Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Aesculus hippocastanum.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	KASZTANOWIEC ZWYCZAJNY, KASZTAN, KASZTAN DZIKI, KASZTAN GORZKI, KASZTAN POSPOLITY, KASZTANOWIEC BIAŁY.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) ... Rodzina: Hippocastanaceae (kasztanowcowate) Rodzaj: Aesculus (kasztanowiec) Ojczyzną kasztanowca jest południowo-wschodnia Europa i zachodnia Azja; sadzony jako drzewo ozdobne na dużych obszarach Europy i Ameryki Północnej. Kwitnie od kwietnia do maja.
Surowce	Cortex, Folium, Flos et Semen Hippocastani. Nasienie - służy wyłącznie do otrzymywania escyny; Kora, liście, kwiaty - służą do otrzymywania preparatów o działaniu witaminy P, stosowanych w żylakach, obrzękach i zastojach żylnych.
Skład	• flawonole: ekwizetryna, kwercetyna (najbardziej rozpowszechniony flawonol, szczególnie w postaci glikozydów, a zwłaszcza rutozydu); • kumaryny: eskuletyna, eskulina (właściwości światłochronne, właściwości podobne do witaminy P), fraksyna; • sapogeniny triterpenowe: protoescygenina; • saponiny triterpenowe: α - i β-escyna; • pewna ilość glikozydów flawonowych, kwasów wielofenolowych i garbników.
Rodzaj środka leczniczego	Antiphlogisticum, Diureticum, Vasoprotectivum et Antioedematicum.
Działanie	Przeciwzapalne (kwercetyna, saponiny triterpenowe, flawonoidy), przeciwbólowe (escyna), przeciwwysiękowe (escyna), zwiększające napięcie układu żylnego; ponadto uszczelnia ściany naczyń włosowatych (escyna, flawonoidy, eskulina) i normalizuje ich przepuszczalność, zmniejsza nadmierną kruchość naczyń, przywraca im elastyczność i wzmacnia tym samym odporność na uszkodzenia, poprawia krążenie obwodowe, przyspiesza wchłanianie płynu surowiczego w miejscu obrzęku, zwiększa objętość wydalanego moczu (β-escyna, glikozydy triterpenowe); kwercetyna - zmniejsza aktywność hialuronidazy (również eskulina), zmniejsza stężenie lipidów w surowicy krwi, łagodzi skutki Rtg. terapii, działa przeciwutleniająco, antyagregacyjnie, ochronnie dla wątroby, hipoglikemicznie.
Zastosowanie	Zakrzepy i zastoje żylne, zwłaszcza w zakrzepowym zapaleniu żył, owrzodzeniach żylakowatych, w chorobie guzków krwawniczych; profilaktyka (również pooperacyjna zakrzepowego zapalenia żył); wspomagająco w pourazowych i pozapalnych zaburzeniach krążenia mózgowego; choroby kręgosłupa przebiegające z dolegliwościami bólowymi; zapalenie ścięgien i pochewek ścięgnistych; zmiany pourazowe - krwiaki i obrzęki; stany zapalne skóry i tkanki podskórnej, wspomagająco w obrzęku mózgu i płuc; biegunka, stany skurczowe i nieżyty jelit i żołądka.
Działania niepożądane	Przy zastosowaniu wewnętrznym w rzadkich przypadkach podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego i niewydolność nerek; nie należy stosować escyny na powierzchnię błon śluzowych, w przypadku wyprysku, otwartych ran i zmian popromiennych skóry.
Dawkowanie	• odwar z kory lub kwiatów - 1 łyżkę stołową suszu, zalać 1 szklanką wody, gotować pod przykryciem ok. 5 min., przecedzić, pić w ciągu dnia w dawkach podzielonych lub zewnętrznie do nasiadówek w hemoroidach, do okładów na odmrożenia i stłuczone miejsca; • nalewka z nasion kasztanowca - zalać spirytusem (wagowo musi być go dwa razy więcej) drobno utarte nasiona kasztanowca, wcierać w chore miejsca w razie bólu.
Preparaty: Aescin^® (S: escyna bezpostaciowa, salicylan dietyloaminy, heparyna w postaci soli sodowej; Dz: przeciwobrzękowe i przeciwzapalne), Aesciven^® (S: żel zawierający escynę i salicylan dietyloaminy), Aesculan^® (S: eskulina, kwas taninowy, saponiny, chlorowodorek lidokainy, olejek rumiankowy; D: doodbytniczo 1-2 czopki), Aescuven forte^® (S: suchy wyciąg etanolowy z nasion; D: początkowo 2 draż. 2 razy dz., następnie 1 draż. 2 razy dz. rano i wieczorem), Anavenol^® (S: metanosulfonian dihydroergokrystyny, eskulina, rutozyd), Esceven^® (S: żel zawierający wyciąg gęsty z nasion, sól sodowa heparyny), Essaven N^® (S: spirytusowy wyciąg suchy z kasztanowca, trimetylohesperydynochalkon), Fitoven^® (S: wyciąg etanolowowodny z nasion kasztanowca, ziela nawłoci, kwiatów i liści głogu, ziela gryki, kwiatostanów lipy, ziela żarnowca i korzenia buraka; Dz: przeciwzapalne, przeciwbólowe w stanach zapalnych w urazach oraz chorobach naczyń krwionośnych, przeciwobrzękowe; Z: zakrzepowe zapalenie żył, zespół pozakrzepowy, obrzęki pourazowe, pomocniczo w leczeniu obrzęków wywołanych udarem mózgu z porażeniem połowiczym; D: doustnie 3 razy dz. po jedzeniu 1 łyżeczkę pasty rozprowadzonej w niewielkiej ilości osłodzonej wody),

Flos Hippocastani^®, Haematoven^® (S: żel zawierający escynę, sól sodową heparyny, lecytynę; Dz: uszczelnia naczynia włosowate, zwiększa odpływ chłonki i wchłanianie nadmiaru płynu z tkanek, zmniejsza obrzęki; przeciwzapalne, przyspiesza wchłanianie się krwiaków i rozpuszczanie się skrzeplin, poprawia mikrokrążenie, łagodzi bóle; kompleks heparyny i escyny z lecytyną powoduje łatwiejsze przenikanie przez barierę naskórka, dłuższe utrzymywanie się w skórze i zmniejszenie możliwości wystąpienia działań niepożądanych; Z: bóle, uczucie napięcia i ociężałości w nogach, obrzęki (również limfatyczne), żylaki kończyn dolnych, stany przedżylakowe, niewydolność żył, zespół pozakrzepowy, nocne kurcze łydek, zmiany pourazowe - krwiaki, skręcenia, stłuczenia, zwichnięcia; może być stosowany u ciężarnych; p/Ws: ze względu na zawartość etanolu i escyny nie stosować na błony śluzowe, wilgotne wypryski i na otwarte rany, ponieważ powoduje lekkie pieczenie; D: wielokrotnie w ciągu dnia nanosić żel cienką warstwą na bolące i spuchnięte miejsca i równomiernie rozprowadzić; może być stosowany pod pończochy elastyczne i pod opatrunki), Hemorol^® (S: wyciąg gęsty z rumianku, żarnowca miotlastego, kasztanowca, pokrzyku, pięciornika i krwawnika, benzokaina; Dz: wielokierunkowe na błonę śluzową odbytnicy oraz na naczynia włosowate i żylne - składniki działają synergistycznie; przeciwobrzękowe i stopniowo zmniejszające zastój żylny (escyna), co ma zasadnicze znaczenie w leczeniu żylaków odbytu; zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych (eskulina); przeciwzapalne (olejek rumiankowy i garbniki), bakteriobójcze (garbniki), spazmolityczne (alkaloidy tropanowe, związki kumarynowe i flawonoidy) i przeciwkrwotoczne; benzokaina (miejscowo znieczulająco) sprawia, że szybko ustępuje ból, pieczenie i świąd; przeciwalergiczne (pochodne azulenu); Z: choroba guzków krwawniczych, przewlekłe uporczywie utrzymujące się stany zapalne odbytu (należy wykluczyć zmiany nowotworowe!), krwawienia, znaczne uszkodzenia naczyń żylnych, utrzymujący się zastój żylny w obrębie odbytu z dolegliwościami bólowymi, podrażnienie i zapalenie odbytu, pęknięcia błony śluzowej z miejscowym zakażeniem wtórnym i stanem ropnym; D; doodbytniczo 1 czopek na noc, w przypadkach cięższych 2-3 czopki w ciągu dnia), Intractum Hippocastani^® (S: etanolowy wyciąg ze świeżych niedojrzałych owoców; D: doustnie 2-4 razy dz. pół łyżeczki wyciągu z niewielką ilością wody, po jedzeniu), Kora kasztanowca^®, Kwiat kasztanowca^®, Maść z kasztanowca^® (S: wyciąg z kasztanowca i krwawnika pospolitego, olejek lawendowy i olejek tymiankowy; Dz: skojarzone - wyciąg z krwawnika przeciwzapalne i słabo bakteriostatyczne, olejek lawendowy drażniąco na skórę wywołując jej zaczerwienienie wskutek rozszerzenia naczyń włosowatych, bakteriobójcze i w pewnym stopniu przeciwbólowe, olejek tymiankowy przeciwzapalne i bakteriobójcze, niszczy także drożdżaki i grzyby pasożytnicze; Z: wysięki, krwiaki, zakrzepowe zapalenie żył, owrzodzenia żylakowate, choroba guzków krwawniczych, odmrożenia, oparzenia I i II^O), Neo-Aesculan^® (S: eskulina, chlorowodorek lidokainy, tanina, olejek rumiankowy, mentol, saponiny i Balsam peruwiański^® (Balsamum peruwianum^®, Balsolan^® - Antiphlogisticum et Antisepticum - S: nie mniej niż 50% cynameiny (mieszanina ok. 40% płynnego benzoesanu benzylu i ok. 20% cynamonianu benzylu), inne estry kwasu cynamonowego, wolny kwas cynamonowy i benzoesowy, seskwiterpen farnezol, wanilina; Dz: przeciwzapalne, antyseptyczne, pobudza ziarninowanie; Z: zewnętrznie w postaci maści i roztworów etanolowych w chorobach skóry, ranach, odmrożeniach, przeciw pasożytom skóry.); Dz: uszczelniające naczynia krwionośne, ściągające, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i znieczulające; Z: w leczeniu hemoroidów wewnętrznych i zewnętrznych; D: za pomocą załączonej kaniuli nałożyć maść na chore miejsce lub wcisnąć do odbytnicy pasemko maści długości 2 cm), Phlebogel^® (S: escyna, chlorowodorek bufeniny), Proctosone^® (S: czopki i maść zawierająca neomycynę, hydrokortyzon, cynchokainę, eskulinę), Reparil-Dragees^® (S: escyna), Reparil^®gel N (żel zawierający escynę i salicylan dietyloaminy), Sapoven^® (S: wyciąg z nasion), Venacorn^® (S: metanosulfonian dihydroergokrystyny, eskulina, rutyna), Venastat^® (S: suchy wyciąg z nasion kasztanowca) Venescin^® (S: eskulina, rutyna, wyciąg suchy z nasion kasztanowca, D: 1-2 drażetki 3 razy na dobę przed posiłkiem), Venitan^® (S: żel oraz krem na podłożu hydrofilowym - wyciąg z nasion zawierający escynę, flawonoidy, pochodne kumaryny, katechiny; Z: bóle i obrzmienie nóg wywołane długim staniem lub towarzyszące ciąży, pomocniczo w wylewach i wysiękach pourazowych lub po zastrzykach), Venożel^® (S: diklofenak, tribenozyd, escyna, p-hydroksybenzoesan etylu), Yellon^® (S: żel - escyna i heparyna).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Althaea officinalis.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	PRAWOŚLAZ LEKARSKI - popularnie ale nieściśle nazywany malwą
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) Podgromada: Angiospermae (okrytozalążkowe) Klasa: Dicotyledones (dwuliścienne) Rząd: Malvales (malwowce) Rodzina: Malvaceae (ślazowate) Rodzaj: Althaea (prawoślaz) Roślina macierzysta w stanie naturalnym rośnie w Europie środkowej, południowej i wschodniej, w rejonach stepowych zachodniej Azji. W Polsce (bardzo rzadko) występuje w byłym woj. poznańskim i na Kujawach, na łąkach, solniskach i przydrożach. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Surowce	Flos, Folium et Radix Althaeae. Korzeń - surowiec krajowy pochodzi z roślin uprawnych (rośliny naturalnie rosnące zawierają mniejsze ilości ciał czynnych). Surowiec zbiera się z reguły jesienią, w drugim roku uprawy roślin prowadzonych z nasion (młodsze korzenie są zbyt cienkie i trudne do okorowania, starsze, silnie zdrewniałe tracą na wartości). W czasie dwu okresów wegetacyjnych prawoślaz wytwarza kłącze najpierw jedno, potem wielogłowe, przechodzące w często rozgałęziający się korzeń do 0,5 m długości. Kłącze po odcięciu korzeni służy do dalszego rozwoju rośliny, wypuszczając nowe liczne korzenie, które mogą być już co roku zbierane. Korzenie po wykopaniu powinny być natychmiast okorowane i szybko wysuszone w temperaturze ~ 40^oC, gdyż inaczej nabierają nieprzyjemnego smaku i lekko żółkną; Liście - zbiera się przed kwitnieniem i suszy na powietrzu, w surowcu nie powinno być liści porażonych rdzą ślazową, o charakterystycznych stożkowatych dwukomórkowych teleutosporach, tworzących brunatne plamy na liściu.
Skład	Korzeń - śluz (hydroliza → D-glukoza, L-ksyloza, galaktoza, arabinoza, ramnoza, kwas galakturonowy (nadaje odczyn kwaśny)), skrobia, pektyny, sacharoza, taniny, lecytyna, asparagina, betaina, cukier trzcinowy, olej tłusty, związki białkowe, glikozydy flawonowe; Liść - śluz (mniej niż korzeń), ślady olejku lotnego, kwasy organiczne, związki flawonowe, fenolokwasy, skopoletyna - kumaryna, karoten, witamina C.
Rodzaj środka leczniczego	Emolliens, Mucilaginosum et Protectivum.
Działanie	Przeciwzapalne, wykrztuśne, upłynniające, spulchniające masy kałowe, dzięki dużej zawartości substancji śluzowych działa hamująco na wchłanianie, osłaniająco na śluzówki przewodu pokarmowego i górnych dróg oddechowych; zmniejsza stan podrażnienia i uczucie bólu oraz częstość odruchów kaszlowych, ułatwia pęcznienie zalegającej wydzieliny, wyzwala ruchy nabłonka rzęskowego i odruch wykrztuśny, wzmaga fagocytozę; śluz podany pozajelitowo działa hipoglikemizująco. Zewnętrznie śluz działa zmiękczająco na skórę, łagodząco i osłaniająco.
Działania niepożądane	Długotrwałe stosowanie może spowodować niedobór witamin, soli mineralnych lub innych związków wskutek zahamowania przez śluz wchłaniania w przewodzie pokarmowym.
Zastosowanie	Schorzenia przewodu pokarmowego (podrażnienia, choroba wrzodowa, nadkwaśność, biegunki, zaparcia (diagnostyka!),zapalenie błon śluzowych jamy ustnej, dziąseł, lekkie oparzenia błony śluzowej jamy ustnej) oraz schorzenia układu oddechowego (nieżyty błon śluzowych górnych dróg oddechowych z uporczywym, suchym kaszlem, koklusz, zapalenie tchawicy, oskrzeli, gardła, krtani i migdałków podniebiennych). Przedłuża działanie na błony śluzowe związków dobrze rozpuszczalnych w wodzie, np. garbników (korzystne połączenie). Zewnętrznie w postaci płukanek, do przemywań wrzodów, czyraków, podrażnień skóry, w uczuciu „zmęczonych” oczu.
Dawkowanie	• wyciąg z korzeni - 1 łyżkę stołową rozdrobnionych korzeni prawoślazu zalać szklanką zimnej lub ciepłej wody i odstawić na 1 godzinę lub dłużej, przecedzić, otrzymany przesącz nieznacznie osłodzić (np. miodem), pić (niemowlęta i dzieci) 1 łyżkę stołową co 3-6 razy dziennie lub więcej w zależności od wieku w suchym kaszlu lub nieżycie żołądka; • odwar z liści - przygotowuje się podobnie (1-1½ łyżka liści na szklankę gorącej wody); z odwaru prawoślazowego można przyrządzić również syrop i inne preparaty przeciwkaszlowe, m.in. w mieszankach z biedrzeńcem anyżem i koprem włoskim, lub zmieszać wykonany w domu odwar z miodem koperkowym, podawać dzieciom po łyżce lub łyżeczce (wg wieku) kilka razy w ciągu dnia; • sproszkowane korzenie prawoślazu - 1 łyżkę zalać ⅓ szklanki ciepłej wody, podawać do picia rano i wieczorem jako środek ułatwiający wypróżnienie.
Interakcje	Przy jednoczesnym przyjmowaniu p.o. innych leków możliwość opóźnienia resorpcji.

Preparaty: Kłącze prawoślazu^®, Korzeń prawoślazu^®, Liść prawoślazu^®, Mel Althaeae^® (Miód prawoślazowy) (S: syrop zawierający korzeń prawoślazu, sacharozę, miód oczyszczony i etanol), Normogran^® - patrz: krwawnik pospolity, Syrop prawoślazowy^®, Syrop prawoślazowy złożony^® (S: syrop prawoślazowy, chlorowodorek efedryny, benzoesan sodu, nalewka pomarańczowa), Tabulettae laxantes^® (S: Cortex Frangulae, Aloe, Fructus Carvi, Radix Althaeae, Sapo medicatus, D: 1-3 tabletki jednorazowo przed snem), Fito-Mix^® II (Mieszanka wykrztuśna^®)(S: korzeń i liść prawoślazu, owoc anyżu, liść babki lancetowatej, korzeń omanu wielkiego), Fito-Mix^® V (Mieszanka osłaniająca^®, Species mucilaginosae^®) (S: nasiona lnu, liść i korzeń prawoślazu, kwiat malwy czarnej, korzeń omanu wielkiego, korzeń lukrecji, ziele rzepiku).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Artemisia absinthium, Absinthium officinale.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	BYLICA PIOŁUN, ABSYNT, PIOŁUN, WERMUT.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) Podgromada: Angiospermae (okrytozalążkowe) Klasa: Dicotyledones (dwuliścienne) Rząd: Asterales (astrowce) Rodzina: Compositae, Asteraceae (złożone) Rodzaj: Artemisia (bylica) Roślina macierzysta występuje w prawie całej Europie, w Azji północnej i zachodniej, Afryce północnej i Ameryce Północnej. W Polsce rośnie pospolicie w całym kraju (z wyj. wyższych obszarów górskich) w miedzach, przydrożach i nieużytkach, zrębach i polanach leśnych. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Surowce	Flos et Herba Absinthii. Surowiec (wysuszone dolne liście lub kwitnące i słabo ulistnione górne części pędów albo mieszanina wymienionych organów) zbiera się przed samym kwitnieniem w pierwszym roku wegetacji lub ze starszych roślin w okresie kwitnienia. Wskaźnik goryczy powinien wynosić wg norm szwajcarskich co najmniej 250 jednostek Ph. Helv., a zawartość olejku eterycznego co najmniej 0,2%, a wg FP IV >500. Dla celów weterynaryjnych wskaźnik goryczy powinien wynosić co najmniej 250 jednostek Ph. Helv., a zawartość olejku eterycznego co najmniej 0,15%. Zbiór suszy się w suszarniach powietrznych lub na wolnym powietrzu w temp. <35^oC.
Skład	• Olejek eteryczny: azulen, alkohol tujol i jego keton terpenowy tujon (silnie toksyczny, właściwości czerwiobójcze), izotujon, połączenia estrowe tujolu, chamazulen, felandren, bisabolen, kadinen i inne terpeny; • gorzkie laktony seskwiterpenowe z grupy gwajanolidów o charakterze proazulenów: artabsyna (prekursor chamazulenu), absyntyna (sublimuje w postaci igiełek i słupków), jej izomer anabsyntyna; zawarte są one w świeżych liściach , przy destylacji z parą wodną przechodzą w dihydrochamazulen i chamazulen; • niegorzkie laktony seskwiterpenowe - pelanoidy: ketopelanoid a i b, hydroksypelanoid a, arabsyna, artabina; • poza tym: flawon - artemetyna, lignan C24H26O8, garbniki, kwas jabłkowy i bursztynowy, alkohol cukrowy (cyklitol) - kwebrachitol, węglowodór - 2-metylo-6-metyleno-10-p-toluidecen-2, prowitamina A, wit. C, żywice, sole mineralne;
Rodzaj środka leczniczego	Amarum aromaticum, Spasmolyticum, Cholereticum, Carminativum, Abortivum, Emmenagogum, Stomachicum et Tonicum.
Działanie	Zawarte w piołunie gorycze pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i żółci, lotny olejek piołunowy również wzmaga wydzielanie soku żołądkowego oraz śliny, a ponadto działa przeciwbakteryjnie i przeciwskurczowo w obrębie przewodu pokarmowego i dróg moczowych; słabo moczopędnie. Zewnętrznie wyciąg z piołunu działa trująco (tujon) na pasożyty skóry (świerzb i wszy) oraz na owsiki.
Zastosowanie	Bezsoczność i bezkwaśność żołądkowa, niestrawności, przewlekły nieżyt żołądka i jelit ze zmniejszonym wydzielaniem soku żołądkowego i żółci.
P/wskazania	Krwawienie z przewodu pokarmowego, ostre stany nieżytowe błon śluzowych żołądka i jelit, choroba guzków krwawniczych; ciąża; ze względu na zawartość toksycznego tujonu (powodującego objawy uszkodzenia OUN) używanie większych ilości jest niedopuszczalne.
Działania niepożądane	Po długotrwałym stosowaniu w dużych dawkach (tujon) zawroty głowy, agresywność, drgawki, krwawienia z dróg rodnych, ewentualne poronienia.
Dawkowanie	• napar z ½-1 łyżeczki ziela na szklankę wrzącej wody, pić w razie konieczności 2-3 razy dz. po ¼ szklanki ok. 30 min. przed jedzeniem jako środek pobudzający trawienie i wzmacniający (napar jest bardzo gorzki - słowo piołun stało się synonimem goryczy).
Preparaty: Absinthium-fix^®, Artemisol^® - prep. złoż. (W: wszawica głowy i wszawica łonowa), Nalewka z ziela piołunu^® (D: 15-20 kropli w kieliszku wody 2-4 razy dz. ok. 30 min. przed jedzeniem), Krople gorzkie^® (S: ziele piołunu, liść bobrka trójlistnego, owoc pomarańczy gorzkiej, kłącze tataraku, etanol 95%, woda), Nalewka gorzka^® (S: jw.), Tinctura amara^® (S: jw.), Ziele piołunu^®, Degrotex-fix^® (S: korzeń rzewienia, arcydzięgla, mniszka lub ziele mniszka z korzeniem, ziele dziurawca, skrzypu polnego, bobrka trójlistnego, piołunu, kwiat rumianku, liść mięty, Dz: pobudza wydzielanie soków trawiennych, przyspiesza perystaltykę jelit, W: otyłość, niestrawność, niektóre choroby skóry, D: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, przez 30 min. ogrzewać pod przykryciem, nie dopuszczając do wrzenia, przecedzić, pić po posiłkach 2-4 razy dz.), Herbosan-1^® (S: ziele skrzypu polnego, dziurawca zwyczajnego, bylicy piołunu i mniszka lek. z korzeniem, kwiat rumianku pospolitego, korzeń rzewienia dłoniastego i arcydzięgla litwora, liść mięty pieprzowej i bobrka trójlistnego, W: otyłość, zaburzenia wydzielania wewnętrznego, D: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać, nie gotować, pić 2 razy dziennie po szklance ciepłego odwaru),

