie jąder i worka mosznowego.

Punkt 33, punkt umiejscowiony na zewnętrznej powierzchni przeciwskrawka, 2 mm do tyłu od miejsca przejścia wcięcia międzyskrawkowego w przeciwskrawek. Odpowiada on czołu.

Wskazania do nakłuwania: bóle głowy w okolicy czołowej, zawroty głowy, neurastenia, zaburzenia snu. Jest to punkt uspokajający i przeciwbólowy.

Punkt 34, umiejscowiony na wewnętrznej stronie przeciwskrawka tuż powyżej miejsca przejścia wcięcia międzyskrawkowego w przedni brzeg przeciwskrawka. Odpowiada korze mózgowej. Wskazania do nakłuwania: większość chorób układu nerwowego. Jest to punkt przeciwbólowy, przeciwzapalny, uspokajający i przeciw-wstrząsowy.

Punkt 35, umiejscowiony w środku linii łączącej punkty 29 i 33, na dolnym brzegu przeciwskrawka od strony zewnętrznej. Odpowiada skroni.

Wskazania do nakłuwania: bóle skroni, zawroty głowy, migrena.

Punkt 36, umiejscowiony około 2 mm poniżej i ku tyłowi od punktu 29. Tworzy wierzchołek dolny zewnętrzny trójkąta, którego pozostałe wierzchołki tworzą punkty 29 i 35. Odpowiada wierzchołkowi czaszki.

Wskazania do nakłuwania: bóle głowy w okolicy wierzchołkowej, neurastenia.

VII strefa (grobelka)

(Rycina 50)

Rycina 50. Punkty aurikularne na grobelce.

Strefa ta obejmuje dwie grupy punktów: usadowioną na zewnętrznym brzegu grobelki i odpowiadającą przedniej stronie tułowia oraz usadowioną na wewnętrznym brzegu grobelki. Punkt 37, umiejscowiony na dolnym odcinku grobelki tuż za przeciwskrawkiem. Punkt ten odpowiada szyjnemu odcinkowi kręgosłupa.

Wskazania do nakłuwania: choroby i urazy szyjnego odcinka kręgosłupa.

Punkt 38, umiejscowiony na wewnętrznej stronie górnego końca grobelki, w miejscu przejścia w odnogę dolną. Odpowiada kości krzyżowej.

Wskazania do nakłuwania: bóle i choroby okolicy kości krzyżowej.

Punkt 39, umiejscowiony po stronie wewnętrznej grobelki, około 8 mm ponad punktem 37. Punkt ten odpowiada piersiowemu odcinkowi kręgosłupa.

Wskazania do nakłuwania: choroby i urazy odcinka piersiowego kręgosłupa.

Punkt 40, umiejscowiony jest w połowie linii łączącej punkty 38 i 39. Odpowiada on odcinkowi lędźwiowemu kręgosłupa.

Wskazania do nakłuwania: choroby i urazy lędźwiowego odcinka kręgosłupa.

Punkt 41, umiejscowiony na tylnym brzegu grobelki w połowie odległości między punktami 37 i 39.

Wskazania do nakłuwania: nadczynność lub niedoczynność tarczycy, urazy szyi i osłabienie mięśni szyi (myositis cervicalis).

Punkt 42, umiejscowiony na tylnym brzegu grobelki w połowie odległości pomiędzy punktami 37 i 38. Odpowiada piersi.

Wskazania do nakłuwania: nerwoból międzyżebrowy, bóle i urazy mięśni klatki piersiowej.

Punkt 43, umiejscowiony na tylnym brzegu grobelki w połowie odległości między punktami 38 i 40. Odpowiada jamie brzusznej.

Wskazania do nakłuwania: wzdęcia brzucha, kolka jelitowa, choroby żołądka i dwunastnicy.

Punkt 44, obejmuje grupę złożoną z dwóch punktów, które z punktem 42 tworzą trójkąt równoramienny, 3 mm poniżej punktu 40. Jeden z punktów 44 znajduje się wewnątrz a drugi na zewnątrz grobelki. Punkt ten odpowiada gruczołowi sutkowemu.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie gruczołu sutkowego.

Punkt 45, umiejscowiony na zewnętrznym brzegu grobelki, 2 mm ku dołowi i ku tyłowi od punktu 41. Odpowiada on tarczycy.

Wskazania do nakłuwania: choroby gruczołu tarczykowego (zarówno niedoczynność jak i nadczynność).

VIII strefa (ramię górne grobelki)

(Rycina 51)

0x01 graphic

Punkt 46, umiejscowiony na samym wierzchołku górnego ramienia grobelki, na zewnętrznym brzegu, pod obrąbkiem. Odpowiada palcom nogi.

Wskazania do nakłuwania: uraz stopy, zespól bolesnej stopy, choroby mięśni i ścięgien stopy, odmroziny.

Punkt 47, umiejscowiony na przednim brzegu górnego odcinka ramienia górnego grobelki, ku przodowi i ku dołowi od punktu 46. Odpowiada pięcie.

Wskazania do nakłuwania: urazy stopy, choroby mięśni i ścięgien stawu skokowego górnego, zespół bolesnego stawu stepu, procesy zapalne w okolicy pięty, wyrosła kostne stopy, odmroziny. Punkt 48, umiejscowiony w środku linii łączącej punkty 46 i 49, na górnym odcinku grobelki. Odpowiada stawowi skokowemu górnemu. Wskazania do nakłuwania: choroby mięśni i ścięgien stawu skokowego górnego, zespoły bólowe tego stawu, urazy i złamania.

Punkt 49, umiejscowiony w środku górnego ramienia grobelki. Odpowiada stawowi kolanowemu. Wskazania do nakłuwania: choroby stawu kolanowego.

Punkt 50, umiejscowiony w miejscu przejścia grobelki w górne ramię. Odpowiada stawowi biodrowemu.

Wskazania do nakłuwania: urazy stawu biodrowego, procesy zapalne stawu biodrowego, zespoły bólowe stawu biodrowego.

IX strefa (dolne ramię grobelki)

(Rycina 52)

Punkt 51, umiejscowiony na końcu dolnego ramienia grobelki, pod obrąbkiem. Odpowiada układowi nerwowemu współczulnemu. Wskazania do nakłuwania: nadciśnienie tętnicze, kołatanie serca, skurcze dodatkowe, niemiarowość, choroba wieńcowa serca, dycha-wica oskrzelowa, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. Jest to również silny punkt przeciwbólowy.

Punkt 52, umiejscowiony na górnym brzegu dolnego ramienia grobelki około 5 mm do tyłu od punktu 51. Odpowiada nerwowi kulszowemu.

Wskazania do nakłuwania: bóle korzonkowe okolicy lędźwiowo--krzyżowej, zapalenie nerwu kulszowego.

Punkt 53, umiejscowiony na dolnym ramieniu grobelki w połowie linii łączącej punkty 52 i 54. Punkt ten odpowiada pośladkom. Wskazania do nakłuwania: ból i stan zapalny mięśni pośladkowych.

Punkt 54, umiejscowiony w miejscu przejścia grobelki w ramię dolne. Odpowiada okolicy lędźwiowo-krzyżowej.

Wskazania do nakłuwania: bóle okolicy lędźwiowo-krzyżowej.

X strefa (Dół trójkątny)

(Rycina 53)

0x01 graphic

Punkt 55, umiejscowiony na dolnym wewnętrznym brzegu górnego ramienia grobelki, nieco ku przodowi od rozwidlenia obu ramion grobelki. Jest to jeden z najważniejszych i najczęściej nakłuwanych punktów małżowiny usznej. Odznacza się on silnym działaniem uspokajającym, przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Jest to ważny punkt analgetyczny.

Punkt 56, umiejscowiony między ramionami grobelki tuż pod punktem 55. Odpowiada narządom miednicy małej. Wskazania do nakłuwania: choroby narządów miednicy małej.

Punkt 57, umiejscowiony na górnym brzegu dolnego ramienia grobelki w połowie jego długości. Odpowiada biodru. Wskazania do nakłuwania: zespoły bólowe mięśni biodra.

Punkt 58, umiejscowiony na środku przedniej krawędzi jamki trójkątnej tuż przy obrąbku. Odpowiada macicy i przydatkom.

Wskazania do nakłuwania: choroby narządów rodnych kobiecych, nerwice płciowe, nerwica klimakteryczna.

Punkt 59, umiejscowiony tuż poza obrąbkiem 3 mm powyżej punktu 58. Punkt ten obniża ciśnienie krwi.

Wskazania do nakłuwania: nadciśnienie tętnicze.

Punkt 60, umiejscowiony w odległości około 2 mm ku tyłowi i nieco ku dołowi od punktu 58 w jamce trójkątnej.

Wskazania do nakłuwania: dychawica oskrzelowa, duszność.

Punkt 61, umiejscowiony około 2 mm ku górze od punktu 60 i 2 mm ku tyłowi i górze od punktu 58.

Wskazania do nakłuwania: ostre i przewlekłe zapalenie wątroby.

XI strefa (czółenko, jamka łódkowata)

(Rycina 54)

Punkt 62, umiejscowiony w górnej części jamki łódkowatej, na poziomie górnego brzegu wzgórka Darwina. Punkt ten odpowiada palcom dłoni. Wskazania do nakłuwania: urazy kości dłoni.

Punkt 63, umiejscowiony w dolnej części jamki łódkowatej na poziomie punktu 100. Punkt odpowiada obojczykowi. Wskazania do nakłuwania: bóle w okolicy barku, procesy zapalne ramienia i barku, bóle na skutek złamania obojczyka.

Punkt 64, umiejscowiony w dolnej części jamki łódkowatej około 5 mm nad punktem 63. Odpowiada stawowi ramiennemu. Wskazania do nakłuwania: urazy stawu ramiennego, bóle w okolicy barku, bóle w okolicy łopatki.

Punkt 65, umiejscowiony w środkowej części jamki łódkowatej na wysokości bruzdy usznej przedniej. Odpowiada ramieniu. Wskazania do nakłuwania: bóle i procesy zapalne barku i stawu ramiennego.

Punkt 66, umiejscowiony w jamce łódkowatej na poziomie dolnego ramienia grobelki. Odpowiada stawowi łokciowemu. Wskazania do nakłuwania: bóle i urazy stawu łokciowego. Punkt 67, umiejscowiony w jamce łódkowatej na wysokości wzgórka Darwina. Punkt odpowiada kości dłoni. Wskazania do nakłuwania: urazy stawu nadgarstkowego.

Punkt 68, umiejscowiony w samym wierzchołku jamki łódkowatej, między obrąbkiem i górnym ramieniem grobelki. Odpowiada wyrostkowi robaczkowemu.

Wskazania do nakłuwania: przewlekłe zapalenie wyrostka robaczkowego.

Punkt 69, umiejscowiony w jamce łódkowatej na wysokości punktu 65 tuż przy obrąbku. Odpowiada wyrostkowi robaczkowemu. Wskazania do nakłuwania: przewlekłe zapalenie wyrostka robaczkowego.

Punkt 70, umiejscowiony w dolnym odcinku jamki łódkowatej, 2 mm poniżej punktu 63. Odpowiada wyrostkowi robaczkowemu. Wskazania do nakłuwania: przewlekłe zapalenie wyrostka robaczkowego.

Punkt 71, duży owalny punkt umiejscowiony w górnym odcinku jamki łódkowatej, na wysokości wzgórka Darwina między punktami 62 i 67.

Wskazania do nakłuwania: pokrzywka, świąd. Punkt 118, umiejscowiony w dolnej części jamki łódkowatej na wysokości punktu 63, do tyłu od tego punktu. Punkt ten przykryty jest obrąbkiem. Wskazania do nakłuwania: ostre i przewlekłe zapalenie nerek.

XII strefa (obrąbek)

(Rycina 55)

Rycina 55. Punkty aurikularne na obrąbku.

Punkt 72₁ (Obrąbek 1), umiejscowiony w dolnym odcinku wzgórka Darwina, na powierzchni bocznej w miejscu przejścia części przedniej w tylną.

Wskazania do nakłuwania: ostre zapalenie migdałków, nadciśnienie tętnicze. Punkt działa przeciwzapalnie, przeciwgorączkowo i przyspiesza wchłanianie wysięków.

Punkt 72₂ (Obrąbek 2), umiejscowiony na brzegu bocznym obrąbka ku dołowi od punktu 72₁ i o ¹/₅ odległości między punktami 72₁ i 72₆(znajdującym się w środku dolnego brzegu płatka ucha).

Wskazania do nakłuwania jak dla punktu 72₁.

Punkt 72₃ (Obrąbek 3), umiejscowiony na bocznym brzegu obrąbka ku dołowi od punktu 72₁ o ²/₅odległości między punktami 72₁ i 72₆.

Wskazania do nakłuwania: jak dla punktu 72₁.

Punkt 72₄ (Obrąbek 4), umiejscowiony na bocznym brzegu obrąbka ku dołowi od punktu 72₁ o ³/₅ odległości między punktami 72, i 72₆.

Wskazania do nakłuwania: jak dla punktu 72₁

Punkt 72₅ (Obrąbek 5), umiejscowiony na bocznym brzegu obrąbka ku dołowi od punktu 72₁ o ⁴/₅ odległości między punktami 72₁ i 72₆.

Wskazania do nakłuwania: jak dla punktu 72₁.

Punkt 72₆ (Obrąbek 6), umiejscowiony na środku dolnego brzegu płatka usznego.

Wskazania do nakłuwania: jak dla punktu 72₁

Punkt 73 (Migdałki I), umiejscowiony jest 3 mm ku tyłowi od punktu 78 na obrąbku tuż nad tylnym brzegiem ramienia górnego grobelki.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie migdałków, zapalenie krtani, zapalenie gardła.

Punkt 74 (Migdałki II), umiejscowiony w tylnej części obrąbka w połowie jego wysokości, na wysokości punktu 87 (żołądek).

Wskazania do nakłuwania: zapalenie migdałków, zapalenie krtani, zapalenie gardła.

Punkt 75 (Migdałki III), umiejscowiony w dolnym końcu obrąbka, w połowie odległości między punktami 100 i 74.

Wskazania do nakłuwania: jak dla punktów 73 i 74.

Punkt 76 (Wątroba I), umiejscowiony w środku obrąbka nad wzgórkiem Darwina.

Wskazania do nakłuwania: przewlekłe zapalenie wątroby.

Punkt 77 (Wątroba II), umiejscowiony w środku obrąbka pod wzgórkiem Darwina.

Wskazania do nakłuwania: przewlekłe zapalenie wątroby.

Punkt 78, umiejscowiony na wierzchołku ucha (po zgięciu małżowiny usznej ku przodowi tak, aby dotknęła skrawka, punkt ten znajduje się na szczycie załamania obrąbka) 3 mm przed punktem 73.

Wskazania do nakłuwania: niepokój, ból, podwyższona ciepłota ciała, stan zapalny, zaziębienie, alergia.

Punkt 79, umiejscowiony na zstępującym ramieniu obrąbka, na przednim brzegu małżowiny usznej na wysokości punktu 51. Punkt ten odpowiada narządom płciowym zewnętrznym.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie pochwy, świąd sromu, bóle lędźwiowo-krzyżowe.

Punkt 80, umiejscowiony na zstępującym ramieniu obrąbka z przodu małżowiny usznej, na poziomie dolnego brzegu ramienia dolnego obrąbka. Punkt znajduje się na poziomie punktu 93. Punkt odpowiada cewce moczowej.

Wskazania do nakłuwania: stany zapalne cewki moczowej, choroby cewki moczowej, nietrzymanie moczu, częste oddawanie moczu.

Punkt 81, umiejscowiony na zstępującym brzegu obrąbka na poziomie punktu 91. Odpowiada prostnicy.

Wskazania do nakłuwania: żylaki odbytu, pęknięcia okolicy odbytu, zaparcie, bolesne skurcze prostnicy i odbytu.

Punkt 119, umiejscowiony na części zstępującej obrąbka między punktami 81 i 80. Punkt odpowiada odbytowi. Wskazania do nakłuwania: żylaki odbytu, rozpadliny okolicy odbytu.

Punkt 120, umiejscowiony na części zstępującej obrąbka na wysokości dolnego brzegu górnego ramienia grobelki i punktu 59. Wskazania do nakłuwania: żylaki odbytu.

Punkt 121, umiejscowiony na tylnym odcinku obrąbka blisko wierzchołka małżowiny usznej, od strony wewnętrznej obrąbka ponad guzkiem Darwina.

Wskazania do nakłuwania: bóle głowy, zawroty głowy, nerwoból nerwu trójdzielnego, tiki mięśni mimicznych, choroba morska, padaczka, schizofrenia, nerwice wegetatywne.

XIII strefa (nóżka obrąbka)

(Rycina 56)

0x01 graphic

Punkt 82, umiejscowiony w miejscu przejścia nóżki obrąbka w część wstępującą przednią obrąbka. Jest to punkt „O", wg Nogier odpowiadający przeponie.

Wskazania do nakłuwania: choroby przepony, choroby krwi, choroby skóry, krwawienie wewnętrzne i krwioplucie. Punkt ten ma ogromne znaczenie dla regulowania odczynowości (wrażliwości) małżowiny usznej. Z tego względu jest on uważany za gospodarza i zarządcę małżowiny usznej.

Może się zdarzyć, że przy palpacyjnym badaniu diagnostycznym małżowiny usznej nie stwierdza się bolesności żadnego z punktów ani żadnej ze stref ucha u pacjenta z ewidentną chorobą. W takim wypadku należy nakłuć punkt „O", po którym zazwyczaj następuje przywrócenie wrażliwości punktów i stref związanych z chorym narządem. To samo można powiedzieć o aurikuloterapii. Jeżeli nakłuwanie właściwie dobranych punktów małżowiny usznej nie przynosi pożądanego efektu leczniczego, to wówczas należy nakłuć punkt „O", który odblokowuje punkty małżowiny usznej i przywraca im właściwości terapeutyczne.

Punkt 83, umiejscowiony jest na nóżce obrąbka, w odległości około 5 mm od punktu 82 ku tyłowi. Odpowiada on splotowi słonecznemu. Wskazania do nakłuwania: choroby układu sercowo-naczyniowego, choroby przewodu pokarmowego, niedokrwistość, obrzęki niewyjaśnionej etiologii, wzdęcia jelit, duszność, krwawienie wewnętrzne, krwioplucie, choroby przepony.

XIV strefa (okalająca nóżkę obrąbka)

(Rycina 57)

Punkt 84, umiejscowiony pod nóżką obrąbka, na wierzchołku otworu słuchowego. Punkt ten odpowiada jamie ustnej.

Wskazania do nakłuwania: zapalenie śluzówki jamy ustnej, zapalenie dziąseł, zapalenie strun głosowych.

Punkt 85, umiejscowiony pod ostrzem nóżki obrąbka, ku tyłowi od punktu 84. Odpowiada przełykowi.

Wskazania do nakłuwania: procesy zapalne przełyku, stany kurczowe przełyku, nudności, wymioty.

Punkt 86, umiejscowiony pod samym końcem ostrza nóżki obrąbka, ku tyłowi od punktu 85. Odpowiada odźwiernikowi.

Wskazania do nakłuwania: skurcz odźwiernika.

Punkt 87, umiejscowiony na końcu zakola nóżki obrąbka. Odpowiada żołądkowi.

Wskazania do nakłuwania: nudności, wymioty, brak łaknienia, ostry i przewlekły nieżyt żołądka, choroba wrzodowa żołądka i jelit, dyskinezy żołądkowo-jelitowe, histeria, neurastenia, zaburzenia snu, bóle głowy części czołowej. Jest to punkt sedatywny (uspokajający), spazmolityczny i antynerwicowy.

Punkt 88, umiejscowiony nad samym końcem ostrza nóżki obrąbka. Odpowiada dwunastnicy.

Wskazania do nakłuwania: choroba wrzodowa dwunastnicy i żołądka, dyskineza żołądkowo-jelitowa.

Punkt 89, umiejscowiony nad ostrzem obrąbka, tuż przed punktem 88. Odpowiada jelitu cienkiemu.

Wskazania do nakłuwania: dyspepsja, biegunka, kolka jelitowa, wzdęcia, zaburzenia czynności żołądka i jelit.

Punkt 90, umiejscowiony nad górnym brzegiem nóżki obrąbka, tuż przed punktem 89. Odpowiada wyrostkowi robaczkowemu. Wskazania do nakłuwania: przewlekłe zapalenie wyrostka robaczkowego.

Punkt 91, umiejscowiony na górnym brzegu nóżki obrąbka w miejscu przejścia w ramię wstępujące obrąbka. Odpowiada jelitu grubemu.

Wskazania do nakłuwania: nieżyt jelita grubego, zaparcia, biegunka, wzdęcia.

XV strefa (dach górnej jamy muszli)

(Rycina 58)

Rycina 58. Punkty aurikularne w obrębie dachu górnej jamy muszli.

Punkt 92, umiejscowiony poza tylnym brzegiem ramienia wstępującego obrąbka, poniżej dolnego brzegu odnogi dolnej grobelki. Odpowiada pęcherzowi moczowemu.

Wskazania do nakłuwania: ostre i przewlekłe zapalenie pęcherza moczowego, zapalenie gruczołu krokowego, zaburzenia w oddawaniu moczu, moczenie nocne.

Punkt 93, umiejscowiony pod obrąbkiem, poniżej dolnego brzegu odnogi dolnej grobelki, do przodu od punktu 92. Odpowiada gruczołowi krokowemu.

Wskazania do nakłuwania: choroby gruczołu krokowego.

Punkt 94, umiejscowiony poniżej środka odnogi (ramienia) dolnej grobelki. Odpowiada moczowodowi. Wskazania do nakłuwania: kamica moczowodu.

Punkt 95, umiejscowiony poniżej dolnego ramienia (dolnej- odnogi) grobelki, w miejscu przejścia w część główną grobelki. Odpowiada nerce.

Wskazania do nakłuwania: ostre i przewlekłe zapalenie nerek, zapalenie miedniczek nerkowych, zapalenie pęcherza moczowego, niedosłuch, szum i dzwonienie w uszach, wypadanie włosów, stan osłabienia i wyniszczenia.

Punkt 96, umiejscowiony w obrębie górnej jamki muszli, tuż poniżej dolnego brzegu górnej części grobelki. Odpowiada pęcherzykowi żółciowemu (w małżowinie prawej) i trzustce (w małżowinie lewej). Wskazania do nakłuwania: dyspepsja, choroby trzustki, choroby pęcherzyka żółciowego.

Punkt 97, umiejscowiony w obrębie górnej jamki muszli, przed przednim brzegiem górnego odcinka grobelki, ku tyłowi i dołowi od punktu 96. Odpowiada wątrobie.

Wskazania do nakłuwania: choroby wątroby, choroby pęcherzyka żółciowego, choroby dróg żółciowych, świąd skóry przy żółtaczce, osłabienie mięśni, ostre zapalenie spojówek, kurza ślepota, krótkowzroczność, przewlekła jaskra.

Punkt 98, umiejscowiony w górnej części dolnej jamki muszli, przed przednim brzegiem grobelki, na poziomie górnego brzegu skrawka ucha. Odpowiada śledzionie.

Wskazania do nakłuwania: niedokrwistość, skaza krwotoczna, dyspepsja, ostre zapalenie wątroby, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, dyskineza żołądkowo-jelitowa.

Punkt 99, umiejscowiony w środku górnej jamki muszli. Punkt ten tworzy wraz z punktami 95 i 96 trójkąt równoramienny. Wskazania do nakłuwania: wodobrzusze, marskość wątroby, choroby wątroby, wzdęcia.

Punkt 122, umiejscowiony w środku górnej jamki muszli, 3 mm ku tyłowi od punktu 99.

Wskazania do nakłuwania: przewlekłe zapalenie trzustki.

Punkt 124, umiejscowiony w górnej części dolnej jamki muszli, 3 mm do przodu od punktu 98 (śledziona). Odpowiada wątrobie. Wskazania do nakłuwania: ostre i przewlekłe zapalenie wątroby.

Punkt 127, umiejscowiony na przednim brzegu grobelki, tuż powyżej punktu 98 (śledziona). Odpowiada wątrobie. Wskazania do nakłuwania: marskość wątroby.

XVI strefa (dolna jama muszli)

(Rycina 59)

Rycina 59. Punkty aurikularne w dolnej jamie muszli.

Punkt 100, usytuowany jest w samym środku muszli dolnej. Odpowiada sercu.

Wskazania do nakłuwania: zaburzenia rytmu serca, kołatanie serca, zapalenie mięśnia sercowego, niedotlenienie mięśnia sercowego, hyper i hypotonia, wstrząs i zapaść, zakłócenia snu, histeria, neurastenia, chrypka, przewlekły nieżyt gardła, zapalenie strun głosowych. Punkt ten wpływa pomyślnie na stan psychiczny chorych. Chińczycy sądzili, że serce zawiaduje nie tylko krążeniem krwi, ale także ściśle związane jest z psychiką.

Punkt 101, umiejscowiony jest w muszli dolnej, powyżej i poniżej punktu 100. Istnieją dwa punkty 101, z których górny odpowiada lewemu płucu, a dolny płucu prawemu.

Wskazania do nakłuwania: większość chorób płuc i dróg oddechowych, większość chorób skóry, choroby jelita grubego. Chińczycy utrzymują, że istnieje ścisły związek czynnościowy pomiędzy płucami i skórą, a także pomiędzy skórą a jelitem grubym. Wszystkie te narządy oczyszczają organizm ludzki z substancji szkodliwych.

Punkt 102, umiejscowiony w muszli dolnej między punktem 101 a skrawkiem ucha. Istnieją dwa punkty 102 — górny, odpowiadający oskrzelom płuca lewego oraz dolny, odpowiadający oskrzelom płuca prawego.

Wskazania do nakłuwania: ostry i przewlekły nieżyt oskrzeli, od-oskrzelowe zapalenie płuc, krztusiec.

Punkt 103, umiejscowiony w muszli dolnej między punktem 100 a skrawkiem ucha. Odpowiada tchawicy. Wskazania do nakłuwania: zapalenie oskrzeli i tchawicy.

Punkt 104, umiejscowiony w dolnej części jamy muszli dolnej, powyżej wcięcia międzyskrawkowego. Odpowiada czynności potrójnego ogrzewacza.

Wskazania do nakłuwania: choroba wieńcowa serca, dyskineza żołąd-kowo-jelitowa, wzdęcia, zaparcia, brak łaknienia, kamica moczowo-dowa, dychawica oskrzelowa, nieżyt oskrzeli. Jest to jeden z najczęściej używanych punktów o szerokim wachlarzu wskazań.

