Moda Polska -Za pocztek epoki przyjto umown dat 1891 ktrej towarzyszyy nowe tendencje ideowo - artystyczne, za koniec - 1918 czyli rok odzyskania przez Polsk niepodlegoci. Ju pod koniec lat osiemdziesitych XIX w. wyranie narasta krytyka programu pozytywistycznego,ktry zawid oczekiwane nadzieje. Niewiele efektw daa "Praca organiczna" gdy trudno byo pokona zacofanie gospodarcze kraju, przy tak aonie ubogim przemyle. Trudno byo znale zatrudnienie polskim inynierom i technikom, gdy obcy kapitalici oddawali waniejsze stanowiska w rce ludzi sprowadzonych z zagranicy. Polski proletariat stykajcy si na co dzie z wyzyskiem, usiuje broni swych praw i zorganizowane bunty robotnicze staj si coraz czstszym zjawiskiem. Jedn z charakterystycznych waciwoci pogldu wczesnego czowieka na wiat jest tzw. dekadentyzm, objawiajcy si objawiajcy si poczuciem grocej zewszd katasrtofy, bezsensem istnienia, niewiar w warto jakiejkolwiek idei i niechci do wszelkiego dziaania. Dekadentyzm by zatem postaw pozbawion elementw buntu, postaw zgody na nieuniknion zagad. Ale wszysto to wizao si z rozwojem kapitalizmu, cywilizacji przemysowej, urbanizacji, myleniem kategoriami zysku i opacalnoci. W okresie Modej Polski dochodzi wic do zmiany wyobrae o miejscu i roli czowieka w swiecie. Indywidualizm czowieka staje si zagroony, dlatego te uwaano i przede wszystkim naley broni autonomii jednostki. Poczucie zagroenia i niepewno wynikajce z rozwoju cywilizacji jest take skutkiem pojawienia si nowych struktur spoecznych i spowodowanych tym samym konfliktw midzy kapitalistami a proletariatem. Oprcz niechci do natury, pojawi si take brak zaufania do intelektu, ktry uwaano za czynnik paraliujcy wol i uczucia.
Gabriela Zapolska jako jedna z pierwszych polskich twrcw wczesnej epoki porusza sprawy mieszczastwa. Dramat "Moralno pani Dulskiej" rozgrywa si w XVIII w. Ukazuje on typow rodzin mieszczask ktra jest wczenie cech charakterystyczn kultury mieszczanskiej. Pokazuje on zakamanie, ludzi obudnych, zacofanych i ograniczonych, ktrzy pod paszczykiem frazesw na temat moralnoci ukrywaj swoj gupot, fasz, samolubstwo i bezwzgldny stosunek do czowieka, z ktrym w ogle si nie licz. Zapolska krytykuje mieszczastwo, omieszajc poszczeglnych bohaterw i ich typ postpowania a zwaszcza pani Dulskiej. Dulska bowiem nie uznaje adnych wartoci, jest bezwzgledna w stosunku do ludzi, niesamowicie skpa i na kadym kroku manifestuje sw uczciwo i nieskalan opini rodziny Dulskich. Wedug niej niedopuszczalne jest aby nawet najdrobniejszy skandal dotar do postronnych uszu. Jest kobiet obudn, ograniczona i faszyw. Wyrzuca Hank ze suby, gdy nie moe trzyma u siebie dziewczt, ktre nie dbaj o swoj dobr saw. Dulska toleruje z pocztku romans Zbyszka z wasn suc, poniewa uwaa e jest to sposb ustrzerzenia syna przed niebezpieczestwami czychajacymi na niego poza domem. Takie postpowanie Dulskiej jest jednak wynikiem zego wychowania. Teraz przekazuje ona najgorsze cechy tego wychowania swoim dzieciom ktre z kolei przeka je swoim. Zapolska daje nam wic do zrozumienia, e ze wychowanie dziaa zabjczo nawet na cae pokolenia. Obudna, pruderyjna i faszywa jest take Juliasiewiczowa, a take crka Dulskiej Hesia, znajdujca si bowiem pod wpywem zgubnych teorii matki. Zbyszko natomiast, ma wiadomo moralnego zakamania, ktre otacza go we wasnym domu i za to wanie nienawidzi swoj rodzin. Szuka ucieczki w yciu chulaszczym a kiedy prbuje zmieni si na lepsze, wwczas czuje, e jest za saby i za bardzo zniewolony przez teorie moralne wpojone mu od dziecistwa, aby cokolwiek osign. Okamuje wic samego siebie i jest po trosze dekadentem przekonanym o tym, i przed tym nie ma ju ucieczki. Hanka natomiast reprezentuje spoeczestwo miejskie i w zwizku z tym przechowuje najwiksze wartoci, jest uczciwa i kieruje si honorem. Zastanawiajc si nad propozycj maesk zoon jej przez Zbyszka, postanawia posucha gosu rozsdku i odrzuca j. Honor bowiem nie pozwala jej na to, aby by ponian w tym maestwie. Nie moga by, bowiem znie wypominania jej, e pochodzi z "chaupy". Zapolska na przykadzie rodziny Dulskich pokazuje pesymistyczny jej obraz. Mode pokolenia zaraone kotustwem, bd bowiem wzorowa si na postpowaniu swych rodzicw. Ukazujc Dulsk i jej rodzin, Zapolska przeprowadza krytyk mieszczastwa, pokazuje jej obud moraln, skpstwo egoizm i prymitywizm mylowy.