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Foeniculum capillaceum, Foeniculum vulgare.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	KOPER WŁOSKI, FENKUŁ WŁOSKI, FENKUŁ.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) Podgromada: Angiospermae (okrytozalążkowe) Klasa: Dicotyledones (dwuliścienne) Rząd: Umbelliflorae (baldachokwiatowce) Rodzina: Umbelliferae, Apiaceae (baldaszkowate) Rodzaj: Foeniculum (koper) Pochodzi z krajów nadśródziemnomorskich, Kaukazu i Azji środkowej; w Polsce uprawiany. Znane są trzy odmiany: varietas α-vulgare, o owocach drobnych, po dojrzeniu ciemnych, w smaku ostrych i tylko nieznacznie słodkawych; varietas β-dulce, o owocach dłuższych i smuklejszych, bledszych, w smaku słodkich; varietas γ-azoricum, o owocach nieprzyjemnych w smaku. Tylko odmiana pierwsza powinna być uprawiana do celów leczniczych. Kwitnie od lipca do października.
Surowce	Fructus et Oleum Foeniculi. Prawidłowy surowiec stanowią owoce odmiany var. vulgare (o zawartości olejku eterycznego nie mniejszej niż 2,0-6,0% (FP IV wymaga 3,0%), dla celów weterynaryjnych - nie mniejszej niż 1,7%) zbierane z pojedynczych baldachów w miarę ich dojrzewania w drugim okresie wegetacji. Dopiero gdy większość owoców na plantacji ściemnieje, zrywa się wszystkie rośliny. Zbiór należy suszyć w cieniu w temp. <35^oC, przy dużym przewiewie, często szuflując.
Skład	• Olejek eteryczny: a) anetol (gł. składnik - zapach anyżu, słodkawy smak), estragol - fenol, fenchon - keton terpenowy (ciecz gorzka o zapachu kamforowym; w odmianie słodkiej brak fenchonu), fenikulina; b) terpeny - α-pinen, limonen, metylochawikol; c) glikozydy monoterpenowe; • flawonoidy: pochodne kwercetyny i kemferolu, stigmasterol; • olej tłusty, węglowodany, związki białkowe, prowitamina A, wit. C, sole mineralne, woski;
Rodzaj środka leczniczego	Carminativum, Expectorans, Lactagogum et Spasmolyticum.
Działanie	Olejek eteryczny - spazmolityczne, wykrztuśne (na drodze reflektorycznej przez drażnienie śluzówki żołądka zwiększa wydzielanie śluzu w gardle, krtani, tchawicy i oskrzelach, pobudza ruch nabłonka rzęskowego), wiatropędne (zapobiega wzdęciom), pobudza łaknienie, przyspiesza trawienie i perystaltykę jelit, mlekopędne (pobudza gruczoły mleczne, prawdopodobnie przez wpływ na przysadkę mózgową; przenika do mleka i działa wiatropędnie u niemowlęcia), uspokajające, przeciwzapalne, nieznacznie hipotensyjne; wzmaga u mężczyzn popęd płciowy (afrodyzjak). Stosowany zewnętrznie ma właściwości bakteriobójcze i przeciwpasożytnicze (świerzbowce i wszy).
Zastosowanie	Stosowany w mieszankach wykrztuśnych (szczególnie dla dzieci w postaci miodu koperkowego (Mel Foeniculi)); zaburzenia trawienia, wzdęcia, zaparcia na tle spastycznym, lekkie biegunki niemowlęce (z kminkiem). Jako środek mlekopędny (podobnie jak biedrzeniec anyż (Pimpinella anisum), kminek zwyczajny (Carum carvi) i czarnuszka siewna (Nigella sativa)) zaleca się matkom karmiącym. Żucie owoców kopru przez dzieci starsze jest pomocne w grypie, zapaleniu jamy ustnej lub aftach.
P/wskazania	Nie stosować czystego olejku koperkowego w leczeniu niemowląt i małych dzieci.
Działania niepożądane	Olejek koperkowy (w większych dawkach toksyczny) podany doustnie w większych dawkach wywołuje odurzenie, drgawki kloniczne, podrażnienie błon śluzowych żołądka i jelit, przekrwienie mózgu i płuc - podawany wewnętrznie jedynie starszym dzieciom w formach leków złożonych.
Dawkowanie	• napar dla niemowląt - 1 łyżeczkę do herbaty rozdrobnionych owoców kopru zalać 1 szklanką gorącej wody z 2 łyżeczkami cukru, zaparzać (w termosie) ~ 30 min., podawać ciepły kilka razy dziennie po 1 łyżeczce (w mleku); • napar - (stosuje się często z rumiankiem) 1 płaska łyżka rozdrobnionych owoców na 1½ szklanki gorącej wody, zaparzać ~ 30 min., podawać dzieciom do picia ciepły, po łyżeczce, co 2-3 godziny jako lek wykrztuśny, dla matek w celu wzmożenia laktacji ¼ szklanki; • miodek koprowy - (gotowy) dzieciom doustnie po 1 łyżeczce 3-5 razy dziennie przy chrypce, kaszlu, zaczerwienieniu gardła, dodawać do mleka jako środek wiatropędny; • woda koperkowa - (przygotowana w aptece) 0,1 części olejku / 100 części H2O, dzieciom starszym po łyżeczce lub łyżce, w zależności od wieku, kilka razy dziennie jako lek żołądkowy; Aqua Foeniculi do płukań w chrypce (u osób z grupy ryzyka wykluczyć zmiany nowotworowe krtani!) i nieżytach gardła;

• olejek koperkowy - podobnie jak anyżkowy, jest składnikiem preparatu Elixir Glycyrrhizae^® (krople króla duńskiego), a ponadto tabletek Calmagina^®, stosowanych u starszych dzieci w zaburzeniach trawienia, przy niestrawności i braku apetytu; wchodzi w skład Pulvis Magnesiae cum Rheo^® (Proszek troisty (syn. Pulvis Magnesiae compositus, Pulvis pro infantibus) wykazuje działanie skojarzone: węglan magnezowy zobojętnia nadmiar HCl, antrazwiązki działają łagodnie przeczyszczająco, olejek koprowy działa spazmolitycznie, przyspiesza perystaltykę jelit, działa wiatropędnie, łagodzi lub znosi ból wywołany wzdęciem, zwłaszcza u dzieci i osób starszych; stosuje się w: zaparciach, wzdęciach, kolce jelitowej, zaburzeniach trawienia, czkawce, nadkwaśności; podaje się p.o. ¼ łyżki 1-3 razy dziennie po jedzeniu starszym dzieciom; preparaty: Proszek troisty^®, Pulvis Magnesiae cum Rheo^® (skład wg FP IV: 50 cz. węglanu magnezowego, 20 cz. korzenia rzewienia, 30 cz. olejkocukru koprowego (5 kropli olejku koprowego na 10 g sacharozy)). • jako lek wiatropędny i żołądkowy - dzieciom starszym ½ łyżeczki rozdrobnionych owoców zmieszać z łyżką miodu, dżemu lub powideł, podać w 2-3 razy dziennie po jedzeniu;

Preparaty: Carminativum babynos^® (S: krople zawierające etanolowe wyciągi z kopru włoskiego, kwiatu rumianku i kolendry siewnej; Z: wzdęcia u dzieci pow. 2 rż.), Woodward's Gripe Water^® (Woda koperkowa Woodwarda) (S: płyn zawierający olejek koprowy i wodorowęglan Na; Dz: wiatropędne i rozkurczowe; Z: u niemowląt w podrażnieniu żołądka i kolce jelitowej; D: doustnie niemowlętom 1-6 mż. łyżeczkę, 6-12 mż. 2 łyżeczki preparatu do 6 razy na 24 h..), Koper włoski-fix^® (herbatka ziołowa z owoców kopru włoskiego.), Olejek kopru włoskiego^®, Owoc kopru włoskiego^®, Owoc kopru włoskiego fix^®, Metaflos^® (S: ziele dziurawca, bratka, krwawnika, melisy, owoc kolendry, kopru włoskiego, kora kruszyny, liść mięty, kłącze perzu, Dz: reguluje przemianę materii, W: otyłość, zaparcia, zaburzenia trawienia, D: 1-2 torebki ekspresowe lub łyżki mieszanki zalać gorącą wodą, trzymać pod przykryciem 5-10 min., pić 4 razy dz. po szklance naparu 15-20 min. przed jedzeniem), Pektosan^® nr 13 - prep. złoż., Pektovit^® - prep. złoż., Plantex^® (S: herbatka rozpuszczalna zawierająca owoce kopru włoskiego i wyciąg z kopru włoskiego zawierający olejek eteryczny, glukozę i laktozę; wartość energetyczna: 1584 kJ (379 kcal); Z: do łagodzenia objawów zaburzeń trawienia u niemowląt i małych dzieci; D: niemowlęta - zawartość torebki wsypać do butelki, dodać 50 ml przegotowanej wody lub mleka i wstrząsać do całkowitego rozpuszczenia się herbatki, dzieci - zawartość 1-2 torebek wsypać do 100-150 ml ciepłej lub zimnej przegotowanej wody i mieszać do całkowitego rozpuszczenia, nie należy słodzić.), Reducten^® (S: liść mięty pieprzowej, kora kruszyny pospolitej, ziele dziurawca zwyczajnego i fiołka trójbarwnego, owoc kopru włoskiego, owocnia fasoli zwyczajnej, W: otyłość, niedostateczne wydzielanie żołądkowe, D: zioła: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać 30 min., nie gotować, pić po szklance odwaru 3 razy dziennie przed jedzeniem; torebki: zalać wrzątkiem), Sirupus Pini compositus^® (syrop sosnowy złożony; S: wyciąg sosnowy, wyciąg płynny z glistnika, nalewka z kopru włoskiego, nalewka z anyżu, mleczan wapnia, fosforan kodeiny, kwas fosforowy), Rhelax^® (S: wyciągi płynne z: korzenia rzewienia, kory kruszyny, owocu kopru włoskiego, owocu kminku; sacharoza), Diabetina^® (S: ziele rutwicy, liść pokrzywy, korzeń mniszka, strąki fasoli, kłącze perzu, owoc kopru włoskiego, ziele serdecznika, Dz: hipoglikemiczne, W: pomocniczo w cukrzycy, D:1-2 torebki lub 1-2 łyżki mieszanki zalać szklanką wrzącej wody, parzyć pod przykryciem 5-10 min., pić między posiłkami 3 razy dz.).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Frangula alnus, Rhamnus frangula, Rhamnus catharica.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	KRUSZYNA POSPOLITA, SZAKŁAK KRUSZYNA, SZAKŁAK POSPOLITY, TROSZCZYNA, TRUSZCZYNA, WILCZYNA.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) ... Rodzina: Rhamnaceae (szakłakowate) Rodzaj: Rhamnus (szakłak) Roślina macierzysta występuje na terenach wilgotnych w całej Europie i Azji zachodniej i środkowej, Afryce północnej, w Polsce pospolicie na skraju lasów (gł. sosnowych), w zaroślach; pospolity na całym niżu i w krainie pogórza w Karpatach. Kwitnie od maja do czerwca.
Surowce	Cortex (wg FP V) et Fructus Frangulae. Kora - wysuszona kora pni i gałęzi zawierająca nie mniej niż 6% pochodnych antrachinonu (FP V wymaga 3,0% antrazwiązków oznaczonych kalorymetrycznie), obliczonych jako glukofrangulina A. Korę zbiera się od wiosny do połowy lata z młodych pni i gałęzi, przed rozwojem liści; surowiec suszy się w przewiewnym zacienionym miejscu, a przed wprowadzeniem do użytku farmaceutycznego przechowuje się co najmniej przez rok lub ogrzewa się przez 1 godzinę w temp. 100^oC - ma to na celu utlenienie związków antrapochodnych o silnie drażniącym działaniu. Owoce zbiera się po dojrzeniu, we wrześniu i październiku. Zebrane możliwie bez szypułek jagody suszy się w podwyższonej temperaturze przy dużym przewiewie powietrza, uważając by się nie przypaliły i nie popękały.
Skład	Kora (surowiec) - główne składniki czynne to antranoidy (pochodne antracenu - związki trójcykliczne - występujące w postaci utlenionej jako antrachinony oraz produkty o niższym stopniu utlenienia jako antrony i antranole, a ponadto w postaci związków dimerycznych, tj. diantronów). W ogólnej nomenklaturze tych związków są stosowane różne określenia, np. antranoidy - ogólnie związki pochodne antracenu, emodyny - wyłącznie związki mające strukturę 1,8-dihydroksyantrachinonu i właściwości przeczyszczające i antragikozydy - pochodne antrachinonu bez względu na ich właściwości biologiczne: • wolne antrony, glikozydy antronowe emodyny, fiscjonu i chryzofanolu, np. frangularozyd (ramnozyd emodynoantronu); • antrazwiązki monomeryczne - emodyna (franguloemodyna albo Rheum-emodyna; aglikon bardzo często występujący w połączeniach glikozydowych), glukofrangulina A i B (glukofrangulina przy hydrolizie 5% H2SO4 rozkłada się na franguloemodynę (identyczną z reoemodyną) i cukry ramnozę i glukozę; przy rozpadzie enzymatycznym franguloemodyny uzyskuje się ramnozyd frangulinę A i B (słabo przeczyszczające) i dwie cząsteczki glukozy); • diantrony - palmidyna C; • składnikami o mniejszym znaczeniu są: flawonoidy - ramnetyna (flawonol), ksantoramnina (3-ramnozyd ramnetyny) i ramnezyna (flawonol), saponiny, substancje o charakterze fenolowym, alkaloidy peptydowe - frangulamina, franganina; Kora (świeża) - działa silniej, ale bardziej drażniąco na jelito niż kora przechowywana; głównie glikozyd antranolowy frangularozyd (wymiotne działanie świeżej kory - przechowywanie co najmniej rok likwiduje to działanie), rozpadający się na krystaliczny frangulanol i ramnozę; Owoc - wolne i związane glukozydowo antrachinony i antranole (krystaliczna ramnokataryna rozpada się przy alkalicznej hydrolizie na ramnoksantynę i heksozę, a przy hydrolizie rozcieńczonym HCl na emodynę, ramnozę i heksozę; krystaliczna ramnoksantyna występuje również w owocach w stanie wolnym jak i eryna, która rozkłada się na emodynoantranol, nieokreśloną heksozę i pentozę), glukozydy flawonowe, gorycze, węglowodany, pektyny i inne.
Rodzaj środka leczniczego	Cholagogum et Laxans.
Działanie	Ogólnie działanie przeczyszczające kory kruszyny jest słabsze niż liści senesu oraz aloesu, a prawie równorzędne z działaniem korzeni rzewienia - występuje ono znacznie później, niż po podaniu senesu lub aloesu. Antrazwiązki (gł. glukofrangulina i frangulina) - hydrolizowane w jelicie grubym, powstałe emodyny są hydrolizowane przez bakterie do antronów, a te drażnią ścianę jelita grubego wywołując przekrwienie i wyzwolenie ruchów perystaltycznych z jednoczesnym zahamowaniem wydalania wody z jelit. Wypróżnienie następuje po 6-10 h od chwili przyjęcia leku. Zwiększa wydzielanie żółci i działa słabo bakteriobójczo. Świeża kora, podobnie jak świeże owoce, ma właściwości wymiotne.
Zastosowanie	Zaparcia nawykowe i atoniczne, osłabiona motoryka jelit, niestrawność, niedostateczne wydzielanie soków trawiennych. Schorzenia, w których pożądana jest łatwa defekacja z miękkim stolcem (np.: szczelina odbytu, hemoroidy, zabiegi operacyjne w obrębie odbytu i odbytnicy).
P/wskazania	Ostre schorzenia w obrębie jamy brzusznej. Ostre lub podostre zapalenie i owrzodzenie jelita grubego, kłębuszkowe zapalenie nerek, choroba guzków krwawniczych; nie stosować bezpośrednio po operacji przewodu pokarmowego; nie stosować długotrwale; nie stosować w ciąży, laktacji i w czasie miesiączki.