Punkt 123, umiejscowiony w jamie muszli dolnej na wysokości punktów 101 i 102 i w połowie odległości między nimi. Istnieją dwa punkty 123 górny i dolny, z których górny odpowiada płucu lewemu a dolny prawemu. Wskazania do nakłuwania: rozstrzenie oskrzeli.

XVII strefa (tylna powierzchnia małżowiny usznej)

(Rycina 60)

0x01 graphic

Punkt 105, umiejscowiony w górnym zagłębieniu tylnej powierzchni małżowiny. Punkt ten obniża podwyższone ciśnienie tętnicze krwi. Wskazania do nakłuwania i do mikroupustu krwi: nadciśnienie tętnicze oporne na leczenie farmakologiczne.

Punkt 106, umiejscowiony na tylnej powierzchni małżowiny, około 7 mm poniżej punktu 105.

Wskazania do nakłuwania: choroby skóry i świąd skóry okolicy grzbietu.

Punkt 107, umiejscowiony na dolnym brzegu środka wypukłości na tylnej powierzchni małżowiny usznej w przedłużeniu linii przeprowadzonej przez punkty 105, 106 i 107.

Wskazania do nakłuwania: choroby skórne i świąd skóry w okolicy górnej grzbietu, bóle grzbietu. Punkt 108, umiejscowiony w samym środku wypukłości na tylnej powierzchni małżowiny usznej, na linii pionowej przechodzącej przez punkty 105, 106 i 107.

Wskazania do nakłuwania: choroby skórne i świąd skóry w okolicy środkowej części grzbietu.

Punkt 129, umiejscowiony jest w najwyższej części małżowiny w miejscu jej przyczepu do czaszki. Odpowiada rdzeniowi kręgowemu.

Wskazania do nakłuwania: porażenie połowicze, zaniki mięśniowe w dowolnej części ciała.

Punkt 130, umiejscowiony w najniższej części małżowiny w miejscu przyczepu do czaszki. Odpowiada rdzeniowi kręgowemu.

Wskazania do nakłuwania: porażenie połowicze, zaniki mięśniowe w dowolnej części ciała.

XVIII strefa (okolica zewnętrznego otworu słuchowego)

(Rycina 61)

Punkt 109, umiejscowiony na górnej ścianie zewnętrznego otworu słuchowego. Odpowiada podbrzuszu.

Wskazania do nakłuwania: ostre zespoły bólowe w okolicy podbrzusza, kolka dróg moczowych.

Punkt 110, umiejscowiony na dolnej ścianie zewnętrznego przewodu słuchowego. Odpowiada nadbrzuszu.

Wskazania do nakłuwania: ostre zespoły bólowe w okolicy nadbrzusza.

ROZDZIAŁ XI

TOPOGRAFIA STREF TERAPEUTYCZNYCH CZASZKI

(wprowadzenie do kraniopunktury)

Chiński neurolog Chiao Shun-fa, pracujący w szpitalu w Chishan w prowincji Shansi w Północnych Chinach, opracował w latach 70 nową odmianę akupunktury polegającą na nakłuwaniu długimi igłami owłosionej części głowy. Pierwsze próby wykonał on na sobie samym, nakłuwając własną głowę, co pozwoliło mu na ustalenie zasad tej odrębnej metody. Pierwszą pacjentką, którą próbował leczyć nową odmianą akupunktury była wiejska kobieta w wieku lat 40 dotknięta prawostronnym porażeniem połowiczym, po zatorze mózgu. W 40 dniu po wystąpieniu zatoru nakłuł on u pacjentki punkt leżący na owłosionej części głowy, który odpowiadał „gyrus precentralis" (zakrętowi przedśrodkowemu) lewej półkuli mózgowej, Przy szybkim obracaniu igły pacjentka poczuła falę ciepła przepływającą przez porażoną połowę ciała. Po wyjęciu igły chora uniosła, po raz pierwszy od momentu wystąpienia zatoru, prawą kończynę górną powyżej głowy. Równocześnie poprawiła się sprawność prawej kończyny dolnej, dzięki czemu chora zaczęła się poruszać o własnych siłach i mogła przejść parę kroków.

Chiao Shun-fa zachęcony uzyskanym sukcesem rozpoczął leczenie kraniopunkturą, zwaną też akupunkturą cerebralną, dużych grup chorych. W ciągu 7 lat leczył on 500 chorych, po zatorze mózgu, uzyskując wyraźną poprawę u 48% chorych. Wskazania początkowo ograniczały się do zatorów mózgowych, a z czasem zostały rozszerzone. Zarówno Chiao Shan-fa jak i jego współpracownicy obok zatorów mózgowych leczyli także chorych z pląsawicą, ostrym infekcyjnym zapaleniem wielonerwowym (Polyneuritis acuta infec-tiosa), astmą oskrzelową alergiczną, moczeniem nocnym u dzieci i zawrotami głowy pochodzenia błędnikowego. W latach 1970-1977 w szpitalu w Chishan leczono akupunkturą cerebralną 12000 pacjentów na oddziałach wewnętrznych, chirurgicznych, pediatrycznych, ginekologicznych uzyskując pomyślne wyniki u 90% chorych. Począwszy od roku 1971 zaczęto korzystać z akupunktury cerebralnej również do celów anestezjologicznych. W okresie 7 lat (1970-1977) w szpitalu w Chishan wykonano w analgezji akupunkturą cerebralną ponad 700 zabiegów chirurgicznych w różnych jednostkach chorobowych.

Zdaniem Chiao Shun-fa akupunktura głowy ma na celu poprzez drażnienie igłami ściśle określonych stref czaszki usprawniać na drodze odruchowej związane z nimi ośrodki kory mózgowej. Ta nowa metoda znajduje zastosowanie w leczeniu chorób, których przyczyna tkwi w mózgu.

Technika nakłuwali. W czasie zabiegu chory może siedzieć, albo, co jest bardziej godne zalecenia, leżeć na plecach, brzuchu lub na boku. Po wyjałowieniu właściwych stref skórnych alkoholem nakłuwa się je długimi igłami wprowadzając ostrze pomiędzy skórę i pokrywę kostną czaszki. Wbite igły obraca się stosunkowo szybko przez okres l do 2 minut, później pozostawia w spokoju przez 5 do 10 minut a następnie ponownie się je obraca i wyjmuje. Ruchy obrotowe wykonuje się trzymając igłę palcem wskazującym i kciukiem, w rytmie 3 obroty (w obie strony) na sekundę.

Plan leczenia. W chorobach przewlekłych wykonuje się serię 10 zabiegów nakłuwając codziennie. Po ukończeniu pierwszej serii można rozpocząć drugą serię zabiegów po krótkiej parodniowej przerwie.

Po poprawnie wykonanym zabiegu pacjent zazwyczaj odczuwa w chorej kończynie przyjemne ciepło.

Anatomia i fizjologia ośrodkowego układu nerwowego

Doktor Chiao Shun-fa opracowując swoją metodę kierował się anatomią mózgu i projekcją poszczególnych jego elementów na powierzchnię czaszki. Jak wiadomo mózg składa się z dwóch półkul, których powierzchnią utworzona jest przez substancję szarą. Grubość tej warstwy wynosi 3 mm. Powierzchnia mózgu jest pofałdowana. Widoczne są tu zakręty, bruzdy i szczeliny. Powierzchnię mózgu dzielimy na cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, potyliczny i skroniowy. Przed głównym rowkiem Rolanda leży środkowy zakręt przedni, a poza tym rowkiem zakręt środkowy tylny. Poniżej szczeliny bocznej znajduje się zakręt skroniowy górny, a powyżej górnego końca szczeliny bocznej zakręt nadbrzeżny. Poniżej zakrętu przed-środkowego znajduje się strefa mowy Broca. Najważniejszymi strefami dla akupunktury cerebralnej są: zakręt środkowy przedni i zakręt środkowy tylny.

Strefy skóry czaszki i wskazania do ich nakłuwania

Dwie główne linie orientacyjne czaszki to:

1) Linia strzałkowa biegnie od przodu od nasady nosa do dolnej krawędzi guzowatości potylicznej zewnętrznej (przebieg ten jest zgodny z meridianem Głównym Regulatorem Tylnym — Tou Mo).

2) Linia horyzontalna biegnąca od brwi oka do potylicy.

Umiejscowienie stref terapeutycznych

(Rycina 62-64)

0x01 graphic

Rycina 64. Strefy terapeutyczne na przedniej części sklepienia i na skórze czoła. 12 - strefa żołądka, 13 — strefa wątroby, 14 — strefa klatki piersiowej, 15 — strefa narządów płciowych.

1. Strefa ruchowa (motoryczna) i mowy I. Górny punkt tej strefy znajduje się ¹/₂ cm ku tyłowi od punktu szczytowego czaszki. Dolny końcowy punkt tej linii znajduje się na przecięciu się linii horyzontalnej i przedniego brzegu strefy owłosionej okolicy skroniowej, nieco powyżej środka górnej krawędzi łuku jarzmowego. Połączenie obu tych punktów odpowiada strefie motorycznej.

Pole odpowiadające strefie motorycznej dzielimy na 5 równych odcinków. Pierwszy z nich idąc od góry odpowiada kończynie dolnej przeciwległej oraz tułowiu, drugi i trzeci odpowiadają przeciwległej kończynie górnej, a czwarty i piąty mieszczące się w dolnej części strefy motorycznej reprezentują mięśnie szyi, twarzy, gardła i ośrodka mowy I.

Wskazania do nakłuwania: odcinek górny nakłuwa się w porażeniu kończyny dolnej przeciwległej oraz porażeniu mięśni tułowia po stronie przeciwnej. Odcinki drugi i trzeci (licząc od góry) nakłuwa się w porażeniu mięśni kończyny górnej po stronie przeciwnej. Pozostałe dwa odcinki (czwarty i piąty) stymuluje się w leczeniu porażenia nerwu twarzowego po stronie przeciwnej, w afazji motory-cznej, zaburzeniach mowy w wypadku zmian głosu (fonacji) oraz w ślinotoku.

2. Strefa czuciowa biegnie równolegle do strefy ruchowej, oddalona jest od niej o P/2 cm w kierunku ucha i potylicy. Podzielona jest ona na 5 równych odcinków, które reprezentują te same narządy i w tej samej kolejności, jak odcinki strefy ruchowej. Wskazania do nakłuwania: pierwszy odcinek (idąc od góry) zaleca się nakłuwać w zaburzeniach czucia i w bólach kończyny dolnej po stronie przeciwległej, a także okolicy lędźwiowej. Dwa następne odcinki (tj. drugi i trzeci) nakłuwa się w zaburzeniach czucia kończyny górnej po stronie przeciwnej. Pozostałe dwa odcinki (czwarty i piąty) zaleca się nakłuwać w bólach zębów, w neuralgii nerwu trójdzielnego, w bólach stawu żuchwy i w zaburzeniach czucia w obrębie twarzy.

3. Strefa przeciwdrgawkowa. Linia odpowiadająca tej strefie przebiega równolegle do strefy motorycznej w odległości 1¹/₂ cm ku przodowi. Linię tę również dzieli się na 5 równych odcinków, które reprezentują te same narządy i w tej samej kolejności jak odcinki strefy ruchowej.

Wskazania do nakłuwania: choroba Parkinsona i pląsawica. Przy objawach jednostronnych nakłuwa się przeciwległą stronę, zaś w zmianach obustronnych po obu stronach. W chorobie Parkinsona uogólnionej zaleca się nakłuwać wszystkie odcinki strefy przeciw-drgawkowej. Przy zajęciu zmianami jedynie kończyny górnej i głowy nakłuwa się cztery dolne odcinki tej strefy po stronie przeciwnej. W wypadku ograniczenia drżenia do samej głowy nakłuwa się dwa dolne odcinki strefy przeciwdrgawkowej po obu stronach.

4. Strefa naczynio-ruchowa reprezentowana jest linią biegnącą równolegle do strefy motorycznej, w odległości 1¹/₂ cm ku przodowi od linii przeciwdrgawkowej, a w odległości 3 cm ku przodowi od strefy ruchowej.

Wskazania do nakłuwania: obrzęki pochodzenia naczynio-ruchowego (korowego), np. w obrzękach nóg u chorych po wylewie krwi do mózgu. Górną połowę tej strefy nakłuwa się w obrzękach kończyn dolnych, a dolną w obrzękach kończyn górnych.

5. Strefa słuchowa i zawrotów głowy pochodzenia błędnikowego. Strefa ta wyrażona jest linią poziomą długości 4 cm, umiejscowioną 1¹/₂ cm powyżej wierzchołka małżowiny usznej.

Wskazania do nakłuwania: niedosłuch, dzwonienie w uszach, zawroty głowy pochodzenia błędnikowego i choroba Meniere'a.

6. Strefa mowy II jest umiejscowiona wzdłuż linii biegnącej od guza ciemieniowego do tylnego brzegu wyrostka sutkowatego na przestrzeni 3 cm. Górny koniec tej strefy zaczyna się o 2 cm poniżej guza ciemieniowego. Wskazania do nakłuwania: całkowita czuciowa afazja (typu Wernicke).

7. Strefa mowy III jest umiejscowiona podobnie jak strefa słuchowa i zawrotów głowy ponad wierzchołkiem małżowiny usznej. Odpowiada ona linii poziomej długości 4 cm przebiegającej 1¹/₂ cm powyżej wierzchołka małżowiny usznej (zaczyna się nad wierzchołkiem i biegnie ku tyłowi). Wskazania do nakłuwania: atazja czuciowa.

8. Strefa apraksji umiejscowiona jest ponad guzem ciemieniowym w postaci linii pionowej długości 3 cm, której towarzyszą dwie dodatkowe linie odchodzące od niej pod kątem 40° ku przodowi i ku tyłowi i tworzące wspólnie z nią znak strzałki. Wskazania do nakłuwania: apraksja (niemożność wykonania ruchów bardziej skomplikowanych).

9. Strefa koordynacji czynności chodzenia. Są to dwie linie o długości 3 cm biegnące równolegle do siebie wzdłuż linii środkowej ciała (Tou Mo) i po obu jej stronach w odległości od niej o l cm, na wysokości punktu Baihui (Główny Regulator Tylny 20). Wskazania do nakłuwania: bóle kończyn dolnych (po stronie przeciwległej), zaburzenia równowagi i ostre nadwichnięcia kręgów.

10. Strefa wzroku wyrażona jest linią długości 4 cm, biegnącą wzdłuż linii środkowej ciała, w odległości od niej o l cm. Linia ta zaczyna się na guzowatości potylicznej zewnętrznej i biegnie ku górze.

Wskazania do nakłuwania: zaburzenia wzroku pochodzenia korowego.

11. Strefa móżdżkowa równowagi biegnie po obu stronach linii środkowej ciała (Tou Mo), w odległości od niej o 3¹/₂ cm. Linie te o długości 4 cm wybiegają z guzów potylicznych zewnętrznych i kierują się ku dołowi.

Wskazania do nakłuwania: zaburzenia równowagi pochodzenia móżdżkowego.

12. Strefa żołądkowa, odpowiada górnemu odcinkowi linii pionowej biegnącej przez środek źrenic ku górze i przecinającej przedni brzeg owłosionej części czaszki. Górny odcinek tej linii długości 2 cm ponad przednią linią włosów odpowiada żołądkowi. Wskazania do nakłuwania: bóle w nadbrzuszu, bóle żołądka.

13. Strefa wątroby i pęcherzyka żółciowego stanowi przedłużenie o 2 cm strefy żołądka idąc w kierunku wierzchołka czaszki. Wskazania do nakłuwania: choroby wątroby i dróg żółciowych.

14. Strefa klatki piersiowej znajduje się na czole i na przedniej części sklepienia czaszki, w połowie drogi pomiędzy strefą żołądka i linią środkową ciała. Strefa ta liczy 4 cm i dzieli się na dwa równe odcinki: dolny i górny. Między tymi odcinkami przebiega przednia pozioma linia (granica) włosów.

Wskazania do nakłuwania: dychawica oskrzelowa, przewlekły nieżyt oskrzeli, choroba wieńcowa serca we wczesnym okresie.

15. Strefa płciowa, znajduje się ponad przednią linią włosów na przedniej części czaszki. Odpowiada ona linii pionowej biegnącej przez zewnętrzną krawędź brwi ku górze na owłosioną część czaszki, równolegle do linii środkowej ciała. Strefa ta liczy 2 cm. Wskazania do nakłuwania: zaburzenia czynnościowe narządów płciowych.

Odczyny spostrzegane po zabiegach akupunktury cerebralnej

Prawidłowy odczyn po nakłuciu jednej ze stref czaszki wyraża się uczuciem ciepła lub odrętwienia w obrębie narządu związanego z nakłuwaną strefą. Niekiedy widuje się nadmierne odczyny w postaci zawrotów głowy, zaburzeń widzenia, raptownego zblednięcia twarzy, uczucia zimna w kończynach, gwałtownych potów, drżenia kończyn, a nawet drgawek i omdlenia. W wypadku wystąpienia tego rodzaju sensacji zaleca się wyjąć igły i obniżyć głowę chorego. U osób skłonnych do tego rodzaju odczynów należy zachować szczególną ostrożność przy wykonywaniu zabiegów akupunktury czaszki.

INSTRUMENTARIUM. TECHNIKA NAKŁUWANIA. ODCZYNY I POWIKŁANIA

Najstarszymi instrumentami służącymi do nakłuwania powłok ciała w celach leczniczych były odłamy kamienne ostro zakończone, którymi posługiwał się człowiek jaskiniowy żyjący na terenie dzisiejszych Chin w epoce kamienia łupanego. Z biegiem czasu człowiek pierwotny udoskonalił technikę sporządzania igieł z kamienia, które swym wyglądem przypominały cienkie, zakończone ostrzem pałeczki. Do tego celu używane były także ości większych ryb, fragmenty kości zwierzęcych, długie kolce pewnych drzew i krzewów oraz drzazgi bambusowe. W epoce brązu posługiwano się przede wszystkim igłami sporządzonymi z tego metalu, a w parę wieków później igłami żelaznymi, stalowymi (dawni Chińczycy znali już technikę wytopu stali) (rycina 65), wreszcie srebrnymi i złotymi.

Rycina 65. Dziewięć typów igieł używanych do celów leczniczych w dawnych Chinach wg dzieła „Zhen Jin Cheng" z roku 1601.

Te ostatnie służyły rodzinie cesarskiej i dostojnikom dworu. Obecnie stosuje się niemal wyłącznie igły stalowe, grubości od 0,15 do 0,45 mm i różnej długości — od l cm do 25 cm, sprężyste, o idealnie gładkich ścianach (rycina 66).

0x01 graphic

Igieł złotych, które mają działać tonizująco (pobudzająco) i srebrnych o działaniu uśmierzającym ból, dzisiaj niemal się już nie używa. Są to bowiem igły drogie, stosunkowo grube i sztywne, o dość tępym końcu. Trudniej je wprowadzać w powłoki ciała, a podczas nakłuwania sprawiają więcej bólu aniżeli igły stalowe. Dodać także trzeba, że igły sporządzone z czystego złota są zbyt miękkie i dlatego utwardza się je dodając srebra i miedzi. Igły srebrne w istocie zawierają 20% miedzi. Co się tyczy nierdzewnych igieł stalowych to w rzeczywistości stanowią one stop z dodatkiem chromu, niklu i tytanu. Niektóre wytwórnie francuskie produkują igły sporządzone z molibdenu. Są one zdaniem dr Mussat z Paryża bardziej aktywne, jednak i bardziej kruche, łamliwe i szybciej się zużywają. Japońskie igły stalowe są cienkie jak włos i grubość ich nie przekracza 0,15 mm. Można je wprowadzać do powłok ciała jedynie przez cienkie, metalowe rurki (gilzy).

Najkrótsze igły długości od l do 1¹/₂ cm służą do nakłuwania małżowiny usznej. Punkty twarzy, owłosionej powierzchni głowy oraz szyi nakłuwa się igłami długości od 2 do 3 cm. Igłami średnimi (ok. 5 cm) nakłuwa się powłoki klatki piersiowej, brzucha, kończyn górnych i dolnych oraz okolicę kręgosłupa. Długie igły (ok. 10 cm) stosowane są do nakłuwania miejsc ciała silnie umięśnionych, przede wszystkim okolicy pośladkowej. W chińskich zestawach można znaleźć igły, których długość przekracza 20 cm. Chińscy specjaliści wyjątkowo wykorzystują tego rodzaju igły wprowadzając je podskórnie wzdłuż linii białej brzucha od punktu Jiuwei (GRP 15) do punktu Shenque (GRP 8) w przypadkach opadnięcia żołądka (gastro-ptosis). Igły te wprowadza się także po obu stronach kręgosłupa, podskórnie, u chorych ze zmianiami zwyrodnieniowymi stawów kręgosłupa, w odcinku najbardziej bolesnym. Na tego rodzaju zabiegi może sobie pozwolić wyłącznie lekarz o dużym doświadczeniu i dysponujący znakomitą techniką.

Ostatnio coraz częściej używa się maleńkich igieł o ostrzu grubości około 0,1 mm, długości od 2 do 10 mm i o główce w kształcie pierścienia o średnicy około 3 mm (rycina 67).

0x01 graphic

Rycina 67. Zestaw mikroigieł do nakłuć powierzchniowych.

Są to tak zwane mikroigły, które wprowadza się śródskórnie, przytwierdza do skóry plastrem i pozostawia na okres od 7 do 10 dni. Postępowanie powyższe stosuje się w uporczywych bólach nie dających się opanować rutynowymi nakłuwaniami. Mikroigły sporządza się głównie z niklu i chromu, natomiast rzadziej ze stopów złota. Badania elektrycznego potencjału igieł wprowadzonych w powłoki ciała wykazały pewne różnice, związane z materiałem, z którego sporządzone są igły. Na złotych igłach wykazano potencjał najwyższy (0,85 miliwoltów), na srebrnych znacznie niższy (0,57 miliwoltów), a na stalowych pośredni (0,70 miliwoltów). Największą aktywnością terapeutyczną odznaczają się igły złote. Igły stalowe mają nieco mniejszą aktywność.

Każda igła składa się z ostrza i rękojeści (uchwytu), zazwyczaj sporządzonych z dwóch różnych metali. Rękojeść (uchwyt) najczęściej stanowi plecionkę z cieniuteńkich włókien metalowych.

Przygotowanie chorego do zabiegu i sposób wprowadzania igieł

Zabieg nakłuwania powinien wykonać lekarz o odpowiednim przygotowaniu teoretycznym i praktycznym. Początkujący powinien najpierw ćwiczyć nakłuwania pod kierunkiem instruktora na rolce bibułki (rycina 68) lub na kłębku przędzy (rycina 69); dopiero po osiągnięciu biegłości może zacząć nakłuwać pacjenta.

Rycina 68. Nauka nakłuwania na rolce bibułki.

Rycina 69. Nauka nakłuwania na kłębku bawełny.

Przed zabiegiem należy polecić choremu zająć pozycję leżącą na brzuchu (jeżeli zamierzamy nakłuwać tylną powierzchnię ciała) lub na plecach (jeżeli zachodzi potrzeba nakłuwania przedniej powierzchni ciała). W wyjątkowych wypadkach pozwalamy choremu siedzieć w czasie zabiegu — np. u pacjenta z dusznością lub z silną nerwicą, jeżeli ten ostatni odczuwa lęk w pozycji leżącej. Chorym, u których zachodzi potrzeba nakłuwania zarówno przedniej jak i tylnej powierzchni ciała, zabieg wykonujemy w dwóch etapach. W pierwszym etapie nakłuwamy w pozycji siedzącej plecy i okolicę lędźwiową, a w etapie drugim polecamy położyć się na wznak i kontynuujemy zabieg na przedniej powierzchni ciała. W przypadkach, w których zamierzamy nakłuwać zarówno przednią jak i tylną powierzchnię kończyny dolnej układamy chorego na przeciwnym boku. Chory przed zabiegiem powinien się odprężyć i rozluźnić mięśnie, zaś w czasie zabiegu oddychać swobodnie i niezbyt głęboko. Chorych przewrażliwionych i niespokojnych staramy się uspokoić i dodać im ducha. Miejsca skóry, które zamierzamy nakłuwać dezynfekujemy. Po zidentyfikowaniu punktu nakłucia należy ucisnąć skórę opuszką palca wskazującego lewej dłoni, nasadę igły chwyta się kciukiem z jednej strony a palcami wskazującym i środkowym z drugiej strony i wykonując ruchy obrotowe, stosując lekki nacisk, wbija się igłę w skórę i głębiej położone tkanki. Przed zabiegiem można także rozciągnąć i napiąć skórę dwoma palcami lewej dłoni oddalonymi od siebie o 3 do 4 cm (rycina 70).

0x01 graphic

Rycina 70. Nakłuwanie skóry napiętej i unieruchomionej dwoma palcami.

Można sobie ułatwić zabieg ujmując skórę dwoma palcami w fałd, w który wprowadza się ostrze igły w ściśle określonym punkcie (rycina 71).

0x01 graphic

Rycina 71. Nakłuwanie fałdu skóry wytworzonego palcami lewej dłoni.

0x01 graphic

Rycina 72. Nakłuwanie skóry igłą opierającą się o paznokieć.

Igłę wprowadza się w skórę w punkcie leżącym w połowie odległości między tymi palcami w odpowiednim kierunku i na odpowiednią głębokość. Jeżeli nasze nakłucia mają działać stymulujące, wbijamy igły w powłoki szybko, a jeżeli uspokajająco wprowadzamy igłę wolno. Należy wspomnieć także o sposobie nakłuwania skóry polegającym na wprowadzeniu ostrza igły po paznokciu (oczywiście przemytym al-koholem) kciuka lub palca wskazującego uciskającego skórę tuż obok punktu akupunktury (rycina 72).

W najstarszym chińskim dziele medycznym Huangdi Neijing z IV stulecia p.n.e. powiedziane jest, że początkujący mylnie sądzi, iż prawa dłoń jest ważniejsza od lewej, natomiast doświadczony akupunkturzysta wie, że lewa dłoń spełnia również ważną rolę. Lewa dłoń uciskając zdecydowanie skórę po obu stronach miejsca wkłucia wyraźnie zmniejsza uczucie bólu wywołane nakłuciem.