"Lord Jim" Josepha Conrada jest rozwaaniem nad sylwetk psychiczn i moraln Jima, nad jego zachowaniem si w nietypowych sytuacjach. Przedstawia dramat przyzwoitego czowieka, ktry pragn zosta bochaterem. Tymczasem na skutek wyjtkowo nieszczliwego zbiegu okolicznoci staje si przestpc. Czowiek uczciwy do "szpiku koci", kierujcy si w yciu oglnie przyjtymi zasadami zasadami, obyczajowymi i etycznymi, staje oko w oko z podoci. Przyczyn jego konfliktu ze wiatem jest pragnienie wcielenia si w ycie marze o piknie doskonaoci i bohaterstwie. Jim marzy o yciu w cakowitej harmonii z otaczajcym go wiatem, chce by sprawiedliwy, dobry i zawsze postpowa jak czowiek honoru. Jest jednak psychicznie saby, nadwraliwy i uczciwy a jego szlachetno i zbytnie ufanie ludziom spowodowao, e staje si naiwnym. Ta niesychana naiwno i postawa bardzo utrudniaj Jimowi ycie. Jim jest take romantykiem a jego romantyzm przejawia si w kulcie dla przeszych szlachetnych czynw, powice, walki o mio i honor. Cechuje go pogarda dla wiata materialnego, obojtno na bogactwo, wasny bl, a nawet wasn smier. Ma wic wiele wsplnego z Giaurem G. Bayrona. Jim jest te tajemniczy, ucieka od rzeczywistoci i przeywa nieszczsliw mio. Walczy o sprawiedliwo i ideay. Jim ponis klsk ale, jednoczenie zwycistwo moralne. Daje dowd istnienia wartoci, ktre s drosze anieli ycie -ocala honor.
S.Wyspiaski -ur15I1869 w Krakowie i tam zmar 28XI1907 Jego ojciec by rzebiarzem. Od 1880 wychowywa si u krewnych. W 1887 rozpocz studia malarskie, pniej uczszcza na Uniwersytet Jagielloski. Od 1890 odbywa podre zagraniczne, powrci do Krakowa w 1894, wspracowa z Teatrem Miejskim gdzie pocztkowo by dekoratorem. Pniej zosta docentem Akademii Sztuk Piknych i radnym Krakowa. Zachorowa ciko w 1905 i osiad w Wgrzcach.
"Wesele" -GENEZA -dramat zosta oparty na autentycznych faktach -weselu Lucjana Rydla, ktry by krakowskim poet cieszcym si w okresie modej polski do du saw. By take serdecznym przyjacielem autora. 20XI1900 mia miejsce jego lub z chopk z Bronowic -Jadwig Mikoajczykwn. lub ten by wielkim wydarzeniem towarzyskim i obyczajowym, nie zdaao si bowiem by inteligent pochodzcy na dodatek z zamonej rodziny bra sobie na on prost dziewczyn ze wsi. Wesele odbywao si w Bronowicach w domu starszej siostry panny modej. Spotkali si am przedstawiciele krakowskiej inteligencji wraz z chopami. Poeta nie bra udziau w zabawie, natomiast uwanie j obserwowa"zobaczy bowiem oczyma duszy swojej w tej chopskiej izbie swj przyszy dramat". Premiera sztuki odbya si w marcu 1901, towarzyszyo jej ogromne zainteresowanie. Wielu z zaproszonych goci weselnych poczuo si uraonymi, nie mniej jednak wszyscy przyjeli utwr jako wydarzenie wielkie artystyczne. Pierwsi widzowie byli wstrznici wymow ideow "Wesela". Przez kilka minut po opuszczeniu kurtyny nie byo oklaskw, cisza bya wyrazem zachwytu i szoku ktrego doznali widzowie. Wszyscy bohaterowie utworu maj swoje rzeczywiste pierwowzory: Pan mody -Lucjan Rydel, Panna moda -Jadwiga Mikoajczykwna, Gospodarz -Wodzimierz Tetmajer, Gospodyni -Anna Tetmajerowa, Dziennikarz -Rudolf Starzewski, Radczyni -Antonina Domaska oraz wiele innych postaci."Wesele" jest dramatem o Polsce i Polakach. Bronowicka chata podobnie jak Soplicowo w "PT" jest symbolem Polski, zgromadzeni gocie to przedstawiciele polskiego narodu. Wyspiaski stawia w swoim dramacie pytanie o zdolno wspczesnych mu Polakw do walki o niepodlego, stawia rwnie pytanie o sens patriotyzmu, ocenia narodow przeszo, obserwuje stosunki midzy rnymi warstwami spoecznymi w aspekcie ich wpywu na losy