Działania niepożądane	Nudności i wymioty (świeża kora). Przekrwienie okrężnicy i narządów miednicy małej. Długotrwałe stosowanie może doprowadzić do nadmiernej utraty elektrolitów, szczególnie potasu (hipokaliemia) z powodu ograniczenia resorpcji potasu. Możliwe nieszkodliwe czerwone zabarwienie moczu. Spożycie nawet kilku owoców (przyjemny słodkokwaskowaty smak) może wywołać silne wymioty.
Interakcje	Przy stałym używaniu lub nadużywaniu na skutek niedoboru K^+ możliwe nasilenie działania glikozydów nasercowych.
Dawkowanie	Kora: • napar (1:10), • wyciąg płynny (na zimno) - ½ łyżki sproszkowanej kory zalać szklanką wody i pozostawić na ~ 12 godzin, odcedzić, podawać wieczorem po łyżce do ⅓ szklanki wg wieku; dodatek korzeni lukrecji gładkiej (Glycyrrhiza glabra) wzmaga działanie kruszyny, dlatego można zmniejszyć porcję kory kruszyny o połowę, • ziółka do naparzania, • odwar - 1 łyżeczka rozdrobnionej kory na 1 szklankę wody, gotować ok. 5 min., przecedzić, pić przed snem (wypróżnienie rano): Rp. Decocti Corticis Frangulae 18,0/180,0 Da ad vitrum S: Doustnie wieczorem 1-2 łyżki w razie potrzeby. • syrop - ½ łyżki sproszkowanej kory zalać 200 ml wody, wygotować do połowy objętości, odcedzić, dodać ~ 50 g syropu z cukru lub miodu płynnego, podawać 2-4 łyżeczki syropu jednorazowo, działa przeczyszczająco, • lewatywy z naparu kruszyny jako środek przeciw owsikom; Owoc - napar, wyciąg płynny, syrop. Komisja E zaleca podawanie 20-30 mg pochodnych antrachinonu, co odpowiada dawce około 1 g surowca. Nie nadaje się do długotrwałego stosowania.
Preparaty Kora kruszyny^®, mieszanki ziołowe: Rektosan^®, Normosan^® (Species laxantes^® (nr 14); S: kora kruszyny, liść strączyńca, kłącze perzu, owoc kminku, owoc bzu czarnego, liść mięty pieprzowej, ziele z korzeniem mniszka, Dz: Laxans, W: zaparcia na tle atonii jelit, stanów skurczowych z nieżytem jelit z objawami niestrawności, wzdęciem, odbijaniem, utratą łaknienia, nieregularnymi wypróżnieniami, niezbyt nasilonymi bólami brzucha; szczególnie polecane osobom starszym oraz dzieciom; dla osób uczulonych na korę kruszyny - Neonormosan^®, D: zalać ½-1 łyżki mieszanki szklanką gorącej wody, pozostawić nad parą na 15-20 min. pod przykryciem, odstawić na 10 min., przecedzić, pić ¼-⅓ szklanki naparu 3 razy dziennie w lekkich stanach nieżytowych jelit, w zaparciach wypić szklankę naparu wieczorem - wypróżnienie następuje w ciągu 6-7 godzin), Degrosan^® nr 3 (Species metabolicae^® nr 3) (S: ziele i korzeń mniszka, plecha morszczynu, kłącze perzu, ziele krwawnika, ziele fiołka trójbarwnego, kora kruszyny, kwiatostan lipy, Dz: spazmolityczne, wzmagające wytwarzanie soków trawiennych, protekcja drobnych naczyń krwionośnych (rutyna); dostarczenie do organizmu jodu - morszczyn, W: zaburzenia trawienia, otyłość, atonia jelit, niedoczynność tarczycy, miażdżyca i hipercholesterolemia, D: 2 łyżki ziół na 2½ szklanki wody, gotować 5 min., pić po 1 szklance odwaru 2 razy dziennie po posiłkach), Cholagoga^® nr 10/II (S: ziele dziurawca, ziele karczocha, ziele i korzeń mniszka, liść mięty pieprzowej, ziele krwawnika, kora kruszyny, ziele glistnika, W: choroby wątroby na tle zmian czynnościowych miąższu wątroby, niedostateczna produkcja żółci, stany skurczowe i zapalne dróg żółciowych, atonia pęcherzyka żółciowego, gdy w/w nie towarzyszą zaburzenia oddawania stolca - stolce prawidłowe, D: odwar z 2-3 łyżek ziół na 2-3 szklanki gorącej wody, ogrzewać powoli i gotować 2-3 min. pod przykryciem, odstawić na 5-10 min., przecedzić, pić ½ - ⅔ szklanki odwaru 2-4 razy dz. przed posiłkami), Cholagoga^® nr 10/III (S: ziele dziurawca, owoce jałowca, ziele rdestu ptasiego, kora kruszyny, owoce kminku, liście mięty pieprzowej, W: choroby wątroby na tle zmian czynnościowych miąższu wątroby, niedostateczna produkcja żółci, stany skurczowe i zapalne dróg żółciowych, atonia pęcherzyka żółciowego, również gdy w/w schorzeniom towarzyszą zaparcia, D: odwar z 2-3 łyżek ziół na 2-3 szklanki gorącej wody, ogrzewać powoli i gotować 2-3 min. pod przykryciem, odstawić na 5-10 min., przecedzić, pić ½ - ⅔ szklanki odwaru 2-4 razy dz. przed posiłkami), Rectobol^® (S: torebki zawierające koszyczek rumianku, kwiat kasztanowca, ziele rdestu ostrogorzkiego, ziele krwawnika, kora kruszyny, owoc kopru włoskiego), Adiposina^® (S: liść brzozy, ziele dziurawca, kora kruszyny, liść mięty pieprzowej, liść pokrzywy, ziele skrzypu polnego, kłącze perzu, ziele krwawnika, owoc kolendry, liść jeżyny, Dz: przyspiesza trawienie, reguluje przemianę materii, W: otyłość, zaparcia, D: 1-2 torebki ekspresowe lub łyżki mieszanki na szklankę gorącej wody, trzymać pod przykryciem przez 5-10 min., pić po jedzeniu 2-4 razy dz.), Metaflos^® (S: ziele dziurawca, bratka, krwawnika, melisy, owoc kolendry, kopru włoskiego, kora kruszyny, liść mięty, kłącze perzu, Dz: reguluje przemianę materii, W: otyłość, zaparcia, zaburzenia trawienia, D: 1-2 torebki ekspresowe lub łyżki mieszanki zalać gorącą wodą, trzymać pod przykryciem 5-10 min., pić 4 razy dz. po szklance naparu 15-20 min. przed jedzeniem), Mieszanka ziołowa przeciw otyłości^® (S: kłącze perzu, kora kruszyny, korzeń lubczyku, koszyczki rumianku, liść brzozy i melisy, ziele fiołka trójbarwnego, krwawnika i skrzypu, Dz: polepsza trawienie, hamuje łaknienie, W: otyłość, D: 2 łyżeczki mieszanki naparzać przez 15 min. w ¾ szklanki wrzątku, pić 2 razy dz. po posiłkach), Slim-Var^® (S, Dz, W jak Mieszanka ziołowa przeciw otyłości^®, D: 1-2 torebki zalać wrzątkiem, parzyć pod przykryciem 5-10 min., pić ½-1 szklankę naparu 2-3 razy dz.),
Normovit^® (S: kora kruszyny, liść mięty, owoc kminku, kłącze perzu, korzeń mniszka, owoc bzu czarnego, Dz: przeczyszczające, wiatropędne, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego i żółci, W: otyłość, zaparcia, wzdęcia, stany skurczowe jelita grubego, niestrawność, P/w: bóle brzucha o niewyjaśnionej etiologii, ostre „chirurgiczne” schorzenia jamy brzusznej, miesiączka, ciąża, D: pić w postaci naparu), Reducenol^® (S: plecha morszczynu, korzeń mniszka i lubczyku, ziele skrzypu, kora kruszyny, ziele krwawnika, W: wzdęcia, zaparcia, atonia jelit, otyłość, D: stosując mieszankę, należy równocześnie przestrzegać odpowiedniej diety; 1 torebka ziół na szklankę wody, gotować pod przykryciem ok. 5 min., odstawić na 10 min., przecedzić, pić po szklance odwaru 3 razy dz. ok. 20 min. przed jedzeniem; ze względu na zawartość antranoidów nie stosować dłużej niż 14 dni; ponieważ preparat zawiera jod, można w ciągu doby wypić odwar przygotowany maksymalnie z 3 łyżek mieszanki), Reducten^® (S: liść mięty pieprzowej, kora kruszyny pospolitej, ziele dziurawca zwyczajnego i fiołka trójbarwnego, owoc kopru włoskiego, owocnia fasoli zwyczajnej, W: otyłość, niedostateczne wydzielanie żołądkowe, D: zioła: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać 30 min., nie gotować, pić po szklance odwaru 3 razy dziennie przed jedzeniem; torebki: zalać wrzątkiem), Regulatex-fix^® (S: kora kruszyny, korzeń rzewienia i arcydzięgla, ziele dziurawca, liść mięty, kwiat rumianku, owoc bzu czarnego, Dz: przeczyszczające i pobudzające trawienie, W: otyłość, zaparcia, niestrawność, wzdęcia, D: 1 łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać pod przykryciem przez 30 min., nie dopuszczając do wrzenia, przecedzić, pić 1 raz dz. na noc 1 szklankę odwaru), Regulavit^® (S: plecha morszczynu, kora kruszyny, liść mięty, kwiat rumianku, korzeń mniszka, kłącze tataraku, Dz: zmniejsza wchłanianie w przewodzie pokarmowym (gł. w jelitach), reguluje przemianę materii, W: otyłość, D: 1 łyżkę herbatki zalać szklanką wrzątku, parzyć pod przykryciem 0k. 10 min., pić po 1 szklance naparu 2 razy dz. po posiłkach), Hipokrates^®- mieszanka przeciw otyłości (S: ziele dziurawca zwyczajnego, korzeń rzewienia dłoniastego, kora kruszyny pospolitej, plecha morszczynu pęcherzykowatego, liść szałwi lek., mięty pieprzowej, owoc róży dzikiej i jarzębiny (jarząba pospolitego), W: otyłość, zaburzona przemiana materii, D: łyżkę ziół zalać szklanką wrzątku, pozostawić 10 min. pod przykryciem, pić po szklance naparu 2 razy dziennie po posiłkach), granulaty: Cholegran^®, Neonormacol^®, Normogran^® (S: plecha morszczynu, korzeń prawoślazu i lukrecji, ziele dziurawca, koszyczki krwawnika, kora kruszyny, liść mięty, Dz: spazmolityczne, słabo żółciopędne i moczopędne, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, przeczyszczające (różne mechanizmy): morszczyn → polisacharydy (pochodne kwasu alginowego), mannit - osmotyczne środki przeczyszczające (chłoną wodę, pęcznieją lub rozpuszczają się, spulchniają i rozrzedzają masy kałowe, zwiększając objętość mas kałowych wyzwalają odruch defekacyjny), prawoślaz → śluzy - powlekające, osłaniające i poślizgowe, kruszyna → antrazwiązki - przenikając do ściany jelita grubego wzmagają napięcie oraz ruchy perystaltyczne, W: zaparcia zwłaszcza u osób otyłych, po operacjach przewodu pokarmowego, w zatruciach pokarmowych, D: dorośli - doustnie 1 łyżeczka granulatu 2 razy dz. (rano na czczo i wieczorem przed snem), popić ½ szklanki płynu; dzieci - zależnie od wieku, zwykle ^1/3-½ łyżeczki granulatu 1-2 razy dz.), tabletki: Gastrogran^®, Altra^® (S: drażetki zawierające wyciąg z kory kruszyny, sproszkowaną korę kruszyny i sproszkowane drożdże; D: dorośli - jako środek przeczyszczający 1-3 drażetki na noc, popić dużą ilością wody; w otyłości i atonii po 1-2 draż. 2 razy dz.; dzieci - w zależności od wieku po 1-2 draż. wieczorem), Tabletki przeciw niestrawności^® (Syn: Tabulettae antidyspepsiae, S: korzeń mniszka, owoc kminku, liść mięty, kora kruszyny, suchy wyciąg sylimaryny, W: zaburzenia trawienia, otyłość, D: 1-2 tabl. 3 razy dz. po jedzeniu), Tabulettae laxantes^® (S: Cortex Frangulae, Aloe, Fructus Carvi, Radix Althaeae, Sapo medicatus, D: 1-3 tabletki jednorazowo przed snem), Normolax^® (S: tabletki do zaparzania - kora kruszyny, owoc bzu czarnego, owoc kminku, liść mięty pieprzowej, liść strączyńca, ziele z korzeniem mniszka lekarskiego, kłącze perzu, nasiona lnu, Dz: Laxans, W: patrz Normosan^®, D: dorośli 2-4 tabletki, dzieci powyżej 12 rż 1-2 tabletek - zalać ½ szklanki wrzątku, wypić przed snem), wyciągi płynne: Cholesol^®, Rhelax^® (S: wyciągi płynne z: korzenia rzewienia, kory kruszyny, owocu kopru włoskiego, owocu kminku; sacharoza).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Hypericum perforatum, Hypericum officinarum.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	DZIURAWIEC POSPOLITY, DZIURAWIEC ZWYCZAJNY, ŚWIĘTOJAŃSKIE ZIELE.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) Podgromada: Angiospermae (okrytozalążkowe) Klasa: Dicotyledones (dwuliścienne) Rząd: Theales (herbatowce) Rodzina: Hypericaceae (Guttiferae) (dziurawcowate) Rodzaj: Hypericum (dziurawiec) Wieloletnia roślina zielna. Roślina macierzysta występuje w licznych formach w całej Europie, w Azji i Afryce północnej. W Polsce rośnie pospolicie (często masowo) w miejscach jasnych, słonecznych i suchych na całym niżu (na łąkach, polanach leśnych i zrębach) oraz w górach po regiel dolny w zaroślach, na suchych wzgórzach, łąkach i miedzach, tworząc często formy mieszane z innymi gatunkami tego rodzaju. Zaczyna kwitnąć w czerwcu (do września).
Surowce	Flos, Herba et Oleum Hyperici. Na surowiec ścina się górne części roślin, obrywa liście i kwiaty wraz ze szczytowymi częściami łodyg, odrzucając niższe, grubsze i drewniejące fragmenty łodyg; tak przygotowany materiał suszy się w suszarniach powietrznych, na poddaszach lub na wolnym powietrzu w temperaturze nie wyższej niż 35^oC. Zbioru dokonuje się w początkowym okresie kwitnienia aż do pełnego rozkwitu (czerwiec, lipiec), zanim płatki koron zbrunatnieją i zawiążą się owoce, przy czym należy unikać zrywania innych gatunków dziurawca, często rosnących wraz z gatunkiem oficynalnym. Po ścięciu szczytowych pędów roślina zakwita po raz drugi w sierpniu. Liście posiadają widoczne pod światło przeświecające zbiorniki olejkowe (liście dziurawieca czterobocznego (Hypericum quadrangulum) nie są przeświecająco punktowane) dzięki czemu blaszka liściowa wydaje się podziurkowana (stąd nazwa rośliny). Na powierzchni liścia - drobne, ciemne punkty - zbiorniki z czerwonobrunatną hiperycyną. Charakterystyczną cechą dziurawca jest wydzielanie ciemnoczerwonego soku barwiącego skórę po roztarciu świeżych pąków, kwiatów lub liści.
Skład	• flawonoidy (pochodne flawonolu - kwercetyny) - hiperozyd (3-galaktozyd kwercetyny), izokwercytryna (3-glukozyd kwercetyny), rutozyd, biflawonoidy - amentoflawon, biapigenina, • dwuantrony - hiperycyna (ciemnoczerwony barwnik), pseudohypercyna, cyklopseudohyperycyna, izohyperycyna, protohyperycyna; w/w związki pokrewne określa się w oznaczeniach zawartości ogólnie jako „całkowita hiperycyna”; z tej grupy związków izolowano również franguloemodynoantranol, • ksantony - gentyzyna, • procyjanidyny, • olejek eteryczny - monoterpeny (α-pinen), alifatyczne węglowodory i aldehydy, związki seskwiterpenowe m.in. guriunen, związek aminowy - cholina, wolne kwasy organiczne), • substancje fenolowe - garbniki katechinowe (kwas chlorogenowy i kwas kawowy), hyperforyna (rozkładająca się podczas suszenia pochodna floroglucyny - grupa prostych fenoli), • prowitamina A, witamina C, witamina PP, karoten, fitosterole, saponiny, związki mineralne, substancje żywicowe.
Rodzaj środka leczniczego	Antisepticum, Cholereticum, Sedativum, Spasmolyticum et Vasotonicum.
Działanie	Przeciwskurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg moczowych oraz naczyń krwionośnych (flawonoidy), nieznaczne zwiększenie ilości wydalanego moczu (hiperozyd), co ułatwia usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii i przeciwdziała tworzeniu się kamieni moczowych; pobudza wydzielanie soków trawiennych (gorycze); roztwór olejowy Oleum Hyperici ułatwia gojenie się ran; ściągające, nieznacznie przeciwzapalne (hiperozyd, hyperforyna, garbniki), hipotensyjne (hiperozyd) i przeciwbakteryjne (garbniki, hyperforyna); wzmacniające i uszczelniające naczynia włosowate; łagodnie przeciwdepresyjne i uspokajające (hiperycyna, amentoflawon (łączy się z receptorem diazepamu) i ksantony - inhibitory oksydazy monoaminowej MAO-1). Badania wykazały, że hiperycyna jest inhibitorem wirusów, m.in. HIV, Varicella-zoster virus (ospa wietrzna i półpasiec). FP V wymaga oznaczenia zawartości flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd - 0,15%.

Zastosowanie	Choroby wątroby z niedostatecznym wydzielaniem żółci, dyskineza dróg żółciowych, stany nieżytowe przewodu pokarmowego, nadmierna fermentacja pokarmowa, zmniejszone wydzielanie soku żołądkowego, kolki jelitowe, wzdęcia, upośledzone wchłanianie pokarmów, zastój krążenia obwodowego, kruchość naczyń włosowatych, osłabienie czynności wydzielniczej nerek, pomocniczo w kamicy żółciowej i moczowej, w skojarzeniu z innymi lekami w przewlekłym gośćcu postępującym, wyczerpanie nerwowe, niepokój, lęk i zaburzenia równowagi nerwowej, zaburzenia psychowegetatywne, moczenie nocne u dzieci, depresje. Zewnętrznie napary z dziurawca w postaci okładów i przemywań , zasypki ze sproszkowanego ziela i wyciąg olejowy jako środek na trudno gojące się rany, owrzodzenia, oparzenia I^o, odmrożenia, do płukania w zapaleniu dziąseł, gardła i jamy ustnej.
	Uwaga: Podczas kuracji dziurawcem należy unikać przebywania na słońcu. Wyciągi olejowe lub alkoholowe i sok z ziela dziurawca zawierają hiperycynę, która uwrażliwia skórę na działanie promieni nadfioletowych, co przy narażeniu na silne działanie promieni słonecznych może powodować niebezpieczne oparzenia skóry (hyperycyzm). Hiperycyna nie występuje w naparach i odwarach z dziurawca, gdyż nie jest rozpuszczalna w wodzie - dobrze rozpuszcza się w alkoholu i olejach. Kuracji dziurawcowych nie należy stosować dłużej niż 2 tygodnie, trzeba przy tym uwzględnić co najmniej 10-dniowe przerwy.
Dawkowanie	• napar z 1-2 łyżeczek suchego, rozdrobnionego ziela na 1½-2 szklanki wody, parzyć pod przykryciem ~ 5 min., przecedzić, pić po ⅓ - ½ szklanki 2-3 razy dziennie na ½ godziny przed jedzeniem jako środek żółciopędny i pobudzający trawienie; ten sam napar można podawać wieczorem dzieciom i młodzieży w ilości ½ - ⅔ szklanki jako środek uspokajający; do przygotowania naparu można stosować również preparaty handlowe, np.: Dziurawiec-fix^® lub Hyper-fix^®; • sok ze świeżego stabilizowanego ziela dziurawca Succus Hyperici^® oraz Intractum Hyperici^® są gotowymi preparatami handlowymi używanymi podobnie jak napar, w dawce do 30 kropli, 2-3 razy dziennie w kieliszku wody na ~ 1 godzinę przed jedzeniem jako środek żółciopędny i pobudzający trawienie oraz w biegunkach; • napar z mieszanki następujących ziół: 100 g ziela dziurawca zwyczajnego (Hypericum perforatum), 250 g ziela lebiodki pospolitej (majeranek) (Origanum vulgare) oraz 50 g owoców dzikiej róży (szypszyna, psia róża) (Rosa canina), zaparzać 1 łyżkę mieszanki na szklankę wody - normalizacja procesów trawiennych; podobne napoje można przygotować używając zamiast róży sok z żurawiny błotnej (Oxycoccus quadripetalus, O. palustrius) słodzony cukrem lub innych owoców witaminowych; • nalewka - 1 (wagowo) część świeżych kwiatów i 4 części 40% C2H5OH, wymieszać i macerować w szczelnie zamkniętym słoiku przez 7-8 dni, przecedzić, przyjmować po 25-30 kropli z wodą lub cukrem 2-3 razy dz.; • odwar z 1 łyżki stołowej rozdrobnionego ziela zalanego 1 szklanką wody, gotowanego pod przykryciem przez 3-5 min., odcedzonego, do płukania gardła i irygacji w stanach zapalnych ♀ narządów płciowych; • olej z dziurawca do użytku zewnętrznego - 1 cz. świeżych kwiatów i pąków dziurawca zalać 1 cz. spirytusu i 5 cz. oliwy z oliwek (lub innego jadalnego oleju roślinnego), ogrzewać na parze do chwili ulotnienia się alkoholu i wody, następnie kruchy surowiec, nasiąknięty olejem, wycisnąć przez płótno, wyciągu olejowego używać jako środka gojącego;

Preparaty: Arteflos^® (S: ziele dziurawca, jemioły, rdestu ptasiego, nawłoci, krwawnika, kwiatostan głogu, W: miażdżyca, D: szklanką gorącej wody zalać 1-2 torebki ekspresowe lub łyżki mieszanki, trzymać pod przykryciem przez 5-10 min., pić po ½ szklanki naparu 3 razy dz. po jedzeniu), Metaflos^® (S: ziele dziurawca, bratka, krwawnika, melisy, owoc kolendry, kopru włoskiego, kora kruszyny, liść mięty, kłącze perzu, Dz: reguluje przemianę materii, W: otyłość, zaparcia, zaburzenia trawienia, D: 1-2 torebki ekspresowe lub łyżki mieszanki zalać gorącą wodą, trzymać pod przykryciem 5-10 min., pić 4 razy dz. po szklance naparu 15-20 min. przed jedzeniem), Degrotex-fix^® (S: korzeń rzewienia, arcydzięgla, mniszka lub ziele mniszka z korzeniem, ziele dziurawca, skrzypu polnego, bobrka trójlistnego, piołunu, kwiat rumianku, liść mięty, Dz: pobudza wydzielanie soków trawiennych, przyspiesza perystaltykę jelit, W: otyłość, niestrawność, niektóre choroby skóry, D: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, przez 30 min. ogrzewać pod przykryciem, nie dopuszczając do wrzenia, przecedzić, pić po posiłkach 2-4 razy dz.), Adiposina^® (S: liść brzozy, ziele dziurawca, kora kruszyny, liść mięty pieprzowej, liść pokrzywy, ziele skrzypu polnego, kłącze perzu, ziele krwawnika, owoc kolendry, liść jeżyny, Dz: przyspiesza trawienie, reguluje przemianę materii, W: otyłość, zaparcia, D: 1-2 torebki ekspresowe lub łyżki mieszanki na szklankę gorącej wody, trzymać pod przykryciem przez 5-10 min., pić po jedzeniu 2-4 razy dz.), Cholagoga^® nr 10/I (S: ziele dziurawca, owoce jałowca, ziele rdestu ptasiego, W: choroby wątroby na tle zmian czynnościowych miąższu wątroby, niedostateczna produkcja żółci, stany skurczowe i zapalne dróg żółciowych, atonia pęcherzyka żółciowego, również gdy w/w schorzeniom towarzyszy niedokwaśność żołądka lub nieznacznie nasilona biegunka, D: odwar z 2-3 łyżek ziół na 2-3 szklanki gorącej wody, ogrzewać powoli i gotować 2-3 min. pod przykryciem, odstawić na 5-10 min., przecedzić, pić ½ - ⅔ szklanki odwaru 2-4 razy dz. przed posiłkami), Cholagoga^® nr 10/II (S: ziele dziurawca, ziele karczocha, ziele i korzeń mniszka, liść mięty pieprzowej, ziele krwawnika, kora kruszyny, ziele glistnika, W: choroby wątroby na tle zmian czynnościowych miąższu wątroby, niedostateczna produkcja żółci, stany skurczowe i zapalne dróg żółciowych, atonia pęcherzyka żółciowego, gdy w/w nie towarzyszą zaburzenia oddawania stolca - stolce prawidłowe, D: odwar z 2-3 łyżek ziół na 2-3 szklanki gorącej wody, ogrzewać powoli i gotować 2-3 min. pod przykryciem, odstawić na 5-10 min., przecedzić, pić ½ - ⅔ szklanki odwaru 2-4 razy dz. przed posiłkami), Cholagoga^® nr 10/III (S: ziele dziurawca, owoce jałowca, ziele rdestu ptasiego, kora kruszyny, owoce kminku, liście mięty pieprzowej, W: choroby wątroby na tle zmian czynnościowych miąższu wątroby, niedostateczna produkcja żółci, stany skurczowe i zapalne dróg żółciowych, atonia pęcherzyka żółciowego, również gdy w/w schorzeniom towarzyszą zaparcia, D: odwar z 2-3 łyżek ziół na 2-3 szklanki gorącej wody, ogrzewać powoli i gotować 2-3 min. pod przykryciem, odstawić na 5-10 min., przecedzić, pić ½ - ⅔ szklanki odwaru 2-4 razy dz. przed posiłkami), Deprim^® (S: tabl. powl. zaw. suchy wyciąg z dziurawca; Z: uzupełniająco w stanach depresyjnych, chwiejności nastroju w klimakterium; I: chorzy przyjmujący syntetyczne leki przeciwdepresyjne powinni zasięgnąć rady lekarza; p/Ws: nadwrażliwość na promieniowanie słoneczne; D: doustnie, przed posiłkiem dorośli 1 tabl. 3 razy dz., dzieci od 7 rż. 1-2 tabl. dz., stosować od kilku tyg. do kilku mies., unikać długiego przebywania na słońcu.), Normogran^® (S: plecha morszczynu, korzeń prawoślazu i lukrecji, ziele dziurawca, koszyczki krwawnika, kora kruszyny, liść mięty, Dz: spazmolityczne, słabo żółciopędne i moczopędne, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, przeczyszczające (różne mechanizmy): morszczyn → polisacharydy (pochodne kwasu alginowego), mannit - osmotyczne środki przeczyszczające (chłoną wodę, pęcznieją lub rozpuszczają się, spulchniają i rozrzedzają masy kałowe, zwiększając objętość mas kałowych wyzwalają odruch defekacyjny), prawoślaz → śluzy - powlekające, osłaniające i poślizgowe, kruszyna → antrazwiązki - przenikając do ściany jelita grubego wzmagają napięcie oraz ruchy perystaltyczne, W: zaparcia zwłaszcza u osób otyłych, po operacjach przewodu pokarmowego, w zatruciach pokarmowych, D: dorośli - doustnie 1 łyżeczka granulatu 2 razy dz. (rano na czczo i wieczorem przed snem), popić ½ szklanki płynu; dzieci - zależnie od wieku, zwykle ^1/3-½ łyżeczki granulatu 1-2 razy dz.), Regulatex-fix^® (S: kora kruszyny, korzeń rzewienia i arcydzięgla, ziele dziurawca, liść mięty, kwiat rumianku, owoc bzu czarnego, Dz: przeczyszczające i pobudzające trawienie, W: otyłość, zaparcia, niestrawność, wzdęcia, D: 1 łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać pod przykryciem przez 30 min., nie dopuszczając do wrzenia, przecedzić, pić 1 raz dz. na noc 1 szklankę odwaru), Reducten^® (S: liść mięty pieprzowej, kora kruszyny pospolitej, ziele dziurawca zwyczajnego i fiołka trójbarwnego, owoc kopru włoskiego, owocnia fasoli zwyczajnej, W: otyłość, niedostateczne wydzielanie żołądkowe, D: zioła: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać 30 min., nie gotować, pić po szklance odwaru 3 razy dziennie przed jedzeniem; torebki: zalać wrzątkiem), Slim^® (S: wyciąg z: ziela dziurawca, liści melisy i brzozy, ziela skrzypu, Dz: wpływa na czynność wydzielniczą wątroby, trzustki i żołądka, przyspiesza przemianę materii, W: otyłość, D: 8 kropli na 1 szklankę wody przed posiłkiem, 3 razy dz., co 4 tyg. leczenia 1 tydzień przerwy), Gastrogran^® (S: rzepik, kozieradka, bobrek trójlistny, lukrecja, dziurawiec, szałwia, lubczyk, olejek mięty pieprzowej, D: doustnie 1 łyżeczkę granulatu 3 razy dz. po posiłkach, popić), Herbogastrin^® (S: Anthodium Chamomillae, Herba Hyperici, Radix Glycyrrhizae, Folium Salviae, Folium Menthae piperitae, Rhizoma Calami, Glycerolum, D: 2-3 razy dz. po 1 łyżeczce w ¼ szklanki wody, przed posiłkiem jako środek pobudzający łaknienie lub po jedzeniu przy zaburzeniach trawienia),