Kierunek wprowadzania igieł

Zależnie od potrzeby wprowadza się igły prostopadle do powłok ciała, bądź też skośnie pod kątem 45°, a nawet pod kątem 15°, niemal stycznie do powierzchni skóry (rycina 73). W przypadkach, w których zachodzi potrzeba wzmocnienia (uaktywnienia) nakłuwanego meridianu wprowadzamy igłę skośnie, zgodnie z kierunkiem przepływu energii Qi (bioprądów), natomiast w wypadku potrzeby uspokojenia pobudzonego meridianu, igłę wbijamy „pod prąd" w kierunku przeciwnym fali bioprądów. Nakłucie pośrednie, tj. pionowe, stosuje się u osób, u których aktywność meridianu jest zbliżona do normy. W chorobach ostrych stosujemy nakłucia uspokajające właściwego meridianu, zaś w chorobach przewlekłych wykonujemy nakłucia wzmacniające (stymulujące).

0x01 graphic

Rycina 73. Kierunek wprowadzania igieł: pod kątem 90° do powierzchni skóry; pod kątem 45° do powierzchni skóry; pod kątem 15° do powierzchni skóry.

Głębokość nakłuwania

Głębokość nakłuwania uzależniamy od wieku, stanu nerwowego, ogólnej kondycji, stanu umięśnienia i pory roku. Dzieci nakłuwa się krótkimi igłami stosunkowo płytko. To samo dotyczy wieku podeszłego. Osoby szczególnie wrażliwe, wyczerpane nerwowo oraz wychudzone nakłuwa się szczególnie ostrożnie i płytko. Do tej grupy należą także intelektualiści. W okresie letnim nakłuwa się chorych znacznie płyciej aniżeli zimą. Co się tyczy osób w dobrej kondycji fizycznej i zrównoważonych psychicznie, to nakłuwa się je głębiej, zwłaszcza w okresie zimy. Dobierając głębokość nakłucia kierujemy się także okolicą ciała. Miejsca dobrze umięśnione nakłuwa się głębiej aniżeli strefy pozbawione takiego umięśnienia.

Liczba igieł

Tradycyjna chińska medycyna zaleca rozpocząć kurację od 8 (najwyżej od 10) igieł, a w wypadku dobrego znoszenia nakłuwań stopniowo zwiększa się liczbę igieł w toku dalszych zabiegów. W zasadzie nie należy przekraczać liczby 17 igieł. Nadmierna liczba nakłuć może sprowadzić niepożądane odczyny w postaci uczucia zmęczenia, załamania i ogólnego rozbicia.

Czas trwania zabiegu

Po wprowadzeniu igieł pozostawia się je w powłokach ciała przez okres od 10 do 30 minut, w zależności od celu zabiegu. Krótszy zabieg (do 10 minut) działa wzmacniająco (stymulujące), zaś dłuższy (trwający od 20 do 30 minut) wywiera działanie uspokajające. U osób szczególnie wrażliwych i wyczerpanych ograniczamy czas zabiegu do paru minut, gdyż dłuższe nakłuwanie może spowodować zapaść.

Kojarzenie akupunktury korporalnej z aurikuloterapią

W przeciwieństwie do ośrodków leczenia akupunkturą w Chinach, w których nakłuwanie małżowiny usznej wykonuje się niezbyt często, akupunkturzyści europejscy z reguły łączą niemal w każdym przypadku oba te rodzaje terapii, gdyż takie postępowanie jest najbardziej skuteczne. Nakłuwanie rozpoczynamy od głowy, twarzy l szyi, po czym nakłuwamy tułów i kończyny. Na zakończenie zabiegu nakłuwamy punkty uszne wprowadzając nie więcej aniżeli po 4 igły w każdą małżowinę. Szczególną ostrożność należy zachować w początku kuracji. W tym okresie terapii wbijamy najwyżej po dwie igły w każdą małżowinę uszną.

Procedura wyjmowania igieł

Zabieg kończymy wyjmując igły najpierw ze stóp, podudzi i ud, następnie z tułowia, kończyn górnych, szyi, głowy i małżowin usznych. Przed wyjęciem igły uciska się skórę po obu stronach nakłutego miejsca dwoma palcami lewej dłoni, albo tylko opuszką palca wskazującego lewej dłoni miejsce obok igły. Palcami prawej dłoni ujmuje się uchwyt igły i wykonując ruchy obrotowe wolno się ją wyjmuje. Po wyjęciu igły otwór pozostały w skórze delikatnie uciska się kawałkiem waty, uprzednio zwilżonej alkoholem i łagodnie rozmasowuje się skórę. Szybkość z jaką wyjmuje się igły odgrywa także dużą rolę terapeutyczną. Wolne wyjmowanie igły działa wzmacniająco (stymulujące) i dlatego w taki sposób kończy się zabieg u osób z niedoborem energetycznym („xu"), natomiast szybkie usuwanie igły wywiera działanie uspokajające. Tego rodzaju postępowanie stosujemy u osób pobudzonych, u których stwierdza się nadmiar energetyczny („shi").

Manipulacja igłami

Po wprowadzeniu igieł można je pozostawić w spokoju aż do chwili zakończenia zabiegu, albo też co kilka minut wykonywać ruchy obrotowe. Obroty te mogą działać pobudzająco albo uspokajająco. Wolne obroty o małej amplitudzie, w obu kierunkach, działają wzmacniająco. Stosuje się je u osób z niedoborem energetycznym („xu"), natomiast szybkie obroty o dużej amplitudzie wywierają działanie uspokajające i wykonywane są u osób z nadmiarem energetycznym („shi") (rycina 74).

0x01 graphic

Rycina 74. Manipulacje igłą. A. Stymulacja, (pobudzanie). B. Uspokajanie (wyciszanie).

O wiele łatwiejszym postępowaniem jest wykonywanie igłami ruchów przypominających dziobanie wróbla. Wolne rytmiczne ruchy igłą w górę i w dół powtarzane kilkakrotnie wywierają działanie stymulujące, natomiast szybkie ruchy igłą w rytmie ponad 10 na sekundę działają uspokajająco (sedatywnie). Nie brak jest akupunkturzystów, którzy opisane wyżej manipulacje igłami zastępują pocieraniem (drapaniem) rękojeści igły opuszką i paznokciem palca wskazującego prawej dłoni, górny koniec igły jest przytrzymywany kciukiem tej dłoni. Pocieranie rękojeści igły wbitej w powłoki ciała w wolnym tempie (około 3 razy na sekundę) wywiera działanie stymulujące, a w tempie szybkim (około K) razy na sekundę) działa uspokajająco (sedatywnie).

Rytm i liczba zabiegów

Rytm zabiegów zależy przede wszystkim od czasu trwania choroby i jej nasilenia. W ostrych stanach nakłuwa się codziennie, a w wyjątkowych przypadkach, jak na przykład w ostrym zapaleniu wyrostka robaczkowego, dwa, a nawet trzy razy na dobę. W stanach podostrych nakłuwania wykonuje się początkowo co drugi dzień, a po upływie 14 dni dwa razy w tygodniu.

W chorobach przewlekłych zaleca się nakłuwać pacjenta raz na tydzień. Pierwsza seria obejmuje zazwyczaj 10 zabiegów. W przypadku chorób przewlekłych, np. gośćca stawowego, można ogólną liczbę zabiegów zwiększyć do 15. Po zakończeniu pierwszej serii zabiegów dalsze postępowanie uzależnione jest od uzyskanych efek-lów. Niejednokrotnie już pierwsza seria zabiegów przynosi wyleczenie i w tych przypadkach nie zachodzi potrzeba dalszego leczenia nakłuwaniami. W większości jednak przypadków powtarzamy nakłuwania. Drugą serię zabiegów wykonujemy zazwyczaj po upływie od 3 do 6 miesięcy, a w wypadku potrzeby stosujemy dalsze serie zabiegów.

Specjaliści chińscy w niektórych jednostkach chorobowych, jak np. w niedosłuchu, w chorobie Heinego-Mediny i w krótkowzroczności stosują nieprzerwanie nakłuwania przez okres 6 miesięcy, a nawet l roku, początkowo codziennie, a później co drugi dzień. Takie postępowanie jest możliwe w Chinach i można je tłumaczyć cierpliwością i obowiązkowością, z której słyną Chińczycy. Nie jest ono natomiast realne u pacjentów europejskich, którzy oczekują rychłych efektów i przy braku takowych łatwo się zniechęcają i rezygnują z dalszego leczenia nakłuwaniami.

Odczyny i powikłania

Zabiegi akupunktury wykonywane poprawnie przez lekarza o odpowiednim przygotowaniu, nie powinny sprowadzać poważniejszych odczynów i powikłań zagrażających zdrowiu lub życiu pacjenta. Niemniej jednak widuje się niegroźne odczyny i powikłania, których nawet przy zachowaniu dużej ostrożności ze strony lekarza nie da się uniknąć. Do najczęściej spotykanych odczynów należą: ból w miejscu nakłucia, krwawienie oraz omdlenie.

I. Uczucie bólu w miejscu nakłucia. Zabieg akupunktury, wykonany przez dobrze wyszkolonego akupunkturzystę, powinien wywołać niewielki ból przypominający uczucie ucisku, rozpierania, ociężałości w miejscu nakłucia, a niekiedy uczucie przypominające rażenie słabiutkim prądem elektrycznym. Tego rodzaju impuls niekiedy biegnie wzdłuż nakłutego meridianu ku obwodowi lub w kierunku przeciwnym. Przeciętny pacjent nazywa tego rodzaju odczyn tzw. „bólo-prądem". Jest to prawidłowy odczyn, który śwadczy o celnym trafieniu kępki zakończeń nerwowych (receptorów) w punkcie biologicznie aktywnym. Specjaliści chińscy utrzymują, że brak takiego odczynu należy uważać za błąd w technice nakłuwania. Niemniej jednak zabieg wykonany nieumiejętnie przez niewprawnego lekarza może spowodować dotkliwy, nieznośny ból. Bywa tak, jeżeli lekarz zbyt długo manipuluje igłą, używa zbyt grubej igły lub brutalnie wykonuje zabieg.

Należy zaznaczyć, że w pewnych dniach większość pacjentów uskarża się na ból występujący w czasie nakłuwania, nawet przez doświadczonego akupunkturzystę. Zjawisko to uzależnione jest od szeregu czynników, między innymi od ciśnienia barometrycznego, od temperatury powietrza, od siły wiatru i od stopnia zawartości jonów ujemnych w powietrzu. Pewne zjawiska atmosferyczne, jak upały, silne mrozy, nadchodząca burza i pełnia księżyca sprzyjają występowaniu niepożądanych odczynów u nakłuwanych chorych. Tego rodzaju spostrzeżenia tłumaczą różnicę w reagowaniu chorego na nakłucia w różnych dniach.

II. Krwawienie w miejscu nakłucia. Dobrze wyszkolony i ostrożny akupunkturzysta nigdy nie wykonuje nakłuć w okolicy większych naczyń, z uwagi na możliwość ich skaleczenia. Nakłucia w klasycznych punktach akupunktury albo w ogóle nie wywołują krwawień, albo sprowadzają jedynie drobne i krótkotrwałe krwawienia na skutek skaleczenia drobnych podskórnych naczyń. Krwawienia takie widujemy częściej aniżeli w innych miejscach w obrębie małżowin usznych, które są bogato unaczynione. Skóra rozpięta na chrząstce małżowiny usznej po wyjęciu igły gorzej się kurczy aniżeli w innych miejscach powłok i stąd istnieją tu sprzyjające warunki do krwawień. Niejednokrotnie w następstwie nakłuć tworzą się krwiaki (hematoma) podskórne, które wchłaniają się dopiero po kilku dniach. Chorzy a zwłaszcza chore mogą mieć słuszny żal a nawet pretensję do lekarza-akupunkturzysty, jeżeli krwiak taki pojawi się na policzku lub w okolicy oczodołu. Krwiaki takie częściej spotyka się u osób z kruchymi naczyniami krwionośnymi. W wypadku krwawienia w miejscu nakłucia, po wyjęciu igieł zaleca się ucisnąć małym tamponem z waty krwawiący punkt i ucisk ten utrzymać przez parę minut.

III. Omdlenie. U chorych wrażliwych, zgłaszających się po raz pierwszy na zabieg, widuje się po wbiciu igły w powłoki ciała niejednokrotnie zasłabnięcie i omdlenie, najczęściej na tle emocjonalnym. Przyczyną omdlenia bywa także wywołany nakłuciem ból, który na drodze odruchowej doprowadza do zapaści. Omdlenia takie widujemy najczęściej u chorych nakłuwanych w pozycji siedzącej, ale mają one również miejsce u chorych leżących. Szczególnie skłonne do omdleń są kobiety w okresie menstruacji oraz osoby skrajnie wyczerpane fizycznie i psychicznie.

Postępowanie lecznicze polega na wyjęciu igieł oraz na obniżeniu głowy i podniesieniu kończyn dolnych u chorych leżących. Chorych siedzących próbuje się cucić wciskając głowę pacjenta między jego kolana. W wypadku braku poprawy należy nakłuć punkty Shao-chong (Serce 9), Zhongchong (Osierdzie 9), Renzhong (GRT 26). Są to główne punkty cucące, które warto uzupełnić nakłuciem punktów Zusanli (Żołądek 36) oraz Hegu (Jelito grube 4).

IV. Zablokowanie igły w powłokach. Niejednokrotnie występują trudności przy wyjmowaniu igły z powłok ciała. Może to być następstwem skurczu tkanek otaczających igłę — zwłaszcza włókien mięśniowych, które trzymają igłę jakby w kleszczach. W takim wypadku należy wykonać okrężny masaż skóry i tkanek głębiej leżących, który najczęściej doprowadza do rozluźnienia ucisku tkanek i umożliwia wyjęcie igieł. Gdyby masaż nie odniósł spodziewanego skutku zaleca się wprowadzenie dodatkowej igły w skórę i tkanki głębsze w pobliżu igły zablokowanej, co powinno sprowadzić zniesienie skurczu tkanek.

Może się także zdarzyć, że niespokojny chory po nakłuciu igłami porusza kończynami i w ten sposób niechcąco naraża się na wygięcie się igły, która niekiedy przybiera kształt zygzakowaty (rycina 75). W takich razach należy próbować ostrożnie wyjąć igłę umiejętnie nią manipulując, polecając choremu całkowicie rozluźnić mięśnie i zmienić ułożenie ciała.

0x01 graphic

Rycina 75. Deformacja igieł wprowadzonych w powłoki ciała spowodowanych kurczami mięśni. Strzałki wskazują kierunek ruchu umożliwiającego wyjęcie igły.

V. Złamanie igły. Wyjątkowo może dojść do złamania igły, zwłaszcza zużytej i rozhartowanej częstymi zabiegami sterylizacji. W wypadku możności uchwycenia końca tej igły tkwiącej ponad powłokami pensetą, próbujemy ją usunąć w ten sposób. Jeżeli jednak nie uda się tego dokonać, należy igłę wyjąć stosując zabieg chirurgiczny.

Należy pamiętać, że u chorych leczonych akupunkturą, wśród których przeważają pacjenci ze złym stanem zdrowia, mogą się zdarzyć różne powikłania nie związane z nakłuwaniem. Należy wymienić tu zawały serca, wylewy krwi do mózgu, obrzęki płuc, zatory mózgu, padaczkę, zakrzepowe zapalenie żył itd. W tych przypadkach, w których powikłania te wystąpiły wkrótce po zabiegu nakłuwania, zarówno chory jak i jego rodzina niekiedy wiążą te fakty z akupunkturą.

@@nioną czynność serca. Nakłucia punktów Neiguan (Osierdzie 6), Shenmen (Serce 7), Xinshu (Pęcherz moczowy 15) i Renying (Żołądek 9) — zwalnia czynność serca, zaś punktów Shaochong (Serce 9) i Suliao (GRT 25) przyspiesza akcję serca. Nakłucia mogą wpłynąć także na zapis elektrokardiogramu. Wpływ ten jest wyraźniejszy u osób z zakłóconą czynnością serca. U osób tych po nakłuciu punktów Xinshu (Pęcherz moczowy 15) i Shimen (GRP 5) stwierdzono w elektrokardiogramie zwężenie zespołu QRS, skrócenie odcinka Q-T oraz wyrównanie spłaszczonego załamka T. Obraz ten zdaje się wskazywać na poprawę czynności serca i poprawę ukrwienia mięśnia sercowego.

Co się tyczy wpływu nakłuć na naczynia krwionośne, to większość doniesień przemawia za zmniejszeniem się napięcia ścian drobnych naczyń tętniczych u chorych z podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi. W grupie osób z obniżonym ciśnieniem tętniczym po nakłuwa-niach zwiększa się napięcie ścianek letniczek i ciśnienie tętnicze krwi wzrasta i niejednokrotnie wraca do normy. Nakłucia punktu Shaochong (Serce 9), Renzhong (GRT 26) i Zhongchong (Osierdzie 9) podwyższa ciśnienie tętnicze krwi, zaś punktów Shenmen (Serce 7), Neiguan (Osierdzie 6), Daling (Osierdzie 7) i Sanyinjiao (Śledziona 6) je obniża. Wykazano także, że nakłuwanie wywiera regulujący wpływ na przepuszczalność naczyń włosowatych, to znaczy zwiększa zmniejszoną a hamuje zwiększoną przepuszczalność. Badania wykonane na psach wykazały, że nakłucia poprawiają krążenie chłonki i zmniejszają przesięki.

Układ krwiotwórczy

Udowodniono, że nakłuwania odpowiednich punktów wpływają korzystnie na niedokrwistość i leukopenię. Codzienne nakłuwanie punktów Zusanli (Żołądek 36) i Gaohuang (Pęcherz moczowy 43) u pacjentów cierpiących na niedokrwistość może podwyższyć liczbę krwinek czerwonych po upływie 5 dni z l miliona w l mm³ do 3 milionów i podnieść zawartość procentową hemoglobiny z 30 do 70%. Wykazano także, że w leukopenii wywołanej środkami cytostatycznymi lub napromienieniem, nakłuwanie punktów Zusanli (Żołądek 36), Hegu (Jelito grube 4) i Dazhui (GRT 14) może zwiększyć liczbę krwinek białych w stopniu statystycznie znamiennym.

Układ moczowy

Chińscy klinicyści z Dalian wykazali wyraźny wpływ nakłuwań na diurezę. Po nakłuciu punktu Zhaohai (Nerka 6) wzrasta diureza u osób zdrowych o 20% w porównaniu z grupą kontrolną. Nakłucie punktu Shenshu (Pęcherz moczowy 23) u osób z kłębuszkowym zapaleniem nerek wyraźnie podwyższa diurezę. Działanie to utrzymuje się w ciągu doby, po którym to okresie należy zabieg powtórzyć. Nakłucia mogą także usprawnić zakłóconą czynność pęcherza moczowego. Nakłuwanie punktów Guanyuan (GRP 4) i Zhongzhu (Nerka 15) działają skutecznie u chorych z nietrzyma-niem moczu (incontinentia urinae). Nakłucie punktu Weizhong pęcherz moczowy 40) sprowadza rozluźnienie nadmiernie napiętych ścian pęcherza.

Zjawiska immunologiczne

Badacze chińscy przedstawili, na Kongresach Akupunktury w Pekinie w 1980 i 1984 roku, szereg prac klinicznych i doświadczalnych potwierdzających działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne nakłuwań. Co się tyczy działania przeciwbakteryjnego, to badacze chińscy uważają, że chodzi tu o działanie pośrednie nakłuwań poprzez układ siateczkowo-śródbłonkowy i oś przysadkowo-nadner-czową, dzięki zwiększeniu właściwości żernych fagocytów, podwyż-szeniu czynności wytwarzania i aktywności przeciwciał oraz immu-noglobulin. Z wszystkich prac przedstawionych na tych kongresach największy oddźwięk wywołała praca wykonana przez zespół lekarzy Kliniki Chorób Zakaźnych w Nankinie: Qiu Maoliang, Sheng Canruo, Li Naiying, Wang Junmei i Wang Jinsheng. Przedstawili oni wyniki leczenia ostrej czerwonki bakteryjnej wyłącznie nakłuwa-niami. Materiał kliniczny obejmował 654 przypadki czerwonki leczone wyłącznie nakłuwaniami. Grupę kontrolną stanowiło 281 chorych leczonych jedynie farmakologicznie. W ostrej fazie czerwonki bakteryjnej chorych leczono wyłącznie nakłuwaniami następujących punktów: Qihai (GRP 6), Tianshu (Żołądek 25), Shangjuxu (Żołądek 37), Quchi (Jelito grube 11) i Hegu (Jelito grube 4). Zabiegi wykonywano codziennie trzykrotnie, przez okres 10 dni. Po ukończeniu serii zabiegów uzyskano wyleczenie u 596 spośród 645 chorych (tj. u 92,4%). Przy ocenie wyników wzięto również pod uwagę wyniki wziernikowania esicy, wykonanego u 131 osób. U wszystkich chorych wykonano szereg niezbędnych badań laboratoryjnych, a mianowicie oznaczono:

1. Poziom dopełniacza w surowicy krwi,

2. Zawartość immunoglobulin G, A i M,

3. Siłę bakteriobójczą surowicy krwi,

4. Miano swoistych przeciwciał na podstawie pośredniej aglutynacji krwinek czerwonych,

5. Zawartość immunoglobuliny A w stolcu,

6. Zawartość lysozymu w surowicy krwi

a nadto wykonano elektroforezę białek surowicy krwi.

U wszystkich chorych stwierdzono badaniem elektroforetycznym surowicy krwi obniżenie poziomu albumin a wzrost globulin beta i gamma, wzrost poziomu dopełniacza, wzrost zawartości immunoglobulin G, A i M, wzrost siły bakteriobójczej surowicy o 83%, wzrost miana swoistych przeciwciał po upływie 12 dni (z 1/93 do 1/425), wzrost zawartości immunoglobulin A w stolcu w pierwszych dniach (od 3 do 5 dnia) a następnie stopniowe obniżanie się do normy oraz zmniejszenie się zawartości lysozymu w surowicy wraz z poprawą stanu klinicznego.

Uzyskane wyniki były długo i żywo dyskutowane przez lekarzy uczestniczących w kongresie w Pekinie, gdyż trudno było im uwierzyć w tak potężne działanie igieł na układ immunologiczny ustroju ludzkiego i na jego formacje obronne.

Nie mniejsze emocje wyzwoliła praca Chen Gongsunga i jego zespołu z Nankinu na temat skuteczności nakłuwań w zimnicy wywołanej przez Plasmodium Vivax, tj. zarodźca ruchliwego. Zebrał on materiał kliniczny obejmujący 51 chorych, których leczył nakłuwaniami małżowiny usznej w punktach 22, 34 i 51. U zdecydowanej większości, tj. u 40 chorych uzyskał on wyleczenie, potwierdzone badaniem mikroskopowym. Chen Gongsung zaleca nakłuwać małżowinę uszną na 6 godzin przed spodziewanym napadem. Badania szkoły w Nankinie potwierdziły słuszność stanowiska dawnych lekarzy chińskich, zwalczających zimnicę nakłuwaniami, a nadto wskazują na dodatkową możliwość współczesnej medycyny w walce z malarią, która nadal stanowi nie rozwiązany problem.

Szczególnie wartościową pracę wykonał i przedstawił na kongresie w Pekinie zespół lekarzy Wydziału Lekarskiego w Hubei. Dotyczyła ona prób leczenia nakłuwaniami 212 chorych z ostrym wirusowym zapaleniem wątroby z wyraźną żółtaczką. U wszystkich chorych nakłuwano po 3 punkty z każdej strony ciała a mianowicie: Taichong (Wątroba 3), Yongquan (Nerka 1) i Zusanli (Żołądek 36). Do grupy kontrolnej zaliczono 50 chorych leczonych konwencjonalnymi metodami medycyny europejskiej. Okazało się, że w grupie leczonych akupunkturą uzyskuje się wcześniej normalizację poziomu transaminaz i kliniczne wyleczenie. Ponadto w grupie chorych leczonych akupunkturą uzyskano wyleczenie u 85 % osób, podczas gdy w grupie kontrolnej u 68%.

Obok wyżej wspomnianych prac, na kongresach w Pekinie przed-stawiono szereg innych, w których wykazano skuteczność leczenia akupunkturą róży (Erysipelas), półpaśca (Herpes zoster), świnki parotitis epidemica) i nagminnego porażenia dziecięcego (poliomye-litis anterior acuta). Ponadto przedstawiono szereg prac przemawia-jących za wyraźnym działaniem przeciwzapalnym nakłuwań. Z prac tych dwie zasługują na szczególną uwagę. Pierwsza z nich została wykonana przez Zhang Zuomin z oddziału ginekologicznego i położniczego szpitala w Jilin. Dotyczy ona leczenia akupunkturą 366 kobiet ze stanami zapalnymi przydatków. U wszystkich chorych nakłuwano punkty: Shangliao (Pęcherz moczowy 31), Ciliao (Pęcherz moczowy 32), Zhongliao (Pęcherz moczowy 33) i Kialiao (Pęcherz moczowy 34) oraz Quchi (Jelito grube 11). U chorych kobiet leczonych nakłuwaniami nie stosowano leków przeciwzapalnych ani też antybiotyków. Postępowanie powyższe doprowadziło do zlikwidowania stanu zapalnego przydatków niemal u wszystkich chorych, a mianowicie u 358, tj. u 98%. Już po siedmiu dniach uzyskano normalizację ciepłoty ciała oraz leukocytozy.

Inna na zbliżony temat praca pt. „Przeciwzapalne działanie akupunktury" została wykonana w Szpitalu Ortopedycznym Wen-dung-Shamdong. W dużej grupie liczącej 607 chorych z otwartymi złamaniami i powikłaniami ropnymi zastosowano leczenie akupunkturą jako jedyne postępowanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Nakłuwano punkty immunologicznie aktywne, a mianowicie Hegu (Jelito grube 4), Quchi (Jelito grube 11), Dazhui (GRT 14), Fengchi (Woreczek żółciowy 20), Xuehai (Śledziona 10), Xuanzhong (Woreczek żółciowy 39) i Weiguan (Potrójny ogrzewacz 5). U wszystkich chorych, za wyjątkiem sześciu, uzyskano wyleczenie. Już w dwa dni po rozpoczęciu nakłuwań stan chorych wyraźnie się poprawił, wrócił sen, poprawiło się łaknienie, ustąpił ból i unormował się stan psychiczny. Obie prace potwierdziły działanie przeciwzapalne nakłuwań. Za takim działaniem przemawiają także wyniki prac doświadczalnych wykonanych w Chinach. U zwierząt doświadczalnych wywołano zapalenie otrzewnej bądź stan zapalny małżowiny usznej a nawet martwicę a następnie leczono je nakłuwaniami. W grupie leczonej nakłuwaniami stwierdzono wchłanianie się wysięku zapalnego, ustępowanie objawów zapalenia, tworzenie się tkanki ziarninowej i gojenie się tkanek, natomiast w grupie kontrolnej zjawisk tych nie stwierdzono.