narodu. Zostay tu ocenione 2 warstwy spoeczne: Inteligencja -s to przedstawiciele zawodw artystycznych, elita polskiej inteligencji w ogle. Wszyscy oni duo wiedz i rozumiej. Maj wiadomo wyjtkowoci sytuacji i spotkania si z chopami. Nie razi ich fakt oenku modego inteligenta, poety z chopk a fakt biesiadowania z chopami przy jednym stole uwaaj za zjawisko naturalne. Pozytywny stosunek inteligencji do chopw jest tylko pozorny, wynika z ogady towarzyskiej. Tak naprawd nikt z inteligentw nie traktuje chopw jak rwnych sobie. Bawi si wiejskim folklorem, ywioowoci chopw, ich odrbnoci obyczajow. Ulegli tylko czarowi chopomastwa -modzie objawiajcej si zachwytem dla chopw i ich ycia. Dziennikarza nudzi i drani rozmowa z chopem, zbywa jego natarczywe pytania frazesami, odmawia mu wiedzy do poznania wiata. Postawa dziennikarza jest wynikiem nie tylko pogardy dla intelektualnych uomnoci chopa ale i wynikiem strachu przed chopami. Te obawy przed nieokieznan chopsk natur s podsycane wspomnieniami o chopskiej rabacji z roku 1846. Dlatego dziennikarz mwi: "Niech na caym wiecie wojna Byle Polska wie zaciszna, Byle Polska wie spokojna". Podobny stosunek do chopstwa demonstruje Radczyni w rozmowie z Klimin. Zachowuje si protekcjonalnie, wyniole, nie ukrywa, e nudzi j rozmowa z wiejsk gospodyni. W rozmowie tej zdradza swoj niewiedz o yciu chopw. Zadaje Kliminie bzdurne, kompromitujce j pytania. Inteligenci w rozmowach ze sob zdradzaj swj niepokj o los Polski i jej narodu. Zabawa weselna nie potrafi zaguszy w nich lku o przyszo kraju. Polska jest obecna w ich umysach i sercach. Niestety nie potrafi stworzy programu, ktry pozwoliby przywrci upragnion wolno. Drcz ich wyrzuty sumienia, niemoc, niezdolno do dziaania. Opowiadaj o tych przeyciach Gospodarz, Dziennikarz, Poeta. Poeta cierpi podwjnie, ma wiadomo pustki ktra go otacza i pustki pobrzmiewajcej w jego poezji. Zazdroci romantykom ich gbokiego patriotyzmu i oddziaywania nim na wiadomo narodow. Zarzuci jej usypianie narodu, zniechcanie go do czynu, zaraanie pesymizmem. W "Weselu" inteligencj zostaa oceniona bardzo surowo. Wyspiaski oskary j o bierno, o brak wizji przyszoci, o gnuno intelektualn. Inteigenci nie umiej wykorzysta swojej wiedzy i swojej kultury, s hermetyczni i odizolowani od niszych warstw. W ludzie nie dostrzegaj istotnych wartoci -jego zapau do walki i jego patriotyzmu. Polska inteligencja nie chce i nie umie przewodzi w dziele odrodzenia narodu.
chopi -autor rwnie krytycznie patrzy na polskie chopstwo. Nie ukrywa swoich fascynacji chopsk kultur i obyczajem. Chopi zgromadzeni w Bronowickiej chacie uekaj barwnoci stroju, godnoci i witalnoci. W rozmowach z inteligentami wykazuj poczucie wasnej wartoci, s bystrzy, inteligentni a nawet zoliwi. Czepiec przed Dziennikarzem nie czuje adnego respektu, rozmaia jak rwny z rwnym. Dotknity lekcewacym tonem gocia z miasta odpowiada: "Pon si boj we wsi ruchu. Pon nos obmiwajom w duchu; ...Z takich jak my by Gowacki." Z nie mniejsz godnoci ni Czepiec zachowuje si Klimina. W rozmowie z Radczyni gruje sprytem i citym jzykiem. Nie oniemiela j ta wielka dama, wrcz odwrotnie, kpi sobie z jej fochw. Chopi garn si do inteligentw, bo chc dowiedzie si od nich prawdy o Polsce, podobnie jak i gocie z miasta odczuwaj ciar narodowej niewoli, pragnli by j zrzuci. Od inteligentw oczekuj zorganizowania walki zbrojnej, chc by w tej walce prowadzeni, poniewa maj wiadomo wasnej niezdolnoci do zorganizowania si w ruch niepodlegociowy. Oczekuj przywdcw, ktrzy poprowadzili by ich do zwycistwa. S rozczarowani