Herbosan-1^® (S: ziele skrzypu polnego, dziurawca zwyczajnego, bylicy piołunu i mniszka lek. z korzeniem, kwiat rumianku pospolitego, korzeń rzewienia dłoniastego i arcydzięgla litwora, liść mięty pieprzowej i bobrka trójlistnego, W: otyłość, zaburzenia wydzielania wewnętrznego, D: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać, nie gotować, pić 2 razy dziennie po szklance ciepłego odwaru), Hipokrates^®- mieszanka przeciw otyłości (S: ziele dziurawca zwyczajnego, korzeń rzewienia dłoniastego, kora kruszyny pospolitej, plecha morszczynu pęcherzykowatego, liść szałwi lek., mięty pieprzowej, owoc róży dzikiej i jarzębiny (jarząba pospolitego), W: otyłość, zaburzona przemiana materii, D: łyżkę ziół zalać szklanką wrzątku, pozostawić 10 min. pod przykryciem, pić po szklance naparu 2 razy dziennie po posiłkach), Dziurawiec^® (S: tabl. zaw. 125 mg wyciągu z dziurawca; D: doustnie 1 tabl. 3 razy dz..), Dziurawiec-fix^®, Hyper-fix^®, Hyperforat^® (S: fl. i amp.; wyciąg płynny z ziela dziurawca zaw. hiperycynę i etanol; Z: depresja, stany lękowe, bezsenność, migrena; D: doustnie dorośli 20-30 kropli 2-3 razy dziennie, dzieci (w wieku szkolnym) 10 kropli 2-3 razy dziennie; domięśniowo lub powoli dożylnie 1-2 ampułki dziennie.), Hypericum Ex^®, Intractum Hyperici^® (S: etanolowy wyciąg ze świeżego ziela dziurawca), Hypericum perforatum-nalewka^® (S: nalewka z dziurawca zwyczajnego zaw. 60% alkoholu, W: miażdżyca, depresje, D: 10-15 kropli 3 razy dziennie ½ godz. przed posiłkiem), Nalewka z dziurawca^® (D: doustnie 50 kropli w ¼ szklanki wody 2-3 razy dz..), Succus Hyperici^® (S: sok ze świeżego ziela dziurawca stabilizowany etanolem; D: doustnie ½ łyżeczki preparatu z niewielką ilością wody 3 razy dz..), Tinctura Hyperici^® (S: etanolowowodny wyciąg z suchego ziela dziurawca (nalewka z 20 cz. ziela dziurawca, 66.5 cz. 96% etanolu i 33.5 cz. wody); D: doustnie 50 kropli w ¼ szklanki wody 2-3 razy dz..), Ziele dziurawca^®, Ziele dziurawca fix^®, Acnevulten^® (Species antiacnosae^®, Zioła przeciw trądzikowi młodzieńczemu^®) (S: ziele fiołka trójbarwnego, ziele dziurawca, ziele pokrzywy, ziele mniszka lekarskiego, ziele skrzypu polnego, Dz: rozszerza naczynia krwionośne skóry, działa przeciwzapalnie, „odtruwająco” i wzmacniająco, W: trądzik młodzieńczy, D: z torebki mieszanki ziołowej przygotować napar i pić kilka razy dziennie).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Juglans regia.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	ORZECH WŁOSKI, ORZECH KRÓLEWSKI.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) ... Rodzina: Juglandaceae (orzechowate) Rodzaj: Juglans (orzech) Roślina macierzysta występuje w Grecji, Iranie, Azji mniejszej i Azji środkowej aż po Himalaje, hodowana w Europie południowej (w Polsce w uprawie od setek lat). Kwitnie w kwietniu, dojrzewa we wrześniu i październiku.
Surowce	Folium , Cortex Radicis Juglandis, Fructus et Egzocarpium (naowocnia - zielona łupina) Juglandis recens. Liść orzecha włoskiego jest surowcem garbnikowym, zbiera się je w czerwcu, zrywając z ogonkami z odrostów lub gałęzi. Surowiec suszy się w temperaturze nie przekraczającej 35ºC. Młode liście podczas suszenia nieco ciemnieją.
Skład	Naowocnia, liście, kora korzeni: • garbniki hydrolizujące → elagotaniny (estry kwasu elagowego) i galotaniny (estry kwasu galusowego i jego pochodnych) i garbniki niehydrolizujące (skondensowane) → skondensowane proantocyjanidyny - ich podstawowymi szkieletami są: katechina i leukoantocyjanidyna, które same w sobie nie są garbnikami, • pochodna naftochinonu - juglon (8-hydroksynaftochinon) - tworząca się w świeżych liściach z substancji pierwotnej, którą jest 4-β-D-glukozyd hydrojuglonu α i β, α-hydrojuglon (1,4,5-trójoksynaftalina), β-hydrojuglon (1,2,5-trójoksynaftalina), • flawonoidy - kwercetyna, kemferol, 3-arabinozyd kemferolu, hiperozyd, 3-arabinozyd kwercetyny, • fenolokwasy - kawowy i p-kumarowy, • niewielkie ilości olejku eterycznego z heksen-2-alem-1, witamina C, karotenoidy. Owoc - białka, tłuszcze, prowitamina A, witamina B1, E, P, Co, Fe.
Rodzaj środka leczniczego	Adstringens, Antiphlogisticum et Haemostaticum.
Działanie	Ściągające, przeciwkrwotoczne, przeciwzapalne i przeciwbiegunkowe (garbniki), bakterio-, grzybo- i wirostatyczne (juglon), przeciwrobacze (odwar z naowocni), zwiększające wydzielanie soków trawiennych, moczopędne; juglon zabarwia skórę na żółtobrunatno.
Zastosowanie	Wewnętrznie - przewlekły nieżyt żołądka i jelit, biegunka, nieznaczne krwawienia z przewodu pokarmowego, nadmierna fermentacja jelitowa, wzdęcia, brak łaknienia, „zatrucia” pokarmowe (nalewka alkoholowa z zielonych łupin), glistnica; świeża naowocnia uważana jest jako lek witaminowy - witamina C. Zewnętrznie wodne napary z surowca - płukanki i przymoczki w stanach zapalnych gardła, migdałków, jamy ustnej i dziąseł, opryszczkowe i ropne zapalenie skóry, świerzbiączka, wyprzenie u noworodków, trądzik, nadmierna potliwość stóp. Preparaty z liści i owoców orzecha włoskiego stosuje się jako dodatek do środków kosmetycznych sprzyjających opalaniu, a także do barwienia włosów. Świeże liście wpływają odstraszająco na insekty - zapach.
P/wskazania	Ze względu na zawartość juglonu nie należy stosować doustnie dłużej niż 7-10 dni.
Dawkowanie	• napar z liści lub łupin orzecha włoskiego - ½-1 łyżkę surowca zalać 1½ szklanki wody, zaparzać pod przykryciem przez ~ 15 min. i przecedzić, pić kilka razy dziennie po łyżce naparu - tak samo przygotowany napar stosować również do płukanek i okładów. • odwar do okładów i przemywań - gotować przez ~ 10 min. 2 łyżki liści lub łupin w 2 szklankach wody; • nalewka alkoholowa - 1 część wagową liści lub naowocni zalać 40% C2H5OH, umieścić w szczelnie zamkniętym naczyniu, pozostawić w ciepłym miejscu na 15-20 dni, przecedzić, przemywać zmienioną chorobowo skórę. • nalewka alkoholowa - 2 „garście” młodych orzechów z łupinami (naowocniami) zalać ½ litra co najmniej 40% C2H5OH, macerować w ciepłym miejscu przez ok. 10 dni, pić po 30-40 kropli z ¼ szklanki przegotowanej wody w razie bólu żołądka lub wątroby (wskazana konsultacja chirurgiczna!).
Preparaty	Liść orzecha włoskiego^®, Lekko brązujący balsam do ciała (S: min. wyciąg z orzecha włoskiego, śliwy i aloesu).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Linum usitatissimum.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	LEN ZWYCZAJNY, LEN POSPOLITY.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) ... Rodzina: Linaceae (lnowate) Rodzaj: Linum (len) Roślina uprawna włóknodajna, oleista, a ubocznie jako lecznicza. Pochodzi od nadśródziemnomorskiego gatunku Linum angustifolium. Ojczyzną tej rośliny są pobrzeża Morza Śródziemnego, Azja mniejsza i Kaukaz; powszechnie uprawiana w całej strefie klimatu umiarkowanego. Kwitnie od czerwca do lipca - nasiona dojrzewają w lipcu i sierpniu. W Polsce len jest uprawiany w dwóch odmianach: varietas vulgare (dwie formy: microspermum - len włóknisty uprawiany dla potrzeb przemysłu tkackiego i macrospermum - len oleisty uprawiany dla potrzeb przemysłu tłuszczowego i jako roślina lecznicza) i varietas crepitans.
Surowce	Oleum Lini et Semen Lini. Nasienie lnu - syn.: Siemię lniane. Nasienie lnu jest surowcem śluzowym i tłuszczowym. Surowiec musi się składać wyłącznie z dojrzałych nasion, w których skrobia zawarta w powłoce nasiennej uległa przemianie śluzowej. Dlatego nasiona lnu włóknistego, zbieranego przed dojrzeniem owoców ze względu na łatwiejszą obróbkę łodyg, nie nadają się dla celów farmaceutycznych. Olej lniany wyciska się na zimno.
Skład	Nasiona - • olej tłusty (do 40%) - glicerydy kwasu linolowego, linolenowego, olejowego, stearynowego, palmitynowego, myrystynowego, arachidowego, wolne kwasy tłuszczowe; olej lniany ze względu na dużą zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych zaliczany jest do czynników aktywnych zwanych witaminą F. • substancje śluzowe (3-8%) (powłoka nasienna) - L(-)-galaktoza, D(+)-galaktoza, L-arabinoza, D-ksyloza, L-ramnoza, kwas galaktouronowy, kwas mannuronowy; • glikozydy cyjanogenne - linamaryna (pod wpływem linamarazy rozpada się na aceton i cyjanowodór, który uwalnia się tylko z roztartych i namoczonych nasion!), lotaustralina, linustatyna (diglikozyd analogiczny do linamaryny), neolinustatyna; • inne glikozydy - linocymarozyd (glukozyd estru metylowego kwasu o-hydroksycynamonowego), linkafeinozyd (glukozyd kwasu kawowego); • fitosterole - sitosterol, kampesterol, cykloartenol, cholesterol; • związki białkowe, sole mineralne; w niedojrzałych nasionach występuje toksyczny aminokwas pochodny proliny - linatyna.
Rodzaj środka leczniczego	Dermaticum, Mucilaginosum, Emolliens et Expectorans.
Działanie	Ze względu na to, że śluz znajduje się w skórce nasiennej, surowiec jest używany w stanie nie rozdrobnionym (!) w postaci maceratów wodnych jako środek osłaniający - stany zapalne dróg oddechowych (ułatwia odkrztuszanie) i przewodu pokarmowego (głównie żołądka) Nasiona lnu podane doustnie przyspieszają wypróżnianie (w dużych dawkach łagodny środek przeczyszczający) - drażniąc ściany jelita pobudzają ruchy perystaltyczne, działają poślizgowo (śluz i olej) oraz spulchniają masy kałowe wskutek pęcznienia śluzu. Wodne wyciągi z nasion lnu zawierają śluz o dużej lepkości i odporności na czynniki hydrolizujące - po podaniu doustnym powleka on błonę śluzową przełyku, żołądka i częściowo dwunastnicy, chroniąc przed substancjami drażniącymi; część śluzu przemieszcza się aż do jelita grubego, utrudniając wchłanianie szkodliwych związków, hamując procesy gnilne i zmniejszając miejscowe odczyny zapalne w przewodzie pokarmowym. Zastosowane zewnętrznie rozdrobnione nasiona lnu lub zarobione wodą działają odmiękczająco (wzrost elastyczności) i przeciwzapalnie, normalizują czynność skóry, zwiększają odporność skóry na urazy zewnętrzne, poprawiają zdolności regeneracyjne naskórka i ziarninowanie; do zewnętrznego stosowania nadają się także wytłoki po wyciśnięciu oleju - Placenta Seminis lini. Nasiona lnu są w Polsce jednym z najczęściej stosowanych w lecznictwie surowców roślinnych. Olej lniany tłoczony na zimno zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe, łatwo wchłania się w przewodzie pokarmowym, działa łagodnie przeczyszczająco i obniża stężenie cholesterolu we krwi; zewnętrznie - wysychając na powierzchni skóry działa lekko ściągająco, a powstająca cienka błonka może wywierać działanie drażniące; działa regenerująco na skórę i błony śluzowe; używany do sporządzania niektórych preparatów farmaceutycznych, np. Sapo kalinus, mazidło przeciw oparzeniom.

Zastosowanie	Wodny wyciąg z nasion lnu - nieżyt żołądka i jelit, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zespół jelita drażliwego, uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego (kwasy, leki (salicylany)), nadkwaśność; zaparcia atoniczne (pęczniejące nasiona lnu); suchy kaszel. Zewnętrznie odwar - płukania jamy ustnej po oparzeniu gorącymi płynami lub uszkodzeniu niektórymi substancjami żrącymi; rozdrobnione nasiona lnu zarobione wodą w postaci okładów odmiękczających na owrzodzenia skóry, ropnie mnogie oraz w zapaleniu tkanki podskórnej, ropnie i stany zapalne (konsultacja chirurgiczna!) sutków u karmiących matek; olej lniany, jako składnik wielu preparatów dermatologicznych, stosuje się w oparzeniach I i IIº, podrażnienie skóry u niemowląt (również zapobiegawczo), pękaniu skóry, uszkodzeniach naskórka, trądziku pospolitym, świąd skóry, wysypkach alergicznych, odleżynach, owrzodzeniach żylakowych kończyn, itp.. Olej lniany używany jest do otrzymywania szarego mydła i mazidła wapiennego, a w przemyśle lakierniczym jako najlepszy olej schnący do wyrobu pokostów i farb olejnych.
Działania niepożądane	Przy dostarczeniu wystarczającej ilości płynów nie stwierdzono żadnych działań ubocznych, w przeciwnym razie mogą wystąpić wzdęcia. Toksycznego działania glikozydów cyjanogennych powstającego na skutek uwalniania się cyjanowodoru nie należy się obawiać nawet przy długotrwałym stosowaniu nie rozdrobnionych (rozdrobnione - tylko zewnętrznie!) nasion. Zawarta w niedojrzałych nasionach linatyna jest antagonistą witaminy B6 (pirydoksyna) - wywołuje zahamowanie wzrostu i objawy intoksykacji u kurcząt. Objawom tym zapobiega podanie witaminy B6 nawet w małych dawkach.
Interakcje	Możliwe jest pogorszenie się resorpcji podawanych jednocześnie innych leków.
Dawkowanie	• kleik lniany - zalać całe, nie rozdrobnione nasiona lnu letnią wodą, po kilku godzinach odcedzić, przyjmować doustnie; • odwaru z nasion lnu - zewnętrznie okłady z odwaru lub 30-50 g zmielonych nasion w postaci wilgotnych, gorących kataplazmów lub okładów; • wewnętrznie - 1-2 razy dz. łyżkę stołową (ok. 10 g) nasion lnu w całości popić szklanką płynu; • mazidło wapienne (Linimentum oleo-calcareum): Rp. Olei Lini Aquae calcis aa 50,0 (ana partes aequalos - po równych częściach) M.f. linimentum Da ad vitrum S: Zewnętrznie mazidło wapienne.
Preparaty: Nasienie lnu^®, Nasiona lnu^®, Olej lniany^®, Fito-Mix^® V (Mieszanka osłaniająca^®, Species mucilaginosae^®) (S: nasiona lnu, liść i korzeń prawoślazu, kwiat malwy czarnej, korzeń omanu wielkiego, korzeń lukrecji, ziele rzepiku), Linomag^®, Normolax^® (S: tabletki do zaparzania - kora kruszyny, owoc bzu czarnego, owoc kminku, liść mięty pieprzowej, liść strączyńca, ziele z korzeniem mniszka lekarskiego, kłącze perzu, nasiona lnu, Dz: Laxans, W: patrz Normosan^®, D: dorośli 2-4 tabletki, dzieci powyżej 12 rż 1-2 tabletek - zalać ½ szklanki wrzątku, wypić przed snem).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Mentha piperita.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	MIĘTA PIEPRZOWA.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) Podgromada: Angiospermae (okrytozalążkowe) Klasa: Dicotyledones (dwuliścienne) Rząd: Lamiales (jasnotowce) Rodzina: Lamiaceae, Labiatae (wargowate) Rodzaj: Mentha (mięta) Stara roślina wieloletnia, uprawna (naturalnie występuje w Anglii, na mokrych, piaszczystych stanowiskach), często uprawiana i dziczejąca. Znane są odmiany (varietas): officinalis, vulgaris, sylvestris, oraz formy (forma): rubescens, pallescens. Pochodzi ze skrzyżowania Mentha viridis (crispa) (mięta zielona lub kędzierzawa) i Mentha aquatica (mięta wodna albo nadwodna) i jest mieszańcem (potrójnym) nie wytwarzającym kiełkujących nasion - możliwe rozmnażanie wegetatywne przez podział sadzonek rozłogowych lub liściowych. Mentha viridis zaś jest mieszańcem Mentha longifolia (Mentha sylvestris s. Mentha incana) (mięta długolistna) i Mentha rotundifolia. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Surowce	Folium, Herba et Oleum Menthae. Farmakopea zaleca otrzymywanie surowca z gatunku Mentha piperita var. officinalis, forma rubescens. Liście - zbiera się przed okresem zakwitania, dokładnie suszy możliwie szybko w cieniu przy dużym przewiewie powietrza w temperaturze do 35ºC, starannie przechowuje w zamykanych naczyniach. Dobry surowiec powinien mieć jak najmniejszą ilość ogonków liściowych i nie może zawierać odłamków łodyg. Wysuszone liście powinny zawierać nie mniej niż 1,2% (rosyjskie mutanty zawierają powyżej 5 %) olejku eterycznego. Olejek ze świeżych liści szybko żywiczeje, należy destylować tylko liście suche. W Polsce na skalę przemysłową z olejku miętowego otrzymuje się mentol. Należy zwracać uwagę aby liście nie były porażone rdzą miętową (Puccinia Menthae). Surowiec przechowuje się w szczelnie zamkniętych, ciemnych naczyniach.
Skład	• Olejek eteryczny: a) monoterpeny → limonen, felandren, cyneol, pinen, pulegon, karwon, mentol (8 odmian stereoizomerycznych i 4 formy racemiczne: mentol, neomentol, izomentol, neoizomentol) i jego estry (octan i walerianian), menton, piperiton, estry jasmonu, mentofuran; b) seskwiterpeny → kadinen; • flawonoidy - glikozydoestry flawonoidowe → tylirozyd, flawony → 7-glukozyd luteoliny, diosmetyna (najczęściej w postaci glikozydu diosminy), diosmina, nepetryna, apigenina, flawanony → hesperydyna (czynnik kapilarny P), • garbniki, gorycze, sole mineralne, fenolokwasy, prowitamina A, witamina C, P, karoten.
Rodzaj środka leczniczego	Carminativum, Stypticum, Cholagogum, Cholereticum, Antidiarrhoicum, Rubefacientium, Analgeticum, Antisepticum, Spasmolyticum, Stomachicum et Corrigens.
Działanie	Olejek miętowy - pobudzające czynności wydzielnicze (sekretolityczne) żołądka i wątroby - żółciotwórcze (mentol, pinen), hepatoprotkcyjne (7-glukozyd luteoliny), rozkurczowe (apigenina - spazmolityk ~ 10-krotnie słabszy od papaweryny, cyneol), wiatropędne, przeciwwzdęciowe, bakteriobójcze (cyneol), znieczulające, przeciwświądowe (mentol), przeciwalergiczne (7-glukozyd luteoliny, diosmina - hamuje wydzielanie histaminy, apigenina - działa jak diosmina), przeciwzapalne (tylirozyd, 7-glukozyd luteoliny, nepetryna), przeciwgorączkowe (nepetryna), nieznacznie moczopędne (7-glukozyd luteoliny), zmniejszające stężenie cholesterolu i lipidów w surowicy krwi (7-glukozyd luteoliny), wykrztuśne (cyneol), przeciwobrzękowe i podwyższające tonus żył (diosmina), antykancerogenne (limonen, karwon), działając na receptory zimna w skórze i błonach śluzowych, wywiera uczucie chłodzenia (mentol). Liść - spazmolityczne, żółciotwórcze, wiatropędne, słabo bakteriobójcze; działanie samego olejku i mentolu jest różne jakościowo i ilościowo od działania surowca.
Zastosowanie	Wewnętrznie - zaburzenia trawienia (zaburzenia łaknienia, wzdęcia, nudności, bóle brzucha → konsultacja chirurgiczna!), stany nieżytowe żołądka, dwunastnicy i jelit, kolka jelitowa i wątrobowa, choroby górnych dróg oddechowych, katar, zapalenie oskrzeli, zapalenie krtani, przewlekła niewydolność krążenia żylnego, Zewnętrznie - płukanie jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych, inhalacje oraz wspomagająco do nacierań w bólach reumatycznych, nerwobólach, bólach głowy, migrenie, w stłuczeniach, urazach stawów i bólach mięśni. Środek poprawiający smak.
P/wskazania	Nadwrażliwość na olejek miętowy i mentol; ostre schorzenia w obrębie jamy brzusznej, ciężkie uszkodzenia wątroby; u niemowląt (najbardziej wrażliwe) i małych dzieci nie stosować wewnętrznie, w postaci inhalacji ani w okolicy twarzy, szczególnie nosa.

Działania niepożądane	Olejek miętowy (p.o.) - ból brzucha, wymioty, w dużych dawkach objawy zatrucia, sztywność mięśni, zaburzenia równowagi, głęboki sen; zewnętrznie u osób nadwrażliwych (szczególnie u dzieci) pokrzywka, świąd, ból głowy. Liść - dłuższe stosowanie w postaci naparu może wywołać podrażnienie żołądka.
Dawkowanie	• napar - 1 łyżkę liści zalać 2 szklankami wrzącej wody, parzyć ~ 5 min. nie dopuszczając do wrzenia, pić ½ szklanki 2-4 razy dziennie przed jedzeniem w zaburzeniach trawienia; do przygotowaniu naparu można wykorzystać gotowe preparaty, np.: Mentha-Fix^®; do użytku zewnętrznego przygotowuje się bardziej stężone napary - 1 łyżka rozdrobnionego surowca na szklankę wody; napary często przygotowuje się z innymi roślinami o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym, np. rumiankiem pospolitym i szałwią lekarską. • roztwór spirytusowy - zewnętrznie 2% roztwór do smarowania.
Preparaty: Krople miętowe^® (najbardziej popularny preparat z mięty; S: nalewka miętowa, zawierająca olejek, D: jednorazowo 20 kropli p.o.), China-Oel^® (S: olejek z mięty pieprzowej.), Japanisches Heilpflanzeöl^® (S: olejek z mięty japońskiej; D: choroby górnych dróg oddechowych, katar, zapalenie oskrzeli - 1-2 razy dz. 1-2 krople w szklance letniej wody, pić małymi łykami, inhalacje - 1-3 krople do szklanki wrzącej wody, wdychać parę; zaburzenia czynności żołądka, jelit i dróg żółciowych 1-2 razy dz. od 2 do 5 kropli w szklance letniej wody, pić powoli małymi łykami; w w/w schorzeniach nie stosować dłużej niż 2-3 tyg.; zewnętrznie - nacierać bolące miejsca 3 razy dziennie 3-5 kroplami - nie należy stosować preparatu blisko oczu.), Folium Menthae-Fix^®, Liść mięty^®, Liść mięty fix^®, Liść mięty pieprzowej^®, Mentha Ex^®, Mentha-Fix^®, Mięta-Fix^®, Olejek mięty pieprzowej^®, Olejek z mięty pieprzowej^®, Raphacholin^® (S: olejek miętowy, korzeń rzodkwi czarnej, kwas dehydrocholowy, węgiel leczniczy, W: liczne schorzenia i dysfunkcje wątroby i dróg żółciowych oraz ich następstwa, D: 1-2 drażetki 3 razy dziennie ~ 30 min. po posiłku), Raphacholin^® C (S: Raphacholin^® + wyciąg z karczochów, W. i D. jak Raphacholin^®), Adiposina^® (S: liść brzozy, ziele dziurawca, kora kruszyny, liść mięty pieprzowej, liść pokrzywy, ziele skrzypu polnego, kłącze perzu, ziele krwawnika, owoc kolendry, liść jeżyny, Dz: przyspiesza trawienie, reguluje przemianę materii, W: otyłość, zaparcia, D: 1-2 torebki ekspresowe lub łyżki mieszanki na szklankę gorącej wody, trzymać pod przykryciem przez 5-10 min., pić po jedzeniu 2-4 razy dz.), Chudeus^®-Fix (S: liść strączyńca, mięty pieprzowej, herbaty czarnej, ziele nawłoci, nasiona babki płesznik, kwiat hibiskusa (piżm jadalny), Dz: wiatropędne, przeciwbakteryjne, łagodnie przeczyszczające i spazmolityczne, wzmaga czynność wydzielniczą żołądka i pęcherzyka żółciowego, W: otyłość, D: napar z 1-2 łyżeczek lub 1 torebki ziółek zalanych filiżanką wrzącej wody), Degrotex-fix^® (S: korzeń rzewienia, arcydzięgla, mniszka lub ziele mniszka z korzeniem, ziele dziurawca, skrzypu polnego, bobrka trójlistnego, piołunu, kwiat rumianku, liść mięty, Dz: pobudza wydzielanie soków trawiennych, przyspiesza perystaltykę jelit, W: otyłość, niestrawność, niektóre choroby skóry, D: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, przez 30 min. ogrzewać pod przykryciem, nie dopuszczając do wrzenia, przecedzić, pić po posiłkach 2-4 razy dz.), Metaflos^® (S: ziele dziurawca, bratka, krwawnika, melisy, owoc kolendry, kopru włoskiego, kora kruszyny, liść mięty, kłącze perzu, Dz: reguluje przemianę materii, W: otyłość, zaparcia, zaburzenia trawienia, D: 1-2 torebki ekspresowe lub łyżki mieszanki zalać gorącą wodą, trzymać pod przykryciem 5-10 min., pić 4 razy dz. po szklance naparu 15-20 min. przed jedzeniem), Normogran^® (S: plecha morszczynu, korzeń prawoślazu i lukrecji, ziele dziurawca, koszyczki krwawnika, kora kruszyny, liść mięty, Dz: spazmolityczne, słabo żółciopędne i moczopędne, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, przeczyszczające (różne mechanizmy): morszczyn → polisacharydy (pochodne kwasu alginowego), mannit - osmotyczne środki przeczyszczające (chłoną wodę, pęcznieją lub rozpuszczają się, spulchniają i rozrzedzają masy kałowe, zwiększając objętość mas kałowych wyzwalają odruch defekacyjny), prawoślaz → śluzy - powlekające, osłaniające i poślizgowe, kruszyna → antrazwiązki - przenikając do ściany jelita grubego wzmagają napięcie oraz ruchy perystaltyczne, W: zaparcia zwłaszcza u osób otyłych, po operacjach przewodu pokarmowego, w zatruciach pokarmowych, D: dorośli - doustnie 1 łyżeczka granulatu 2 razy dz. (rano na czczo i wieczorem przed snem), popić ½ szklanki płynu; dzieci - zależnie od wieku, zwykle ^1/3-½ łyżeczki granulatu 1-2 razy dz.), Normovit^® (S: kora kruszyny, liść mięty, owoc kminku, kłącze perzu, korzeń mniszka, owoc bzu czarnego, Dz: przeczyszczające, wiatropędne, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego i żółci, W: otyłość, zaparcia, wzdęcia, stany skurczowe jelita grubego, niestrawność, P/w: bóle brzucha o niewyjaśnionej etiologii, ostre „chirurgiczne” schorzenia jamy brzusznej, miesiączka, ciąża, D: pić w postaci naparu), Regulatex-fix^® (S: kora kruszyny, korzeń rzewienia i arcydzięgla, ziele dziurawca, liść mięty, kwiat rumianku, owoc bzu czarnego, Dz: przeczyszczające i pobudzające trawienie, W: otyłość, zaparcia, niestrawność, wzdęcia, D: 1 łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać pod przykryciem przez 30 min., nie dopuszczając do wrzenia, przecedzić, pić 1 raz dz. na noc 1 szklankę odwaru),