Wyniki przedstawionych wyżej prac rzucają nowe światło na rolę akupunktury i jej działanie na ustrój ludzki od strony immunologicznej i wskazują na nowe i cenne możliwości terapeutyczne nakłuwali.

Układ nerwowy

W mechanizmie działania leczniczego akupunktury najważniejszą rolę odgrywa układ nerwowy. Nakłuwania igłami skóry i tkanek głębiej położonych drażnią skupienia zakończeń nerwowych znajdujące się w punktach biologicznie aktywnych i wywołują bodźce, które biegną drogami dośrodkowymi do ośrodków znajdujących się w różnych piętrach ośrodkowego układu nerwowego a w końcu docierają do kory mózgowej. Stamtąd biegną drogami odśrodkowymi (wegetatywnymi) do narządów w stanie dysfunkcji i na drodze odruchowej usprawniają ich czynność.

Akupunktura może wywierać także bezpośredni wpływ leczniczy na układ nerwowy. Badacze Chińskiej Akademii Nauk Medycznych w Szanghaju udowodnili na podstawie doświadczeń na zwierzętach, że akupunktura przywraca czynność porażonych mięśni po operacyjnym uszkodzeniu nerwów obwodowych. Pod wpływem codziennych nakłuwań, w dwadzieścia dni po zabiegu zgniecenia nerwów obwodowych, potencjał elektryczny mięśni unerwionych przez nie, wzrósł do 50% wartości przedoperacyjnej a w 50 dni później osiągnął 103% wartości wyjściowej. Wprawdzie w grupie kontrolnej nie nakłuwanej igłami potencjał ten również się podniósł ale nie przekroczył wartości 65%. Wyniki powyższego doświadczenia wskazują na działanie regenerujące nakłuwań na włókna nerwowe, przypuszczalnie dzięki działaniu nie zidentyfikowanej dotąd nieswoistej substancji wyzwalanej z tkanek pod wpływem nakłuwań.

Badania biochemiczne na zawartość noradrenaliny w mózgu przede wszystkim w pniu i podwzgórzu zwierząt wykazały obniżenie się jej w 30 minut po zastosowaniu elektrostymulacji. Wykonano także badania nad wpływem nakłuwari na czynność tworu siateczko-watego (formatio reticularis) w pniu mózgu. Uczeni Wydziału Lekarskiego Medycyny Tradycyjnej w Szanghaju wykazali w doświadczeniach na zwierzętach, że nakłuwanie punktu Zusanli (Żołądek 36) i Shanjuxu (Żołądek 37) znosi ból i usprawnia czynność żołądka i jelit. Efektu takiego nie można było uzyskać u zwierząt, u których uszkodzono twór siateczko waty. Z doświadczenia tego wyprowadzono wniosek, że akupunktura hamuje ból przy udziale tworu siateczkowatego.

Inne badania wykazały, że nakłuwania mogą działać hamująco na korę mózgu i podnieść próg bólu. Udowodniono także, że nakłuwania pobudzają ośrodki układu współczulnego w dolnej części wzgórza. Chińscy uczeni dowiedli również, że działanie lecznicze nakłuwań w chorobach przewodu pokarmowego, narządu oddechowego i krążenia należy wiązać z autonomicznym układem nerwowym, który reguluje czynność narządów wewnętrznych. Trzeba bowiem dodać, że akupunktura usprawnia także zakłóconą czynność układu autonomicznego i przywraca homeostazę.

Pracownicy Instytutu Naukowego Medycznego w Shenxi oznaczali zawartość aminokwasów w mózgu przed i po nakłuwaniach i wyka-zali wzrost jej po zabiegach, który utrzymywał się przez 15 minut. Akupunktura zmienia także metabolizm węglowodanów w tkance mózgowej, a mianowicie zwiększa lepkość kwasu mlekowego, która jest największa po upływie 20 minut od chwili rozpoczęcia drażnienia receptorów powłok igłami. Również w czasie anestezji akupunkturowej wzrasta zawartość kwasu mlekowego w tkance mózgowej. Nakłucia mogą też obniżyć nadmierną zawartość kwasu mlekowego w mózgu w stanach chorobowych przebiegających z drgawkami. Doświadczenia na zwierzętach wykazały, że stymulacja elektryczna (elektroakupunktura) podnosi zawartość acetylcholiny w mózgu. W stanach głębokiej narkozy, w której z reguły jest podwyższona zawartość acetylcholiny w tkance mózgowej, nakłuwania sprowadzają zmniejszenie się tej zawartości i dlatego powodują wcześniejsze aniżeli zazwyczaj obudzenie się zwierząt.

Technika zabiegu

ROZDZIAŁ XIV

AKUPRESURA

(masaż punktowy)

Leczenie uciskiem jest jedną z najstarszych form fizykalnej terapii. Metoda ta już 4 tysiące lat temu była znana w Środkowych Chinach pod nazwą Tien-An. Polegała ona na ucisku palcem punktów biologicznie czynnych w obrębie powłok ciała. W dawnych publikacjach medycznych można znaleźć opis przypadku przywrócenia przytomności choremu uciskiem punktu Renzhong (GRT 26) na górnej wardze. Metoda ta rozpowszechniła się w Chinach i stosowano ją powszechnie jako postępowanie reanimacyjne, a także w leczeniu przypadków zapalenia gardła i migdałków podniebiennych. Z czasem wykorzystano akupresurę do leczenia bólów głowy, bólów zębów, nieżytu nosa i grypy. W szóstym stuleciu naszej ery akupresurę wprowadzono w Japonii pod nazwą Shiatsu — w wolnym tłumaczeniu znaczy to ucisk (atsu) palcami (shi). Akupresu-ra jest metodą szeroko rozpowszechnioną w krajach Dalekiego Wschodu nie tylko w Chinach i Japonii, ale także w Tybecie, Mongolii i Wietnamie. Stosuje się ją przede wszystkim u osób osłabionych, źle znoszących nakłuwania igłami oraz znerwicowanych, głównie u dzieci, kobiet i ludzi w podeszłym wieku. Jakkolwiek jest to metoda bezpieczna i dobrze znoszona, to jednak nie u wszystkich może być stosowana. Przeciwwskazania do akupresury stanowią: ostry stan zapalny skóry, otwarte rany, zakrzepowe zapalenie żył i tętnic, żylaki z towarzyszącymi zmianami troficznymi, obrzęki, ostra niewydolność sercowo-naczyniowa i ostre psychozy.

Rycina 76. Zabieg akupresury widziany z przodu.

Zabieg akupresury wykonuje się końcem lub opuszką jednego palca uciskając kolejno określone punkty skóry przez okres 5 sekund (rycina 76). Czynność taką można powtórzyć, po krótkiej przerwie trwającej 3 sekundy, kilkakrotnie. Co się tyczy intensywności ucisku to rozróżniamy trzy stopnie: mały, średni i głęboki. Mały delikatny ucisk, powtarzany często w rytmie 5 ruchów na sekundę, działa kojąco i uspokajająco. Silny ucisk wykonywany w wolnym rytmie (l raz na sekundę) ma działanie pobudzające (stymulujące). Ucisk średniego stopnia ma działanie pośrednie i dlatego stosuje się u osób zrównoważonych psychicznie i w niezłej formie fizycznej. W razie potrzeby zastosowania bardziej energicznego ucisku koniec palca wskazującego przyciskamy do skóry opuszką palca środkowego (rycina 77).

Rycina 77. Zabieg akupresury. Stosowanie energicznego ucisku wykonanego dwoma palcami.

Niektórzy lekarze wolą zamiast ucisku ująć dwoma palcami (kciukiem i palcem wskazującym) skórę w miejscu punktu biologicznie aktywnego i po wytworzeniu fałdu wykonywać ruchy wibrujące (ryciny 78 i 79).

0x01 graphic

Rycina 78-79. Zabieg akupresury. Ruchy wibrujące wykonywane palcami po uprzednim uchwyceniu skóry i wytworzeniu fałdu.

Zabieg akupresury można łączyć z mikromasażem meridianu związanego z uciskanym punktem. Mikromasaż wykonywany linijnie wzdłuż meridianu na przestrzeni od 10 do 20 cm w kierunku zgodnym z prądem czynnika energetycznego Qi (bioprądami) wywiera działanie stymulujące, zaś w kierunku przeciwnym działa uspokajająco. Zabiegi te mogą być wykonywane również przez samego pacjenta w sytuacji przymusowej np. w wypadku wystąpienia silnego bólu głowy w czasie podróży lub w nocy w czasie snu. W takiej sytuacji pacjent, nie mogąc liczyć na niczyją pomoc, sam musi sobie radzić. Oczywiście warunkiem umożliwiającym wykonanie auto-akupresury i auto-mikromasażu jest dobra znajomość topografii głównych meridianów i najważniejszych punktów biologicznie aktywnych a także ich właściwości terapeutycznych. Niezbędne informacje znaleźć można w rozdziale VIII.

ROZDZIAŁ XV

TERMOPUNKTURA

(przyżeganie, przypieczki, przygrzewanie)

Wiara w uzdrawiającą siłę ognia utrzymywała się niemal u wszystkich narodów świata od zarania ich dziejów, a echa kultu ognia przetrwały do dnia dzisiejszego. Wprawdzie Chińczycy jako jedni z pierwszych zwrócili uwagę na właściwości lecznicze bodźców termicznych, to jednak niezależnie od nich podobne metody leczenia stosowane były powszechnie. Metody te przejęła dawna medycyna grecka, rzymska i arabska. Hipokrates, Celsus, Aecjusz, Paweł z Eginy ł wielu innych najwybitniejszych lekarzy antycznych zalecało w odpowiednich przypadkach zabiegi przyżegania, przypiekania i przygrzewania. Również lekarze arabscy byli zwolennikami tego rodzaju metod leczniczych. Przez całe stulecia wypalano rany po ukąszeniu przez wściekłe zwierzęta i jadowite węże. Również rany pooperacyjne przyżegano rozpalonym żelazem lub wrzącym olejem, celem zabezpieczenia przed zakażeniem oraz celem zahamowania krwawienia z otwartych naczyń. Dopiero Ambroży Parć, zwany ojcem francuskiej chirurgii wystąpił w roku 1545 przeciw tym barbarzyńskim praktykom, wprowadzając metodę podwiązywania naczyń krwionośnych w czasie zabiegu amputacji.

Lekarze starożytni i średniowieczni używali metalowych termo-kauterów, różnej wielkości i o różnym kształcie, które wkładano do ognia i rozgrzewano. Kauter tylko nieznacznie rozgrzany („żelazo czarne") stosowano dla wywołania przekrwienia tkanek otaczających ognisko, chorobowe. Żegadło rozpalone do czerwoności było używane w celu wypalenia (zniszczenia) chorych tkanek a także do tamowania krwotoków z uszkodzonych naczyń. Kauter o kształcie skalpela, rozpalony do białości, służył do szybkiego przecinania tkanek i zastępował nóż chirurgiczny. Zabieg przypalania gorącym żegadłem znalazł także szerokie zastosowanie w leczeniu (wypalaniu) guzków krwawnicowych odbytu.

W przypadkach róży, ropowicy, czyraka gromadnego a także w przewlekłych stanach zapalnych ścięgien, kości i stawów stosowano odrębny sposób przyżegania chorych tkanek rozżarzonymi igłami w kilku punktach. Metoda ta zwana ignipunkturą odznacza się właściwościami przeciwzapalnymi.

Zabiegi przyżegania były powszechnie stosowane w średniowieczu, a ówczesne księgi medyczne i poradniki zawierały drukowane atlasy anatomiczne ciała ludzkiego z naniesionymi punktami, w których można było wykonywać zabiegi przyżegania i przypieczek. Przyżegania stosowano w różnych chorobach, między innymi u chorych na gruźlicę płuc, u których przypiekano skórę klatki piersiowej na tylnej i bocznej ścianie. Na szczęście zarzucono tę barbarzyńską metodę leczenia w połowie XIX stulecia. Jednakże przez szereg stuleci obowiązywała w medycynie europejskiej następująca zasada: „Quae medicamenta non sanant ferrum sanat, quae ferrum non sanat ignis sanat, quae vero ignis non sanat insanabilis reputare oportet" („Czego leki nie wyleczą, wyleczy skalpel, czego skalpel nie wyleczy wyleczą przyżegania, czego przyżegania wyleczyć nie zdołają należy uważać za nieuleczalne").

Oprócz zabiegów przyżegania rozpalonym żelazem lekarze starożytnego Egiptu i dawnej Grecji stosowali mniej brutalne zabiegi, w postaci tak zwanych przypieczek. Zwitek bawełny owinięty lnianą szmatką zapalano i przypiekano nim określone miejsca w obrębie powłok ciała ludzkiego. Ojciec medycyny Hipokrates stosował do tego celu mech i gałązki bukszpanu umoczone w oliwie. Dawni lekarze ludowi Europy Zachodniej przykładali do odpowiednich miejsc powłok ciała zapalone sznurki bawełniane lub płonący len i konopie nasycone saletrą. Ponadto stosowali oni niewielkie naczynia (pojemniki) metalowe wypełnione olejem, alkoholem lub terpentyną, które po zapaleniu zawartości przykładano do powłok ciała.

W Chinach od dawna przypiekano powłoki ciała zapalonymi i rozżarzonymi małymi stożkami lub cygarami sporządzonymi z wysuszonych i odpowiednio spreparowanych listków rośliny z rodziny chryzantem (Arthemisium moxae) (rycina 80). Rośliny te zbiera się w początku czerwca, suszy na słońcu, a po wysuszeniu tłucze w drewnianym moździerzu i przesiewa przez sito uzyskując tak zwaną watę.

0x01 graphic

Rycina 80. Roślina Arthemisium Moxae (Chiński piołun), z której liśęi po wysuszeniu sporządza się stożki lub cygara używane do zabiegów przygrzewania i przypiekania. Obok cygaro „moksy".

Dalszy proces dojrzewania i preparowania „moksy" trwa od l roku do 3 lat. Zauważono, że bardziej „dojrzała" moksa lepiej się pali i jest bardziej skuteczna. Zazwyczaj do oryginalnej „moksy" dodaje się trochę ziół aromatycznych i dlatego dym powstający po zapaleniu cygar rozsiewa przyjemny zapach kadzidła. Ze względu na to, że podczas spalania się „moksy" tworzy się również tlenek węgla (czad), po ukończeniu zabiegu należy dobrze wywietrzyć lokal.

Rozróżniamy dwa rodzaje zabiegu przypiekania (moksy) — bezpośredni i pośredni. Pierwszy sposób polega na przyłożeniu do skóry zapalonego cygara lub małych stożków sporządzonych z tak zwanej waty (rycina 81), które doprowadzają do wytworzenia się pęcherzy zapalnych, a po pewnym czasie strupów i blizn.

0x01 graphic

Rycina 81. Zabieg przypiekania (przyżegania) tlącymi się stożkami z „moksy" postawionymi na skórze.

Ten agresywny zabieg wykonywany był w Chinach przez wiele stuleci jako szczególnie skuteczny, lecz dzisiaj został ze względów humanitarnych zaniechany na rzecz „moksy" pośredniej. Większość mieszkańców Chin, w starszym wieku, jeszcze dzisiaj ma powłoki ciała pokryte bliznami. Jakkolwiek w zasadzie zabiegu bezpośredniego przypiekania nie wykonuje się już dzisiaj ani w Chinach, ani też w pozostałych krajach świata, to jednak w pewnych sytuacjach wracamy do tego postępowania. Stosujemy je celem niszczenia brodawek, odcisków i uśmierzania bólu spowodowanego ukąszeniem pszczół, os i innych owadów. W niektórych ośrodkach chińskich, koreańskich i japońskich stosuje się zmodyfikowany zabieg przypiekania bezpośredniego, polegający na przykładaniu na skórę plasterka grubości około 0,2 cm czosnku lub imbiru, w którym wywiercono uprzednio kilka dziurek, u na nim ustawia się stożek „moksy" (rycina 82). Plasterek czosnku lub imbiru stanowi ochronę i zapobiega oparzeniu skóry. Zabieg taki musi być wykonany umiejętnie i wymaga sporo cierpliwości.

0x01 graphic

Rycina 84. Zabieg przygrzewania pośredniego „moksą" umieszczoną na końcu igły wbitej w powłoki ciała.

1. Guanyuan (GRP 4),

2. Qihai (GRP 6),

3. Mingmen (GRT 4),

4. Zhongwan (GRP 12).

Dla celów profilaktycznych stosujemy przygrzewanie punktu Zusanli (Żołądek 36) celem mobilizacji sił obronnych organizmu, a punkt Xuanzhong (Woreczek żółciowy 39) drażnimy bodźcami cieplnymi dla zapobiegnięcia wylewowi krwi do mózgu. Na Korei noworodki jeszcze przed odpadnięciem pępowiny poddawano trzykrotnemu zabiegowi przygrzewania pępka przez 3 kolejne dni. Każdy zabieg powinien trwać około l 1/2 do 2 minut.

0x01 graphic

Rycina 85. Zabieg przygrzewania pośredniego rozżarzoną na jednym końcu pałeczką „moksy".

Co się tyczy wskazań do zabiegów przygrzewania, to w zasadzie pokrywają się ze wskazaniami do nakłuwania. Zabiegi te zaleca się wykonywać przede wszystkim w tych przypadkach, w których zawiodła akupunktura. To sarno dotyczy chorych wychudzonych, osłabionych i wyczerpanych, u których nie można robić zabiegów nakłuwania. W szczególności zaleca się stosowanie „moksy" w dyspepsji, w ostrych i przewlekłych biegunkach, bólach żołądka, podostrych i przewlekłych myalgiach i neuralgiach, w gośćcu stawowym i w niektórych chorobach skórnych (łuszczyca, twardzina, bielactwo).

Przeciwwskazania do zabiegów przygrzewania stanowią choroby gorączkowe, ciąża, częstoskurcz, choroby psychiczne. Także przeciwwskazaniem przejściowym jest menstruacja. Nie można również wykonywać zabiegów przyżegania i przygrzewania na twarzy oraz na owłosionej powierzchni głowy z uwagi na możliwość powstania oparzeń i blizn.

Omawiając zagadnienie przyżegania i przygrzewania nie można pominąć faktu stosunkowo wczesnego zainteresowania się tą metodą leczenia w Polsce. Przed prawie 160 laty, bo w roku 1828 ukazała się w Wilnie publikacja Antoniego Baranowskiego pt. „De moxa japonica ac sinensi-dissertatio inauguralis chirurgico-practica quam in Caesarea Litterarum Universitate Yilnensi ad gradum doctoris medicinae rite obtinendum publice defendet Antonius Baranowski — Lithuanus medicinae magister. Anno 1828". Na podstawie tej dysertacji uzyskał on w Uniwersytecie Wileńskim w dniu 20 kwietnia 1828 roku stopień doktora medycyny. W pracy tej Antoni Baranowski przedstawił całokształt wiedzy o zabiegach przyżegania i przypiekania. Ponadto omówił on możliwości lecznicze tej metody. Trzeba zaznaczyć, że jest to pierwsza na świecie praca doktorska na temat „moksy". Przyjęcie tej pracy i jej zatwierdzenie świadczy ó przychylnym stanowisku ówczesnego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Wileńskiego w stosunku do tradycyjnych chińskich metod leczenia.

ROZDZIAŁ XVI

LECZENIE BAŃKAMI

(terapia próżniowa)

Leczenie bańkami, podobnie jak akupresura, akupunktura i masaż, "należało do metod leczenia, którymi ludzkość posługiwała się od niepamiętnych czasów. Leczenie bańkami stanowi niejako odwrotność akupresury, a więc leczenia uciskiem. Istota tego postępowania polega na wytworzeniu w bańkach podciśnienia wynoszącego zazwyczaj 0,2 atmosfery, które doprowadza do wciągnięcia skóry do wnętrza bańki i powstania wybrzuszenia wysokości od l do 3 centymetrów (rycina 86).

0x01 graphic

Rycina 86. Szklana bańka przyssana do skóry.

W wyniku przekrwienia i wynaczynień zabarwienie skóry zmienia się na różowe, pąsowe lub sine. Wytworzone podciśnienie wywiera działanie mechaniczne na skórę drażniąc zakończenia nerwowe (baroreceptory, termoreceptory i receptory bólowe). W następstwie podrażnienia receptorów skóry i odruchu skórno-trzewnego, dochodzi do poprawy zakłóconej uprzednio czynności narządu wewnętrznego, związanego ze strefą skóry, na której postawiono bańki. Obok działania leczniczego typu odruchowego występuje również odczyn immunologiczny podobny, jaki stwierdza się po autohemoterapii. Początków metody leczenia bańkami można doszukiwać się w poczynaniach człowieka pierwotnego, wzorowanych na postępowaniu zwierząt w podobnych okolicznościach. Między innymi próbowano oczyszczać rany za pomocą ssania, co miało na celu usunięcie wszystkich zanieczyszczeń i substancji szkodliwych. Ze względu na związane z tym postępowaniem pewne niebezpieczeństwo dla osoby leczącej, zwłaszcza w przypadkach ukąszeń jadowitych wężów i owadów, z czasem usta człowieka zastąpiono bańkami z rogów bydlęcych. Wobec dużej skuteczności baniek, metoda ta weszła na stałe do medycyny ludów starożytnych i przetrwała do czasów współczesnych. Najstarszym dokumentem zachowanym do dziś dnia, świadczącym o stosowaniu terapii próżniowej w starożytności, są pieczęcie lekarskie z godłem wyobrażającym bańki używane w Mezopotamii na 3300 lat p.n.e. Wzmianki o tej metodzie można także znaleźć w egipskim papirusie weterynaryjnym z roku 2200 p.n.e. Starożytni Grecy uważali boga Telesphora syna Asklepiosa za patrona baniek. W dawnej Grecji bańki były godłem wybitnych lekarzy. Ojciec medycyny Hipokrates podał dokładny opis baniek i teoretyczne uzasadnienie ich stosowania. W starożytnym Rzymie za czasów Celsusa, który żył współcześnie z Chrystusem używano baniek do leczenia miejscowych infekcji ropnych w powłokach ciała oraz do przeciwdziałania zastojowi krwi. Lekarze arabscy (Abul Kasim i Avicenna) w swoich dziełach podali dokładny opis zasady stosowania baniek. Słynna Szkoła Lekarska w Salerno we Włoszech zalecała bańki jako skuteczną metodę leczenia. Paracelsus (1493-1541), wybitny przedstawiciel medycyny praktycznej, opartej na własnym doświadczeniu, zwolennik naturalnych środków leczenia, wypowiedział słynne zdanie, na które powołują się do dziś dnia zwolennicy leczenia bańkami: „W miejscu bólu nagromadziły się szkodliwe substancje, z których należy ustrój uwolnić. Jeżeli przyroda nie jest w stanie tego dokonać, powinien lekarz zrobić otwór w miejscu chorym i w ten sposób zlikwidować ból i chorobę".

Paracelsus, mówiąc o postępowaniu leczniczym, miał na myśli cięte bańki. Krzysztof Wilhelm Hufeland (1762-1836), profesor medycyny w Jenie i Berlinie, nadworny lekarz króla pruskiego, uważał bańki za bardzo skuteczny środek leczniczy. Działanie baniek według Hufelan-da miało polegać na usuwaniu szkodliwych „soków" ustrojowych. Bańkami leczył on choroby oczu, uszu, zapalenie opłucnej, osierdzia, anginę gardła, zapalenie wątroby, lumbago i wiele innych chorób. Za czasów Hufelanda bańki były powszechnie stosowaną metodą leczenia. Niemal każda rodzina posiadała bańki, które kobiety stawiały swoim dzieciom i mężom przy zaziębieniu, zapaleniu oskrzeli i zapaleniu płuc. Jeszcze dzisiaj, w dobie ogromnego postępu medycyny, metoda ta jest rozpowszechniona.

W pierwszym polskim dziele lekarskim, napisanym przez Stefana Falimirza i wydanym w roku 1534 pt. „Zielnik czyli Herbarz", znajdujemy opis baniek i zasady ich stosowania oraz rycinę z sylwetkami ciała ludzkiego z zaznaczonymi miejscami, w których należy stawiać bańki. W następnych stuleciach ukazało się szereg podobnych zielników zwanych „ogrodami zdrowia" z opisem sposobu leczenia bańkami. Stawianiem baniek zajmowali się zawodowo cyrulicy i felczerzy, natomiast rola lekarzy polegała jedynie na wydawaniu zleceń na to leczenie. W polskich podręcznikach lekarskich wydrukowanych w XIX i XX stuleciu spotyka się jedynie pojedyncze wzmianki na temat leczenia bańkami. W „Vademecum lekarza ogólnego" z r. 1979 nie ma ani słowa o bańkach. W Nowoczesnej Encyklopedii Ilustrowanej M. Arcta z roku 1939 podana jest jedynie krótka wzmianka na ten temat: „Bańki, małe szklane naczynia o brzegach wygładzonych. Przez podgrzanie rozrzedza się w nich powietrze, wskutek czego postawione na ciele, ściągają skórę i wywołują jej przekrwienie. Bańki cięte: miejsce dla bańki nacinamy kilkakrotnie. Krew zostaje wessana do bańki (rycina 87 i 88).

0x01 graphic

Rycina 87. Bańki cięte postawione na plecach

Rycina 88. Urządzenie do nacinania skóry przed zabiegiem stawiania ciętych baniek.

Działanie baniek polega na autohemoterapii". W Encyklopedii Powszechnej PWN z roku 1973 znajdujemy również lakoniczny opis baniek: „Bańki, rzadko obecnie stosowane naczyńka szklane przystawiane do skóry głównie na plecach lub piersi (po rozrzedzeniu w nich powietrza przez ogrzanie wnętrza płomieniem) w celu wywołania miejscowego przekrwienia: stosowane w leczeniu zapalenia płuc, opłucnej, nieżytu dróg oddechowych. Bańki cięte (obecnie nie stosowane) stosowane były na płytko naciętą skórę".

Z krajów pozaeuropejskich, w których od dawna stosuje się na szeroką skalę bańki, należy postawić na pierwszym miejscu Chiny. Postępowanie to, w odróżnieniu od krajów europejskich, ma charakter przede wszystkim kompleksowy i wykonywane jest w skojarzeniu z akupunkturą. Tradycyjni lekarze chińscy stawiają bańki, bezpośrednio po wyjęciu igły, na miejsce nakłute albo też po wkłuciu igły w powłoki ciała nakrywają ją bańką (rycina 89).