postaw inteligencji i jej biernoci. Wyraa to Czepiec w rozmowie z Dziennikarzem: "A ja myl, ze panowie Duza by juz mogli ie, Ino oni nie chc chcie". Wielu inteligentw ma ozytywn opini o chopach, Gospodarz wyraa si o nich pochlebnie, cenic ich godno, wierno polskim tradycjom, zdrowie moralne i psychiczne. "A chop ma co z Piasta.. Kiedy sieje, orze, miele.. Co czyni to czyni wicie.. Gdno, rozwaga, pojcie.. Bardzo wiele, wiele z Piasta Chop potg jest i basta". Wyspiaski dostrzega rwnie w chopach wiele wad. Chopi s gwatowni, na weselu Czepiec cigle wszczyna burdy, s pazerni a nawet infantylni. Autor "W" nie ukrywa swoich niepokojw zwizanych z nieobliczalnoci mieszkacw wsi. W rozmowach goci weselnych raz po raz odywaj wspomnienia o rabacji chopskiej. Wyspiaski obawia si ciemnych si tkwicych w chopskiej wiadomoci, przestrzega przed nimi. Nie obwinia on jednak chopw, swoje niepokoje adresuje do inteligencji aby nie pozostawiaa chopw samym sobie. Oprcz tych wad zarzuca chopom Wyspiaski lekkomylno, naiwne, dziecinne przywizanie do tego co zewntrzne, barwne i bogate. Jasiek, ktremu powierzono wyjtkow misj i ktry otrzyma bezcenny talizman zaprzepaszcza szans na odzyskanie wolnoci. Zaprzepaszcza, bo ceni sobie nade wszystko barwn czapk z pawimi pirami. Chopi, cho s potn si spoeczn w ocenie Wyspiaskiego nie s zdolni do odratowania Polski. Brak im przywdcw, wyrobienia politycznego, brak im umiejtnoci walki.
wymowa ideowa -wszystkie sceny w "W" zarwno realistyczne jak i wizyjne podporzdkowane s rygorowi pytania: Czy Polska i Polacy s zdolni jeszcze do walki o niepodlego? Wszyscy bohaterowie dramaru s wiadomi tragedii ojczyzny, ich wypowiedzi, rozmowy oscyluj wok tematu niewoli Polski. Zarwno chopi jak i inteligenci maj poczucie winy wobec Polski, chcieli by co dla niej zrobi ale nie umiej lub nie czuj si na siach. Wyspiaski stawia ich jednak wobec wyjtkowej szansy -cudu, ktrego zwiastunem jest Wernyhora. Ukazujc si gospodarzowi Wernyhora mwi o swojej misji, ktr jest przywdztwo narodowego powstania zwieczonego sukcesem -odzyskaniem niepodlegoci. Na dowd swej bytnoci w bronowickiej chacie zostawia wyjtkowy talizman -zoty rg, uatwiajcy wezwanie Polakw do walki. Zoty rg ma rwnie waciwoci budzenia w powstacach mstwa, bez jego gosu zwycistwo byo by niemoliwe. Wernyhora, zoty rg to marzenia Polakw o cudzie, o mu opatrznociowym pozwalajcych im zdoby nareszcie upragnion wolno. Takimi marzeniami yo wiele pokole, bo idea cudu zrodzia si jeszcze w epoce romantycznej. Znuony weseln biesiad gospodarz oddaje rg Jakowi i jemu powierza misj zwoania chopw do walki. Jasiek podczas poszukiwa czapki z pawimi pirami gubi rg. Na krakowskich Boniach, pod chat bronowick czekaj uzbrojeni chopi na swojego przywdc i dwik rogu. Nikt jednak nie przybywa, Gospodarz i Jasiek zmarnowali szans. Zjawia si natomiast Chocho, ktry zrozpaczonemu Jakowi karze poustawiawszystkich w taneczne pary. Wesele koczy si tacem zgromadzonych w izbie Bronowickiej goci, chopw poruszajcych si w rytm muzyki chochoa i jego piosenki: "Miae chamie zoty rg". Zakoczenie "W" zawiera odpowied jego twrcy na pytanie, dlaczego Polacy nie s zdolni do walki o wolno. W ocenie Wyspiaskiego nard polski jest zniewolony, ogarnity marazmem, jest niezdolny do jakiegokolwiek czynu. Nawet cud nie jest w stanie Polakw z tego stanu uratowa. Polacy s marionetkami kierowanymi przez innych, bezmylnymi kukami wypeniajcymi cudze rozkazy, sucymi obcym interesom. "W" jest wyrazem patriotycznego blu poety, ktry obawiajc si o przyszo narodu chcia wstrzsn jego sumieniem.