Regulavit^® (S: plecha morszczynu, kora kruszyny, liść mięty, kwiat rumianku, korzeń mniszka, kłącze tataraku, Dz: zmniejsza wchłanianie w przewodzie pokarmowym (gł. w jelitach), reguluje przemianę materii, W: otyłość, D: 1 łyżkę herbatki zalać szklanką wrzątku, parzyć pod przykryciem 0k. 10 min., pić po 1 szklance naparu 2 razy dz. po posiłkach), Reducten^® (S: liść mięty pieprzowej, kora kruszyny pospolitej, ziele dziurawca zwyczajnego i fiołka trójbarwnego, owoc kopru włoskiego, owocnia fasoli zwyczajnej, W: otyłość, niedostateczne wydzielanie żołądkowe, D: zioła: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać 30 min., nie gotować, pić po szklance odwaru 3 razy dziennie przed jedzeniem; torebki: zalać wrzątkiem), Tabletki przeciw niestrawności^® (syn: Tabulettae atidyspepsiae, S: korzeń mniszka, owoc kminku, liść mięty, kora kruszyny, suchy wyciąg sylimaryny, W: zaburzenia trawienia, otyłość, D: 1-2 tabl. 3 razy dz. po jedzeniu), Herbosan-1^® (S: ziele skrzypu polnego, dziurawca zwyczajnego, bylicy piołunu i mniszka lek. z korzeniem, kwiat rumianku pospolitego, korzeń rzewienia dłoniastego i arcydzięgla litwora, liść mięty pieprzowej i bobrka trójlistnego, W: otyłość, zaburzenia wydzielania wewnętrznego, D: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać, nie gotować, pić 2 razy dziennie po szklance ciepłego odwaru), Hipokrates^®- mieszanka przeciw otyłości (S: ziele dziurawca zwyczajnego, korzeń rzewienia dłoniastego, kora kruszyny pospolitej, plecha morszczynu pęcherzykowatego, liść szałwi lek., mięty pieprzowej, owoc róży dzikiej i jarzębiny (jarząba pospolitego), W: otyłość, zaburzona przemiana materii, D: łyżkę ziół zalać szklanką wrzątku, pozostawić 10 min. pod przykryciem, pić po szklance naparu 2 razy dziennie po posiłkach), Boldocynara^® -krople wątrobowo-żołądkowe (S: karczoch zwyczajny, ostropest plamisty, rdest ptasi, mniszek lekarski (pospolity), boldoa aromatyczna, berberys zwyczajny, mięta pieprzowa, rzodkiew czarna, Aloe capensis, widłak goździsty, Natrium sulfuricum, 49% alkoholu, W: jako Cholereticum et Cholekineticum, dolegliwości wątrobowe, zaburzenia przemiany materii - cukrzyca, hiperlipoproteinemie, D: 10-15 kropli 3 razy dziennie po jedzeniu), Cholagoga^® nr 10/II (S: ziele dziurawca, ziele karczocha, ziele i korzeń mniszka, liść mięty pieprzowej, ziele krwawnika, kora kruszyny, ziele glistnika, W: choroby wątroby na tle zmian czynnościowych miąższu wątroby, niedostateczna produkcja żółci, stany skurczowe i zapalne dróg żółciowych, atonia pęcherzyka żółciowego, gdy w/w nie towarzyszą zaburzenia oddawania stolca - stolce prawidłowe, D: odwar z 2-3 łyżek ziół na 2-3 szklanki gorącej wody, ogrzewać powoli i gotować 2-3 min. pod przykryciem, odstawić na 5-10 min., przecedzić, pić ½ - ⅔ szklanki odwaru 2-4 razy dz. przed posiłkami), Cholagoga^® nr 10/III (S: ziele dziurawca, owoce jałowca, ziele rdestu ptasiego, kora kruszyny, owoce kminku, liście mięty pieprzowej, W: choroby wątroby na tle zmian czynnościowych miąższu wątroby, niedostateczna produkcja żółci, stany skurczowe i zapalne dróg żółciowych, atonia pęcherzyka żółciowego, również gdy w/w schorzeniom towarzyszą zaparcia, D: odwar z 2-3 łyżek ziół na 2-3 szklanki gorącej wody, ogrzewać powoli i gotować 2-3 min. pod przykryciem, odstawić na 5-10 min., przecedzić, pić ½ - ⅔ szklanki odwaru 2-4 razy dz. przed posiłkami), Daflon^® (S: diosmina), Detralex^® (S: diosmina - flawonoid z grupy flawonów, hesperydyna - flawonoid z grupy flawanonów, Dz: ochronne wobec naczyń żylnych, powoduje wzrost napięcia ścian naczyń żylnych, zmniejsza nadmierną lepkość krwi, hamuje patologiczną aktywację i adhezję leukocytów do ścian naczyń włosowatych, posiada właściwości przeciwzapalne, zwiększa przepływ w układzie chłonnym, podwyższa ciśnienie onkotyczne limfy, W: przewlekła niewydolność żylna kończyn dolnych (również w ciąży), zespół pozakrzepowy, obrzęki limfatyczne, choroba hemoroidalna, nadmierne czynnościowe krwawienia z narządu rodnego, pomocniczo w troficznych owrzodzeniach podudzi, p/W: okres karmienia piersią - brak dokładnych danych na temat przenikania do mleka, Dz.niep.: rzadko bóle żołądka i inne nieswoiste dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, zaburzenia neurowegetatywne, D: 1 raz na dobę 2 tabletki, do 6 tabletek na dobę w zaostrzeniu choroby hemoroidalnej), Pelethrocin^® (S: diosmina, hesperydyna, D: 2 tabletki dziennie - w południe i wieczorem), Terpichol^® (S: mentol, β-pinen, borneol, cyneol, kamfen rozpuszczone w oliwie z oliwek, W: liczne schorzenia i dysfunkcje wątroby i dróg żółciowych oraz ich następstwa), Terpinex^® (S: mentol, ...), Rowachol^® (Dz. i Z. jak Terpichol^®): Rowachol^® (S: mentol, menton, α-pinen, β-pinen, borneol, kamfen, cyneol, ), Rowachol^® comp. (S: mentol, menton, α-pinen, β-pinen, borneol, kamfen, cyneol, chlorowodorek 2-dimetyloamino-etylobenzylu), Rowachol^®-Digestiv (S: mentol, menton, α-pinen, β-pinen, borneol, kamfen, cyneol), Rowatinex^® (S: mentol, ...), Spirytus mentolowo - rumiankowy^® (S: mentol, wyciąg płynny z koszyczków rumianku, Dz: chłodzące, odkażające, przeciwświądowe, przeciwbólowe, W: początkowe stadium wykwitów ospy wietrznej, ukąszenia przez owady, nerwobóle, bóle mięśni i stawów, D: zewnętrznie do smarowań i nacierań; chronić oczy), Amol^® (S: roztwór etanolowy olejku z melisy indyjskiej, olejku muszkatołowego, olejku goździkowego, olejku cynamonowego, olejku cytrynowego, olejku z mięty pieprzowej, olejku lawendowego i mentolu, Dz: dezynfekujące, rozgrzewające, uspokajające, W: infekcje górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, niestrawności, wzdęcia, bóle i zawroty głowy, nudności, nerwobóle, rwa kulszowa, bóle stawów i mięśni, D: doustnie, inhalacje, płukanie jamy ustnej i gardła, nacierania, okłady), Franzbranntwein^® -Gel Klosterfrau (S: kamfora, olejki: kosodrzewinowy, cytrynowy, muszkatołowy, miętowy i rozmarynowy, W: bóle stawowe, nerwobóle, rwa kulszowa, stłuczenia, P/w: uszkodzenia skóry, Dz.niep: podrażnienie skóry, D: kilka razy dz. wcierać niewielką ilość żelu w bolące miejsca), Rub -Arom^® (S: olejek terpentynowy, kamfora, mentol, olejek eukaliptusowy, tymol, olejek cedrowy, W: bóle mięśni i stawów, kaszel, katar, przeziębienie, P/w: nie stosować do 3 rż., nie stosować w pobliżu nosa i ust, D: wcierać maść w bolące miejsca, w przeziębieniach nacierać klatkę piersiową przez 3-5 min. 1-2 razy dz.), Pulmonil^® (S: olejek terpentynowy, kamfora, mentol, olejek eukaliptusowy, tymol, olejek sosnowy i jałowcowy, W: bóle mięśni i stawów, kaszel, katar, przeziębienie, D: do wcierań i inhalacji),

Normosan^® (Species laxantes^® (nr 14); S: kora kruszyny, liść strączyńca, kłącze perzu, owoc kminku, owoc bzu czarnego, liść mięty pieprzowej, ziele z korzeniem mniszka, Dz: Laxans, W: zaparcia na tle atonii jelit, stanów skurczowych z nieżytem jelit z objawami niestrawności, wzdęciem, odbijaniem, utratą łaknienia, nieregularnymi wypróżnieniami, niezbyt nasilonymi bólami brzucha; szczególnie polecane osobom starszym oraz dzieciom; dla osób uczulonych na korę kruszyny - Neonormosan^®, D: zalać ½-1 łyżki mieszanki szklanką gorącej wody, pozostawić nad parą na 15-20 min. pod przykryciem, odstawić na 10 min., przecedzić, pić ¼-⅓ szklanki naparu 3 razy dziennie w lekkich stanach nieżytowych jelit, w zaparciach wypić szklankę naparu wieczorem - wypróżnienie następuje w ciągu 6-7 godzin), Neonormosan^® (Species laxantes^® (nr 19); S: kłącze rzewienia, kłącze perzu, owoc kminku, owoc bzu czarnego, liść mięty pieprzowej, ziele z korzeniem mniszka, W: patrz Normosan^®, zwłaszcza dla osób uczulonych na korę kruszyny, D: zalać ½-1 łyżki mieszanki szklanką gorącej wody, pozostawić nad parą na 15-20 min. pod przykryciem, odstawić na 10 min., przecedzić, pić ⅔-1 szklankę naparu wieczorem w zaparciach), Normolax^® (S: tabletki do zaparzania - kora kruszyny, owoc bzu czarnego, owoc kminku, liść mięty pieprzowej, liść strączyńca, ziele z korzeniem mniszka lekarskiego, kłącze perzu, nasiona lnu, Dz: Laxans, W: patrz Normosan^®, D: dorośli 2-4 tabletki, dzieci powyżej 12 rż 1-2 tabletek - zalać ½ szklanki wrzątku, wypić przed snem), Persen^® (S: wyciąg z kozłka lekarskiego, mięty pieprzowej i melisy, W: stany napięcia emocjonalnego, pobudzenie, niepokój, trudności w zasypianiu, zaburzenia snu na tle nerwowym).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Pimpinella anisum, Anisum vulgare, Anisum pimpinella.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	BIEDRZENIEC ANYŻ, ANYŻ, ANYŻEK.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) Podgromada: Angiospermae (okrytozalążkowe) Klasa: Dicotyledones (dwuliścienne) Rząd: Umbelliflorae (baldachokwiatowce) Rodzina: Umbelliferae, Apiaceae (baldaszkowate) Rodzaj: Pimpinella (biedrzeniec) Pochodzi z pobrzeży Morza Śródziemnego, Egiptu i Azji Mniejszej. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Surowce	Fructus Anisi et Oleum Anisi. Owoc - dojrzałe owoce w większości nie rozpadnięte na niełupki; zbioru owoców dokonuje się w okresie pełnego ich dojrzewania, tj. wówczas gdy łodygi ściemnieją, a owoce w szczytowych baldachach nabiorą szarożółtego odcienia. W późniejszym stadium dojrzałe owoce osypują się, zebrane zaś wcześniej są mniejsze, niezupełnie wykształcone i łatwo butwieją; po wysuszeniu (w temperaturze nie przekraczającej 35ºC) rośliny młóci się; zbioru należy dokonywać w rannych lub późniejszych popołudniowych godzinach. Wysuszone owoce powinny zawierać nie mniej niż 2,0% olejku eterycznego. Surowiec bywa zanieczyszczony trującymi owocami Conium maculatum (szczwół plamisty, pietrasznik plamisty) i Aethusa cynapium (blekot pospolity, szaleń), wobec czego zawsze należy zwracać uwagę na możliwe domieszki.
Skład	• Olejek eteryczny: fenole → anetol, dianetol, metylochawikol (izomer anetolu), apiol, aldehyd anyżowy (aldehydofenol) i kwas anyżowy, • cholina, śluzy, olej tłusty, związki białkowe, węglowodany.
Rodzaj środka leczniczego	Expectorans, Lactagogum, Spasmolyticum et Stomachicum.
Działanie	Owoce anyżu - pobudzanie wydzielania błon śluzowych gardła, krtani i tchawicy, wyzwalanie odruchu wykrztuśnego (anetol), pobudzanie czynności wydzielniczej przewodu pokarmowego, wiatropędne, łagodnie rozkurczowe, zwiększające laktację; substancje czynne olejku anyżowego są wydzielane z mlekiem matki nadając mu właściwości wiatropędne i słabo bakteriobójcze; działa fungistatycznie (aldehyd anyżowy). Zewnętrznie - olejek anyżowy działa odkażająco i toksycznie na pasożyty (świerzbowce, wszy, pchły, kleszcze); w postaci inhalacji w nieżycie dróg oddechowych.
Zastosowanie	Owoce anyżu - środek wykrztuśny w suchym kaszlu lub ze skąpą wydzieliną, w zapaleniu oskrzeli, gardła, krtani, w chrypkach (chrypka może być pierwszym objawem raka krtani!) i przejściowej utracie głosu, skłonności do infekcji dróg oddechowych u dzieci przebywających w zbyt suchych pomieszczeniach; wyciąg wodny i olejek anyżowy - nieswoiste nieżyty przewodu pokarmowego z bólami brzucha (konsultacja chirurgiczna!), zaparciem i wzdęciami, zaburzenia trawienia u niemowlaków. Zewnętrznie, w postaci bardzo rozcieńczonych spirytusowych roztworów lub balsamów, służy niekiedy do nacierania rąk i twarzy w celu odpędzenia owadów, np. komarów. Przemysł wódczano-likierniczy, wyroby piekarsko-cukiernicze.
P/wskazania	Olejku anyżowego (duże dawki działają toksycznie) nie należy stosować doustnie w ostrym nieżycie żołądka, jelit, niewydolności nerek, w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, w krwawieniach wewnętrznych (w tym w krwawieniu z przewodu pokarmowego); alergia na anyż i anetol..
Działania niepożądane	Olejek anyżowy podawany p.o. w dużych dawkach drażni błonę śluzową przewodu pokarmowego, rozszerza naczynia włosowate, wywołuje odurzenie, drgawki, przekrwienie mózgu i płuc oraz uszkodzenie nerek; czasami zmiany alergiczne skóry. Z tego względu czystego olejku nie powinno się podawać małym dzieciom doustnie, a jedynie w postaci handlowych preparatów złożonych, odpowiednio dawkowanych.
Dawkowanie	• napar - ½-1 łyżeczkę zmiażdżonych owoców zalać szklanką wrzącej wody, pozostawić przez ~ 30 min. na parze pod przykryciem, pić ciepły napar po łyżce lub łyżeczce, zależnie od wieku, kilka razy dziennie, niemowlętom rozcieńczać wodą lub mlekiem.

Preparaty: Krople anyżowe^® (S: zob. Spiritus ammonii anisatus.), Liquor ammonii anisatus^® (S: zob. Spiritus ammonii anisatus.), Spiritus ammonii anisatus^® (Składnik mieszanek; S: 1 cz. olejku anyżowego, 24 cz. 95% etanolu, 5 cz. 10% amoniaku; Dz: wykrztuśne, łagodzące kaszel; Z: nieżyty górnych dróg oddechowych; D: doustnie 5-10-20 kropli kilka razy dz., zażywać z ciepłym mlekiem, kawą, herbatą; dzieciom do 1 rż 1-2 krople 3-4 razy dziennie dodane do pokarmu mlecznego; dzieciom do 3 lat 2-3 krople, a do 9 lat 4-8 kropli.), Olejek anyżowy^®, Owoc anyżu^®, Elixir Glycyrrhizae^® (krople króla duńskiego) (S: m.in. olejek anyżowy i olejek koperkowy oraz suchy wyciąg z lukrecji gładkiej, D: dzieciom starszym w ilości 20-30 kropli w kieliszku wody, 3-4 razy dziennie, w stanach nieżytowych gardła, krtani i oskrzeli), Wyciąg płynny z owoców anyżu dodawany jest do syropu Rhelax^® (S: wyciągi płynne z: korzenia rzewienia, kory kruszyny, owocu kopru włoskiego, owocu kminku; sacharoza) - składniki anyżu zmniejszają napięcie mięśni gładkich jelit i zwiększają wydzielanie śluzu, ułatwiając wydalanie. Azarina^® (S: kopytnik pospolity, oman wielki, lukrecja gładka, glistnik jaskółcze ziele, olejek anyżowy, fosforan kodeiny, Dz: antitussivum et expectorans), Astmin^® (S: biedżeniec anyż, lobelia rozdęta, doględa wielka, efedryna, Dz: bronchodilatans, antiasthmaticum et expectorans).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Potentilla anserina.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	PIĘCIORNIK GĘSI, SREBRNIK POSPOLITY, SREBRNIK.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) Podgromada: Angiospermae (okrytozalążkowe) Klasa: Dicotyledones (dwuliścienne) Rząd: Rosales (różowce) Rodzina: Rosaceae (różowate) Rodzaj: Potentilla (pięciornik) Cała Europa, Syberia, północno-zachodnia Afryka; pospolita roślina krajowa (łąki, pastwiska, rowy przydrożne). Kwitnie od maja do sierpnia.
Surowce	Herba Potentillae anserinae. Surowiec zbiera się w okresie kwitnienia.
Skład	Garbniki katechinowe, gorycze, flawonoidy - tylirozyd (glikozydoester flawonoidowy) i kwercetyna (flawonol zwykle występujący w postaci glikozydu - rutozydu), witamina C, żywice, śluzy, cukry, proteiny, cholina, sole mineralne, kwasy organiczne, poliprenole.
Rodzaj środka leczniczego	Adstringens, Antidiarrhoicum, Antihaemorrhagicum, Antisepticum et Spasmolyticum.
Działanie	Przeciwzapalne (tylirozyd), przeciwbakteryjne, ściągające oraz przeciwkrwotoczne (garbniki), spazmolityczne, żółciopędne, pobudzające wydzielanie soków trawiennych. Wyciągi wodne zmniejszają stan zapalny błon śluzowych jamy ustnej, gardła, żołądka i jelit, a także zapobiegają nadmiernemu rozszerzaniu się naczyń krwionośnych.
Zastosowanie	Nieżyt żołądka (w mieszankach ziołowych: np. z kłączami pięciornika kurze ziele i owocami czarnej jagody) i jelit, bóle żołądka spowodowane niestrawnością, zatrucia i zakażenia pokarmowe, biegunki i krwawe biegunki (konieczna konsultacja specjalistyczna!), brak łaknienia (w mieszankach ziołowych: np. z krwawnikiem, tysiącznikiem i miętą), wzdęcia (w mieszankach ziołowych: np. z rumiankiem, koprem włoskim, koprem ogrodowym i kłączami tataraku), kolki jelitowe (w mieszankach ziołowych: np. z rumiankiem, majerankiem i melisą) i żółciowe, łagodne stany zapalne pęcherzyka żółciowego i dysfunkcje wątroby (w mieszankach ziołowych: np. z rumiankiem, miętą i drapaczem lekarskim), stany zapalne nerek; pomocniczo w obfitych krwawieniach menstruacyjnych i astmie. Zewnętrznie do płukania jamy ustnej oraz w postaci kompresów na uszkodzoną skórę, trudno gojące się rany lub oparzenia.
Działania niepożądane	U szczególnie wrażliwych pacjentów dolegliwości żołądkowe.
Dawkowanie	• napar z ziela - 1 łyżeczkę rozdrobnionego suszu zalać 1 szklanką wrzącej wody, parzyć pod przykryciem około 15 min., przecedzić, pić 2-3 razy dz. po ¼ szklanki; • napar - 1 łyżkę stołową mieszanki (ziele pięciornika gęsiego, kłącze pięciornika kurze ziele, owoce czarnej jagody) zalać szklanką wrzącej wody, zaparzać ~ 15 min., podawać do picia ~ ¼ szklanki (możliwie najcieplejszy) 2-3 razy dziennie między posiłkami, małym dzieciom po łyżce; • napar - jako środek przeciwbiegunkowy 2 łyżki mieszanki (20 g ziela pięciornika gęsiego, 15 g ziela rdestu ptasiego, 10 g ziela babki lancetowatej) zaparzyć szklanką wody, pić kilka razy dziennie w podzielonych porcjach.

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Rheum palmatum, Rheum sinense.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	RZEWIEŃ DŁONIASTY, RABARBAR DŁONIASTY (nie mylić z rabarbarami kompotowymi).
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) Podgromada: Angiospermae (okrytozalążkowe) Klasa: Dicotyledones (dwuliścienne) Rząd: Polygonales (rdestowce) Rodzina: Polygonaceae (rdestowate) Rodzaj: Rheum (rzewień) Roślinami macierzystymi są głównie gatunki rzewienia - Rheum sp., należące do sectio palmatum, głównie Rheum palmatum oraz Rheum officinale z rodziny Rdestowatych (Polygonaceae). Występuje w górach południowych i zachodnich Chin (Tybet), Mongolia. Kwitnie od maja do czerwca.
Surowce	Radix et Rhizoma Rhei. Wysuszone podziemne części R. palmatum (varietas tanguticum) lub R. officinale lub ich mieszańców albo mieszanka tych gatunków. Zbiór surowca następuje z uprawy w 3 lub 4 roku wegetacji w okresie kwitnienia - zaleca się zbiór późną jesienią. Podziemne organy są przeważnie podzielone na odcinki; są one odcinane od łodygi i pozbawiane większej części zewnętrznej kory (prawie do miazgi) i włókien; następnie suszone w temperaturze 30-40ºC , po wysuszeniu kawałki ponownie się obiera. Surowiec zawiera nie mniej niż 3,0% (FP IV) pochodnych hydroksyantracenu w przeliczeniu na reinę.
Skład	• antranoidy (związki pochodne antracenu): a) antrazwiązki monomeryczne (pochodne antracenu z grupy chinonów) - chryzofanol, aloeemodyna, reina, emodyna (in. franguloemodyna, Rheum-emodyna), fiscjon, b) diantrony (pochodne antracenu z grupy chinonów) - sennozyd A, B, C, D, E, F, aloeemodynodiantron, fiscjonodiantron, emodynodiantron, chryzofanolodiantron, palmidyna A, B, C, D, reidyna A, B, C, direina, sennidyna A, B, C, E, F; • związki garbnikowe: garbniki hydrolizujące zbudowane z glukozy i kwasu galusowego, tetraryna, kwas galusowy, kwas cynamonowy, reosmina, katechina, galusan epikatechiny, garbniki skondensowane; • w mniejszym stopniu: flawonoidy → rutyna, pektyny, związki gumowe, tłuszcze, ślady olejku lotnego, kwas szczawiowy, cukry, skrobia, sole mineralne.
Rodzaj środka leczniczego	Adstringens, Cholagogum, Digestivum, Stomachicum et Laxans - Obstipantium (Antidiarrhoicum).
Działanie	Surowiec zawiera dwie grupy związków działających antagonistycznie: • antrazwiązki - przeczyszczająco po 8-10 godzinach od podania (wzmagają ruchy perystaltyczne) - większe dawki surowca → 0,5-2,0 g, • garbniki - zapierająco, ściągająco - mniejsze dawki surowca → 0,05-0,5 g. Jest to łagodne i nie wywołujące przyzwyczajenia działanie na jelito grube. Ponadto - żółciotwórcze (przypuszczalnie drażni miąższ wątroby), pobudzające wydzielanie śliny i soku żołądkowego (gorycze).
Zastosowanie	Małe dawki - niedokwaśność soku żołądkowego, pomocniczo w przewlekłych nieżytach żołądka przebiegających z niedoborem soku żołądkowego i w mało nasilonych biegunkach. Większe dawki - zaparcia atoniczne, osłabienie ruchów perystaltycznych okrężnicy, schorzenia, w których pożądana jest łatwa defekacja z miękkim stolcem (np.: szczelina odbytu, hemoroidy, zabiegi operacyjne w obrębie odbytu i odbytnicy), pomocniczo w otyłości; jako środek żółciopędny tylko w połączeniu z innymi surowcami.
P/wskazania	Kamica szczawianowa, ponieważ surowiec zawiera duże ilości kryształków szczawianu wapnia, ostre lub podostre zapalenie i owrzodzenie jelita grubego, zapalenie kłębuszków nerkowych, choroba guzków krwawniczych; nie stosować bezpośrednio po operacji przewodu pokarmowego i w czasie miesiączki; nie stosować w ciąży i okresie laktacji.
Działania niepożądane	W większych dawkach wywołuje nadmierne przekrwienie jelita grubego i narządów miednicy małej, szczególnie niebezpieczne dla kobiet ciężarnych. Długotrwałe stosowanie może doprowadzić do nadmiernej utraty elektrolitów, szczególnie potasu (hipokaliemia) z powodu ograniczenia resorpcji potasu. Możliwe nieszkodliwe czerwone zabarwienie moczu.
Interakcje	Przy stałym używaniu/nadużywaniu na skutek niedoboru K^+ możliwe nasilenie działania glikozydów nasercowych.