0x01 graphic

W pewnych przypadkach ostrych chorób, jak np. w ostrym zapaleniu oskrzeli wykonują oni nakłucia igłą trójgraniastą i po jej wyjęciu stawiają bańkę, do której wnętrza napływa krew. Zabieg taki doprowadza do niewielkiego krwioupustu. W Chinach współczesnych każdy gabinet akupunktury wyposażony jest w kilka kompletów baniek różnej wielkości. Przeważają bańki ze szkła, ale również używa się baniek bambusowych w kształcie wydłużonych kubków (rycina 90).

Bańki szklane mają przewagę nad bambusowymi, gdyż są przezroczyste i pozwalają ocenić wygląd skóry wessanej do wnętrza bańki oraz ilość nagromadzonej krwi. Do krajów Dalekiego Wschodu, mających długą tradycję w leczeniu bańkami należą, obok Chin, Korea, Wietnam i Japonia.

Sposoby i technika zabiegu

W zależności od celu postępowania terapeutycznego należy najpierw ustalić miejsce zabiegu na przedniej lub tylnej powierzchni klatki piersiowej, na karku, okolicy lędźwiowej i krzyżowej lub na tylnej albo przy środkowej powierzchni ud. Zazwyczaj wybiera się miejsca dobrze umięśnione i z dobrze wykształconą podściółką tłuszczową, bez nierówności i występów kostnych. Chodzi o to, aby postawiona bańka dobrze się przyssała i nie odpadła. Przed zabiegiem zaleca się obmyć skórę ciepłą wodą z mydłem, następnie przetrzeć spirytusem oraz wysmarować wazeliną. Szklane bańki uprzednio starannie myjemy ciepłą wodą z mydłem, następnie płuczemy czystą wodą i po wysuszeniu układamy na sterylnej serwetce na tacy. Obok na tejże tacy ustawiamy lampkę spirytusową oraz układamy kilka cienkich drewnianych pałeczek z nawiniętym wacikiem na jednym końcu, naczyńko ze spirytusem i zapałki. Rozróżniamy dwie metody stawiania baniek: 1) gorącą i 2) tzw. chłodną.

0x01 graphic

Rycina 91. Bańki szklane różnej wielkości zaopatrzone w gruszkę gumową do

wytwarzania podciśnienia.

1. Metoda gorąca. Sposób ten polega na ogrzaniu płomieniem wnętrza bańki, co doprowadza do rozrzedzenia się powietrza i do wytworzenia podciśnienia.

2. Metoda tzw. chłodna polega na wytworzeniu podciśnienia wewnątrz bańki przy pomocy gumowej gruszki przymocowanej do otworu w górnej części tego naczyńka. Do tego celu stosuje się specjalne pompy połączone rurkami z bańką. Do tego układu wmontowuje się manometr, który pozwala na mierzenie wartości ciśnienia powietrza wewnątrz bańki. Urządzenia tego rodzaju spotkać można jedynie w dobrze wyposażonych ośrodkach refle-ksoterapii (rycina 91). Zdecydowana większość lekarzy stosuje metodę gorącą.

Ad l. Technika najprostszego a zarazem najczęściej wykonywanego zabiegu „gorącego" polega na wprowadzeniu do wnętrza bańki, trzymanej palcami lewej dłoni, patyczka (albo pesety) z zapalonym wacikiem umoczonym poprzednio w spirytusie. Po upływie około 3 sekund, wycofuje się pałeczkę z płonącym wacikiem i szybkim ruchem bańkę stawia się na powierzchni skóry (rycina 92).

Rycina 92. Technika zabiegu „gorącego" stawiania bańki. Płonący wacik nasycony spirytusem tuż przed wprowadzeniem do wnętrza bańki.

Zmodyfikowany zabieg „gorący" polega na wrzuceniu do wnętrza bańki płonącego wacika umoczonego uprzednio w spirytusie i natychmiastowego postawienia jej na powłokach ciała. Zamiast wacika można wprowadzić do bańki pasma bibuły lub papieru złożonego kilkakrotnie, podobnie jak w harmonii. Tego rodzaju zabieg można przeprowadzić tylko w pozycji siedzącej, gdyż w pozycji leżącej płonący wacik lub bibułka może oparzyć skórę (rycina 93).

Rycina 93. Zmodyfikowany zabieg stawiania bańki. We wnętrzu bańki płonie nasączony spirytusem wacik, umieszczony na plasterku imbiru.

Ad 2. Przewaga metody tzw. „chłodnej" nad „gorącą" polega na możności dokładnego określenia ciśnienia wewnątrz bańki. Za optymalne ciśnienie wewnątrz bańki uważa się wartość równą 0,2 atmosfery.

Co się tyczy liczby baniek to zależy ona od ich wielkości. Zazwyczaj stawiamy jednorazowo około 6 dużych baniek lub 12 małych. Czas trwania zabiegu waha się od 15 do 25 minut. U osób osłabionych i wątłych zabieg powinien trwać krócej. Po zabiegu zaleca się pacjentowi poleżeć i odpocząć przez 20 do 30 minut.

Rytm zabiegów ustalamy zależnie od potrzeby. Kierujemy się ogólnym stanem pacjenta, rodzajem i stadium choroby oraz stop-niem tolerancji tej procedury. Zazwyczaj zabieg wykonuje się codziennie lub co drugi dzień przez tydzień, a niekiedy przez 10 dni. Na szczególną uwagę zasługuje sposób zdejmowania baniek po zakończeniu zabiegu. Jest on bardzo prosty i polega na lekkim uciśnięciu palcami skóry tuż przy brzegu bańki przy równoczesnym odchylaniu dna bańki palcami drugiej dłoni w przeciwnym kierunku. Po oddzieleniu skóry od krawędzi bańki i wtargnięciu powietrza do jej wnętrza daje się ona z łatwością zdjąć.

Wskazania do zabiegu stawiania baniek

Do wskazań do zabiegu stawiania baniek należą: ostre zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, ostre zapalenie korzonków (radiculitis acuta), ostre i podostre neuralgie, ostre i podostre myalgie, nerwice wegetatywne (narządowe) oraz dychawica oskrzelowa.

Przestrogi dla lekarzy leczących bańkami

Należy przestrzec przed stawianiem baniek w okolicy serca, dużych naczyń, oczu, uszu, gardła, nosa, piersi, u kobiet ciężarnych i w chorobach uogólnionych skóry.

ROZDZIAŁ XVII

ELEKTROPUNKTURA

Badania Galvaniego i Yolty

Pionierami elektroterapii byli uczeni włoscy Ludwik Galvani (1737-1798) oraz Aleksander Volta (1745-1827). Pierwszy z nich w czasie badań mięśni zwierząt zaobserwował nowe w owym czasie, niezwykłe zjawiska elektryczne, które starannie przebadał. Wychodząc z poczynionych obserwacji stworzył on teorię o istnieniu specjalnego rodzaju elektryczności, którą nazwał „elektrycznością zwierzęcą". Praca jego dała początek metodzie leczenia prądem niskiego napięcia, tzw. „galwanoterapii". Drugi z tych uczonych zbudował w roku 1800 pierwsze ogniwo elektryczne tzw. stos Yolty, który wykorzystał do leczenia elektrycznością, stając się tym samym twórcą nowej metody leczenia tzw. „elektroterapii". Metodę tę rozbudował i unowocześnił w 100 lat później francuski neurolog Guillaume Beniamin Duchenne (1806-1873), który ustalił zasady stosowania prądu elektrycznego, zarówno dla celów diagnostycznych, jak i leczniczych. W szczególności zajmował się on porażeniami i niedowładami, które leczył z powodzeniem prądem zbliżonym do faradycznego. Technikę elektrodiagnostyki i elektroterapii udoskonalił niemiecki neurolog Wilhelm Henryk Erb (1840-1921). Elektroterapia stopniowo wkraczała do różnych działów medycyny i zaczęła przynosić zachęcające wyniki terapeutyczne.

W związku z tendencją do unowocześniania i unaukowiania akupunktury, ta ostatnia zaczęła na szeroką skalę wykorzystywać zdobycze współczesnej nauki. Do akupunktury wkroczyła między innymi elektronika, która przyczyniła się do powstania nowego działu, a mianowicie elektroakupunktury. Ta ostatnia oznacza stymulację elektryczną punktów biologicznie aktywnych skóry poprzez igły wprowadzone do powłok ciała. Metodą nieco uproszczoną jest elektropunktura, to jest drażnienie skóry w miejscu punktów biologicznie aktywnych bezpośrednio przy pomocy elektrod umieszczonych na powłokach ciała. Zaczęto również interesować się właściwościami bioelektrycznymi punktów akupunktury. Pionierzy współczesnej akupunktury europejskiej, Francuzi Soulie de Morant i Roger de la Fuye już w latach trzydziestych bieżącego stulecia przeprowadzili szereg badań w tym kierunku i wykazali zmniejszoną oporność elektryczną punktów akupunktury. Skonstruowali oni także pierwszy diagnostyczny aparat, nazwany punktoskopem, pozwalający na przeprowadzenie ścisłych pomiarów zjawiska rezystencji elektrycznej. Soulie de Morant i Roger de la Fuye zapoczątkowali badania, które odtąd były prowadzone w wielu krajach przez lekarzy i elektroników. Roger de la Fuye był również pionierem w skali światowej w dziedzinie elektroakupunktury, bowiem skonstruował on pierwszy stymulator elektryczny o nazwie „Diathermopuncteur", który stosował do celów leczniczych drażniąc skórę prądem diatermicznym za pośrednictwem igieł wbitych w powłoki ciała, w miejscu punktów biologicznie aktywnych. Stosował on krótkie jednosekundowe uderzenia prądem. Za przykładem Rogera de la Fuye poszedł niemiecki lekarz Reinhold Voll, który wspólnie z inżynierem Fritzem Werne-rem skonstruował w roku 1953 stymulator elektryczny i nadał mu nazwę „K + F — Diatherapunctur".

W ślad za badaczami francuskimi oraz Reinholdem Vollem poszli uczeni innych krajów, zwłaszcza Związku Radzieckiego, Chińskiej Republiki Ludowej, RFN, Austrii, Włoch, którzy opracowali szereg typów aparatury diagnostycznej i terapeutycznej. Uczeni Związku Radzieckiego prowadzą badania w tym kierunku od 1954 roku. W ZSRR też skonstruowano szereg aparatów diagnostycznych i leczniczych. Z aparatów tych szerokie zastosowanie znalazły nastepujące:

1. NTA-1 — przyrząd służący do wykrywania punktów biologicznie aktywnych,

2. REP-1 — aparat służący do wykrywania punktów biologicznie aktywnych oraz do stymulacji elektrycznej tych punktów,

3. ELITA-4 — przyrząd przeznaczony do elektropunktury, elektroakupunktury oraz anestezji akupunkturowej,

4. ELAP-el („Sygnał") — przyrząd służący zarówno do diagnostyki jak i terapii.

Należy zaznaczyć, że w ZSRR stale konstruuje się nowe udoskonalone typy aparatów, służących do elektrodiagnostyki oraz do elektroterapii. Nowoczesne, precyzyjne aparaty przeznaczone dla elektrodiagnostyki i terapii akupunkturowej produkowane są przez przemysł elektroniczny RFN, Francji i Japonii. Duży postęp poczynili w ostatnich latach w tej dziedzinie Chińczycy. Aparat uniwersalny G 6805 znalazł powszechne uznanie (rycina 94).

0x01 graphic

Rycina 94. Aparat do stymulacji elektrycznej typ G 6805, produkcji chińskiej.

Jest on eksportowany do wielu krajów. Poradnia prowadzona przeze mnie w Warszawie korzystała przez szereg lat z aparatów tego typu. Moim zdaniem aparaty produkcji chińskiej działają precyzyjnie i niezawodnie.

W Polsce pionierem elektropunktury oraz elektroakupunktury, w modyfikacji własnej, jest dr Bolesław Rutkowski z Gliwic, który zajmuje się tym zagadnieniem od 1971 roku. Konstruktorami prototypów polskich elektrostymulatorów oraz diagnoskopów są inżynierowie Mirosław Kozioł, Waldemar Jaro-siński i Leszek Bokuń z Warszawy (ci ostatni z Instytutu Biocybernetyki i Inżynierii Medycznej) oraz Ryszard Szymroszczyk ze Szczecina. Najlepszą ocenę ekspertów uzyskały aparaty Diagnoskop EAP-841 i Elektrostymulator ES-851. Pierwszy z tych aparatów służy do oceny stopnia aktywności bioelektrycznej poszczególnych kanałów energetycznych ustroju ludzkiego japońską metodą Na-kataniego „Ryodoraku". Przy pomocy Diagnos-kopu EAP-841 można określić przewodność elektryczną 12 klasycznych kanałów energetycznych ustroju ludzkiego. Uzyskane wyniki rejestruje się na specjalnych formularzach opracowanych przez Nakataniego. Pozwalają one na wykazanie odchyleń od normy czynności bioelektrycznej poszczególnych kanałów energetycznych (meridianów), a na drodze pośredniej na wykazanie zaburzeń funkcji poszczególnych narządów ciała związanych z tymi meridianami. Aparat ten służy również do celów leczniczych, gdyż pozwala wpływać na punkty sedatywne lub pobudzające usadowione na kanałach energetycznych w stanie dysfunkcji. Postępowanie to pozwala na unormowanie przewodności elektrycznej, a w konsekwencji na poprawę czynności narządów związanych z tymi kanałami. Pozostały aparat, tj. elektrostymulator ES-851, służy do pobudzania punktów biologicznie aktywnych skóry. Jest to aparat łatwy w obsłudze i pozwalający, dzięki wbudowanemu miernikowi wychyłowemu, na precyzyjne regulowanie częstotliwości i napięcia prądu (amplitudy) osobno dla każdego kanału oraz na równoczesne stymulowanie 8 punktów akupunktury w powłokach ciała. Jest to udany aparat, i dlatego powinien się znaleźć w każdym gabinecie akupunktury. Na szczególne wyróżnienie zasługuje Punktoskop Kinga (Czujnik Aku-punkturowy) skonstruowany przez mgr inż. Ryszarda Szymroszczy-ka służący do wykrywania i dokładnego zlokalizowania punktów biologicznie aktywnych. Aparat ten charakteryzuje się dużą dokładnością, długim okresem działania oraz estetyką. Z różnych wersji tego aparatu najbardziej przydatnym w codziennej pracy akupunktu-rzysty jest Punktoskop Kinga 3 (rycina 95).

0x01 graphic

Rycina 95. Punktoskop Kinga 3, przyrząd służący do pomiarów przewodności elektrycznej punktów aktywnych biologicznie, l — elektroda, 2 — głowica, 3 — obudowa, 4 — światełka sygnalizacyjne, 5 — elementy elektroniczne, 6 — baterie, 7 — przełącznik.

Aparat ma kształt cygara, na końcu którego znajduje się elektroda przypominająca grubą, tępą igłę. W metalowej obudowie umieszczony jest układ elektroniczny i bateria, znajdująca się w głowicy (typ baterii R-6, 1,5 V — 3 sztuki). Po zdjęciu głowicy można wymienić baterię. W ścianie głowicy umieszczonych jest w jednym szeregu 8 światełek sygnalizacyjnych, które umożliwiają dokonanie ilościowego pomiaru przewodności elektrycznej punktu biologicznie aktywnego. Przed przystąpieniem do czynności wyszukiwania w skórze punktów biologicznie aktywnych, badający trzymając w prawej dłoni przyrząd dotyka elektrodą skóry w obszarze badanym. W czasie pomiarów badający powinien położyć palce lewej dłoni na ciele badanego celem zamknięcia obwodu. W momencie, w którym elektroda dotknie punktu biologicznie aktywnego zapala się jedno światełko (w wypadku niewielkiej przewodności elektrycznej punktu) albo kilka (przy dużej przewodności tego punktu).

Lokalizacja punktów akupunktury

Punkty biologicznie aktywne charakteryzują się określonymi właściwościami bioelektrycznymi, a w szczególności stosunkowo niskim, w porównaniu z otaczającą skórą, oporem elektrycznym. Pomiary wykonane, niezależnie od siebie, w różnych pracowniach wykazały pięciokrotnie wyższą oporność w PAB aniżeli w sąsiednim punkcie, oddalonym o 2 mm, oraz dwunastokrotnie wyższą oporność aniżeli w punkcie oddalonym o 10 mm (Portnov, Niboyet, Nakatani).

A.I. Nieczuszkin i O.W. Oganesjan (1976) stwierdzili, że przez punkty akupunktury stale płynie słaby zmienny prąd elektryczny. Wiadomo, że między powierzchnią skóry i tkanką podskórną istnieje różnica potencjałów, która według tych badaczy częściowo wyrównuje się za pośrednictwem punktów biologicznie aktywnych. Nieczuszkin i Oganesjan wykazali zjawisko przepływu w punktach akupunktury zmiennego prądu elektrycznego do natężenia od ułamka mikroampe-ra do 25-30 mikroamperów — między powierzchnią skóry i tkanką podskórną.

Co się tyczy zjawiska oporności elektrycznej skóry, to zależy ona od wielu parametrów, a mianowicie od zjawisk polaryzacji uwarunkowanych warstwą Malpighiego, od czynności gruczołów potowych i łojowych skóry, od ciepłoty skóry, od stopnia jej wilgotności, .1 nawet od ucisku skóry i drobnych urazów. Z tego też wzgląd" badając oporność skóry należy brać pod uwagę wszystkie te czynniki Istnieją liczne przyrządy przeznaczone do pomiarów oporności elektrycznej skóry noszące różnorodne nazwy nadane przez producentów. Wszystkie wyposażone są w sondę poszukiwawczą, która służy do wykrywania punktów biologicznie aktywnych orax w elektrodę obojętną, którą badany trzyma w ręku. Aparat ten wykorzystuje prąd o natężeniu bardzo małym (rzędu kilku mikroamperów) i małym napięciu (poniżej 10 V).

Zabiegi stymulacji punktów biologicznie aktywnych

W przypadkach, w których akupunktura klasyczna nie przyniosła wyraźniejszej poprawy należy uzupełnić to postępowanie elektrosty-mulacją. Zabieg taki polega na drażnieniu impulsami elektrycznymi, płynącymi z generatora elektrycznego poprzez cienkie przewody połączone z igłami tkwiącymi w powłokach ciała, uprzednio wyzna czonych punktów biologicznie aktywnych (ryciny 96 i 97).

Rycina 96. Zabieg elektroakupunktury. Uproszczony schemat połączeń, l — stymulator, 2 — przewód, 3 — igły wbite w skórę.

Rycina 97. Prawidłowy zaczep przewodu łączącego stymulator elektryczny z ostrzem igły tkwiącej w powłokach ciała. 1 — skóra, 2 — igła, 3 — zacisk, 4 — klips, 5 — przewód elektryczny.

Zależnie od potrzeby ustalamy natężenie, napięcie oraz częstotliwość bodźców elektrycznych. Zazwyczaj wartość natężenia prądu stosowanego w zabiegach elektrostymulacji waha się w rozległych granicach od 10 mkA (mikroamperów) do 500 mkA, której to granicy nie powinniśmy przekroczyć. Co się tyczy napięcia, to popieram stanowisko prof. Maczeret z Kijowa, która nigdy nie stosuje wartości przekra-czających 5 woltów, słusznie twierdząc, że powinna ona być zbliżona do wartości różnicy potencjałów między wnętrzem organizmu a powierzchnią skóry, wynoszącej około 3 woltów. Jeżeli chodzi o częstotliwość bodźców, to małą częstotliwość (od 6 do 10 Hz) stosuje się celem pobudzenia (stymulowania) tkanek i narządów np. w porażeniu wiotkim mięśni, niedowładach, niedosłuchu, zaniku nerwu wzrokowego i w bólu przewlekłym. Stymulację elektryczną o dużej częstotliwości (od 15 do 60 Hz) zalecamy dla celów sedatyw-nych, tj. dla uspokojenia chorego lub uśmierzenia bólu. Częstotliwość tę zaleca się w ostrych bólach korzonkowych, ostrej dyskopatii, ostrych nerwobólach lub mięśniobólach i stanach pobudzenia nerwowego. Stymulację elektryczną o dużej częstotliwości stosuje się także w klinikach chirurgicznych dla celów anestezjologicznych. W tym celu korzysta się przede wszystkim z punktów w obrębie małżowiny usznej. Jak wiadomo anestezja akupunkturowa jest w manie całkowicie zastąpić narkozę wziewną dotchawiczą w zabiegach operacyjnych dotyczących głowy, twarzy i szyi. Normalny zabieg elektroakupunktury powinien trwać zależnie od tolerancji chorego od 10 do 20 minut. Czas zabiegu uzależniony jest także od celu zabiegu. Krótszy zabieg ma działanie pobudzające (stymulujące), zaś dłuższy uspokajające (uśmierzające, sedatywne). Nowoczesny stymulator ma zazwyczaj 4 wyjścia (odprowadzenia) a więc 4 pary przewodów, które można połączyć z 8 igłami. Do zabiegu elektrostymulacji wyznaczamy zazwyczaj 4 punkty lokalne (np. w miejscach maksymalnej bolesności mięśnia) oraz 4 punkty odległe, umiejscowione na meridianach przechodzących przez teren objęty stanem chorobowym. Będą to punkty stymulujące w niedowładach, poraże-niach i bólach przewlekłych albo sedatywne (uspokajające) w ostrych mięśniobólach, nerwobólach i stanach pobudzenia nerwowego.

W nowoczesnych elektrostymulatorach stosuje się głównie prąd zmienny, jako bardziej bezpieczny i skuteczny. W pewnych przypadkach można jednak stosować prąd stały (galwaniczny) i wtedy należy elektrodę odpowiadającą anodzie (biegun dodatni) podłączyć z igłą tkwiącą w tkankach dotkniętych stanem zapalnym i bólem. Drugą elektrodę odpowiadającą katodzie (biegun ujemny) należy połączyć z igłą tkwiącą w tkankach, które trzeba pobudzić (stymulować) np. w niedowładach mięśni, zaburzeniach czucia, niedosłuchu. Elektroda dodatnia (anoda) wywiera działanie hamujące a ujemna (katoda) działanie stymulujące. Obecnie stosunkowo rzadko korzystamy w zabiegach elektroakupunktury z prądu stałego lub jednokierunkowego z uwagi na niekorzystne dla tkanek reakcje elektrochemiczne, które wywołuje. Tkanki w okolicy katody (biegun ujemny) ulegają destrukcji, zaś anoda (biegun dodatni) powoduje ścinanie białek. Poza tym igły mogą się rozgrzewać i ulec uszkodzeniom prowadzącym do złamań. Tego rodzaju niekorzystne zjawiska mogą być znacznie złagodzone poprzez stosowanie prądu o tzw. „nieuszkadza-jących" parametrach. W tym celu używa się stymulatorów generujących ciągi dwufazowych impulsów o krótkich czasach narastania, trwania i opadania. Również niekorzystnym zjawiskiem, niemal nieznanym lekarzom, mogącym wystąpić podczas stymulacji elektro-akupunkturowej jest tzw. „elektryczne przebicie" naskórka, odczuwane jako silne ukłucie. Podczas zwiększania napięcia stymulacji w pewnej chwili natężenie prądu zaczyna narastać szybciej niż napięcie, co związane jest ze zmniejszeniem się oporności skóry. W pewnym momencie oporność skóry osiąga bardzo małą wartość, a natężenie prądu gwałtownie wzrasta. Przez miejsca o obniżonej oporności przepływa prąd o dużej gęstości, wywołując lokalny wzrost temperatury, tak zwane „przebicie cieplne" a w chwilę później dochodzi do „elektrycznego przebicia" manifestującego się uczuciem silnego ukłucia. Ze względu na to, że zjawisko to zachodzi przy napięciach od 10 do 50 woltów, nie należy nigdy przekraczać granicy 5 woltów. W ten sposób można zapobiec wystąpieniu tego niekorzystnego zjawiska, które powoduje nadmierną i niekorzystną stymulację drażnionego punktu.

Wskazania i przeciwwskazania do elektroakupunktury

Wskazania do elektroakupunktury są w zasadzie takie same jak do akupunktury, z tym zastrzeżeniem, że z zabiegami tymi włączamy się dopiero wtedy, kiedy zabiegi klasycznej akupunktury okażą się mało skuteczne. Również przeciwwskazania do elektroakupunktury pokrywają się z przeciwwskazaniami do zabiegów klasycznej akupunk-tury. Do zabiegów tych wymagany jest dobry stan serca. Nie wolno także wykonywać tego rodzaju zabiegów u pacjentów z rozrusznikiem serca.

ROZDZIAŁ XVIII

LASEROPUNKTURA

Leczenie światłem należy do najdawniejszych metod terapeutycznych. Helioterapia czyli naświetlanie ciała promieniami słonecznymi stosowana była w szerokim zakresie w starożytności. Metoda ta jest bardzo rozpowszechniona i w obecnej dobie i stosowana przede wszystkim dla celów profilaktycznych, ogólnowzmacniających i kosmetycznych. Lecznicze działanie światła słonecznego wykazał Niels Ryberg Finsen (1860-1904). Był on pierwszym, który przeprowadzał systematyczne badania nad działaniem promieni słonecznych na organizm ludzki. Wpadł on na pomysł zastąpienia tych promieni sztucznymi źródłami energii promienistej i skonstruował łukową lampę emitującą promienie nadfioletowe. Lampę Finsena stosowano z dobrym skutkiem głównie w leczeniu gruźlicy skóry. Finsen założył Instytut Światłolecznictwa w Kopenhadze. Za odkrycie to Finsen otrzymał nagrodę Nobla w roku 1903. Uważany on był za dobroczyńcę ludzkości, gdyż dotychczas medycyna nie znała skutecznego środka na gruźlicę skóry (toczeń), która niejednokrotnie eliminowała chorych ze społeczeństwa.

Ogromny postęp w światłoterapii stanowiło skonstruowanie lasera, przyrządu wysyłającego światło wytwarzane w sposób szczególnie zorganizowany i kontrolowany, przez co stanowi ono, w odróżnieniu od zwykłego światła, zbiór uporządkowanych i połączonych ze sobą ciągów fal świetlnych. Wiązkę promieni emitowanych przez laser można tak skupić, że uzyskuje się plamkę świetlną o średnicy kilku mikrometrów, co umożliwia skupienie ogromnej mocy na znikomo małym obszarze. Pozwala to na modyfikację struktur wewnątrzkomórkowych (laser małej mocy) lub w razie potrzeby na ich niszczenie. Dzięki powyższym właściwościom znalazł on zastosowanie w okulistyce (leczenie odwarstwień siatkówki), w neurochirurgii i w innych działach medycyny. Laser okazał się również przydatny w gabinetach akupunktury stając się szczególnie cennym uzupełnieniem tej metody leczenia. Pierwsze próby z laserem małej mocy, polegające na drażnieniu punktów biologicznie aktywnych wiązką promieni monochromatycznych zamiast igłami, przyniosły zachęcające wyniki. Lekarze przekonali się, że jest to metoda prosta, bezpieczna, zabierająca bardzo mało czasu i zapewniająca całkowitą jałowość tej procedurze, a co najważniejsze przynosząca efekty lecznicze podobne do uzyskiwanych nakłuwaniami.