Stanisaw Wyspiaski jest odnowicielem idei romantycznych, kontynuatorem myli patriotycznej i niepodlegociowej. Dziki temu cieszy si ogromn popularnoci w czasach, kiedy Polacy zachowywali si tak, jakby pogodzili si ju z jarzmem niewoli. O wielkoci "Wesela" wiadczy przede wszystkim ogromny adunek myli patriotycznej i std moemy go rozpatrywa jako dramat polityczny. Utwr jest odpowiedzi na pytanie czy wczesne spoeczestwo jest zdolne podj walk narodowowyzwolecz i czy powstanie ma szans powodzenia.? Aby przynioso ono oczekiwane rezultaty, narodowi potrzebna jednak jest jedno i spoeczna solidarno. W dramacie ukazane s dwa rodowiska, dwie rne warstwy spoeczne: chopi i inteligencja. W przypadku walki o wolno podane jest zblienie si tych obu grup, ale okazuje si jednak, e czy je niewiele a niemal wszystko dzieli. Zamierzeniem autora jest bowiem, prba zachcenia inteligencji, aby zbliya si do ludu. Wyspiaski widzi w chopach now, wiadom politycznie si, gotow do walki narodowowyzwoleczej. Warstwa ta, znajomoci biecego wiata politycznego prawie dorwnuje ju inteligencji. Czepiec -przedstawiciel chopstwa - wie o tym, e panowie miej si z nich. Rwnoczenie wierzy, i to wanie w chopach ley gwna sia, poniewa z takich jak oni pochodzi Gowacki - bohater narodowy. Wyranie mwi o tym, e w przypadku podjcia walki o wolno, przewodnia rola winna przypa inteligencji. To wanie panw oskara o bierno i jako pierwszy przeczuwa, i maj oni wielk misj do spenienia. Ale Wyspiaski krytykuje rwnie nieodpowiedzialno, gupot i bezmylno chopw, niedojrzao wspczesnego spoeczestwa do rozwizywania wanych problemw narodowych. Jasiek gubi bowiem zoty rg symbol spoeczno -politycznej misji. Inteligencja natomiast, da od chopa, aby interesowa si jedynie wasn zagrod a nie miesza si do spraw politycznych. Uwaa, e zadaniem ich jest przede wszystkim wyywi nard. Rwnoczenie inteligencja boi si ruchu chposkiego i obawia siy chopw, ktrzy ju za Kociuszki prbowali walczy o swoj wolno. Inteligencja chce widzie wie sielankow ( co wynika z wypowiedzi Dziennikarza ), ale w rzeczywistoci nie zna i nie rozumie rodowiska chopskiego. Obok niemonoi porozumienia si z warstw nisz, Wyspiaski dostrzega take u inteligencji dekadentyzm i pijastwo, czego dowodzi Poeta. To wanie powoduje, e te dwie grupy spoeczne nie mog si do siebie zbliy. Okazuje si, i spoeczestwo wiejskie jest zrnicowane, i charakteryzuje si znacznym stopniem rozwoju wiadomoci narodowej. Chopi s chtni do podjcia walki narodowo wyzwolenczej, ale czekaj na kierownictwo ze strony inteligencji, ktra pozostaje bierna, bez adnego konkretnie przygotowanego programu dziaania. Wyspiaski wyranie oskara w tym utworze inteligencj za to, gdy nie chce ona by przewodnikiem narodu a przecie ta grupa powinna to uczyni. Tak wic obraz spoeczestwa polskiego w utworze jest obrazem w peni pesymistycznym. Chocho - somiana kuka, pojawiajca si w utworze, to symbol nadziei na nadejcie czasw, kiedy nard bdzie ju gotowy do podjcia wielkich czynw w obronie wielkich spraw. Chocho jest wic symbolem chwilowego upienia narodu. Genez dramatu Wyspiaskiego stanowi autentyczne wesele (1900r.) poety, Lucjana Rydla z chopk Jadwig Mikoajczykwn. Na wesele to wyniko bardziej z mody anieli z uczucia. W okresie tym bowiem, pojawio si haso ucieczki od cywilizacji a zwrot ku naturze i wsi. wczeni twrcy coraz czciej zwracali si ku ludowoci, bo lud sta si dla nich symbolem siy. Panowaa wic wwczas tzw. chopomania czyli moda na wie. Pan mody jest oczarowany wsi, zachwyca go jej koloryzm. Dostrzega w chopach przede wszystkim folkor, nie zdajc sobie sprawy z istnienia chopskiej jednoci. W rzeczywistoci nie zna i nie rozumie prawdziwego rodowiska chopskiego. Jego maestwo jest jedynie ucieczk od cywilizacji, marzy mu si bowiem dworek zadrzewiony i dostatek. Swoj on chce uszczliwi na si, a tak naprawd, to wcale jej nie kocha.
"CHOPI" Bohaterem powieci Wadysawa Stanisawa Reymonta s chopi. Powie ta ukazuje ich ycie rodzine, zajcia rolniczo - gospodarskie, obrzdy wieckie i religijne. Reymont pragnie mocno podkreli zwizek swych bochaterw z ziemi, przyrod, podporzdkowanie wszystkich czynnoci przyrodniczemu rytmowi, ktry wynika z wystpowania kolejno po sobie pr roku: jesieni, zimy, wiosny i lata. Chopska praca uzaleniona od tych pr roku, monotonnie powtarzajca si ma gboki sens i przynosi trwae efekty. Sens ten pogbiaj obrzdy religijne i zwyczaje.