Dawkowanie

• wyciąg wodny - jako środek przeczyszczający: ½-1 (1-2 g) płaskiej łyżeczki na filiżankę, zalać gorącą wodą i pozostawić do naciągnięcia, pić po 1 filiżance rano i/lub wieczorem po odcedzeniu; obecnie wyciągi wodne z rzewienia (napary, odwary) uważa się za mniej skuteczne niż ekstrakty alkoholowe (gotowe preparaty) - powinno się stosować raczej w postaci gotowych, standaryzowanych preparatów; • Pulvis Magnesiae cum Rheo → Proszek troisty (syn. Pulvis Magnesiae Compositus, Pulvis pro infantibus, Proszek magnezowo-rzewieniowy) wykazuje działanie skojarzone: węglan magnezowy zobojętnia nadmiar HCl, antrazwiązki działają łagodnie przeczyszczająco, olejek koprowy działa spazmolitycznie, przyspiesza perystaltykę jelit, działa wiatropędnie, łagodzi lub znosi ból wywołany wzdęciem, zwłaszcza u dzieci i osób starszych; stosuje się w zaparciach, wzdęciach, kolce jelitowej, zaburzeniach trawienia, czkawce, nadkwaśności; podaje się p.o. ¼-1 łyżeczki zależnie od wieku 1-3 razy dziennie po jedzeniu, (polecane dzieciom); preparaty: Proszek troisty^®, Pulvis Magnesiae cum Rheo^® (skład wg FP IV: 50 cz. węglanu magnezowego, 20 cz. korzenia rzewienia, 30 cz. olejkocukru koprowego (5 kropli olejku koprowego na 10 g sacharozy; • Sirupus Rhei - w pediatrii, 1 łyżeczka jako laxans; • Tinctura Rhei aquosa - dorośli, 1 łyżka stołowa jako laxans; • Tinctura Rhei spirituosa - dorośli 1-2 łyżeczki w ½ szklanki wody jako laxans; jako stomachicum i digestivum 10-40 kropli w kieliszku wody; • Tinctura Rhei vinosa - jako digestivum dzieci młodsze 10-40 kropli 2-3 razy dz., dzieci starsze ½-1 łyżeczki. • Radix Rhei pulverata - dorośli: 0,5-2,0 g; dzieci: (2-9 lat) 0,1-0,5 g, starsze 0,9-1,0 g jako laxans; jako antidiarrhoicum, stomachicum i digestivum 0,02-0,5 g; • Extractum Rhei siccum - 0,3-0,5 g dawka jednorazowa jako laxans;

Preparaty: Korzeń rzewienia^®, Tabletki z rzewienia - przeczyszczające^® (polecane dzieciom), Tabletki rzewieniowe^® (S: tabletki ze sproszkowanego korzenia rzewienia (zaw. antrazwiązki); D: dorośli i dzieci pow. 12 rż. 2 tabl. raz dz. przed snem; jeżeli po 3 dniach stosowania leku nie nastąpi wypróżnienie, należy skonsultować się z lekarzem!; nie stosować dłużej niż 10-12 dni.), Tabulettae Rhei^® (D: p.o. w łagodnych biegunkach i dolegliwościach żołądkowych ¼-½ tabletki jednorazowo, w zaparciu 1-5 tabletek.), Degrotex-fix^® (S: korzeń rzewienia, arcydzięgla, mniszka lub ziele mniszka z korzeniem, ziele dziurawca, skrzypu polnego, bobrka trójlistnego, piołunu, kwiat rumianku, liść mięty, Dz: pobudza wydzielanie soków trawiennych, przyspiesza perystaltykę jelit, W: otyłość, niestrawność, niektóre choroby skóry, D: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, przez 30 min. ogrzewać pod przykryciem, nie dopuszczając do wrzenia, przecedzić, pić po posiłkach 2-4 razy dz.), Regulatex-fix^® (S: kora kruszyny, korzeń rzewienia i arcydzięgla, ziele dziurawca, liść mięty, kwiat rumianku, owoc bzu czarnego, Dz: przeczyszczające i pobudzające trawienie, W: otyłość, zaparcia, niestrawność, wzdęcia, D: 1 łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać pod przykryciem przez 30 min., nie dopuszczając do wrzenia, przecedzić, pić 1 raz dz. na noc 1 szklankę odwaru), Herbosan-1^® (S: ziele skrzypu polnego, dziurawca zwyczajnego, bylicy piołunu i mniszka lek. z korzeniem, kwiat rumianku pospolitego, korzeń rzewienia dłoniastego i arcydzięgla litwora, liść mięty pieprzowej i bobrka trójlistnego, W: otyłość, zaburzenia wydzielania wewnętrznego, D: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać, nie gotować, pić 2 razy dziennie po szklance ciepłego odwaru), Hipokrates^®- mieszanka przeciw otyłości (S: ziele dziurawca zwyczajnego, korzeń rzewienia dłoniastego, kora kruszyny pospolitej, plecha morszczynu pęcherzykowatego, liść szałwi lek., mięty pieprzowej, owoc róży dzikiej i jarzębiny (jarząba pospolitego), W: otyłość, zaburzona przemiana materii, D: łyżkę ziół zalać szklanką wrzątku, pozostawić 10 min. pod przykryciem, pić po szklance naparu 2 razy dziennie po posiłkach), Rhelax^® (S: wyciągi płynne z: korzenia rzewienia, kory kruszyny, owocu kopru włoskiego, owocu kminku; sacharoza; (polecane dzieciom)), Neonormosan^® (Species laxantes^® (nr 19); S: kłącze rzewienia, kłącze perzu, owoc kminku, owoc bzu czarnego, liść mięty pieprzowej, ziele z korzeniem mniszka, W: patrz Normosan^®, zwłaszcza dla osób uczulonych na korę kruszyny, D: zalać ½-1 łyżki mieszanki szklanką gorącej wody, pozostawić nad parą na 15-20 min. pod przykryciem, odstawić na 10 min., przecedzić, pić ⅔-1 szklankę naparu wieczorem w zaparciach), Betasol^®, Cholegran^®,

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Rosmarinus officinalis.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	ROZMARYN LEKARSKI.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) Podgromada: Angiospermae (okrytozalążkowe) Klasa: Dicotyledones (dwuliścienne) Rząd: Lamiales (jasnotowce) Rodzina: Lamiaceae, Labiatae (wargowe) Rodzaj: Rosmarinus (rozmaryn) Pochodzi z Azji Mniejszej i krajów śródziemnomorskich. W Polsce uprawiany bardzo rzadko (jedynie w szklarniach). Kwitnie od marca do października.
Surowce	Folium, Herba Rosmarini et Oleum Rosmarini. Liście - zebrane podczas i po kwitnieniu, wysuszone.
Skład	• Olejek eteryczny: terpeny - monoterpeny → α- i β-pinen, kamfen, cyneol, borneol (łatwo utlenia się dając kamforę), octan borneolu, kamfora, diterpeny → rosmanol, rosmadial i rosmanal (gorzkie diterpeny typu abietanu, o budowie zbliżonej do karnozolu), karnozol, kwas karnozolowy, triterpeny → kwas ursolowy, α- i β-amyryna, kwas oleanolowy; • flawonoidy - flawony → nepetryna, luteolina, genkwanina, diosmetyna; • fenole - depsydy → kwas rozmarynowy; • związki garbnikowe;
Rodzaj środka leczniczego	Cholagogum , Stomachicum, Carminativum, Rubefacientium, Antineuralgicum et Spasmolyticum.
Działanie	Rozkurczowo (flawonoidy) na mięśnie gładkie jelit, dróg żółciowych i moczowych, pobudzająco na czynność wydzielniczą żołądka (substancje gorzkie); ułatwia przepływ żółci do dwunastnicy i przywraca prawidłową perystaltykę jelit; słabo moczopędne (flawonoidy), wiatropędne, ogólnie wzmacniająco, słabo bakteriobójcze, przeciwzapalne (kwas rozmarynowy i terpeny) i przeciwgorączkowe (nepetryna), przeciwwirusowe (kwas rozmarynowy), wykazuje wpływ na HIV-1-proteazę (kwas karnozolowy), działa cytotoksycznie (kwas ursolowy), zmniejsza stężenie cholesterolu w surowicy krwi (kwas ursolowy), działa inotropowo ujemnie (cyneol), Zewnętrznie - drażniące skórę, pobudzające krążenie.
Zastosowanie	Napar z liści rozmarynu - p.o. stany skurczowe jelit, dróg żółciowych i moczowych, pomocniczo w kamicy żółciowej, niedostatecznym wytwarzaniu żółci, lekkich zaburzeniach trawienia, niedokwaśności oraz dystonii wegetatywnej; stany lękowe. Etanolowy wyciąg z rozmarynu i olejek rozmarynowy - zewnętrznie w bólach mięśni i nerwów obwodowych, pomocniczo w schorzeniach reumatycznych.
P/wskazania	Do masażu nie należy stosować nie rozcieńczonego olejku rozmarynowego; nie stosować olejku rozmarynowego w trakcie menstruacji (zwiększa krwawienie) i w ciąży (poronienie) i u dzieci do 6 rż..
Dawkowanie	• olejek rozmarynowy można stosować w postaci: Ungentum Rosmarini compositum, Spiritus Rosmarini, Spiritus Saponato-camphoratus, Linimentum Capsici compositum, Linimentum Saponato-camphoratum; • wewnętrznie: - 1 łyżeczka (ok. 2 g) liści na filiżankę, zalać wrzącą wodą i pozostawić do naciągnięcia, pić 2-3 razy dz. po filiżance. - 50 g liści na 2 l. wody, kąpiel nie dłużej niż 10-15 min.; • zewnętrznie - 50 g surowca do kąpieli.
Preparaty	Liść rozmarynu^®, Olejek rozmarynowy^® (D: p.o. w zaburzeniach trawienia 3-6 kropli olejku z cukrem 3 razy dz.; do masażu 3-6 kropli zmieszać 5 ml oleju roślinnego i wcierać 2-3 razy dz. w bolące miejsca przez 5-8 min.).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Sambucus nigra.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	DZIKI BEZ CZARNY, BEZ CZARNY, BEZ LEKARSKI, CZARNY BEZ, BEZ PSI, BEZ APTEKARSKI.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) ... Rodzina: Caprifoliaceae (przewiertniowate) Rodzaj: Sambucus (bez) Cała Europa. Pospolity w całej Polsce - występuje często w lasach i zaroślach oraz koło domostw. Kwitnie na początku czerwca.
Surowce	Flos, Fructus, Folium, Cortex et Radix Sambuci. Kwiaty - wysuszone, zawierające nie mniej niż 0,70% flawonoidów w przeliczeniu na izokwercytynę. Kwiatostany zbiera się na początku zakwitania kwiatów, w dni słoneczne szybko je susząc celem uniknięcia czernienia kwiatów. Owoce dojrzewają w sierpniu i wrześniu. Zbiera się je w okresie dojrzewania, suszy w suszarni w temperaturze ~ 60ºC i przerabia się na soki, dżemy lub powidła.
Skład	Kwiat: • flawonoidy - flawonole → kwercetyna, rutozyd, kemferol, glikozydy cyjanogenne - sambunigryna (świeże kwiaty; glukozyd benzaldehydocyjanhydrynowy; ulega rozkładowi podczas suszenia) • fenole - fenolokwasy → kwas chlorogenowy (depsyd kwasu kawowego z kwasem chinowym); • kwasy organiczne - izowalerianowy, octowy, jabłkowy, ferulowy; • aminy - etyloamina, izobutyloamina, izoamyloamina, cholina; • terpeny - triterpeny → α- i β-amyryna, lupeol, cykloartenol (bezpośredni prekursor steroidów roślinnych); • sterole - sitosterol, stygmasterol, cholesterol; • olejek eteryczny, garbniki, śluzy, węglowodany, sole mineralne, związki żywicowe, witamina C; Owoc (surowiec antocyjanowy): • flawonoidy - glikozydy cyjanogenne - sambunigryna (niedojrzałe owoce), cyjanidyna; • garbniki, kwasy polifenolowe, kwasy organiczne - jabłkowy, szikimowy i chlorogenowy, prowitamina A, witamina C, witaminy gr. B, pektyny, cukry, olejek eteryczny, barwniki antocyjanowe, składniki mineralne (m.in. I2); Liście - sambunigryna, olejek eteryczny, cholina, sitosterol, witamina C, prowitamina A; Korzenie i kora - sambunigryna, olejek eteryczny, cholina, sitosterol.
Rodzaj środka leczniczego	Diaphoreticum, Diureticum, Laxans et Vasotonicum.
Działanie	Kwiat - moczopędne (także zmniejsza ciężar właściwy moczu), napotne (obniża próg pobudzenia ośrodków termoregulacji), przeciwgorączkowe, przeciwzapalnie (kwas chlorogenowy, kwercetyna, cykloartenol), zwiększające sekrecję w obrębie oskrzeli, zwiększające elastyczność i zmniejszające przepuszczalność naczyń włosowatych (rutozyd), hepatoprotekcyjne (kwas chlorogenowy, cholina, kwercetyna), bakteriostatyczne (kwas chlorogenowy), hipoglikemiczne (kwercetyna), a zewnętrznie - przeciwzapalne; uspokajające i hipotensyjne; łagodnie przeczyszczające (można podawać małym dzieciom). Owoc - ogólnie odtruwające i wzmacniające (witaminy), ułatwiające usuwanie szkodliwych metabolitów; słabe przeciwbólowe (~ 160 razy słabsze od morfiny), lekko przeczyszczające (można podawać małym dzieciom), moczopędne i napotne. Korzenie i kora - przeczyszczające, wymiotne.
Zastosowanie	Kwiat - przeziębienia, grypa, nieżyty górnych dróg oddechowych przebiegające z niewielką gorączką (łagodny środek napotny i przeciwgorączkowy), choroby z towarzyszącym osłabieniem naczyń włosowatych, pomocniczo jako środek moczopędny w niektórych łagodnie przebiegających schorzeniach nerek i pęcherza moczowego; soki i dżemy polecane są dzieciom chorowitym, podatnym na przeziębienia oraz choroby układu oddechowego - mają wysoką wartość dietetyczną i wzmacniającą. Zewnętrznie - przemywanie ropnych zmian skórnych, płukanie jamy ustnej i gardła, zapalenie spojówek (przemywanie oczu), jako dodatek do kąpieli. Owoc - jako środek zwiększający usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii w gośćcu przewlekłym postępującym, dnie moczanowej, niektórych chorobach zakaźnych, niektórych dermatozach oraz wspomagająco (nieswoisty środek przeciwzapalny) w rwie kulszowej, neuralgii nerwu trójdzielnego (Nervus trigeminus - V nerw czaszkowy), niektórych nerwobólach (zagęszczony sok ze świeżych, dojrzałych owoców), w stanach zapalnych żołądka i jelit; środek dietetyczny i witaminowy.
P/wskazania	Niedojrzałe, jeszcze zielone owoce, są toksyczne, zawierają bowiem sambunigrynę, która podczas rozpadu uwalnia trujący cyjanowodór. Owoce całkowicie dojrzałe (ciemnofioletowe) nie zawierają sambunigryny - mogą być podawane w przetworach (świeże, surowe owoce wywołują nudności, niekiedy wymioty!) nawet małym dzieciom. Ze względu na działanie łagodnie przeczyszczające nie należy podawać przetworów z surowca w zbyt dużych ilościach dzieciom skłonnym do biegunek.

Dawkowanie

• napar z kwiatów - 1 łyżkę stołową (ok. 2 g) suszonego surowca zalać szklanką wrzącej wody, parzyć pod przykryciem 15-20 min., pić w ilości ½ szklanki możliwie gorącego naparu 3-4 razy dz. ok. 15 min. przed jedzeniem jako środek przeciw grypie, anginie, przeziębieniu; • odwar z kwiatów - 1 łyżka kwiatów bzu na szklankę wody, gotować pod przykryciem przez ~ 5 min, pozostawić na ~ 15 min, wypić w kilku porcjach w razie gorączki; • syrop z kwiatów - 25 baldachów świeżych kwiatów (umytych) zalać 1 litrem gorącego syropu (1-1,5 kg cukru na 1 l wody), pozostawić na 24 godziny, następnie odcedzić syrop, dodać nieco soku z cytryny i ew. pasteryzować (krótkotrwale podgrzać do temperatury 60ºC), jako dodatek do napojów dla dzieci; niekiedy przyrządza się świeże kwiaty w formie obsmażanych w cieście racuszków; • napar do przemywania oczu w zapaleniu spojówek z mieszanki kwiatów bzu czarnego, kwiatów bławatka (chaber bławatek - Centaurea cyanus), koszyczków rumianku pospolitego (Matricaria chamomilla) i ziela świetlika łąkowego (Eupharasia officinalis); • napój wielowitaminowy - równe ilości owoców bzu czarnego, dzikiej róży (Rosa canina), liści poziomki pospolitej (Fragaria vesca) i czarnej porzeczki (Ribes nigrum) zalać wrzątkiem (1 łyżka na 1 szklankę), pozostawić ~ 5 min na parze, napar osłodzić do smaku, pić regularnie; • napar z owoców - zalać na noc 1 łyżkę suchych owoców szklanką zimnej wody, rano ogrzewać powoli bez przykrycia przez 10-15 min, podawać do picia 1-2 razy dziennie po ⅓-½ szklanki jako środek o działaniu łagodnie przeczyszczającym; • sok z owoców - owoce wycisnąć w sokowniku, do soku uzyskanego z 1 kg owoców dodać 400 g cukru, rozlać do butelek i pasteryzować, pić 1-2 łyżki 1-3 razy dziennie; • syrop z owoców - 1 kg owoców zalać 2 szklankami wrzącej wody i gotować 15-20 min, wycisnąć sok, dodać ½ kg cukru, zagotować, gorący rozlać do butelek, stosować jw..; • kompot - ~ 250 g pokrojonych suszonych jabłek gotować 10-15 min w 1 l wody, dodać 50 g suszonych owoców bzu czarnego, osłodzić do smaku i zagotować, można dodać nieco soku z cytryny.

Preparaty: Kwiat bzu czarnego^®, Owoc bzu czarnego^®, Sambucus-fix^®, Normosan^® (Species laxantes^® (nr 14); S: kora kruszyny, liść strączyńca, kłącze perzu, owoc kminku, owoc bzu czarnego, liść mięty pieprzowej, ziele z korzeniem mniszka, Dz: Laxans, W: zaparcia na tle atonii jelit, stanów skurczowych z nieżytem jelit z objawami niestrawności, wzdęciem, odbijaniem, utratą łaknienia, nieregularnymi wypróżnieniami, niezbyt nasilonymi bólami brzucha; szczególnie polecane osobom starszym oraz dzieciom; dla osób uczulonych na korę kruszyny - Neonormosan^®, D: zalać ½-1 łyżki mieszanki szklanką gorącej wody, pozostawić nad parą na 15-20 min. pod przykryciem, odstawić na 10 min., przecedzić, pić ¼-⅓ szklanki naparu 3 razy dziennie w lekkich stanach nieżytowych jelit, w zaparciach wypić szklankę naparu wieczorem - wypróżnienie następuje w ciągu 6-7 godzin), Neonormosan^® (Species laxantes^® (nr 19); S: kłącze rzewienia, kłącze perzu, owoc kminku, owoc bzu czarnego, liść mięty pieprzowej, ziele z korzeniem mniszka, W: patrz Normosan^®, zwłaszcza dla osób uczulonych na korę kruszyny, D: zalać ½-1 łyżki mieszanki szklanką gorącej wody, pozostawić nad parą na 15-20 min. pod przykryciem, odstawić na 10 min., przecedzić, pić ⅔-1 szklankę naparu wieczorem w zaparciach), Normovit^® (S: kora kruszyny, liść mięty, owoc kminku, kłącze perzu, korzeń mniszka, owoc bzu czarnego, Dz: przeczyszczające, wiatropędne, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego i żółci, W: otyłość, zaparcia, wzdęcia, stany skurczowe jelita grubego, niestrawność, P/w: bóle brzucha o niewyjaśnionej etiologii, ostre „chirurgiczne” schorzenia jamy brzusznej, miesiączka, ciąża, D: pić w postaci naparu), Regulatex-fix^® (S: kora kruszyny, korzeń rzewienia i arcydzięgla, ziele dziurawca, liść mięty, kwiat rumianku, owoc bzu czarnego, Dz: przeczyszczające i pobudzające trawienie, W: otyłość, zaparcia, niestrawność, wzdęcia, D: 1 łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać pod przykryciem przez 30 min., nie dopuszczając do wrzenia, przecedzić, pić 1 raz dz. na noc 1 szklankę odwaru), Agryflos^® (S: kora wierzby, kwiatostan rumianku, kwiatostan lipy, owoc bzu czarnego, ziele tymianku, Dz: przeciwzapalne, napotne, W: rzs., bóle mięśniowe, przeziębienia, grypa, D: 2 torebki zalać szklanką wody i parzyć pod przykryciem, pić 3-4 razy dz. po jedzeniu), Pyrosan^® nr 6 (S: liść brzozy, koszyczki rumianku, kwiatostan lipy, kora wierzby, kwiat bzu czarnego, owoc głogu, Dz: napotne, moczopędne, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne (pochodne kwasu salicylowego), W: pomocniczo rzs., dna moczanowa; przeziębienia, zapalenie nerek, otyłość, Z: pomocniczo w rzs., dnie moczanowej, zapaleniu nerek; przeziębienia, D: odwar z 2-2½ łyżki ziół na 2-3 szklanki gorącej wody (gotować 2 min pod przykryciem, odstawić na 10 min, przecedzić do termosu), pić możliwie gorący odwar 2-3 razy dz. po szklance; korzystne jest wypicie wieczorem bezpośrednio przed położeniem się spać do 2 szklanek odwaru z dodatkiem 2-3 łyżek syropu malinowego).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Tilia cordata, Tilia parvifolia, Tilia sylvestris, Tilia microphylla, Tilia ulmifolia.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	LIPA DROBNOLISTNA.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) Podgromada: Angiospermae (okrytozalążkowe) Klasa: Dicotyledones (dwuliścienne) Rząd: Malvales (malwowce) Rodzina: Tiliaceae (lipowate) Rodzaj: Tilia (lipa) Środkowa i południowa Europa. W Polsce drzewo pospolite na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Kwitnie w czerwcu i lipcu.
Surowce	Inflorescentia Tiliae (kwiatostan lipy z podsadką). Surowiec zbiera się gdy w kwiatostanach większość kwiatów jest rozwinięta, pozostałe zaś rozchylają się, unikając kwiatów całkowicie przekwitniętych i wykształconych owoców. Surowiec należy zbierać w okresie suszy, gdyż w wilgotnych kwiatostanach kwiaty łatwo czernieją, podsadki zaś brunatnieją, obniżając wartość towaru. Zbiór suszy się w temperaturze do ~ 40ºC najlepiej w przewiewnych miejscach, lecz nie na słońcu. Świeże kwiaty wykazują charakterystyczny delikatny, przyjemny zapach, który w razie niewłaściwego przechowywania zanika.
Skład	• flawonoidy - glikozydoestry flawonoidowe → tylirozyd, flawonole → pochodne kemferolu i kwercetyny, flawony → pochodne akacetyny, flawanony → hesperydyna (związek o charakterze witaminy P); • olejek eteryczny - farnezol (alkohol seskwiterpenowy), węglowodory (alkany), 2-fenyloetanol i jego estry, geraniol, eugenol; • śluz - podczas hydrolizy uwalniają się kwasy uronowe, metylopentozy i heksozy; • garbniki - pochodne katechiny, leukoantocyjanidyny; • sterole, karoten, witamina C.
Rodzaj środka leczniczego	Diaphoreticum, Spasmolyticum, Antineuralgicum et Sedativum.
Działanie	Napotne (flawonoidy), przeciwzapalne (tylirozyd, pochodne kemferolu i kwercetyny), wspomagające wytwarzanie soku żołądkowego i przepływ żółci do dwunastnicy oraz wydalanie moczu - moczopędne (pochodne kemferolu i kwercetyny); rozkurczające mięśnie gładkie (pochodne kemferolu i kwercetyny), osłaniające i uspokajające, hepatoprotekcyjne (pochodne katechiny, pochodne kwercetyny); ogólnie wzmacniające.
Zastosowanie	Napotnie i osłaniająco - lekkie przeziębienia, stany gorączkowe, angina, grypa, zapalenie gardła, krtani i oskrzeli; zaburzenia trawienia, nadpobudliwość nerwowa, stany napięcia nerwowego i trudności w zasypianiu, szczególnie u dzieci i osób starszych; często stosuje się lipę w mieszankach z innymi surowcami o podobnym działaniu, np.: z owocami maliny właściwej (Rubus ideus) lub kwiatami bzu czarnego - jako środek napotny, a z rumiankiem - jako środek uspokajający. Zewnętrznie do płukania jamy ustnej.
Dawkowanie	• napar - łyżeczkę kwiatów lipy lub torebkę Tilia-fix^® zaparzać przez kilka minut w szklance wrzącej wody, osłodzić miodem lub syropem malinowym (wzmaga działanie napotne), pić kilka razy dziennie powoli możliwie gorący napar.