Stymulacja promieniem lasera punktów biologicznie aktywnych okazała się metodą aseptyczną i atraumatyczną u pacjentów z uogólnionymi procesami zapalnymi skóry, zwłaszcza ropnymi, u których nakłuwanie igłami mogłoby spowodować zakażenie ogólne. Postępowanie takie wskazane jest również u osób szczególnie wrażliwych, bojących się panicznie igieł, głównie u małych dzieci i skrajnie znerwicowanych kobiet. Osoby te chętnie poddają się zabiegom stymulacji laserowej a to z tego powodu, że nie powodują one najmniejszego bólu, a ponadto skracają czas zabiegu do 300 sekund, podczas gdy przeciętny czas zabiegu akupunktury określa się na 1000 sekund. Trzeba jednak dodać, że część pacjentów z tego właśnie powodu odczuwa po takim zabiegu niedosyt a nawet rozczarowanie. Zdecydowana większość pacjentów woli zabieg nakłuwania, który manifestuje się wyraźnymi doznaniami i wymaga leżenia z igłami tkwiącymi w powłokach od 10 do 20 minut a nawet dłużej. Główną przeszkodą dla szerszego rozpowszechnienia się laseroterapii jest wysoka cena lasera małej mocy. Jak dotąd w Polsce nie produkuje się tego typu laserów, które trzeba importować za dewizy. Głównym producentem laserów małej mocy jest RFN. Także udane i godne polecenia lasery małej mocy produkuje przemysł elektroniczny Związku Radzieckiego.

Mechanizm działania stymulacji laserem małej mocy

Z dotąd przeprowadzonych badań wynika, że bodźce wywołane przez promienie lasera małej mocy wywierają działanie regulujące na czynność narządów i tkanek. Usprawniają one zakłóconą i zachwianą czynność narządów i przywracają homeostazę. Intensywne badania prowadzone w wielu ośrodkach naukowych świata niewątpliwie pozwolą już w najbliższych latach na ostateczne ustalenie mechanizmu działania promieni lasera małej mocy. Obecnie wyobrażamy sobie działanie lasera na ustrój człowieka w następujący sposób. Wiązka promieniowania monochromatycznego skierowana na punkt akupunktury w skórze człowieka pobudza zakończenia nerwowe (receptory) typu Krauzego, Golgi-Mansona, Meissnera, Ruffmiego i sploty Hoyer-Grossera leżące 0,2 mm poniżej powierzchni skóry i głębiej. Pobudzenia te wyzwalają odruch skórno-narządowy (der-mo-wisceralny), który działa leczniczo na chory narząd. Niezależnie od tego odruchu promienie lasera wywierają działanie na komórki i tkanki w sąsiedztwie receptorów. Promieniowanie to w dawkach leczniczych jak wykazały badania Kellnera i Bischko, wykonane na skórze prosiaków, nie uszkadza komórek i tkanek, ani też nie sprowadza stanu zapalnego. Działanie to ma zupełnie inny charakter. Promieniowanie lasera wywołuje drgania (oscylacje) atomów w pobudzonych komórkach i sprowadza na drodze rezonansu elektronowego paramagnetycznego (lub być może rezonansu jądrowego magnetycznego) wzbudzone (rezonansowe) promieniowanie, które wywiera określony wpływ na narządy i tkanki ustroju.

Wpływ lasera malej mocy na narządy ciała ludzkiego

Przed rozpoczęciem badań na ludziach wykonano szereg badań na zwierzętach doświadczalnych, przede wszystkim na szczurach. Miały one na celu ustalenie wpływu promieni lasera małej mocy na czynności narządów ciała a przede wszystkim serca i naczyń obwodowych, wątroby, szpiku kostnego oraz układu krwiotwórczego. Ustalono, że małe dawki promieni lasera małej mocy nie wywierają uszkodzenia skóry ani też nie powodują stanu zapalnego a także nie wpływają szkodliwie na podstawowe czynności narządów ciała. Jedynym narządem zagrożonym promieniami lasera jest narząd wzroku, w którym wywołują one zmiany w obrębie soczewki i dna oka. Pierwszym badaczem, który odważył się (w roku 1967) przeprowadzić badania tego rodzaju na człowieku i to na sobie samym był profesor L. Goldman z USA. Badał on wpływ promieni lasera małej mocy na skórę stosując promienie różnej długości i gęstości przez różny pkres czasu (od kilku do kilkudziesięciu sekund) i na tej podstawie ustalił cechy dawki bezpiecznej dla ustroju ludzkiego. W roku 1972 ukazała się monografia N.F. Gamaljeja, kierownika Pracowni Laserowej Biologii — Instytutu Onkologii Akademii Nauk Ukraińskiej Socjalistycznej Radzieckiej Republiki pt. „Kliniczne doświadczenia nad działaniem laserów". Tematem badań był wpływ promieniowania laserowego na komórki i tkanki, szczególnie skóry. Badania wykonał on na chomikach. Udowodnił on, że małe dawki promieni były dobrze znoszone przez zwierzęta, natomiast duże powodowały powstawanie stanu zapalnego skóry, pęcherzy a nawet martwicy. W dalszych badaniach wykonanych na myszach, działając dużą dawką promieni lasera małej mocy na okolicę czołową u myszy, doprowadził on do padnięcia zwierząt po upływie 24 godzin. Przed padnięciem pojawiły się krwotoki z nosa, gardła, otworów usznych i w obrębie oczodołów. Sekcja wykazała wylewy krwi w mózgu. Próby leczenia w szpitalu w Ałma-Ata przez dr Zawiawołoja 70 chorych z gośćcem wielostawowym wykazały działanie przeciwzapalne laseroterapii. Badania zespołu lekarzy z Ałma-Ata prowadzonego przez prof. Korytnego, nad wpływem promieni rubinowego lasera małej mocy na gojenie się ran operacyjnych u królików wykazały wyraźny regeneracyjny wpływ tego postępowania. Rany goiły się szybciej aniżeli w grupie kontrolnej bez tworzenia się blizny a po wygojeniu pokrywały się nabłonkiem. Do podobnych wniosków doszedł dr Czekurow z Oddziału Chirurgicznego Szpitala w Ałma--Ata, który w ścisłej współpracy z Laboratorium Biofizycznym Uniwersytetu w Ałma-Ata wykonał badania u 72 psów. U wszystkich psów po nadpiłowaniu obu kości promieniowych, łamał je a następnie zwierzęta podzielił na dwie grupy. Jedną z nich leczył naświetlaniem lasera małej mocy a druga spełniała rolę kontrolną. U grupy naświetlanej złamanie wygoiło się po upływie 60 dni, podczas gdy u zwierząt grupy kontrolnej dopiero po upływie 90 dni. Obserwacje kliniczne przeprowadzone przez dr Kowińskiego na Oddziale Oparzeń Kliniki w Ałma-Ata potwierdziły pomyślny wpływ promieni lasera na gojenie się ran po oparzeniach. Lekarze szpitala w Ałma-Ata wykazali także wyraźne działanie regeneracyjne promieni lasera na owrzodzenia troficzne, oporne na dotychczasowe leczenie innymi metodami.

Profesor Iniuszyn, wybitny biofizyk z Ałma-Ata uważa, że podstawą wszystkich czynności ustroju ludzkiego są zjawiska bioenergetyczne i te decydują przede wszystkim o zdrowiu i chorobie. Organizm człowieka dysponuje ogromnymi energetycznymi zapasami, które w warunkach codziennego życia są tylko częściowo wykorzystywane.

Otóż słabe bodźce wywołane promieniami lasera małej mocy są w stanie zmobilizować ten duży ładunek bioenergetyczny tkwiący w organizmie ludzkim i w ten sposób poprawić stan zdrowia.

Wskazania do stosowania lasera małej mocy

Wskazania do laseroterapii pokrywają się ze wskazaniami do akupunktury, natomiast skuteczność tego postępowania jest nieco mniejsza.

Kończąc rozdział o laseroterapii należy zaznaczyć, że ogromny entuzjazm, który towarzyszył narodzinom tej metody leczenia ostatnio osłabł. Wśród lekarzy zajmujących się niekonwencjonalnymi metodami leczenia ugruntowało się przekonanie, że mimo wszystko laser nie jest w stanie zastąpić klasycznej akupunktury.

Technika zabiegu

Po przygotowaniu aparatu laseru małej mocy do zabiegu i wyregulowaniu mocy i częstotliwości, zależnie od potrzeby, końcówkę światłowodu przystawiamy do skóry w miejscu punktu biologicznie aktywnego i uruchamiamy aparat. Punkt stymulujemy przez 20 do 25 sekund u dorosłych a przez 15 do 20 sekund u dzieci, po czym przykładamy końcówkę światłowodu do następnego punktu. W ciągu jednego posiedzenia można stymulować około 12 punktów a łączny czas stymulacji nie może przekraczać 350 sekund (podczas gdy przeciętny zabieg akupunktury klasycznej zabiera 1000 sekund). Zasady wyboru punktów są takie same jak obowiązują w akupunkturze klasycznej. Z uwagi na możliwość wystąpienia odczynu ze strony układu sercowo-naczyniowego (głównie w postaci przejściowego niewielkiego spadku ciśnienia krwi) zalecamy pacjentowi po zabiegu odpocząć w pozycji leżącej w ciągu 20 minut.

Zabiegi stymulacji laserem stosuje się codziennie w ostrych stanach chorobowych a w przewlekłych dwa razy w tygodniu. Podany rytm zabiegów można modyfikować zależnie od tolerancji ze strony chorego. Przy dobrym znoszeniu stymulacji odstępy między zabiegami można skracać, zaś przy wyraźniejszych odczynach ogólnych odstępy te należy wydłużać.

ROZDZIAŁ XIX

METODA RYODORAKU

Najbardziej uznaną i rozpowszechnioną metodą elektrodiagnostyki jest metoda Ryodoraku opracowana przez japońskiego badacza doktora medycyny Yoshio Nakatani. „Ryodoraku" oznacza linię o dobrej przewodności elektrycznej. Metoda Nakataniego oparta jest na pomiarach przewodności elektrycznej punktów biologicznie aktywnych, określanej poprzez pomiar natężenia prądu. Od roku 1950 w mieście Osaka prowadzone były pod kierunkiem Y. Nakataniego badania oporności elektrycznej punktów biologicznie aktywnych skóry, które wykazały ścisłą zależność między stanem czynnościowym narządów wewnętrznych a wartościami przewodności elektrycznej meridianów związanych z tymi narządami. W stanach chorobowych narządów wewnętrznych wykazano w punktach biologicznie aktywnych, przynależnych do tych narządów, zwiększoną przewodność elektryczną. Punkty te zostały nazwane punktami reaktywnymi elektroprzenikliwymi (Reactive Elektro-Permeable Point). Badania Nakataniego i jego współpracowników wykazały, że zakłócenia czynności narządów wewnętrznych zawsze uzewnętrzniają się na skórze obniżoną opornością elektryczną punktów związanych z tymi narządami oraz podwyższoną przewodnością elektryczną. Nakatani był przekonany, że zjawisko to jest wynikiem odruchu trzewno--skórnego. Bodźce z narządów wewnętrznych zmienionych chorobowo biegną do rdzenia kręgowego i mózgu, a po przetworzeniu zostają skierowane do stref skórnych odpowiadających meridianom. Odruch ten związany jest przede wszystkim z układem współczulnym.

Nakatani uważa, że stan przewodności elektrycznej poszczególnych meridianów odzwierciedla stan sprawności narządów wewnętrznych. Badania zarówno Szkoły Nakataniego jak i innych uczonych wykazały, że zakłócenia elektroprzewodności punktów na poszczególnych meridianach występują nie tylko w stanach patologicznych, ale również w zakłóceniach pracy tych narządów mieszczących się w granicach fizjologicznych. Odchylenia wartości elektroprzewodności poszczególnych meridianów mogą polegać zarówno na jej podwyższeniu jak również na jej obniżeniu. Aby ustalić odchylenia od normy należy znać średnią wartość przewodności elektrycznej poszczególnych meridianów. Badania Nakataniego wykazały, że nie ma potrzeby badań elektroprzewodności wszystkich punktów danego meridianu, lecz wystarczy dokonać pomiaru punktów nazywanych reprezentatywnymi. Okazało się bowiem, że średnia wartość przewodności punktu reprezentatywnego jest równa wartości przewodności elektrycznej całego meridianu. Każdy meridian ma jeden punkt reprezentatywny, który z dwoma wyjątkami pokrywa się z punktem źródłowym. Poniżej podaję wykaz punktów reprezentatywnych poszczególnych meridianów (rycina 98).

0x01 graphic

Rycina 98. Punkty reprezentatywne 12 głównych meridianów, w których dokonuje się pomiarów przewodności elektrycznej według metody Ryodoraku. H₁ — płuco 9, H₂ — Osierdzie 7, H₃ — Serce 7, H₄ — Jelito cienkie 4, H₅ — Potrójny Ogrzewacz 4, H₆ — Jelito grube 5, F₁ — Śledziona 3, F₂ — Wątroba 3, F₃ — Nerka 3, F₄ — Pęcherz moczowy 65, F₅ — Woreczek żółciowy 40, F₆ — Żołądek 42.

Punkty reprezentatywne od H₁ do H₆ rozmieszczone są na grzbietowej i dłoniowej części przegubów każdej dłoni (prawej i lewej), zaś pozostałe punkty pomiarowe od F₁ do F₆ mieszczą się na grzbietowej i przyśrodkowej powierzchni stóp.

Należy zaznaczyć, że niejednokrotnie stwierdza się patologiczny obraz na karcie Ryodoraku, któremu nie odpowiada stan kliniczny chorego nie odbiegający od normy. Nakatani utrzymywał, że w takich przypadkach należy podejrzewać utajony zespół patologiczny jeszcze przed jego ujawnieniem. Z tego też powodu tę metodę diagnostyczną należy uważać za czułą. Umożliwia ona bowiem wykrycie choroby w samym zarodku. Słabą stroną metody diagnostycznej Ryodoraku jest brak możności określenia stopnia aktywności dwóch ogromnie ważnych meridianów, a mianowicie Głównego Regulatora Przedniego (Jenn Mo) oraz Głównego Regulatora Tylnego (Tou Mo). Niemniej jednak jest to metoda niezastąpiona, umożliwiająca określenie stanu czynnościowego meridianów głównych i ustalenia, które z nich są nadmiernie aktywne, a które mają czynność upośledzoną. Na tej podstawie dzięki dostarczeniu obiektywnych wymiernych danych można opracować racjonalny plan leczenia polegający na uspokojeniu nadmiernie czynnych meridianów, a pobudzeniu zbyt mało aktywnych.

ROZDZIAŁ XX

WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA DO NAKŁUWAŃ

Przez ponad dwa tysiące lat w Chinach zdecydowaną większość chorób leczono akupunkturą. Po wprowadzeniu do Chin europejskich metod terapeutycznych pod koniec XIX i w początku XX stulecia zaczęły one stopniowo wypierać tradycyjne chińskie metody leczenia. Akupunktura znalazła się w niełasce i w miastach zeszła do podziemia, a oficjalnie była wykonywana jedynie na głębokiej prowincji. Nie wytrzymała ona konkurencji europejskich metod leczenia, które były popierane przez rząd i władze. Sytuacja zmieniła się w sposób zasadniczy po ustanowieniu Chińskiej Republiki Ludowej w 1949 roku. Akupunktura została zrównana w prawach z medycyną europejską i po kilkunastu latach doszło do zlania się chińskiej medycyny tradycyjnej z medycyną zachodnią. Obie te medycyny są obecnie dostępne dla mieszkańców Chin, którzy mają wolny wybór sposobu leczenia. Część mieszkańców ChRL to fanatyczni zwolennicy akupunktury i innych metod chińskiej medycyny tradycyjnej i niemal we wszystkich chorobach korzystają wyłącznie z orientalnych metod leczenia. Pokaźna grupa mieszkańców ChRL uznaje wyłącznie europejskie metody leczenia, a wielu współczesnych Chińczyków korzysta z obu medycyn, tj. i orientalnej, i zachodniej. Niektórzy z nich po zachorowaniu zgłaszają się najpierw do ośrodków medycyny europejskiej i dopiero później, jeśli brak efektów leczniczych szukają pomocy u lekarzy-akupunkturzystów. Inni na odwrót — najpierw odwiedzają oddziały medycyny tradycyjnej chińskiej i jedynie w wypadku braku poprawy zwracają się do lekarzy leczących metodami europejskimi. Aktualnie w ChRL zdecydowana większość lekarzy zaleca przede wszystkim leczenie akupunkturą w 52 jednostkach chorobowych, a w pozostałych korzysta z europejskich metod leczenia. Stanowisko oficjalnej medycyny chińskiej jest wyraźne: akupunkturą należy leczyć przypadki, w których uzyskuje się tą metodą lepsze efekty lecznicze, aniżeli metodami europejskimi. W pozostałych przypadkach pacjentów kieruje się do ośrodków leczących metodami europejskimi, jednakże ci, którzy nie znoszą leków syntetycznych, z konieczności odsyłani są do poradni akupunktury.

Akupunkturzyści europejscy, którzy jak wiadomo mają o wiele mniejsze dośwadczenie aniżeli lekarze chińscy, leczą nakłuwaniami około 40 jednostek chorobowych, a mianowicie te stany, w których terapia nakłuwaniami wyraźnie góruje nad europejskimi metodami leczenia. Ponadto nakłuwania wykorzystuje się do opanowania dokuczliwych objawów towarzyszących różnym jednostkom chorobowym takim jak: nudności, wymioty, zawroty głowy, szum w uszach, czkawka, bezsenność, pokrzywka i świąd.

Na podstawie własnego ponad piętnastoletniego doświadczenia ustaliłem wskazania do nakłuwania, obowiązujące w Poradni Leczenia Akupunkturą w Warszawie. Są to:

Choroby pochodzenia czynnościowego:

1. Nerwica histeryczna;

2. Nerwica hipochondryczna;

3. Nerwica lękowa;

4. Nerwica depresyjna;

5. Nerwice wegetatywne (tj. narządowe np. nerwica serca);

6. Nerwice ruchowe (tiki, kurcz pisarski, kręcz szyi i jąkanie);

7. Napadowe bóle głowy pochodzenia naczynioruchowego;

Choroby narządu ruchu:

8. Ostre i przewlekłe mięśniobóle różnego pochodzenia; 9. Gościec przewlekły postępujący;

10. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa;

11. Zespół bolesnego barku;

12. Choroba zwyrodnieniowa stawów;

13. Dyskopatie (uszkodzenie krążków międzykręgowych, skojarzone z rwą kulszową, bólami korzeniowymi [radiculitis] lub bólami mięśniowymi [lumbago]);

Choroby układu nerwowego:

14. Ostre i przewlekle nerwobóle różnego pochodzenia, a zwłaszcza nerwoból nerwu trójdzielnego i zapalenie nerwu kulszowego;

15. Porażenia i niedowłady po udarze mózgu i po zatorach tętnicy mózgowej;

16. Kręcz szyi;

17. Porażenie nerwu twarzowego;

Choroby wewnętrzne:

18. Zapalenie oskrzeli;

19. Dychawica oskrzelowa;

20. Choroba wieńcowa serca we wczesnym okresie;

21. Choroba nadciśnieniowa;

22. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy;

23. Drażliwe jelito (Irritable colon);

Choroby narządów moczowo-płciowych:

24. Moczenie bezwiedne i nocne (Enuresis nocturna);

25. Niemoc płciowa;

Położnictwo i ginekologia:

26. Nieregularne krwawienia miesięczne;

27. Przedłużający się poród;

28. Wymioty ciężarnych;

29. Brak pokarmu u matki;

Choroby skóry:

30. Choroby alergiczne skóry,

31. Twardzina;

Choroby uszu, nosa i gardła:

32. Ostra głuchota i niedosłuch;

33. Przewlekły nieżyt nosa;

34. Przewlekłe zapalenie zatok bocznych nosa;

35. Alergiczny nieżyt nosa;

36. Choroba Meniere'a;

Choroby oczu:

37. Przewlekłe zapalenie spojówek;

38. Krótkowzroczność;

39. Kurcze powiek (Blepharospasmus),

Medycyna sportowa:

40. Trema przedstartowa;

41. Urazy sportowe (naderwanie mięśni i ścięgien, wylewy krwi do mięśni, nadwichnięcia stawów [dystorsje]);

Nałogi:

42. Palenie tytoniu;

43. Alkoholizm;

44. Narkomania;

Choroby przemiany materii:

45. Otyłość.

Co się tyczy nerwic to nie we wszystkich dystoniach udaje się uzyskać poprawę. Akupunktura nie przynosi poprawy w tak zwanych fobiach, a więc lękach wobec określonych sytuacji. Należy tu wymienić lęk wysokości, otwartej lub zamkniętej przestrzeni, lęk przed ciemnością, brudem i infekcją. Nakłuwania zawodzą także w nerwicy natręctw i roszczeniowej. Należy także zaznaczyć, że skuteczność nakłuwań w nerwicach, stanowiących wskazania do nakłu-wań, jest różna. Wyraźną poprawę uzyskuje się na ogół w nerwicy histerycznej, hipochondrycznej oraz w nerwicach wegetatywnych, natomiast wyraźnie gorsze efekty widuje się w nerwicach lękowej i depresyjnej. Wobec problematycznych wyników uzyskiwanych w leczeniu chorób psychicznych (np. schizofrenii) akupunkturzyści nie zajmują się tą grupą chorób.

Bóle głowy, stanowiące niemal powszechną dolegliwość, leczymy akupunkturą tylko wtedy, jeżeli udaje się wyłączyć tło organiczne, np. guzy mózgu, tętniaki mózgu, nadciśnienie tętnicze złośliwe, zgrubienia opon i zrosty opon mózgowych po stanach zapalnych mózgu i opon itp. Z różnych postaci bólów głowy najlepsze wyniki uzyskuje się w napadowych bólach głowy pochodzenia naczynioru-chowego, zwanych potocznie migrenami. Z uwagi na to, że osoby cierpiące na bóle głowy najczęściej są znerwicowane — plan leczenia powinien również uwzględniać nerwicę. Co się tyczy mięśniobóli i nerwobóli, to szczególnie pomyślne wyniki uzyskuje się w stanach ostrych, w których widuje się niejednokrotnie niemal natychmiastowe teatralne wyzdrowienia. Zdarza się, że pacjent, którego przyniesiono na noszach, już po pierwszym zabiegu wstaje i o własnych siłach opuszcza gabinet lekarski. W przewlekłych stanach zapalnych leczenie trwa dłużej i poprawa następuje stopniowo. Stosunkowo trudno jest opanować przewlekły nerwoból nerwu trójdzielnego, zwłaszcza jeżeli uprzednio leczono chorego blokadami lub zabiegami neurochirurgicznymi. W przewlekłym postępującym gośćcu wielostawo-wym i w chorobie zwyrodnieniowej stawów zachodzi potrzeba przeprowadzenia dłuższej kuracji (co najmniej paru serii zabiegów). W tych przypadkach jedynie dłuższe leczenie przynosi wyraźne złagodzenie bólów oraz zwiększenie ruchomości stawów i usprawnienie kończyn. Wyraźnie zachęcające wyniki uzyskuje się także w zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa. Już pierwsza seria zabiegów zazwyczaj doprowadza do zmniejszenia bolesnego napięcia mięśni kręgosłupa i bólów kręgów. We wczesnych okresach choroby można uzyskać wyraźne usprawnienie ruchowe kręgosłupa i poprawę postawy chorego. Osobne zagadnienie stanowią dyskopatie, czyli zespół spowodowany uszkodzeniem krążków międzykręgowych, najczęściej w obrębie kręgosłupa lędźwiowego. Najczęściej dyskopatie skojarzone są z rwą kulszową (tak zwaną ischialgią), bólami korzonkowymi lub korzeniowymi (radiculitis) oraz bólami mięśniowymi w okolicy lędźwiowej (lumbago). Jak wiadomo dyskopatia najczęścej sprawia potworny ból i przykuwa chorego do łóżka. Leczenie tego rodzaju przypadków akupunkturą pozwala najczęściej uzyskać wyraźną poprawę już w ciągu paru dni, podczas gdy leczenie metodami konwencjonalnymi ciągnie się tygodniami. Należy jednak pamiętać, że część przypadków (około 10%) nie udaje się wyleczyć akupunkturą i pozostają zabiegi neurochirurgiczne.

Z chorób układu nerwowego na ogół pomyślne wyniki uzyskuje się u chorych z porażeniem nerwu twarzowego, zwłaszcza we wczesnym okresie choroby. Już po paru dniach nakłuwania doprowadzają do cofania się porażenia mięśni twarzy i do przywrócenia prawidłowego wyglądu twarzy oraz prawidłowego napięcia mięśni. Zaskakująco dobre wyniki widuje się w leczeniu ostrego kręczu karku. Nakłuwanie punktów leżących na meridianie jelita cienkiego, a zwłaszcza punktu Houxi (Jelito cienkie 3) niejednokrotnie już po upływie 30 minut znosi bolesne napięcie mięśni karku.

W klinice chorób wewnętrznych akupunktura przynosi pomyślne wyniki w leczeniu zapalenia oskrzeli, dychawicy oskrzelowej i choroby wieńcowej we wczesnym okresie. Należy zaznaczyć, że nakłuwania są w stanie przerwać ostry napad dychawicy oskrzelowej, a nawet groźny dla życia stan dychawiczy (status asthmaticus). Systematyczne leczenie nakłuwaniami pozwala u chorych leczonych preparatami sterydowymi na zmniejszenie dawki, a nawet na zupełne odstawienie tych leków. Najlepsze wyniki uzyskuje się we wczesnym okresie dychawicy, przede wszystkim u chorych, którym nie podawano preparatów sterydowych. Leczenie akupunkturą pozwala uchronić chorych przed sterydami, które stają się zbędnymi.