Obyczaje -wpyw obyczjw na ycie chopw jest bardzo duy. O. ksztatuj stosunki midzyludzkie, wyznaczaj normy moralne, s wyrazem artystycznej wraliwoci, s wreszcie wyrazem postaw wobec ycia. Obyczaje bdce przejawem bogatej chopskiej kultury to obyczaje dotyczce stroju, urzdzania wntrz chopskich chaup, organizowania ycia towarzyskiego. W tych obyczajach przejawia si wraliwo artystyczna chopw. W "Chopach" opisy stroju wiejskiego zajmuj niewiele miejsca. Bohaterowie s ukazani najczciej w dni powszednie, w krrych strj odgrywa marginalne znaczenie. W utworze jednak wystpuje opis wyraajcy zachwyt autora piknem, pomysowoci i talentem artstycznym wykonania strojw przez wiejskie gospodynie. Jest to opis pasterki na ktr przybywaj nie tylko Lipczanie ale take mieszkacy ssiednich wsi. Z opisu tego wynika, e kada wie owicka ma swj odrbny obyczaj nakazujcy im taki a nie inny sposb ubierania si. Stroje te rni si szczegami dekoracyjnymi, zestawem kolorw, spodsobem noszenia. Umiowanie pikna towarzyszyo chopom zawsze i wszdzie. Jagna, najbardziej uzdolniona mieszkanka Lipiec wykonuje niezwyke wycinanki i stroiki zdobice mieszkanie. Jej pisanki s najpikniejsze i przynosz jej saw prawdziwej artystki. Mieszkacy Lipiec s uzdolnieni literacko, s wraliwi na banie i legendy. Szczeglnie uwielbiaj banie i legendy opowiadane przez Rocha. Kady chop zna wiele piosenek na najrzniejsze okolicznoci. Towarzysz one pracy, weselom, chrzcinom, zabawom. Wieczorami w wiosce kwitnie ycie towarzyskie a szczeglnie sprzyja mu okres jesieni i zimy. Okazj do spotka staj si domowe prace takie jak: darcie pierza, kiszenie kapusty, przdzenie. W czasie tych spotka piewa si, plotkuje, opowiada o dowiadczeniach. Dziki wieczornicom wie jest zintegrowana, nie ma w niej ludzi samotnych, odrzuconych. Wszyscy czuj si potrzebni, wszyscy czuj si czonkami tej samej grupy.
ob.przy pracy -bya najistotniejszym elementem ycia chopw. Dla podkrelenia wartoci pracy tradycja wiejska stworzya wiele obyczajw cile z ni zwizanych. Obyczaje Lipieckie nakazyway taki a nie inny sposb wykonywania pracy. Przykadem moe by reakcja Hanki na sposb sadzenia ziemniakw przez przybyych z pomoc mieszkacw ssiednich wsi. Niektre obyczaje zwizane z prac podkrelaja szacunek chopw dla przyrody. S form bagania jej o dobre plony. Mateusz wynajty do koszenia trawy przychodzi na pole o wicie, przed rozpoczciem pracy egna si, tak jak to nakazuje obowizujcy zwyczaj.
ob.podkrelajce wano momentw yciowych -tym obyczajom autor powica najwicej miejsca. W utworze czytelnik znajduje szczegowe opisy chopskiego wesela, chrzcin i pogrzebw. Obyczaje weselne s wyjtkowo bogate. Przypominaj one rodzaj scenariusza rozpisanego na poszzeglne role. S tam role swatw, astwa modych, drubw i drek oraz starostw weselnych. Wiejski obyczaj pozostawia weselnikom niewiele miejsca na wasn inwencj. cile okrelony jest sposb przeprowadzenia swatw. Rwniez w trakcie wesela dokonywano rnorakich obrzdw z ktrych najwaniejszym byy oczepiny. Ponadto wsplna zabawa bya okazj do wyraenia radoci ycia. W powieci przedstawione s dwa opisy pogrzebw. Grzebani byli bogaty Boryna i koornica Agata. Oba obrzdy odbyway si bardzo podobnie. Przy zwokach czuwali ssiedzi odprawiajc modlitwy za dusze zmarych. W pogrzebie uczestniczya caa wie skadajc im hod. W obliczu mierci wie zapominaa o rnicach majtkowych, o podziaach spoecznych, o wczeniejszych zatargach. Postawa ta wynikaa z religijnoci mieszkacw wsi, ktrzy wierzyli w bosk sprawiedliwo i ycie wieczne. Rado z narodzin nowego ycia podkrela obyczaj chrztu. Wyraa on rwnie pokor wobec losu i nieprzewidywalnych wydarze w przyszoci dziecka. Dominikowa niosc na rkach maego Rocha wypowiadaa w 4 rogach domu zaklcie. Jej zachowanie nie byo przejawem zabobonw lecz przemawiaa przez ni mdro poskiego ludu ktra kazaa widzie ycie nie tylko jako pasmo szczcia i mdroci ale przyjmowa je jako trudne dowiadczenie w ktrym maj miejsce te cierpienie i zo.