Preparaty: Kwiat lipy^®, Kwiat lipy fix^®, Kwiatostan lipy^®, Lipovy čaj^®, Tilia Ex^®, Tilia-fix^®, Degrosan^® nr 3 (Species metabolicae^® nr 3) (S: ziele i korzeń mniszka, plecha morszczynu, kłącze perzu, ziele krwawnika, ziele fiołka trójbarwnego, kora kruszyny, kwiatostan lipy, Dz: spazmolityczne, wzmagające wytwarzanie soków trawiennych, protekcja drobnych naczyń krwionośnych (rutyna); dostarczenie do organizmu jodu - morszczyn, W: zaburzenia trawienia, otyłość, atonia jelit, niedoczynność tarczycy, miażdżyca i hipercholesterolemia, D: 2 łyżki ziół na 2½ szklanki wody, gotować 5 min., pić po 1 szklance odwaru 2 razy dziennie po posiłkach), Agryflos^® (S: kora wierzby, kwiatostan rumianku, kwiatostan lipy, owoc bzu czarnego, ziele tymianku, Dz: przeciwzapalne, napotne, W: rzs., bóle mięśniowe, przeziębienia, grypa, D: 2 torebki zalać szklanką wody i parzyć pod przykryciem, pić 3-4 razy dz. po jedzeniu), Pyrosan^® nr 6 (S: liść brzozy, koszyczki rumianku, kwiatostan lipy, kora wierzby, kwiat bzu czarnego, owoc głogu, Dz: napotne, moczopędne, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne (pochodne kwasu salicylowego), W: pomocniczo rzs., dna moczanowa; przeziębienia, zapalenie nerek, otyłość, Z: pomocniczo w rzs., dnie moczanowej, zapaleniu nerek; przeziębienia, D: odwar z 2-2½ łyżki ziół na 2-3 szklanki gorącej wody (gotować 2 min pod przykryciem, odstawić na 10 min, przecedzić do termosu), pić możliwie gorący odwar 2-3 razy dz. po szklance; korzystne jest wypicie wieczorem bezpośrednio przed położeniem się spać do 2 szklanek odwaru z dodatkiem 2-3 łyżek syropu malinowego).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Urtica dioica.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	POKRZYWA ZWYCZAJNA, POKRZYWA DWUPIENNA, POKRZYWA WIELKA, POKRZYWA PARZĄCA, ŻGAJKA, PARZAWKA.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) Podgromada: Angiospermae (okrytozalążkowe) Klasa: Dicotyledones (dwuliścienne) Rząd: Urticales (pokrzywowce) Rodzina: Urticaceae (pokrzywowte) Rodzaj: Urtica (pokrzywa) Rozpowszechniona wszędzie bylina (uporczywy i niezwykle trudny do wytępienia chwast ogrodowy) z wyjątkiem obszarów stref: arktycznej i równikowej. Kwitnie od połowy czerwca do jesieni.
Surowce	Folium, Herba, Radix et Semen Urticae. Ziele - zebrane podczas kwitnienia. Liście - zebrane w ciągu lata podczas kwitnienia.
Skład	• kwasy organiczne - kwasy alifatyczne → kwas mrówkowy (włoski parzące), kwas glikolowy; • aminy - acetylocholina, tryptamina, histamina (włoski parzące), serotonina; • barwniki roślinne (znaczne ilości) - chromoproteiny → chlorofil a i b (liście pokrzywy są źródłem otrzymywania chlorofilu do celów leczniczych i kosmetycznych (pasty do zębów, kremy) - środek odwaniający (desodorans)), β-karoten, ksantofil, protoporfiryny; • witaminy - prowitamina A, witamina C (2,5 raza więcej niż w cytrynie), B1, B2, K1, kwas pantotenowy (wchodzi w skład koenzymu A); • inne - kwas krzemowy, składniki lotne (2-metyloheptenon, antofen), flawonoidy, garbniki, fitosterole (np.: β-sitosterol), kumaryny (np.: skopoletyna), urtica-dioica-aglutynina, sole mineralne (przede wszystkim sole Ca i K, Fe, Cu, Mn, Ni, Bor), woski, gorycze diterpenowe - fitol z chlorofilu, który służy do półsyntezy witaminy E i K;
Rodzaj środka leczniczego	Diureticum et Metabolicum.
Działanie	Wyciąg z liści pokrzywy lub ziela - (mikroelementy, witaminy) wpływa na przemianę materii - zwiększa wydalanie chlorków, mocznika, szkodliwych produktów przemiany materii (środek ogólnie odtruwający); pobudza wydzielanie soku żołądkowego, ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów, działa przeciwzapalnie w przewodzie pokarmowym; hemostatycznie i krwiotwórczo; pobudzające wytwarzanie interferonu (układ odpornościowy). Korzeń pokrzywy - działa podobnie jak liście ale nieco silniej moczopędnie i saluretycznie oraz silniej drażni owłosioną skórę głowy; hipoglikemiczne; ze względu na obecność substancji o charakterze lektyn i polisacharydów korzeń uzyskał znaczenie w leczeniu chorób gruczołu krokowego - wpływa na procesy enzymatycznej biosyntezy testosteronu i hamuje przerost prostaty.
Zastosowanie	Jeden z najbardziej wszechstronnych leków ziołowych; zaburzenia przemiany materii na tle niedoborów mikroelementów i witamin, stany zapalne dróg moczowych, skąpomocz, nieżyt żołądka i jelit, nieznaczne krwawienia z przewodu pokarmowego (po konsultacji u chirurga ogólnego!), niedokrwistość, zwiększone zapotrzebowanie na Fe, cukrzyca, choroba reumatyczna (pomocniczo), trądzik młodzieńczy. Zewnętrznie - jako środek wzmacniający włosy, łupież, łojotok skóry, oparzenia Iº w celu polepszenia epitelizacji i ziarninowania, a także uzyskania efektu przeciwbólowego.
P/wskazania	Nie stosować na własną rękę wymuszonej diurezy przy obrzękach wywołanych upośledzeniem czynności serca lub nerek (szpital!).
Działania niepożądane	Łagodne dolegliwości żołądkowo-jelitowe.
Dawkowanie	• odwar z suchych liści - pić kilka razy dziennie po ¼-⅓ szklanki odwaru (gotować ok. 5 min.) przygotowanego z ½-1 łyżki liści pokrzywy i szklanki wody; zewnętrznie do mycia głowy; • sok ze świeżych liści - 1 kg młodych, umytych liści przepuścić przez maszynkę, sok wycisnąć, zmiażdżone liście zalać 1 l przegotowanej wody i ponownie wycisnąć, płyny połączyć i pasteryzować w butelkach w temperaturze 65-70ºC przez 15 min.; z pasteryzowanego soku przygotowuje się różne napoje dla dzieci, np.: 4 łyżeczki soku z pokrzywy, 1 szklanka mleka, 2 łyżeczki miodu, ½ szklanki wody - miód rozpuścić w wodzie, dodać mleka i soku z pokrzyw; • koktajl z pokrzyw - sok ze świeżej pokrzywy (160 g) zmieszać z sokiem z marchwi (300 g) i sokiem z cytryny (20 g), silnie ochłodzić (można dodać lodu);

	• sałatka wiosenna z liści pokrzywy - sparzone wrzącą wodą młode listki pokrzywy wymieszać ze szczypiorkiem, zieloną pietruszką lub listkami mlecza, pokrojonym jajkiem na twardo, doprawić śmietaną i przyprawami (sól, sok z cytryny); liście można stosować bez sparzenia, gdyż zwiędnięte, zalane śmietaną, nie mają już właściwości parzących; • pokrzywa - „(fałszywy) szpinak” - młode liście pokrzywy zalać wrzącą wodą, gotować 2-3 minuty, odcedzić, posiekać, dodać jajko i usmażyć jak jajecznicę; • miód pokrzywowy - 1 kg świeżych liści przepuścić przez maszynkę, dodać 3 szklanki wody, zagotować, przecedzić przez gazę, dodać ½ kg miodu, uzupełnić wodą do 1 l, rozlać do butelek, używać przez cały okres zimowy - podawać dzieciom, które często zapadają na choroby wirusowe (infekcje górnych dróg oddechowych, grypa); • zewnętrznie nalewka z liści pokrzywy lub odwar z ok. 3 łyżek stołowych mielonych liści na szklankę wrzątku do okładów 3 razy dziennie przez ~ 10-12 dni;
Preparaty: Liść pokrzywy^®, Pokrzywa-fix^®, Acnevulten^® (Species antiacnosae^®, Zioła przeciw trądzikowi młodzieńczemu^®) (S: ziele fiołka trójbarwnego, ziele dziurawca, ziele pokrzywy, ziele mniszka lekarskiego, ziele skrzypu polnego, Dz: rozszerza naczynia krwionośne skóry, działa przeciwzapalnie, „odtruwająco” i wzmacniająco, W: trądzik młodzieńczy, D: z torebki mieszanki ziołowej przygotować napar i pić kilka razy dziennie), Prostaherb N^® (S: draż. zaw. 230 mg suchego wyciągu (7:1) z korzenia pokrzywy; Z: utrudnione oddawanie moczu u chorych z łagodnym przerostem gruczołu krokowego (I i II stadium); Dz.niep.: lekkie zaburzenia żołądkowo-jelitowe; D: początkowo 2 razy dz. 2 draż., następnie (leczenie podtrzymujące) 2-3 draż. dz.. Leczenie powinno być kontynuowane pomimo ustąpienia dolegliwości.), Succus Urticae^® (sok ze świeżego ziela pokrzywy stabilizowany etanolem (zawiera nie mniej niż 0,01% magnezu); D: p.o. 2.5 ml soku z niewielką ilością wody 3-4 razy dz..), Urtica Ex^®, Urtica-fix^®, Urtiron^® (S: kaps. zaw. 300 mg suchego wyciągu z korzenia pokrzywy (5:1) i 10 mg β-sitosterolu; Dz: łagodzi dolegliwości występujące podczas oddawania moczu spowodowane powiększeniem gruczołu krokowego; Z: wspomagająco w leczeniu przerostu gruczołu krokowego; D: początkowo 1 kaps. 3 razy dz. po jedzeniu z małą ilością wody; po zmniejszeniu objawów 1 kaps. 2 razy dz. - kuracja trwa zwykle 6-8 tyg, jeśli potrzeba, po 6 mies. można ją powtórzyć.), Ziele pokrzywy^®, Adiposina^® (S: liść brzozy, ziele dziurawca, kora kruszyny, liść mięty pieprzowej, liść pokrzywy, ziele skrzypu polnego, kłącze perzu, ziele krwawnika, owoc kolendry, liść jeżyny, Dz: przyspiesza trawienie, reguluje przemianę materii, W: otyłość, zaparcia, D: 1-2 torebki ekspresowe lub łyżki mieszanki na szklankę gorącej wody, trzymać pod przykryciem przez 5-10 min., pić po jedzeniu 2-4 razy dz.), Revitan^® (S: liść pokrzywy zwyczajnej, owoc ostropestu plamistego, owoc porzeczki czarnej, owoc bzu czarnego, koszyczek nagietka lekarskiego, korzeń mniszka lekarskiego, kłącze perzu właściwego, Dz: przyspiesza wydalanie szkodliwych metabolitów, zwiększa odporność organizmu, reguluje procesy trawienia, D: łyżkę ziół zalać szklanką zimnej wody i ogrzewać do wrzenia; gotować przez 5 min., odstawić na 15 min., odcedzić, pić 1-3 razy dz.), Herbosan-3^® (S: owocnia fasoli zwyczajnej, kłącze perzu właściwego, ziele rutwicy lekarskiej, dziurawca zwyczajnego, pokrzywy zwyczajnej i mniszka lekarskiego z korzeniami. W: lżejsze postacie cukrzycy, stany nieżytowe przewodu pokarmowego. D: 2 łyżki ziół zalać szklanką wody, ogrzewać 30 min., pić 2-3 razy dziennie po szklance odwaru), Diabetosan^® nr 15 (Species antidiabeticae^®) (S: liść borówki czernicy, ziele rutwicy lek. (alkaloid galegina o działaniu hipoglikemicznym), naowocnia fasoli zwyczajnej, pokrzywy zwyczajnej, szałwi lek., korzeń mniszka lek. (pospolitego), korzeń cykorii, korzeń omanu, W: cukrzyca we wczesnym stadium, D: 2-3 łyżki mieszanki na 2-3 szklanki wody, gotować ok. 2 min., pić ^2/3 szklanki 2-3 razy dziennie między posiłkami), Ortus species metabolicae^® (S: liść pokrzywy zwyczajnej, brzozy białej, fiołka trójbarwnego i mięty pieprzowej, ziele dziurawca zwyczajnego, kora kruszyny pospolitej, korzeń łopianu większego. W: zaburzenia przemiany materii, otyłość, przewlekłe zaparcia nawykowe. D: łyżkę ziół zalać szklanką wody, zagotować, pić 3 razy dziennie po pół szklanki), Reumogran^® (S: granulat w torebce zawiera: kora wierzby, kwiat wiązówki błotnej, liść brzozy, liść pokrzywy, ziele rdestu ptasiego, ziele skrzypu polnego, Dz: przeciwzapalne, przeciwbólowe, W: rzs., inne choroby reumatyczne, angina, grypa, przeziębienia, D: p.o. 1-1,5 łyżeczki granulatu 3 razy dz. po jedzeniu, popijając płynem), Reumaflos^® (S: kora wierzby, liść brzozy, kwiat bzu czarnego, ziele rdestu ptasiego, liść pokrzywy, ziele skrzypu, kwiat wiązówki, W: pomocniczo w chorobach reumatycznych i nerwobólach, D: 1 szklanką gorącej wody zalać 1-2 torebki ekspresowe lub łyżki mieszanki, parzyć pod przykryciem przez 5-10 min., pić 4 razy dz. po szklance naparu), Reumosan^® Nr 4 (S: liść brzozy, kora wierzby, ziele rdestu ptasiego, liść pokrzywy, kwiat wiązówki, ziele skrzypu, Dz: moczopędne, przeciwzapalne, regenerujące błony śluzowe, uszczelniające ściany naczyń włosowatych, W: rzs., dna moczanowa, miażdżyca, niektóre choroby skóry, D: 2-2½ łyżki mieszanki na 2-3 szklanki gorącej wody, gotować pod przykryciem 2-5 min., odstawić na10-15 min., przecedzić, pić po ^2/3 szklanki 2-3 razy dz. między posiłkami),
Fito-Mix^® XI (S: liść pokrzywy, ziele skrzypu, ziele fiołka trójbarwnego, liść porzeczki czarnej, kłącze perzu, kora wierzby, Dz: działanie przeciwreumatyczne i przeciwdnawe, Z: choroby reumatyczne, dna moczanowa, miażdżyca, niektóre schorzenia skórne na tle zaburzeń przemiany materii, D: odwar z łyżki ziół na szklankę gorącej wody (gotować 3 min. pod przykryciem, przecedzić), pić 3 razy dz. po ½ szklanki odwaru między posiłkami), Apistimul^® Urtica (S: ziołomiód pokrzywowy, mleczko pszczele (białka, aminokwasy, enzymy, lipidy, kwasy organiczne, kwasy nukleinowe, witaminy: A, B1,2,6,12, C, E, K, PP, biotyna, kwas foliowy, hormony pszczele), miód pitny, Dz: wzmacniające, normalizujące procesy przemiany materii, pobudzające organizm do wytwarzania γ-globulin, W: wyczerpanie organizmu, rekonwalescencja, antybiotykoterapia, spadek odporności, miażdżyca, choroba niedokrwienna mięśnia sercowego, zaburzenia snu, pamięci, koncentracji, infekcje dróg moczowych, D: 1 amp. 1-3 razy dz. przed jedzeniem), Apistimul^® Urtica Forte - jw., Diureticol^® (S: liść pokrzywy, kukurydza, ziele nawłoci, ziele tymianku, koszyczki rumianku, Dz: moczopędne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwobrzękowe, spazmolityczne, W: niewydolność nerek, rzs., dna moczanowa, infekcje dróg moczowych, D: łyżkę lub torebkę mieszanki ziół zalać szklanką wrzątku, parzyć pod przykryciem 30 min., przecedzić, pić 3 razy dz. po szklance naparu), Diabetex-fix^® (S: ziele rutwicy, pokrzywy, mniszka z korzeniem lub korzeń mniszka, strąki fasoli, kłącze perzu, Dz: hipoglikemiczne, W: pomocniczo w cukrzycy i nieżytach przewodu pokarmowego, D: 2 łyżki ziół zalać szklanką zimnej wody, ogrzewać przez 30 min. pod przykryciem nie dopuszczając do wrzenia, przecedzić, pić 2-3 razy dz. po szklance odwaru), Diabetina^® (S: ziele rutwicy, liść pokrzywy, korzeń mniszka, strąki fasoli, kłącze perzu, owoc kopru włoskiego, ziele serdecznika, Dz: hipoglikemiczne, W: pomocniczo w cukrzycy, D:1-2 torebki lub 1-2 łyżki mieszanki zalać szklanką wrzącej wody, parzyć pod przykryciem 5-10 min., pić między posiłkami 3 razy dz.), Diabetovit^® (S: ziele rutwicy, liść pokrzywy, ziele mniszka z korzeniem, strąki fasoli, liść szałwi, Dz: hipoglikemiczne, W: pomocniczo w cukrzycy),

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Valeriana officinalis.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	KOZŁEK LEKARSKI, WALERIANA LEKARSKA.
Pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) ... Rodzina: Valerianaceae (kozłkowate) Rodzaj: Valeriana (kozłek) Roślina macierzysta - gatunek zbiorowy wielopostaciowy: kozłek lekarski (Valeriana officinalis) - jest byliną występującą w Europie, Ameryce Północnej, Azji Mniejszej i Azji Środkowej w kilku formach różniących się kształtem liści i wysokością łodyg. W Polsce spotyka się dość powszechnie w wilgotnych zaroślach w odmianach: varietas latifolia (Valeriana exaltata) o łodydze do 2 m wysokości, varietas media o łodydze do 1,5 m wysokości i varietas tenuifolia (Valeriana angustifolia) o łodydze do 70 cm wysokości. Kwitnie od maja do sierpnia.
Surowce	Rhizoma et Radix Valerianae. Kłącze z korzeniami przypomina koźlą brodę - stąd nazwa rośliny. Narządy podziemne (surowiec olejkowy) zbiera się jesienią (zawartość walepotrianów wzrasta na jesieni) pierwszego roku lub w maju drugiego roku wegetacji; suszy się w temperaturze do 35^oC; powinny zawierać nie mniej niż 0,5 % olejku eterycznego (krajowa odmiana hodowlana Valeriana officinalis „Polka” zawiera 0,8-1,2% olejku). Kłącza po wykopaniu pozbawia się rozłogów, które służą do dalszego mnożenia plantacji, myje dokładnie wodą, podłużnie kroi i suszy na powietrzu. Nie należy surowca poddawać fermentacji.
Skład	• olejek lotny (o przenikliwym, ulubionym przez koty zapachu) - terpeny - monoterpeny → α- i β-pinen, kamfen, limonen, β-felandren, octan i izowalerianian bornylu i in. (w sumie 12 składników monoterpenowych), seskwiterpeny → kwas walerenowy, kwas hydroksywalerenowy, kwas acetoksywalerenowy, waleranon (jatamanson), walerenal, elemol, kariofilen, γ-kadinen, azulenogenne pochodne gwajalu: kessen, kessoglikol i in. (w sumie 17 składników seskwiterpenowych); • irydoidy (walepotriaty (lepiej walepotriany)) - waltrat (dominuje w krajowym surowcu), 1-acetylowaltrat, dihydrowaltrat, walerozydad (bardzo nietrwały glikozydowy ester irydoidowy), chlorowcopochodne walepotriatów oraz kwasy estryfikujące: kwas dehydroksyizowalerianowy, izokapronowy, octowy i inne rozkładające się na farmakologicznie czynny baldrynal, homobaldrynal i waltroksal; • kwasy organiczne - kwas izowalerianowy, kwas α-oksyizowalerianowy, mrówkowy, octowy; • fenole - eugenol i jego estry, kwas chlorogenowy; • alkaloidy monoterpenowe - aktynidyna, walerianina, izooksyskytantyna, chatynina; • śluzy, cukry, związki gumowe i żywicowe; Źle suszony surowiec oraz klasyczne formy podania (napar, wyciąg, nalewka) nie zawierają już nietrwałych, szybko rozkładających się pod wpływem temperatury i czynników chemicznych obecnych w surowcu walepotrianów.
Rodzaj środka leczniczego	Sedativum et Spasmolyticum.
Działanie	Uspokajające, ułatwiające zasypianie, anksjolityczne (przeciwlękowe) - olejek eteryczny, kwas walerenowy, aktynidyna, waleranon, walepotriany (irydoidy) (powinowactwo do receptorów benzodiazepinowych w o.u.n.; interakcje z neuroprzekaźnikiem - kwasem γ-aminomasłowym (GABA)) - tłumienie refleksów motorycznych i psychicznych w o.u.n. → działanie tłumiące na stany emocjonalne i sferę motoryczną w o.u.n.; punktem uchwytu farmakologicznego jest o.u.n. - kora mózgowa, ośrodki podkorowe i niektóre ośrodki wegetatywne (u osób w stanie równowagi psychicznej jego wpływ na ośrodki mózgowe jest mały, natomiast u osób ze wzmożoną pobudliwością działa silnie uspokajająco; jest pewna grupa ludzi (non-responders), na których kozłek lekarski nie działa). działa słabo narkotycznie. Rozkurczowe - kwas walerenowy, walepotriany - mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, moczowych i obwodowych naczyń krwionośnych → hipotensyjne. Hipotensyjne - waleranon.
Zastosowanie	Stany pobudzenia nerwowego, niepokoju, rozkojarzenia, zmniejszonej koordynacji ruchowej, uczucie lęku i zagrożenia, trudności w zasypianiu, tachykardia lub kołatanie serca na tle nerwowym, bóle głowy, lekkie zawroty głowy i zaburzenia naczynioruchowe, nerwice wegetatywne, jako łagodny środek psychotropowy w geriatrii (zaburzenia równowagi psychicznej (neurodystonia), załamanie nerwowe (prostratio nervosa), psychonerwicowa mania chodzenia (tasikinesia), zaburzenia emocjonalne z objawami napięcia (tensio), lęku (angor), podniecenia (excitatio), pobudzenia (agitatio), trudności adaptacyjne do środowiska, zaburzenia rytmu dobowego, zmniejszona zdolność koncentracji), zmniejszający spontaniczną aktywność ruchową, bez zaburzenia zdolności koordynacyjnych; jako lek przeciwskurczowy - pomocniczo w kolkach i stanach skurczowych obwodowych naczyń krwionośnych.
P/wskazania	Dłuższe stosowanie przetworów z kozłka nie jest wskazane - mogą powstać zaburzenia czynności przewodu pokarmowego.