We współczesnej medycynie poważne zagadnienie stanowi nadciśnienie tętnicze. Akupunktura przychodzi z pomocą także w leczeniu nadciśnienia tętniczego, które stanowi poważne zagadnienie społeczne. Nie wszystkie jednak przypadki nadciśnienia poddają się leczeniu akupunkturą. Dobre wyniki uzyskuje się w leczeniu nadciśnienia tętniczego I i II stopnia, natomiast chorzy z nadciśnieniem tętniczym III stopnia (a więc z utrwalonym złośliwym nadciśnieniem) nie mogą liczyć na poprawę. To samo dotyczy skrajnych przypadków nadciśnienia tętniczego, w których wartość ciśnienia skurczowego przekracza granicę 200 mm słupa rtęci. Akupunktura łagodzi także ból u chorych z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy i przyspiesza gojenie się niszy wrzodowej. Fakt ten potwierdzają wyniki powtarzanych badań endoskopowych żołądka. Również dobre wyniki uzyskuje się w leczeniu chorych z moczeniem bezwiednym i moczeniem nocnym a także z zespołem drażliwego jelita (Irritable colon), natomiast w większości przypadków niemocy płciowej u mężczyzn leczenie zawodzi.

Ostatnio coraz większe zastosowanie znajduje akupunktura w położnictwie i ginekologii a szczególnie w przypadkach nieregularnego krwawienia miesięcznego, w wymiotach u ciężarnych, w przedłużającym się porodzie i w zaniku pokarmu u matki karmiącej. Zachęcające wyniki przynosi akupunktura w leczeniu chorób skórnych, zwłaszcza o podłożu uczuleniowym, oraz w twardzinie, z którymi dermatolodzy nie potrafią się uporać.

Akupunktura wkracza również do klinik laryngologicznych, przychodząc z pomocą w leczeniu przewlekłego nieżytu nosa i zatok bocznych nosa, alergicznego nieżytu nosa, ostrej głuchoty i nie-dosłuchu oraz choroby Meniere'a. Jak wiadomo głuchota i nie-dosłuch stanowią ogromny problem społeczny. Leczenie akupunkturą przynosi poprawę jedynie w niedosłuchu wywołanym uszkodzeniem ucha wewnętrznego, to jest tak zwanego ślimaka. Co się tyczy głuchoty lub niedosłuchu wywołanego uszkodzeniem ucha środkowego a mianowicie aparatu przewodzącego dźwięki, to jest błony bębenkowej i kosteczek słuchowych — są to sprawy nieodwracalne. Wdzięcznym zadaniem jest leczenie tak zwanej ostrej głuchoty wywołanej hałasem i częściowym uszkodzeniem ucha wewnętrznego. W połowie tego rodzaju przypadków udaje się przywrócić słuch. Niezłe wyniki przynosi akupunktura w leczeniu napadowych zawrotów głowy z jednostronnym upośledzeniem słuchu i szumem w uchu czyli w chorobie Meniere'a, która sprawia laryngologom duże trudności.

Coraz częściej korzystają z usług akupunktury okuliści, między innymi w przypadkach przewlekłego zapalenia spojówek, opornego na leczenie antybiotykami, w drganiach i kurczach mięśni powiek (Blepharospasmus) a także w krótkowzroczności, zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Kliniki oczne w Pekinie prowadzą zakrojoną na dużą skalę akcję leczenia krótkowzroczności. Leczenie krótkowzroczności trwa od 6 miesięcy do l roku. Zabiegi wykonuje się co drugi dzień. Do leczenia kieruje się pacjentów, u których stopień myopii nie przekracza 4 dioptrii. U większości pacjentów uzyskuje się wyraźne poprawienie tej wady wzroku o l a nawet 2 dioptrie.

Lekarze sportowi również zainteresowali się akupunkturą, która jest w stanie zlikwidować tremę przedstartową u zawodników, zmniejszyć lęk i niepokój i zapewnić im dobry sen. Lekarze sportowi w coraz większym zakresie korzystają z akupunktury w leczeniu niedużego stopnia urazów w postaci naderwania mięśni, ścięgien i więzadeł stawowych oraz wylewów krwi do mięśni. W tego rodzaju przypadkach nakłuwania zadziwiająco szybko zmniejszają ból i obrzęk tkanek i przywracają sprawność kończyn. Opisano szereg przypadków ostrych urazów sportowych, w których akupunktura przyniosła zadziwiającą poprawę. Sportowcy wrócili na bieżnię, rzutnię i skocznię i ukończyli konkurencję uzyskując dobre wyniki.

W ostatnich latach coraz częściej wykorzystuje się nakłuwania do leczenia odwykowego u palaczy tytoniu, alkoholików i narkomanów. Zupełnie dobre wyniki uzyskuje się leczeniem antynikotynowym, obejmującym sześć zabiegów akupunktury. Po tej kuracji połowa palaczy rzuca palenie. Wprawdzie po upływie paru miesięcy 20% osób tej grupy wraca do nałogu, to jednak udaje się 30% palaczy trwale odzwyczaić od palenia. Gorsze wyniki przynosi natomiast leczenie alkoholików nakłuwaniami w warunkach ambulatoryjnych, gdyż tym sposobem można odzwyczaić od kieliszka jedynie 20% alkoholików. Taka sama kuracja przeprowadzona w warunkach oddziału zamkniętego, jak to udowodnili klinicyści radzieccy przynosi znacznie lepsze wyniki, gdyż u 50% leczonych uzyskuje się stan abstynencji utrzymujący się co najmniej przez okres l roku.

Akupunktura znalazła również zastosowanie w kuracji odwykowej u narkomanów. Największe doświadczenie w tym względzie mają lekarze wietnamscy, którzy stosując akupunkturę w leczeniu kompleksowym z uwzględnieniem pracy, sportów i psychoterapii wyleczyli pół miliona narkomanów i przywrócili ich społeczeństwu.

Wobec wystąpienia zjawiska narkomanii w Polsce zachodzi konieczność włączenia akupunktury do walki z tą klęską. W Poradni Leczenia Akupunkturą w Warszawie leczymy narkomanów według wzorów wietnamskich.

Przeciwwskazania do nakłuwania

Wszystkie choroby można podzielić na trzy grupy, z których pierwsza obejmuje jednostki chorobowe stanowiące wskazania do nakłuwania, druga uwzględnia choroby, w których nakłuwania nie wykazują wyraźnego działania leczniczego ale także nie wywierają działania ujemnego, szkodliwego a trzecia, która obejmuje jednostki chorobowe, w których nie zaleca się stosowania nakłuwań jako postępowania niepotrzebnego a nawet w pewnym stopniu szkodliwego. W Europie zakaz wykonywania akupunktury obowiązywał i obowiązuje nadal (aczkolwiek jest już kwestionowany i dyskutowany) w następujących jednostkach chorobowych:

1. Chorobach zakaźnych;

2. Chorobach nowotworowych;

3. Chorobach psychicznych;

4. Uogólnionych chorobach zapalnych skóry;

5. Hemofilii;

6. Chorobie Werlhoffa (małopłytkowości istotnej);

7. U osób z wszczepionym rozrusznikiem (stymulatorem) serca.

Należy zaznaczyć, że jakkolwiek europejscy akupunkturzyści unikają leczenia zakaźnie chorych nakłuwaniami oddając pierwszeństwo antybiotykom, to Chińczycy leczą z powodzeniem niekiedy wyłącznie akupunkturą chorych z wirusowym zapaleniem wątroby, z zimnicą (malarią), z grypą oraz z czerwonką bakteryjną. Co się tyczy chorób nowotworowych to nie stosujemy akupunktury z obawy rozdmuchania procesu nowotworowego złośliwego. Nie mamy natomiast tego rodzaju zastrzeżeń w stosunku do niektórych nowotworów łagodnych, jak na przykład tłuszczaków, włókniaków umiejscowionych podskórnie i brodawek, które po nakłuciach zazwyczaj zmniejszają się a nawet znikają. Należy jednak dodać, że i u chorych z nowotworami złośliwymi niejednokrotnie stosuje się nakłuwania a to w celu zniesienia bólu towarzyszącego sprawie zasadniczej.

Jakkolwiek w Europie nie leczy się nakłuwaniami chorób psychicznych, to jednak chińskie kliniki psychiatryczne leczą tym sposobem schizofrenię, podając równocześnie swoiście działające chińskie zioła. Tego rodzaju postępowanie przynosi wyraźną poprawę.

Co się tyczy chorych z uogólnionymi stanami zapalnymi skóry to nie można ich nakłuwać z obawy przed wywołaniem zakażenia ogólnego. W tego rodzaju przypadkach stosujemy stymulację laserem małej mocy punktów biologicznie aktywnych. U chorych z hemofilią oraz chorobą Werlhoffa zabraniamy stosowania akupunktury, z uwagi na niebezpieczeństwo groźnych krwawień i wylewów do tkanek. U osób z wszczepionym rozrusznikiem serca rytmiczne impulsy wywoływane przez tę aparaturę kolidują z impulsami wywołanymi nakłuciami igłami i dlatego te ostatnie nie przynoszą zamierzonego skutku.

Niezależnie od przeciwwskazań podanych wyżej istnieją przeciwwskazania przejściowe, do których należą:

1. Menstruacja;

2. Ciąża;

3. Stan wyczerpania fizycznego i psychicznego;

4. Stan upojenia alkoholowego;

5. Stan silnego podniecenia psychicznego;

6. Warunki atmosferyczne (burza, pogoda sztormowa, obfite opady, silne mrozy, duże upały a także pełnia księżyca).

Nakłuwanie pacjentek w czasie menstruacji, zwłaszcza pierwszego dnia, może spowodować wystąpienie bardzo nieprzyjemnych odczynów i sensacji w postaci silnych bólów głowy, uczucia ogólnego rozstroju, nudności i wymiotów, niepokoju i bezsenności. Niebezpiecznym jest również ostatni dzień przed miesiączką, który może wywołać podobną reakcję. Zabieg akupunktury wykonany u kobiet w pierwszych trzech miesiącach ciąży, może spowodować poronienie i dlatego przed wykonaniem zabiegu obowiązuje starannie przeprowadzony wywiad. Nie można także wykonywać zabiegów nakłuwania u osób w stanie wyczerpania fizycznego i psychicznego, podniecenia psychicznego i upojenia alkoholowego z obawy przed spowodowaniem ciężkiej zapaści. Również poważne perturbacje atmosferyczne a mianowicie burza, sztorm, silne mrozy, duże upały, obfite opady i pełnia księżyca nie sprzyjają pacjentom, u których wykonuje się nakłuwania. Są oni zagrożeni zapaścią, zakłóceniem pracy serca, bólem głowy i rozstrojem psychicznym. Co się tyczy pełni księżyca, to wykazano, że księżyc w tej fazie poważnie zakłóca pole magnetyczne ziemi. Zaburzone pole magnetyczne z kolei odbija się niekorzystnie na czynności układu nerwowego człowieka. Ludzie wrażliwi odczuwają w czasie pełni księżyca różne sensacje podobne do tych, jakie występują przy wiatrach halnych. Często stwierdza się u nich migrenę i zaburzenia snu.

ROZDZIAŁ XXI

WYKORZYSTANIE DO CELÓW OBRONNYCH PUNKTÓW AKUPUNKTURY I STREF Z NIMI ZWIĄZANYCH

Nakłuwanie punktów biologicznie aktywnych w celach leczniczych u osób szczególnie wrażliwych może spowodować niepożądany odczyn w postaci przelotnego zasłabnięcia a nawet omdlenia. Doświadczony akupunkturzysta wie o tym, że jakkolwiek nakłucie niemal każdego punktu może spowodować zasłabnięcie, to jednak istnieje szereg punktów szczególnie „wstrząsorodnych". Do punk-tów takich należą między innymi: Changqiang (Główny Regulator Tylny 1) tuż poniżej kości ogonowej, Baihui (Główny Regulator Tylny 20) na wierzchołku głowy, Yintang (Extra 1) umiejscowiony na czole na tak zwanej gładziźnie (glabelle), między obu przyśrodko-wymi końcami łuków brwiowych, tuż powyżej nasady nosa, Shanz-hong (Główny Regulator Przedni 17) w środku mostka w miejscu przyczepu chrząstek 4 żebra, Laogong (Osierdzie 8) w środku dłoni, pomiędzy 2 i 3 kością śródręcza, Fengchi (Woreczek żółciowy 20) poniżej kości potylicznej, w zagłębieniu pomiędzy przyczepami mięśnia rnostkowo-sutkowo-obojczykowego i czworobocznego, Da-bao (Śledziona 21) na bocznej powierzchni klatki piersiowej w linii środkowo-pachowej, w VI przestrzeni międzyżebrowej itd.

Nakłucie tych punktów grubszą igłą i manipulowanie nią może sprowadzić zapaść. Podobnie działa silny, brutalny ucisk palcami. Spostrzeżenia te były już znane pionierom chińskiej akupunktury. W najstarszym chińskim dziele medycznym Neijing szczegółowo opisane są tzw. niebezpieczne punkty, których nie należy nakłuwać. Z czasem punkty te zaczęto wykorzystywać w sztuce walki wręcz, zarówno celem atakowania przeciwnika, jak i dla obrony. Pierwszym chińskim dokumentem uwzględniającym sztukę walki wręcz nieuzbrojonymi rękami jest „Księga Obrzędów" napisana w czasach dynastii Czou (1050-250 p.n.e.). W VI stuleciu p.n.e. znano już szereg sposobów walki, z których najbardziej znane nosiły nazwy Shang-Pu, Shuai-Go i Shou-Pu. Do rozwoju sztuki samoobrony gołymi rękami przyczynił się walnie wybitny lekarz chiński Hua To, jeden z pionierów akupunktury, żyjący w II stuleciu n.e. Opracował on odrębny system, uwzględniający ruchy bojowe pięciu zwierząt: tygrysa, niedźwiedzia, jelenia, małpy i żurawia. Tygrys symbolizował potęgę i błyskawiczny atak, niedźwiedź siłę i odwagę, jeleń szybkość i ruchliwość, małpa przebiegłość i zręczność, zaś żuraw płynność i precyzję ruchów. System ten stosowany jest w Chinach do dnia dzisiejszego pod nazwą „Gra Pięciu Zwierząt" albo boksu chińskiego (rycina 99). Po pewnym czasie do tego systemu wprowadzono nowe elementy w postaci ruchów podpatrzonych u węża, szczura, konia i modliszki.

Rycina 99. Chiński boks — gra pięciu zwierząt, l — tygrys, 2 — jeleń, 3 — niedźwiedź, 4 — małpa, 5 — żuraw.

Nową erę w rozwoju starochińskich metod walki wręcz otworzył hinduski mnich Bodhidharma, który w roku 521 n.e. przybył do Chin z zamiarem krzewienia prawdziwej nauki Buddy. Razem z licznymi współwyznawcami zawędrował on do północnych Chin do prowincji Honan i osiadł w świątyni Shaolin, w królestwie Wei, na zboczu góry Song Shan. Ponieważ rozbójnicy napadali na mnichów w czasie podróży misyjnych, Bodhidharma postanowił poprawić ich kondycję i sprawność fizyczną i przygotował specjalny zestaw ćwiczeń, stanowiących połączenie hinduskiej sztuki walki Vajramu-hti oraz tradycyjnych chińskich metod walki. W ten sposób zapo-.czątkował on sztukę walki zwaną Shaolin-ssu-kempo.

Po latach ćwiczeń mnisi z klasztoru Shaolin opanowali do perfekcji stworzony przez niego system walki wręcz i opanowali po mistrzowsku sztukę samoobrony. W okresie panowania dynastii Tang (618-907 n.e.) styl walki opracowany w klasztorze Shaolin rozpowszechnił się w całych Chinach. Sposób ten ustawicznie rozwijano i doskonalono.

W XII w. pustelnik Cheng Salm Fung żyjący w Hopei rozwinął i udoskonalił sposób walki pięciu zwierząt, zapoczątkowany przez Hua To przed dziewięciuset laty. Wprowadził styl zwany Tai Chi-Chuan (Boks Wielkiego Szczytu), pozbawiony elementów agresywnych i brutalnych. Jakkolwiek system ten uwzględniał atak, to jednak przede wszystkim służył obronie. Cheng Salm Fung przekształcił technikę Shaolin-ssu-kempo na układ ruchów bardziej miękkich, płynnych, podobnych do tańca. Skuteczność tego systemu polegała na stosowaniu umiejętnych uników i na zdecydowanym, błyskawicznym ataku na najbardziej wrażliwy punkt ciała przeciwnika, przeprowadzonym w najbardziej sprzyjającym momencie. Ze stylu Tai Chi Chuan wyłoniła się w XV w. japońska szkoła Ju-jitsu.

Do dalszego rozwoju metody walki wręcz, zwanej w Chinach Kung-fu, przyczynił się Chuan Yuan, mnich z klasztoru Shaolin. Poznał on i opisał szczególnie wrażliwe na uderzenia punkty witalne na powłokach ciała człowieka. W XVI stuleciu Szkoła Kung-fu w klasztorze Shaolin osiągnęła szczyt swojego rozwoju. Mnisi z tego klasztoru zyskali sobie sławę ludzi niepokonanych w boju. W tym czasie w klasztorze przebywało około 2 tysięcy mnichów a wśród nich 500 wojowników, mistrzów Kung-fu. Okoliczna ludność często korzystała z ich pomocy w walkach z rozbójnikami i tyranami. Także dwór cesarski chciał sobie zapewnić bojowe poparcie walecznych mnichów. Ten sprzyjający dla mnichów z Shaolin okres skończył się z chwilą upadku dynastii Ming i opanowania Chin w roku 1644 przez Mandżurów. Mnisi z Shaolin nie uznali nowej dynastii i dlatego zostali zagrożeni w swojej egzystencji, bowiem w odwet dynastia mandżurska postanowiła zniszczyć klasztor. W roku 1674 wojska cesarskie najechały klasztor. Po zażartej walce zginęli prawie wszyscy zakonnicy a klasztor uległ zniszczeniu. Jednak pięciu mnichów uratowało się z pogromu i ukryło w niedostępnych kryjówkach. Po pewnym czasie zaczęli oni wędrować incognito po kraju i kształcić nowych adeptów w sztuce Kung-fu. Zaczęły powstawać tajne stowarzyszenia kultywujące starochińską sztukę walki wręcz. System ten nieustannie doskonalono i modyfikowano. W XX w. Kung-fu przestało być wewnątrzchińską tajemnicą. Metoda ta stopniowo rozpowszechniła się w krajach Dalekiego Wschodu. Okolicznością sprzyjającą temu zjawisku były wojny domowe w Chinach, w czasie których doszło do masowego exodusu mnichów z klasztorów różnych sekt do innych krajów Dalekiego Wschodu. Dzięki temu sekrety sztuki Kung-fu rozprzestrzeniły się na inne kraje Dalekiego Wschodu. Obecnie wielu mistrzów sztuki Kung-fu żyje i działa w Chińskiej Republice Ludowej, zaś inni przebywają w Hong Kongu, na Tajwanie, w Malezji i w USA (w środowiskach chińskich emigrantów). Stosują oni metody ćwiczeń Kung-fu, zbliżone do tych, które propagowali dawni mistrzowie. Wśród osób uprawiających Kung-fu w Chińskiej Republice Ludowej były również osobistości ogólnie znane, jak np. nieżyjący już wieloletni premier Chin Czou En-laj oraz generał Xu Shiyou, dowódca dywizji konnej Czerwonej Armii Chińskiej w czasie tzw. Długiego Marszu.

Zasada sztuki Kung-fu polega na łączeniu umiejętnej obrony ze zdecydowanym błyskawicznym atakiem. W pierwszych momentach ataku obrona polega na miękkich szczelnych ruchach chroniących wrażliwe strefy ciała i na stosowaniu całego systemu blokad, zasłon i uników, które powinny zabezpieczyć napadniętego przed trafieniem. W odpowiednim momencie atakowany powinien zadać w miarę możności jeden precyzyjny celny i skuteczny cios zadany ręką lub stopą z tzw. kontry, kończący walkę. Celem tego ciosu jest szczególnie wrażliwe miejsce na ciele, przede wszystkim na nieosłoniętych partiach np. na głowie, szyi, karku, nadgarstkach i rękach napastnika. Sposób ten pozwala nawet osobom wątłym na wygranie walki z silnym uzbrojonym przeciwnikiem nie znającym tej sztuki. Idea ataku na punkty witalne wiąże się ściśle ze znajomością topografii punktów akupunktury. Chińczycy znają ponad 80 punktów witalnych. Obok tych punktów istnieją również tak zwane strefy ataku, czyli miejsca na ciele szczególnie wrażliwe na ciosy, jak np. skroń, podstawa czaszki, obojczyk, serce, podbrzusze i różne miejsca na kończynach. Punkty te można atakować wybiórczo, zadając precyzyjny cios wymierzony w ściśle określony punkt biologicznie aktywny (jak ma to miejsce w Kung-fu) albo w strefę związaną z tym punktem, co jest celem japońskiego systemu Karate. Cios zadany wg sposobu Karate przypomina raczej falę uderzeniową atakującą całą strefę i wyrządzającą maksymalną szkodę. Cios Karate, metody zdecydowanie brutalnej, działa destrukcyjnie w obrębie całej strefy rażenia. We wschodnich metodach walki zaczepno-obronnej do ataku używa się rąk stosując krótkie destrukcyjne ciosy pięścią oraz wykorzystuje się pracę nóg wykonując uniki, skoki, ruchy akrobatyczne, kopnięcia i wiązania ciosów zadawanych rękami i dłońmi. Technika walki Kung-fu została pokazana przez chińskiego mistrza Bruce Lee w egzotycznym filmie „Wejście smoka", który święcił triumfy na ekranach wszystkich kin świata. Wschodnie metody walki i samoobrony gołymi rękami wywodzące się z chińskich systemów Kung-fu, jak japońskie sposoby: „Ju-jitsu", „Okinawa-te" (czyli "ręce Okinawy" — sposób opracowany przez mieszkańców Okinawy podbitej w XV stuleciu przez Chińczyków a wkrótce potem przez Japończyków, po wydaniu zakazu stosowania przez tubylców jakiej-kolwiek broni), „Judo" (stanowiący uszlachetnioną wersję Ju-jitsu), "Aikido" i „Karate" — wszystkie one mają na celu unieszkodliwienie napastnika, przez uderzenie go dłonią lub nogą w punkty witalne lub w związane z nimi strefy. To samo można powiedzieć o systemie koreariskim „Taekwondo", japońsko-koreańskim „Kyokushin", radzieckim „Sambo", wietnamskim „Viet-vo-dao" i tybetańskim „Ring-gdam-l'ai". Opanowanie sztuki walki Kung-fu jak również innych wschodnich sposobów walki wręcz wymaga wielu lat nauki a nadto fizycznej sprawności, szybkości, refleksu, zwinności oraz dyscypliny wewnętrznej.

Planując napisanie niniejszego rozdziału początkowe zamierzałem wyszczególnić i podać opis topografii punktów i stref wstrząsorod-nych, jednak po głębszym namyśle postanowiłem odstąpić od tego zamiaru. Punkty te mogłyby bowiem być wykorzystane w niewłaściwym celu przez jednostki nieetyczne i zdeprawowane. Mogłoby się zdarzyć, że informacje dotyczące wspomnianych punktów i stref zostałyby wyzyskane dla celów kryminalnych. Zastrzeżenia tego rodzaju nie dotyczą osób prawych o nieposzlakowanej uczciwości, służących społeczeństwu i stojących na straży jego interesów. Z tego też powodu postanowiłem podzielić się posiadaną wiedzą w tej dziedzinie jedynie z uczestnikami zamkniętych kursów akupunktury, przeznaczonych wyłącznie dla lekarzy.

ROZDZIAŁ XXII

AKUPUNKTURA W MEDYCYNIE SPORTOWEJ

Akupunktura od dawien dawna służy człowiekowi — nie tylko w profilaktyce i leczeniu chorób, ale również do zwiększania sprawności fizycznej. Podróżnicy europejscy przebywający w dawnych Chinach począwszy od czasów Marco Polo podziwiali sprawność fizyczną a przede wszystkim wytrzymałość chińskich kulisów, którzy potrafili całymi godzinami biec ciągnąc riksze, jakkolwiek odżywiali się nadzwyczaj skromnie.

Kolonizatorzy francuscy w dawnym Laosie byli zdumieni wytrwałością tancerek w świątyniach, które potrafiły tańczyć przez wiele godzin. Zarówno kulisi, jak i tancerki poddawali się zabiegom nakłuwania stosowanym systematycznie, które zapewniały sprawność fizyczną i zapobiegały zmęczeniu. Wojownicy w Chinach starożytnych również korzystali z zabiegów akupunktury dla wzmacniania mięśni. W dawnej armii chińskiej stosowano powszechnie nakłuwania dla celów regeneracyjnych. Żołnierze zmęczeni całodziennym marszem nakłuwali sobie (lub kolegom) punkt Zusanli (Żołądek 36), poniżej kolana na przednio-bocznej powierzchni podudzia. Po zabiegu tym ustępowało zmęczenie tak, że mogli oni wznowić marsz i pokonać jeszcze odległość ponad 20 kilometrów. Z tego też powodu punkt Zusanli nazywano także punktem trzech wiosek (należy wyjaśnić, że w dawnych Chinach odległość między sąsiednimi wioskami wynosiła około 7 kilometrów).

Również w Japonii, w której akupunkturę stosuje się od VII stulecia n.e., przed turniejami judo nakłuwano zawodników w ściśle określonych punktach, celem dodania im sił, odwagi i poprawy stanu psychicznego.

W związku z renesansem akupunktury w Europie metodą tą zainteresowała się również medycyna sportowa, próbując ją wykorzystać między innymi w sporcie wyczynowym. Akupunktura stała się przedmiotem badań ośrodków naukowych w szeregu krajów. Wyniki tych badań wykorzystywane są dla przygotowania ekip sportowych poszczególnych krajów. Z uwagi na współzawodniczenie drużyn różnych krajów obserwacje nad wpływem akupunktury na ustrój sportowców oraz zalecane im schematy nakłuwań najczęściej utrzymuje się w tajemnicy. Część informacji podawana jest jednak do ogólnej wiadomości. Wiadomo między innymi, że austriackiej drużynie olimpijskiej wysłanej na XXI Igrzyska Olimpijskie w Montrealu w 1976 r. towarzyszył lekarz akupunkturzysta dr G. Miiller, który u 35 zawodników wykonał 122 zabiegi akupunktury. Dr Miiller postawił przed sobą trzy zadania: 1. zapewnienie zawodnikom przed startem optymalnej formy psychicznej, przede wszystkim przez opanowanie lęku i tremy przedstartowej, 2. leczenie urazów sportowych (naderwanie mięśni, ścięgien i więzadeł stawowych) i 3. leczenie chorób nie związanych ze sportem, ale uniemożliwiających start a mianowicie infekcji grypowej, anginy gardła, zapalenia oskrzeli, migrenowego bólu głowy i ostrego nieżytu nosa. Nakreślony program działania udało mu się w pełni zrealizować, dzięki czemu olimpijska ekipa austriacka uzyskała lepsze wyniki od zaplanowanych. Obecnie coraz częściej lekarze akupunkturzyści towarzyszą drużynom sportowym zarówno na olimpiadach jak i też na mniej poważnych zawodach i czuwają nad stanem zdrowia sportowców, starając się przede wszystkim doraźnie likwidować kontuzje. Również coraz więcej lekarzy sportowych poznaje tajniki akupunktury i stara się ją wykorzystać w codziennej pracy.