Rola religii w yciu chopw -wszyscy mieszkacy wsi s gboko religijni, bior udzia w religijnych obrzdach, uczestnicz gromadnie w mszach niedzielnych. Najwysze miejsce w hierarchii wsi zajmuj ludzie bezporednio zwizani z kocioem. Ksidz jest prawdziwym autorytetem a organista jest obiektem zainteresowania mieszkacw i przedmiotem ich plotek. Religijno mieszkacw przybiera jednak niekiedy barbarzyskie formy. Antek w trakcie bjki mieszkacw Lipiec z ludmi borowego postanawia w przypywie zemsty zabi wasnego ojca. Mierzc do Boryny egna si i wzywa witych by umoliwili mu dokonanie mordu. Nie jest wiadomy okropnoci grzechu, ktrego chce si dopuci. Religijno chopw bardzo czsto graniczy z pogaskimi wierzeniami. Rocho uwaany jest za drugi po ksidzu autorytet. Wszyscy z zainteresowaniem suchaj jego bani. Opowiadania te s bardzo naiwne, odpowiadajce ludowej mentalnoci. Jej bohaterami s wici, Chrystus ktrzy przebywaj w Lipcach, znaj chopski los. W ocenie chopw nie s one herezj ale tak traktowaby je koci. Mimo szacunku dla ksidza chopi dostrzegaj jego wady, widz w nim czowieka chwilami tak uomnego jak oni sami. Antek z rozbawieniem obserwuje zachowanie duchwnego, ktry wypasa swe konie na koniczynie Kbw. Mimo wszystko wiara ksztatuje cae ycie mieszkacw wsi. Wyznaj one wszystkie jej prawdy, swe ycie traktuj jako etap w wdrwce prowadzcej do ycia wiecznego. Hod Bogu staraj si oddawa tak, jak uczy ich tego koci. Wszystkie waniejsze momenty ycia wieczone s obecnoci w kociele. W Lipcach nie ma ateistw, niedowiarkw, s ludzie ciko pracujcy, znoszcy w pokorze swj los, gboko wierzcy w istnienie duszy i boskiej sprawiedliwoci.
Rola pracy i przyrody -chopi maj do wykonywanej pracy ogromny szacunek. Praca jest bogosawiestwem Boym, jest wypenieniem ycia, jest rdem utrzymania czowieka. Wszyscy bez wyjtku tak wanie prac traktuj. Boryna, ktry nie moe pozwoli sobie na rezygnacj z pracy nigdy tego nie robi. Jako gospodarz jest wszdzie, w polu, w lesie, w zagrodzie. Dla siebie pozostawia prace wymagajce najwyszej odpowiedzialnoci np: sianie zboa. Jego synowa Hanka ma opini najbardziej pracowitej kobiety we wsi. Ona take moe wyrczy si sub lub najemnikami. Nie przychodzi jej to jednak nigdy na myl. Kopie ziemniaki, jest na polu w trakcie niw, obiera kapust, drze pierze, wykonuje wszystkie czynnoci domowe. Nie przeszkadza jej ani cia, ani choroba. Kobiety pracujce na polu Boryny w trakcie kopania ziemniakw nie mog przebaczy jej zacitoci w pracy. Ciarna Hanka wyprzedza je wszystkie i zmusza do wytonego wysiku. Oskaraj j o naiwno i gupot, gdy Hanka nie pracuje na swoim, jej praca przyniesie efekty przede wszystkim Borynie u ktrego mieszka z mem. Chopi nie ogldaj si na korzyci pynce z pracy cho i one s wane, swoj prac traktuj jako sub wobec ziemi, a ziemi nie mona oszuka, bo wymaga ona szacunku, jest warsztatem chopskiej pracy. Opis mierci Boryny jest opisem szacunku chopa do pracy. Boryna nieprzytomny w ostatnich chwilach swego ycia wybiega na pole by je zasia. Jest guchy na okolicznoci, na fakt, e jest lato, e pola s gotowe do zbiorw. Umiera czynic gesty siewcy. Jego mier jest przykadem zespolenia chopa z prac i ziemi. Mieszkacy Lipiec nie potrafi le pracowa, byoby to zreszt wbrew ich naturze. Praca jest tak wielk wartoci, e lekcewaenie jej byoby grzechem, przestpstwem. Rytm pracy chopa wyznacza przyroda, zmieniajce si pory roku wymuszaj specyficzny tryb ycia i okrelone prace. Inne prace wykonuj chopi jesieni, czym innym zajmuj si na wiosn i w lecie. Przyroda jest dla nich potn si, ktra moe pomc lub zaszkodzi. Maj wic do niej zabobonny szacunek. Ulewy podczas niw mog zniweczy caoroczny wysiek, podobnie jak susza na wiosn czy mrozy i brak niegu w zimie.