Dawkowanie	• wyciąg wodny - przygotowuje się na zimno, 1 łyżka rozdrobnionych korzeni na szklankę zimnej wody, pozostawić na 24 godziny, podawać w ciągu dnia, w bezsenności do ⅓ szklanki wieczorem; • napar na gorąco - 1 łyżeczka na 1 szklankę wrzącej wody, pozostawić na parze ~ 30 min., podawać dzieciom starszym 1-2 łyżki (również jako środek wiatropędny); Rp. Infusi Radicis Valerianae 18,0/180,0 Da ad vitrum nigrum D.S. Doustnie 3 razy dziennie łyżkę stołową. Rp. Infusi Rhisomatis Valerianae 9,0/150,0 Da ad vitrum rostratum D.S. Doustnie 3 razy dziennie 2 łyżki stołowe. Rp. Tincturae Valerianae aethereae 10,0 Da ad vitrum rostratum D.S. Doustnie 3 razy dziennie po 40 kropli nalewki z kozłka lekarskiego na eterze. Rp. Tinct. Crataegi 50.0 Tinct. Valerianae 30.0 M.f. guttae D.S. 2 razy dz. po łyżeczce w ½ szklanki wody. Rp. Fruct. Crataegi Rad. Valerianae Fol. Melissae aa 20.0 M.f. species D.S. 2 razy dz. napar z łyżki stołowej ziół na szklankę wody. Rp. Tinct. Crataegi Tinct. Valerianae aa 10.0 M.f. mixt. D.S. 3 razy dz. po 20 kropli z wodą. Rp. Rad. Valerianae Str. Lupuli Fol. Melissae aa 50.0 M.f. species D.S. Łyżka stołowa ziół na szklankę wrzątku, pić przed snem.
Preparaty Intractum Valerianae^® (S: etanolowy wyciąg ze świeżego korzenia kozłka; D: p.o. 2,5 ml preparatu w ¼ szklanki wody 1-3 razy dz.; pomocniczo w padaczce po ⅓ łyżeczki 3 razy dziennie), Tinctura Valerianae^® Nalewka kozłkowa na eterze^® (W: nadpobudliwość nerwowa, bezsenność, stany nerwicowe (nerwica układu krwionośnego, serca, żołądka), D: płyn, 15-30 kropli w kieliszku wody, 3 razy dz. po posiłkach), Kalms^® (S: tabl. zaw. 33,75 mg wyciągu z kozłka lekarskiego (równoważnik 135 mg kozłka lekarskiego 4:1), 45 mg proszku chmielowego (lupuliny), 22,5 mg wyciągu goryczki (równoważnik 90 mg korzenia goryczki 4:1); D: uspokajające; Z: okresy szczególnego napięcia nerwowego i zdenerwowania; P/ws: dzieci, ciąża i karmienie; D: p.o. 2 tabl. 2 razy dz. po posiłkach, stosować nie krócej niż 5-6 dni; działanie uspokajające występuje po ok. 4 dniach stosowania leku.), Korzeń kozłka^®, Krople walerianowe z Turyngii^®, Krople walerianowe^® (syn.: Nalewka kozłkowa^®) (D: dzieciom można podawać przy bólach żołądka i wymiotach na tle nerwowym - 7 kropli, w padaczce - po ½-1 łyżeczki 2 razy dziennie), Waleriana na dzień^® (S: wyciąg z kozłka lekarskiego i melisy, D: 1-3 tabl. 3 razy dz.), Waleriana na noc^® (S: wyciąg z kozłka lekarskiego i melisy, wyciąg z chmielu, kwiatów męczennicy i rumianku, D: 2-3 tabl. przed snem),
Padma-28^® (S: owoce korzennika lekarskiego (Pimenta officinalis), ziele orlika, kwiaty nagietka lekarskiego (Calendula officinalis), owoce kardamonu malabarskiego (Elettaria cardamomum), kwiaty goździkowca korzennego (Eugenia caryophyllata), liście sałaty głąbik krakowski (Lactuca sativa), porost islandzki (Lichen islandicus), korzeń lukrecji gładkiej (Glycyrrhiza glabra), owoce migdałecznika (Prunus amygdalus), ziele babki lancetowatej (Plantago lanceolata), ziele rdestu ptasiego (Polygonum aviculare), ziele pięciornika złotego (Potentilla aurea), drzewo sandałowe (Santali rubr. lign.), tojad (Aconitum excelsum), korzeń kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis), owoc miodły pospolitej (Melia azedarach), Fruc. Aegle sepiar, Rad. Sidae cordifoliae, Rhiz. Hedychii spic, Rad. Costus amarus, naturalna kamfora (Camphora nat.), sproszkowany siarczan wapniowy (Calc. sulfuric. pulv.), Dz: reguluje gospodarkę lipidową, przyspiesza utlenianie kwasów tłuszczowych (związki krzemowe, kwasy fenolowe, olejki eteryczne, flawonoidy), zmniejsza lepkość krwi (garbniki, kwasy fenolowe) i agregację płytek krwi (salicylany, flawonoidy), usuwa wolne rodniki (flawonoidy, olejki eteryczne), hamuje czynność OUN (walepotriaty, salicylany), wpływa na układ immunologiczny (immunostymulacja) - zwiększa liczbę limfocytów T (olejki eteryczne, seskwiterpeny), W: miażdżyca i choroby rozwijające się na jej tle, choroby o podłożu lub mechanizmach immunologicznych, przewlekłe zapalenie wątroby, nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, stwardnienie rozsiane (próby), Dz.niep: łagodne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, D; początkowo 3 razy dz. po 2 tabl. na ½-1 godz. przed posiłkiem, z dostateczną ilością płynu; w momencie uzyskania poprawy 2 tabl. 2 razy dz. lub 3 razy dz. po 1 tabl.), Valmane^® (S: mieszanina walepotriatów; D: 3 razy dz. 1-2 draż..), Valdispert^® (S: 1 drażetka preparatu zawiera 45 mg suchego wyciągu z korzenia kozłka lekarskiego; preparat standaryzowany - każda drażetka zawiera jednakową ilość substancji czynnej (surowiec: wyciąg z 5-6: 1), D: kilka razy dz. 1-3 drażetki - dawka ta może być zwiększona w razie potrzeby; przy trudnościach z zasypianiem przyjmuje się 3-6 drażetek na ½ godz. przed snem), Nervosol^® (S: Extracta fluida ex: Rad. Valerianae 25,0 (korzeń kozłka) et Archangelicae 20,0 (korzeń arcydzięgla), Herb. Melissae 25,0 (ziele melisy), Storob. Lupuli 15,0 (szyszki chmielu), Flores Lavandulae 15,0 (kwiat lawendy), Dz: hamujące procesy emocjonalne i motoryczne OUN, spazmolityczne dzięki laktonom z korzenia arcydzięgla (ksantotoksol, angelicyna, umbeliferon), pobudzające wydzielanie żółci i soku żołądkowego, W: niepokój, lęk, trudności w zasypianiu, zaburzenia neurowegetatywne ze strony przewodu pokarmowego, D: łyżeczkę płynu rozpuścić w ¼ szklanki wody, pić 2-4 razy dz.; dzieci ⅓-½ łyżeczki 1-3 razy dz.), Rec: Rp. Nervosoli D.S. ½-1 łyżeczka w ¼ szklanki wody 2-4 razy dz.. Sedatruw^® (S: Extracta fluida ex (Abl.): Radicis Valerianae, Herba Melissae, Strobilo Lupuli, Flores Avenae, Flores Lavandulae, Anth. Matricariae chamomillae (rumianek pospolity), Dz: hamujące procesy emocjonalne i motoryczne OUN (kozłek, melisa, chmiel), pobudzające wydzielanie żółci i soku żołądkowego, W: niepokój nerwowy, neurastenia, zaburzenia neurowegetatywne ze strony przewodu pokarmowego, Nervogran^® (S: Radix Valerianae, Anthodium Matricariae chamomillae, Folium Melissae, Folium Menthae piperitae, Herba Millefolii (krwawnik pospolity), Dz: uspokajające (kozłek, olejek ziela melisy), zaznaczające się szczególnie intensywnie przy nadmiernej pobudliwości, spazmolityczne (rumianek, krwawnik), wiatropędne, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego (związek goryczkowy achileina z ziela krwawnika, mięta pieprzowa), pobudzające wydzielanie żółci, W: nerwica przewodu pokarmowego oraz jako adiuvans w chorobie wrzodowej), Neospasmol^® (S: płynny wyciąg etanolowy z korzenia kozłka lekarskiego i owocu głogu, esencja z pomarańczy gorzkiej, D: 20-30 kropli 3 razy dziennie), Neospasmina^® (S: Extractum Valerianae fluidum, Extractum Crataegi fluidum aa 3,6, Corrigens et Aquae dest. ad 100,0, W: nadpobudliwość nerwowa, niepokój, D: 3-5 razy dz. łyżeczkę do herbaty), Rec: Rp. Neospasmini D.S. 1 łyżeczka w ¼ szklanki wody 2-5 razy dz.. Passispasmin^® (S: Extractum Passiflorae (męczennica) fl. 1,0, Extractum Valerianae (kozłek) fl., Extractum Crataegi (głóg) fl. aa 3,6, Extractum Humuli lupuli (chmiel) fl. 1,8, Vehiculum aa 120,0, Dz: uspokajające, spazmolityczne, nasenne, W: nerwica wegetatywna przewodu pokarmowego, biegunki na tle nerwicowym, D: 3-6 razy dz. po łyżeczce do herbaty; dzieciom w bezsenności ½ łyżeczki przed snem), Rec: Rp. Passispasmini D.S. 1 łyżeczka 3-6 razy dz.. Neocardina^®, prep. złoż., Cardiacum et Sedativum. (S: Preparat zawiera: 8,0 g Tinctura Crataegi, 12,0 g Tinctura Convallariae, 8,0 g Tinctura Valerianae, 8,0 g Tinctura Visci albi (jemioła pospolita), 4,0 g Tinctura Cynosbati , Tinctura Aurantii. Dz: Preparat zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego i zmniejsza częstotliwość. Wykazuje działanie rozkurczowe, głównie na ściany naczyń wieńcowych serca i na mięśnie gładkie oskrzeli, a także na drogi żółciowe i moczowe. Wywiera działanie uspokajające, dzięki obecności jemioły obniża ciśnienie tętnicze. W: Pomocniczo w osłabieniu mięśnia sercowego, w nadciśnieniu tętniczym, zaburzeniach krążenia obwodowego i zaburzeniach rytmu. D: Dorośli 2-3 razy dziennie po 20-30 kropli, dzieci po 10-15 kropli. Przyjmować po jedzeniu z niewielką ilością płynu),
Cardiol^® C, prep. złoż., Cardiacum. (S: Preparat zawiera: 27,0 g Tinctura Convallariae titrata; 20,0 g Tinctura Valerianae; 20,0 g Tinctura Crataegi; 14,0 g Extractum Colae fluidum; 0,072 g Coffeinum; Spir. vin do 100 g. Dz: Działanie preparatu polega na zwiększaniu siły skurczu mięśnia sercowego oraz na zmniejszaniu częstotliwości jego skurczów (nalewka z konwalii). Działanie kardiotoniczne posiadają także związki flawonoidowe z kwiatów głogu, które dodatkowo zmniejszają napięcie naczyń wieńcowych serca. Preparat wpływa na obniżenie napięcia mięśni gładkich naczyń krwionośnych i narządów wewnętrznych. Obniżając ciśnienie tętnicze poprawia krążenie żylne i przeciwdziała zastojom żylnym. Działa moczopędnie i uspokajająco. Wszystkie substancje czynne preparatu dobrze wchłaniają się w przewodzie pokarmowym, nie kumulują się w organizmie i są szybko wydalane z moczem. W: Czynnościowe zaburzenia serca, nerwice naczynioruchowe, osłabienie mięśnia sercowego, napadowe „kołatanie” serca, zwężenie naczyń wieńcowych, zmiany starcze i miażdżycowe. Również w stanach wyczerpania psychosomatycznego, w okresie rekonwalescencji, w zaburzeniach układu oddechowego, obrzękach pochodzenia sercowego, zmniejszonym wydalaniu moczu. D: Dorosłym po 20-40 kropli w kieliszku wody 2-3 razy dziennie po jedzeniu, dzieciom przeciętnie 10-15 kropli jednorazowo. W przypadkach bardziej zaawansowanych można zwiększyć dawkę do 30-60 kropli jednorazowo, dzieciom do 10-25 kropli), Dormesan^® (S: Melisa officinalis, Avena sativa (owies), Passiflora incarnata (męczennica cielista), Humulus lupulus, Lupulinum („gruczołki” chmielowe), Valeriana officinalis, W: zaburzenia snu, wyczerpanie nerwowe, drażliwość, D: 20-30 kropli w ¼ szklanki wody jako środek nasenny, 10-20 kropli jako środek uspokajający), Nervendrages^® (S: Extractum Valerianae (kozłek) siccum, Flos Passiflorae (męczennica), Strobilus Lupuli (szyszki chmielu), W: wyczerpanie nerwowe, trudności w zasypianiu, D: 3 razy dz. 10-15 kropli a 30-50 kropli przed snem jako środek nasenny), Crategisan^® (S: Crataegus oxycantha 50%, Avena sativa 20%, Valeriana officinalis 5%, Melissa officinalis 5%, Cactus grandiflorus (królowa nocy) 3%, Ilex aquifolium (ostrokrzew kolczasty) 1%, Camphora 0,005%, Alcohol 49%, W: preparat ze świeżych roślin przeciw nerwicowym zaburzeniom serca, D: 3 razy dz. 15-20 kropli z płynem), Krople nasercowe^® i Guttae cardiacae^®, prep. złoż. (Convallaria extract, Crataegus extract, Valeriana extract), Cardiacum et Sedativum, (S: 30 g kropli zawiera 15,0 g Tinctura Convallariae, 7,5 g Tinctura Crataegi, 7,5 g Tinctura Valerianae, Dz: Lek złożony. Nalewka z konwalii powoduje zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego z jednoczesnym zmniejszeniem jego częstotliwości; nalewka z głogu zwiększa ukrwienie serca, powoduje niewielki spadek ciśnienia, działa uspokajająco; nalewka z kozłka lekarskiego ma łagodne działanie uspokajające, W: Zaburzenia czynnościowe układu krążenia (często na tle nerwicowym), D: Dorośli: 20-40 kropli 3 razy dziennie w niewielkiej ilości wody po posiłkach), Guttae stomachicae^® (S: Tinctura: Valerianae, Menthae et amarae, Intr. Hyperici, Pabialginum liq., Dz: nasenne i przeciwbólowe - Tinctura Valerianae oraz Pabialginum liq., spazmolityczne - Intractum Hyperici (flawonoidy), W: dolegliwości ze strony układu pokarmowego występujące na tle nerwowym, stany skurczowe i ból w obrębie żołądka, pomocniczo w kolce żołądkowej i wątrobowej), Cratinex^® (S: etanolowy wyciąg z: kwiatostanu głogu, korzenia kozłka lekarskiego, liści melisy, kwiatu kasztanowca, zawiera 65% etanolu, Dz: związki czynne korzenia kozłka i liścia melisy dodatkowo działają łagodnie uspokajająco, W: czynnościowe zaburzenia akcji serca i układu krążenia, męczliwość, napięcie nerwowe, niepokój, D: p.o. 3 razy dz. 30-60 kropli z niewielką ilością wody), Valused^® (S: nalewka z ziela męczennicy, szyszek chmielu i korzenia kozłka lekarskiego, sorbitol, D: 1 łyżeczka preparatu 2-3 razy dz.; w trudnościach w zasypianiu 2 łyżeczki ½ godz. przed snem), Vallup^® (S: korzeń kozłka, szyszka chmielu, D: dzieci do 12 rż. - 1 tabl. 3 razy dz.; w nadpobudliwości nerwowej i niepokoju - 2-3 tabl. 3 razy dz.; w trudnościach w zasypianiu - 3 tabl. przed snem), Spokostada^® (S: wyciąg suchy z korzenia kozłka lek., ziela męczennicy z kwiatem i szyszek chmielu), Persen^® (S: wyciąg z kozłka lekarskiego, mięty pieprzowej i melisy, W: stany napięcia emocjonalnego, pobudzenie, niepokój, trudności w zasypianiu, zaburzenia snu na tle nerwowym).

Nazwa gatunku łacińska (+synonimy)	Viburnum opulus.
Nazwa gatunku polska (+synonimy)	KALINA KORALOWA, KALINA POSPOLITA.
Klasyfikacja, pochodzenie i występowanie	Królestwo: Eucaryota (jądrowe) Podkrólestwo: Phytobionta (rośliny) Gromada: Telomophyta (rośliny telomowe) ... Rodzina: Caprifoliaceae (przewiertniowate) Rodzaj: Viburnum (kalina) Występuje w Europie, Ameryka Północna i środkowej Syberii. W Polsce pospolita w lasach i zaroślach.
Surowce	Cortex (Fructus, Flos et Radix) Viburni opuli. Surowiec (korę) zbiera się jesienią, suszy na powietrzu ułożony w cienkich warstwach.
Skład	• wiburnina (gorzki glukozyd), garbniki, żywice, woski, triterpeny, fitosterole, olejek eteryczny, sole mineralne, pektyny; • kumaryny - skopoletyna; • witaminy - prowitamina A, witamina C, witamina P; • kwasy organiczne - kwas izowalerianowy; • fenole - glikozydy fenolowe → arbutyna (β-glukozyd hydrochinonu) - działa przeciwbakteryjnie, metyloarbutyna, salicyna;
Rodzaj środka leczniczego	Spasmolyticum.
Działanie	Owoce - uspokajające, hipotensyjne (skopoletyna). Kwiaty - poprawiające trawienie, przeciwskurczowe, przeciwbólowe, przeciwbiegunkwe. Kora - poprawiające trawienie, przeciwskurczowo, przeciwkrwotocznie (zwłaszcza na narządy rodne), przeciwbólowo, obniża napięcie mięśni gładkich macicy; uspokajające, hipotensyjne.
Zastosowanie	Bolesne skurcze macicy, zaburzenia miesiączkowania (zwłaszcza w okresie przekwitania), krwawienia z nosa i żylaków odbytu; pomocniczo choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy; nadciśnienie.
Dawkowanie	• herbatka z suszonych kwiatów - 1 łyżeczka surowca na szklankę wrzącej wody, parzyć pod przykryciem 15-20 min., przecedzić, pić 2 razy dz. po ⅓ szklanki; • odwar z suszonej kory - 1 łyżeczka suszu na 1 szklankę wody, zagotować, odstawić do naciągnięcia na ½ godz., pić 3 razy dz. po ⅓ szklanki; • 20-30 kropli wyciągu płynnego (Extr. Viburni opuli fluidum) 2-3 razy dz..
Preparaty	Kora kaliny koralowej^®.

SŁOWNIK
Abortivum	- poronne
Adstringens	- ściągające
Amarum	- gorzkie
Analgeticum	- p/bólowe
Antidiarrhoicum	- p/biegunkowe
Antihaemorrhagicum	- p/krwotoczne
Antineuralgicum	- przeciw bólom nerwowym
Antiphlogisticum	- p/zapalne
Antisepticum	- odkażające
Antitussivum	- przeciwkaszlowe
Carminativum	- wiatropędne
Cholagogum	- żółciopędne
Cholekineticum	- pobudzające perystaltykę w obrębie dróg żółciowych
Cholereticum	- żółciotwórcze
Dermaticum	- naskórne
Diaphoreticum	- napotne
Diureticum	- moczopędne
Emmenagogum	- pobudzające miesiączkowanie i skurcze porodowe
Emolliens	- zmiękczające
Expectorans	- wykrztuśne
Haemostaticum	- zatrzymujące krwawienie
Lactagogum	- mlekopędne
Laxans	- łagodnie przeczyszczające
Metabolicum	- regulujące przemianę materii
Mucilaginosum	- śluzowe
Obstipantium	- zapierające
Protectivum	- osłaniające, powlekające
Purgans	- silnie przeczyszczające
Rubefacientium	- powodujące leprze ukrwienie i zaczerwienienie skóry
Sedativum	- uspokajające
Spasmolyticum	- rozkurczowe
Stomachicum	- żołądkowe, pobudzające czynność żołądka
Stypticum	- hamujące krwawienia
Tonicum	- tonizujące
Vasoprotectivum	- korzystnie wpływające na naczynia krwionośne
Vasotonicum	- zwężające naczynia krwionośne

Literatura - pozycje, z których korzystano w trakcie przygotowywania cyklu wykładów z „Ziołolecznictwa”.

(Tytuły podręczników zalecanych do nauki przedmiotu „Ziołolecznictwo” podkreślono)

„Pharmindex - kompendium” - MediMedia International Sp. z o.o., 2000.

„Indeks Leków Medycyny Praktycznej 2001” - Wydanie III, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna,

Kraków 2001.

„Leki roślinne w profilaktyce i terapii” - prof. dr hab. Jerzy Lutomski, doc. dr hab. Jerzy Alkiewicz,

Wydanie II poprawione, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.

„Kompendium fitoterapii dla lekarzy i farmaceutów oraz studentów medycyny” - prof. dr hab. Leonidas

Samochowiec, Wydanie I, Wydawnictwo VOLUMED, Wrocław 1995.

„Wielki leksykon roślin leczniczych” - Andrzej Sarwa, Wydanie I, Wydawnictwo Książka i Wiedza,

Warszawa 2001.

„Rośliny lecznicze stosowane u dzieci” - prof. dr hab. farm. Waleria Olechnowicz-Stępień, doc. dr hab. farm.

Eliza Lamer-Zarawska, Wydanie III poprawione i uzupełnione, Państwowy

Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1992.

„Rośliny lecznicze - chemizm, działanie, zastosowanie” - prof. dr Willi Schaffner, Wydanie I,

MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.

„Farmakognozja - podręcznik dla studentów farmacji” - prof. dr hab. Stanisław Kohlműnzer, Wydanie V

unowocześnione, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998.

„Zarys farmakognozji - surowce o budowie tkankowej” - dr farm. Bogusław Borkowski,

Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1952.

”Botanika - podręcznik dla szkół wyższych” - Alicja Szweykowska i Jerzy Szweykowski, Wydanie IV,

Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979.

„Kalendarz przyrody” - Henryk Sander, Zdzisława Wójcik, Wydanie V, Wiedza Powszechna,

Warszawa 1983.

„Farmakologia - podstawy farmakoterapii i farmakologii klinicznej” - prof. dr hab. med. Wojciech

Kostowski, prof. dr hab. med. Piotr Kubikowski, Wydanie V, Wydawnictwo

Lekarskie PZWL, Warszawa 1996.

1

1

---