Uzasadnienie stosowania nakłuwań u sportowców

Podstawową właściwością akupunktury jest zdolność regulowania czynności poszczególnych układów i narządów ciała i przywracanie stanu równowagi czyli tzw. homeostazy. Powinna więc być stosowana u sportowców, gdyż poprawia zarówno ich stan fizyczny jak i psychiczny, a zwłaszcza:

1. Wzmacnia i usprawnia układ ruchowy, poprawia koordynację ruchów i zwiększa ich precyzję,

2. Usuwa zmęczenie i regeneruje siły,

3. Poprawia stan psychiczny, likwiduje lęk i tremę przedstartową, przywraca spokój i opanowanie oraz zapewnia spokojny sen,

4. Usprawnia czynność narządu oddechowego, zwiększa amplitudę ruchów przepony i pojemność życiową płuc,

5. Reguluje czynność serca, poprawia ukrwienie mięśnia sercowego, normuje ciśnienie tętnicze krwi i usprawnia krążenie chłonki,

6. Poprawia ostrość wzroku (okoliczność ta ma ważne znaczenie przede wszystkim dla strzelców, łuczników i tenisistów),

7. Łagodzi bolesne miesiączki i zmniejsza przedłużające się krwawienie miesięczne (fakt ten ma duże znaczenie u sportsmenek),

8. Przyspiesza gojenie niektórych urazów sportowych (naderwanie mięśni, ścięgien i więzadeł stawowych),

9. Likwiduje w krótkim czasie ostre mięśniobóle, bóle korzonkowe i ostre zapalenie nerwu kulszowego a także bolesne kurcze mięśni (okoliczność ta ma duże znaczenie w okresie poprzedzającym imprezy sportowe),

10. Ułatwia zerwanie z nałogiem palenia papierosów (informacja ważna dla sportowców palących, którym brak silnej woli umożliwiającej rzucenie palenia tytoniu).

Najczęściej nakłuwane u sportowców punkty biologicznie aktywne

1. Tianliao (Potrójny ogrzewacz 15) (rycina 100).

0x01 graphic

Działanie: wzmacnia i usprawnia czynności mięśni barku i ramienia.

Punkt ten nakłuwa się po obu stronach u bokserów, zapaśników, miotaczy kulą, dyskiem, oszczepem i młotem.

2. Geshu (Pęcherz moczowy 17) (rycina 100).

Działanie: wzmacnia mięśnie grzbietu i więzadła kręgosłupa, a także usprawnia czynność przepony.

Punkt ten nakłuwa się u tenisistów i hokeistów.

3. Zhisi (Pęcherz moczowy 52) (rycina 100).

Działanie: wzmacnia mięśnie okolicy lędźwiowej. Punkt ten nakłuwa się u ciężarowców.

4. Huantiao (Woreczek żółciowy 30) (rycina 100).

Działanie: wzmacnia i usprawnia mięśnie pośladka i uda. Punkt ten nakłuwa się u skoczków, łyżwiarzy, tancerzy i akrobatów.

5. Feiyang (Pęcherz moczowy 58) (rycina 100). Punkt ten uważany jest za władcę nóg.

Działanie: wzmacnia przede wszystkim mięśnie nóg i chroni je przed zmęczeniem.

Punkt ten nakłuwa się u biegaczy, skoczków, kolarzy i u tancerek.

6. Zhongfu (Płuco 1) (rycina 101).

Działanie: wzmacnia i usprawnia mięśnie przedniej ściany klatki piersiowej a ponadto poprawia wentylację płuc i usprawnia rył ni oddechowy.

Punkt ten nakłuwa się u większości sportowców, zwłaszcza u biegaczy długodystansowych.

7. Zhongwan (Główny Regulator Przedni 12) (rycina 101). Działanie: wzmacnia mięśnie nadbrzusza. Punkt ten nakłuwa się u wszystkich sportowców.

8. Daju (Żołądek 27) (rycina 101).

Działanie: wzmacnia i usprawnia mięśnie brzucha

Punkt ten nakłuwa się u wszystkich sportowców, zwłaszcza u zapaśników.

9. Baihui (Główny Regulator Tylny 20) (rycina 100).

Działanie: poprawia pamięć, koncentrację, czynność kojarzenia, zapewnia precyzję ruchów i przywraca spokój. Punkt ten można nakłuwać u wszystkich sportowców.

10. Zenzhu (Pęcherz moczowy 2) (rycina 101).

11. Tongziliao (Woreczek żółciowy 1) (rycina 101).

Działanie: oba wymienione powyżej punkty poprawiają ostrość wzroku.

Punkty te nakłuwa się u kierowców rajdowych, łuczników, strzelców i myśliwych.

12. Xinshu (Pęcherz moczowy 15) (rycina 100).

13. Tongli (Serce 5) (rycina 101).

14. Shenmen (Serce 7) (rycina 101).

Działanie: wszystkie te punkty znoszą lęk, objawy tremy oraz przywracają spokój.

Te trzy punkty nakłuwa się przed zawodami, przygotowują bowiem sportowców psychicznie do walki na stadionie, rozładowują napięcie i zdenerwowanie, zapewniają spokojny sen w nocy poprzedzającej zawody i przywracają „olimpijski spokój".

Uwagi końcowe

Współczesny sportowiec powinien unikać leków syntetycznych. Tymczasem lęk, trema przedstartowa, napięcie i podniecenie, niespokojny sen a więc objawy obezwładniające zawodników sprawiają, że sięga on po leki uspokajające nie wiedząc, że akupunktura jest w stanie całkowicie zastąpić leczenie farmakologiczne i ma nad nim tę przewagę, że nie wywiera żadnego szkodliwego ubocznego działania. Korzyści te usprawiedliwiają stosowanie u sportowców na szeroką skalę nakłuwań. Jest to też dostateczny powód, aby polska medycyna sportowa zainteresowała się poważnie akupunkturą i wykorzystała związane z nią możliwości.

STRUKTURY ANATOMICZNE NAKŁUTE IGŁAMI WPROWADZONYMI W NAJWAŻNIEJSZE PUNKTY AKTYWNE BIOLOGICZNIE

Rycina 102. Struktury anatomiczne karku nakłute igłami wprowadzonymi w punkty Fengchi (Woreczek żółciowy 20) i Yifeng (Potrójny ogrzewacz 17). l — nos, 2 — gałka oczna, 3 — zatoka szczękowa, 4 — m. skroniowy, 5 — m. żwacz, 6 — arteria i żyła skroniowa, 7 — ząb kręgu obrotowego, 8 — m. płatowaty, 9 — m. czworoboczny, 10 — m. półkolcowy głowy, 11 — łuk tylny kręgu szczytowego, 12 — rdzeń kręgowy, 13 — kłykieć potyliczny, 14 — kość jarzmowa.

Rycina 103. Struktury anatomiczne barku nakłute igłą wprowadzoną w punkt Jianliao (Potrójny ogrzewacz 14). l — m. naramienny, 2 — kość ramienna, 3 — m. piersiowy większy, 4 — tętnica i żyła pachowa, 5 — gałązki splotu ramiennego, 6 — m. najszerszy grzbietu, 7 — m. obły większy, 8 — m. obły mniejszy.

Rycina 104. Struktury anatomiczne ramienia nakłute igłą wprowadzoną w punkt Binao (Jelito grube 14). l — m. dwugłowy ramienia, 2 — m. ramieniowy, 3 — arteria i żyła ramieniowa, 4 — nerw pośrodkowy, 5 — m. trój-głowy ramienia, 6 — nerw promieniowy, 7 — kość ramienna.

0x01 graphic

Rycina 105. Struktury anatomiczne okolicy łokcia nakłute igłami wprowadzonymi w punkty: Chize (Płuco 5), Quze (Osierdzie 3) i Shaochai (Serce 3). 1. — ścięgno m. dwugłowego ramienia, 2 — m. ramienny, 3 — m. nawrotny obły, 4 — kość ramienna, 5 — m. trójgłowy ramienia, 6 — nerw łokciowy, 7 — m. ramienno-pro-mieniowy, 8 — nerw promieniowy.

0x01 graphic

Rycina 106. Struktury anatomiczne przedramienia nakłute igłą wprowadzoną w punkt Quchi (Jelito grube 11). l — nerw pośrodkowy, 2 — m. ramienny, 3 — nerw łokciowy, 4 — m. trój głowy ramienia, 5 — wyrostek łokciowy, 6 — kość ramienna, 7 — m. prostownik promieniowy długi nadgarstka.

Rycina 107. Struktury anatomiczne przedramienia, powyżej nadgarstka nakłute igłami wprowadzonymi w punkty Neigu-an (Osierdzie 6) i Waiguan (Potrójny ogrzewacz 5). l — m. nawrotny czworoboczny, 2 — kość łokciowa, 3 — m. prostownik wskaziciela, 4 — m. prostownik palców wspólny, 5 — kość promieniowa, 6 — nerw pośrodkowy.

Rycina 108. Struktury anatomiczne podudzia nakłute igłami wprowadzonymi w punkty Fenglong (Żołądek 40) i Tiakou (Żołądek 38). l — m. piszczelowy przedni, 2 — m.m. strzałkowe, długi i krótki, 3 — m. zginacz palucha długi, 4 — m. płaszcz-kowaty, 5 — m. brzuchaty łydki, 6 — arteria i żyła strzałkowa, 7 — nerw piszczelowy.

Rycina 109. Struktury anatomiczne podudzia nakłute igłą wprowadzoną w punkt Sanyinjiao (Śledziona-trzustka 6). l — nerw strzałkowy długi, 2 — kość strzałkowa, 3 — m. strzałkowy krótki, 4 — m. strzałkowy długi, 5 — m. płaszczkowaty, 6 — m. zginacz palucha długi, 7 — nerw piszczelowy, 8 — tętnica strzałkowa tylna, 9 — m. zginacz palców długi, 10 — żyła odpiszczelowa wielka, 11 — kość piszczelowa.

Rycina 110. Struktury anatomiczne stopy nakłute igłą wprowadzoną w punkt Gongsun (Śledziona-trzustka 4). l — kość śródstopia I, 2 — m. odwodziciel palucha, 3 — ścięgno zginacza palucha długiego, 4 — nerw podeszwowy przy-środkowy, 5 — m. zginacz palucha krótki.

Rycina 111. Struktury anatomiczne stopy nakłute igłą wprowadzoną w punkt Kunlun (Pęcherz moczowy 60). l — kość piętowa, 2 — kość strzałkowa, 3 — ścięgno m.m. strzałkowych długiego i krótkiego, 4 — ścięgno Achillesa, 5 — ścięgno zginacza palucha długiego, 6 — tętnica i żyła piszczelowa tylna.

Rycina 112. Struktury anatomiczne nadgarstka nakłute igłami wprowadzonymi w punkty: Daling (Osierdzie 7), Taiyuan (Płuco 9), Shenmen (Serce 7), Yanggu (Jelito cienkie 5), Yanchi (Potrójny ogrzewacz 4) i Yangxi (Jelito grube 5). l — ścięgno prostownika palców, 2 — ścięgno prostownika palca V, 3 — ścięgno zginacza palców powierzchownego i głębokiego, 4 — zginacz nadgarstka promieniowy, 5 — wyrostek rylcowaty kości promieniowej, 6 — ścięgno prostownika wskaziciela.

Rycina 113. Struktury anatomiczne dłoni nakłute igłami wprowadzonymi w punkty: Xouxi (Jelito cienkie 3) i Luozhen (Extra 30). l — m.m. międzykostne, 2 — ścięgno m. prostownika palców, 3 — kość śródręcza, 4 — m.m. kłębika, 5 — ścięgna m.m. zginaczy palców powierzchownego i głębokiego, 6 — m. przywodziciel kciuka.

Rycina 114. Struktury anatomiczne grzbietu nakłute igłą wprowadzoną w punkt Feishu (Pęcherz moczowy 13). 1 — żyła próżna górna, 2 — tchawica, 3 — pień współczulny, 4 — m. czworoboczny, 5 — m. wyprostny kręgosłupa, 6 — zwój rdzeniowy, 7 — przełyk, 8 — łuk aorty.

Rycina115. Struktury anatomiczne okolicy lędźwiowej nakłute igłą wprowadzoną w punkt Shenshu (Pęcherz moczowy 23). l - dwunastnica, 2 - jelito grube, 3 - nerkJ 4 - m. czworoboczny lędźwi, 5 - m. wyprośmy kręgosłupa, 6 -koński ogon, 7 -m. najszerszy grzbietu, 8 - nerw lędźwiowy, 9 - m. lędźwiowy większy, 10 - żyła próżna dolna.

POSŁOWIE

Oddając w ręce Czytelnika tę książkę pragnę wyrazić nadzieję, że będzie ona pomocna przy takim ukształtowaniu medycyny w przyszłości, jaką pragnąłbym widzieć. Jak już wcześniej pisałem, postęp techniczny w medycynie, aczkolwiek dający lekarzom narzędzia pomocne w walce z odwiecznymi wrogami ludzkości — chorobami i cierpieniem — niesie ze sobą wielkie niebezpieczeństwo, odgradzając lekarza od pacjenta. Jednocześnie wąska specjalizacja, tworząca świetnych fachowców „od jednego organu" grozi zapomnieniem, że człowiek jest całością, a zaburzenie w czynnościach jednego organu zaburza harmonię całego organizmu. I tę fundamentalną prawdę pragnę w mojej książce raz jeszcze przypomnieć.

Ludzkość musi też zrozumieć, że cywilizacja niesie ze sobą śmiertelną groźbę zniszczenia naturalnego środowiska człowieka. Wzrost tzw. chorób cywilizacyjnych jak miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, choroby wrzodowe czy nerwice jest dowodem na to, że należy pomyśleć o większym zbliżeniu do natury. A przede wszystkim powinni to sobie uświadomić strażnicy zdrowia — lekarze. Uświadomić sobie, że postęp nie zawsze jest równoznaczny z dobrem. Człowiek ukształtowany przez miliony lat ewolucji jest częścią przyrody i, aby mógł żyć zdrowo i szczęśliwie, do praw przyrody musi się stosować. Mam więc nadzieję, że wzrośnie tendencja do szerszego aniżeli dotychczas korzystania z naturalnych sposobów leczenia. Pacjenci zamiast leków syntetycznych będą częściej aniżeli dotychczas stosować leki homeopatyczne, które są bezpieczne i nigdy nie sprowadzają zatruć. To samo odnosi się do ziół, które zdobędą sobie nowych zwolenników. Duże grono ludzi stanie się entuzjastami makrobiotyki, specjalnego, od dawna znanego na Dalekim Wschodzie sposobu odżywiania. W diecie makrobio-tycznej najważniejsze są zboża, które się spożywa w postaci pełnych ziaren. Nadto przygotowuje się potrawy z roślin strączkowych, warzyw, owoców i nasion, do których dodaje się przyprawy ziołowe oraz olej słonecznikowy i sojowy. Ten sposób odżywiania ma stanowić najlepszą profilaktykę przed chorobami. Makrobiotyka zwraca szczególną uwagę na sposób jedzenia. Zaleca się jeść wolno i dokładnie a także żuć pokarm aby wydobyć z niego jak najwięcej „prany", tj. energii.

Do naturalnych metod leczniczych, które ostatnio szczególnie są w Polsce propagowane należy apiterapia, to jest leczenie produktami pszczelimi, a mianowicie miodem, jadem, kitem i mleczkiem pszczelim. Wszystkie te produkty już w starożytności uważano za naturalne środki lecznicze. Kit pszczeli, tj. propolis, zawiera wiele biopierwia-stków, witamin, substancji o działaniu antybiotykopodobnym oraz szereg cennych aminokwasów siarkowych potrzebnych dla prawidłowej czynności wątroby. Kitem pszczelim można uzupełniać niedobory takich pierwiastków, jak siarka, selen, żelazo, kobalt i cynk. Takie właśnie niedobory występują u chorych na gościec. Drugim produktem pszczół o wybitnym działaniu leczniczym jest jad pszczeli stosowany od najdawniejszych czasów przez medycynę ludową wielu narodów przeciwko chorobom pochodzenia gośćcowego.

Z pomyślnych wydarzeń, których, mam nadzieję, będziemy świadkami, wymienić należy przede wszystkim zaakceptowanie przez świat nauki oraz zrealizowanie idei profesora Juliana Aleksandrowicza, który jest jednym z pionierów podawania metali życia oraz mikroelementów niezbędnych do utrzymania zdrowia. W związku z wyjałowieniem gleby, głównego producenta żywności i zubożenia jej na skutek wypłukania składników niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania ustroju ludzkiego, produkty żywnościowe są ubogie w metale życia i mikroelementy. Profesor Aleksandrowicz i inni badacze udowodnili, że dieta uboga w magnez prowadzi do białaczki, miażdżycy i zawałów serca. Niedobór litu jest czynnikiem sprzyjającym występowaniu depresji, zaś niedobór selenu może sprowadzać nowotwory sutka, żołądka i gruczołu krokowego. Profesor Aleksandrowicz poszukując źródeł tych metali życia znalazł je w soli kamiennej wydobywanej w Wieliczce, a nazywanej zieloną lub szarą. Badacz ten próbował przekonać władze odpowiedzialne za służbę zdrowia o konieczności wprowadzenia na rynek spożywczy wielickiej soli kamiennej. Próby te zostały ukoronowane tylko częściowym sukcesem. Prof. Aleksandrowicz poszukując naturalnych źródeł magnezu zwrócił uwagę na dolomit, naturalny łatwo dostępny minerał. Składa się on głównie z węglanu wapnia i magnezu oraz niewielkiej ilości pierwiastków zaliczanych do mikroelementów. Dobowa dawka od 3 do 4 tabletek pokrywa zapotrzebowanie ustroju na magnez i wapń. Otóż jestem przekonany, że w najbliższych latach wszelkie opory przeciwników prof. Aleksandrowicza zostaną przełamane i mieszkańcy Polski będą mieli do swej dyspozycji pod dostatkiem zieloną wielicką sól oraz sproszkowany lub tabletkowany dolomit.

Co się tyczy akupunktury, która stanowi główny przedmiot niniejszej książki, to nie ulega wątpliwości, że ta pożyteczna, bezpieczna i ekonomiczna metoda leczenia wejdzie na stałe do społecznej służby zdrowia. Oczywiście stanie się to możliwe dopiero w momencie, gdy akupunktura zostanie wprowadzona do programu Akademii Medycznych, co, mam nadzieję, stanie się już w najbliższych latach. Z pewnością wówczas nastąpi pełne zespolenie tej tradycyjnej chińskiej metody leczenia z naszymi europejskimi, konwencjonalnymi metodami terapeutycznymi. Obie medycyny — dalekowschodnia i europejska — będą się z obopólną korzyścią wzajemnie uzupełniać, a pacjenci będą mogli sobie wybrać taką metodę leczenia, która będzie im bardziej odpowiadać.

Mam nadzieję, że moja książka przyczyni się do spopularyzowania i szerszego wykorzystania metod chińskiej medycyny tradycyjnej, że stanie się zwiastunem chwili, gdy obie medycyny — współczesna europejska i tradycyjna chińska połączą swe siły ku pożytkowi ogólnemu.

SPIS TREŚCI

Wstęp

Rozdział I. Moja droga do akupunktury

Rozdział II. Blaski i cienie współczesnej medycyny europejskiej

Rozdział III. Historia akupunktury

W Chinach

W Rosji i ZSRR

W Polsce

Rozdział IV. Chińska filozofia medycyny

Rozdział V. Metody diagnostyczne chińskiej medycyny tradycyjnej

Oglądanie

Badanie słuchem i węchem

Wypytywanie chorego

Badanie dotykiem

Rozdział VI. Neurofizjologiczne podstawy akupunktury

Odcinkowe rozmieszczenie nerwów rdzeniowych

Przewodzenie bodźca wywołanego nakłuciem igłą w układzie nerwowym obwodowym

Mechanizm działania analgetycznego (przeciwbólowego) nakłuwań

Teoria Melzacka i Walia

Biochemiczny mechanizm działania przeciwbólowego nakłuwań

Rozdział VII.

Kanały energetyczne, ich odnogi (kolaterale) i punkty akupunktury

1. Kanały energetyczne

Rola poszczególnych głównych kanałów energetycznych

2. Punkty akupunktury

Struktura morfologiczna punktów akupunktury

Właściwości bioelektryczne punktów akupunktury

Klasyfikacja punktów akupunktury zależnie od ich właściwości

Rozdział VIII.

Topografia 12 głównych meridianów oraz najważniejszych meridianów cudownych i punktów z nirni związanych. Właściwości terapeutyczne najważniejszych punktów akupunktury

1. Meridian płuca (P)

2. Meridian jelita grubego (J. G.)

3. Meridian żołądka (Ż)

4. Meridian śledziony i trzustki (SL. T)

5. Meridian serca (S)

6. Meridian jelita cienkiego (J. C.)

7. Meridian pęcherza moczowego (P. M.)

8. Meridian nerki (N)

9. Meridian osierdzia (O)

10. Meridian potrójnego ogrzewacza (P. O.)

11. Meridian woreczka żółciowego (W. Ż.)

12. Merrdian wątroby (W.)

13. Meridian głównego regulatora tylnego Tou Mo, Du Mai (GRT)

14. Meridian głównego regulatora przedniego Ren Mai — Jenn Mo (GRP

Punkty, których nazwy pokrywają się z ich działaniem leczniczym .

Rozdział IX. Najczęściej nakłuwane punkty dodatkowe (Extra)

Punkty dodatkowe umiejscowione na głowie i szyi

Punkty dodatkowe umiejscowione na powłokach brzusznych .

Punkty dodatkowe umiejscowione w okolicy grzbietowej i lędźwiowej

Punkty dodatkowe w obrębie kończyn górnych

Punkty dodatkowe w obrębie kończyn dolnych

Rozdział X. Topografia punktów małżowiny usznej (wprowadzenie do aurikuloterapii)

Anatomia małżowiny usznej

Podział małżowiny usznej na strefy

Topografia punktów w poszczególnych strefach małżowiny usznej .

Rozdział XI. Topografia stref terapeutycznych czaszki (wprowadzenie do kraniopunktury)

Anatomia i fizjologia ośrodkowego układu nerwowego

Strefy skóry czaszki i wskazania do ich nakłuwania

Umiejscowienie stref terapeutycznych

Odczyny spostrzegane po zabiegach akupunktury cerebralnej

Rozdział XII. Instrumentarium. Technika nakłuwania. Odczyny i powikłania

Przygotowanie chorego do zabiegu i sposób wprowadzania igieł

Kierunek wprowadzania igieł

Głębokość nakłuwania

Liczba igieł

Czas trwania zabiegu

Kojarzenie akupunktury korporalnej z aurikuloterapią

Procedura wyjmowania igieł

Manipulacja igłami

Rytm i liczba zabiegów

Odczyny i powikłania .

I. Uczucie bólu w miejscu nakłucia

II. Krwawienia w miejscu nakłuć

III. Omdlenie

IV. Zablokowanie igły w powłokach.

V. Złamanie igły

Rozdział XIII. Wpływ nakłuwań na czynność narządów ustroju ludzkiego

Narząd oddechowy

Układ narządów trawienia

Układ krążenia

Układ krwiotwórczy

Układ moczowy

Zjawiska immunologiczne

Układ nerwowy

Rozdział XIV. Akupresura (masaż punktowy)

Technika zabiegu

Rozdział XV. Termopunktura (przyżeganie, przypieczki, przygrzewanie)

Rozdział XVI. Leczenie bańkami (terapia próżniowa)

Sposoby i technika zabiegu

Wskazania do zabiegu stawiania baniek

Przestrogi dla lekarzy leczących bańkami

Rozdział XVII. Elektropunktura

Badania Galvaniego i Volty

Lokalizacja punktów akupunktury

Zabiegi stymulacji punktów biologicznie aktywnych

Wskazania i przeciwwskazania do elektroakupunktury

Rozdział XVIII. Laseropunktura

Mechanizm działania stymulacji laserem małej mocy

Wpływ lasera małej mocy na narządy ciała ludzkiego

Wskazania do stosowania lasera małej mocy

Technika zabiegu

Rozdział XIX. Metoda Ryodoraku

Rozdział XX. Wskazania i przeciwwskazania do nakłuwań

Przeciwwskazania do nakłuwania

Rozdział XXI.Wykorzystanie do celów obronnych punktów akupunktury i stref z nimi związanych

Rozdział XXII. Akupunktura w medycynie sportowej

Uzasadnienie stosowania nakłuwań u sportowców

Najważniejsze w medycynie sportowej punkty biologicznie aktywne

Uwagi końcowe

Struktury anatomiczne nakłute igłami wprowadzonymi w najważniejsze punkty aktywne biologicznie

Posłowie

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ROZDROŻA NAUKI JOGA HIPNOZA AKUPUNKTURA TELEPATIA JASNOWIDZENIE Jethon Zbigniew
HISTORIA, RENESANS DOC
PODSTAWOWE CECHY KULTURY RENESANSU (2) doc
REFERAT HISTORIA, RENESANS DOC
Renesansowy obraz życia DOC
RENESANS22 doc
europejski system energetyczny doc
Renesans w polsce 3
KLASA 1 POZIOM ROZSZERZONY doc Nieznany
5 M1 OsowskiM BalaR ZAD5 doc
Opis zawodu Hostessa, Opis-stanowiska-pracy-DOC
Messerschmitt Me-262, DOC
Opis zawodu Robotnik gospodarczy, Opis-stanowiska-pracy-DOC
Opis zawodu Położna, Opis-stanowiska-pracy-DOC
Opis zawodu Przetwórca ryb, Opis-stanowiska-pracy-DOC

więcej podobnych podstron