Pisarz przedstawia zoon struktur spoeczn wsi. Spoeczestwo wiejskie jest podzielone i zrnicowane na: parafi (ksidz), gmin (Boryna i gospodarze) oraz dwr (dziedzic). Akcja powieci nie ma wyranego wtku centralnego. Na plan pierwszy wysuwaj si wtki zwizane z rodzin Borynw - maeski dramat Macieja i dzieje romansu Jagny i Antka. S one mocno rozbudowane dlatego, e w losy Borynw wplataj si problemy istotne dla caej Lipieckiej zbiorowoci. To, co ksztatuje ycie chopw, to zjawiska typowe dla spoecznoci wiejskiej, tworzce ze wsi odrbn, swoist formacj kulturow. Reymont przedstawia zoon struktur spoeczn wsi. Spoeczestwo w Lipcach podzielone jest wedug posiadanego majtku i tworz j: najbogatsi i redniozamoni chopi, biedni gospodarze, komornicy i ebracy. Bogaci chopi trzymaj si razem, z biedot ktr gardz, nie szukaj kontaktw. Mog pozwoli sobie na zatrudnienie najemnikw do pracy. Spoeczno ta nie okazuje wspczucia dla biednych, uwaajc, i porzdek jaki panuje jest zgodny z prawem Boym. Ponadto s przekonani, e miernikiem wartoci czowieka jest ilo posiadanej ziemi i inwentarza, sia charakteru, pracowito, a take umiejtno dobrego gospodarowania. Najbogatszym chopem we wsi jest Maciej Boryna, czowiek pracowity, wytrway, gospodarny i stanowczy, mocno przywizany do ziemi. Jego wadami s natomiast egoizm, chciwo, zawzito, bezwzgldno w stosunku do rodziny i parobkw. Gdy wie podja decyzj walki z dworem o las, Boryna pocztkowo wacha si, gdy woli nie zrywa kontaktw jakie cz go z dziedzicem. Ale w kocu zdaje sobie spraw z wizi, jaka czy go ze spraw wszystkich gospodarzy i decyduje si na objcie stanowiska przywdcy. Dla ratowania interesw wsi gotw jest nawet zaryzykowa yciem. redniozamoni chopi rwnie posiadaj wasny grunt, ale pragn dorwna bogatszym od nich. Niewiele obchodzi ich take los biednych. Do tej warstwy spoecznej naley Dominikowa, ktra wydaje Jagn za znacznie starszego Boryn tylko dlatego, e udaje si jej wymusi od niego zapis gruntu na rzecz crki. Ludzmi bardzo biednymi s komornicy, z ktrymi nikt si nie liczy i o ktrych nikt nie pamita. Przypomniano sobie o nich tylko wtedy, gdy stali si potrzebni we wsi. Tak wanie byo w przypadku podjcia przez Lipce walki o las. Kiedy chopi odsiaduj w wizieniu kar za bijatyk z dworsk sub, zostaje zorganizowana pomoc ssiedzka dla ich on, ale onami komornikw nikt si nie interesuje. W jeszcze gorszej sytuacji znajduj si ebracy nie majcy domu, czekaj a kto ich przygarnie do siebie. Obraz spoecznoci wiejskiej jest obrazem realistycznym. Istniej jednak midzy ni gbokie podziay spoeczne wynikajce ze stanu majtkowego. Wie nie jest te wolna od konfliktw pomidzy spoecznoci a dziedzicem, a take od konfliktw wewntrznych (osobistych). Cech wsi jest pragnienie posiadania ziemi. Chop yje dziki ziemi, dla niej te czsto si eni. Posiadanie ziemi to take szacunek otoczenia i mocna pozycja w rodzinie czy te we wsi. Ziemia wymaga jednak od chopa pracy, mioci i powicenia. Ludzie na wsi pomagaj sobie wzajemnie, wsplnie wykonujc rne prace. Robi to w milczeniu, skupieniu, z chci i mioci a nie z przymusu. To, co robi staje si duchowym przeyciem. Symboliczne znaczenie ma tutaj scena ostatniego siewu Boryny. Podkrela ona nierozerwalny zwizek czowieka z natur i ziemi. Jej utracenie jest w tym przypadku rwnoznaczne z utrat pozycji spoecznej i ekonomicznej, oraz wszelkich rodkw do ycia. Z pragnienia jej posiadania wyrasta spr pokoleniowy o ziemi. Niektrzy, tak jak Maciej Boryna do koca swego ycia nie chc odpisa jej dzieciom. Przekonali si bowiem, jaki los spotka tych, ktrzy to uczynili. Kolejn cech charakteryzujc wie jest solidarno gromadzka. Rozwarstwieni i czsto skceni ze sob chopi, w sprawach istotnych dla wsi potrafi si zjednoczy. Wystarczy wymieni tu walk o las, zebranie w sprawie rosyjskiej szkoy w Lipcach, czy te histori samosdu nad Jagn. Powie Reymonta mona nazwa epopej chopsk, gdy zawiera rozlegy i wszechstronny obraz spoeczestwa ukazanego w przeomowym momencie historycznym. Ukazuje bunt spoeczny chopw, narodziny autonomii tej klasy, wasnego znaczenia oraz roli spoecznej. Chopi Reymonta s si autonomiczn, t ktra nie musi myle, decydowa i dziaa, poniewa ona sama potrafi to zrobi. Reymont nobilituje jakby warstw chopsk ktra dotd bya poniana i krzywdzona. W "Chopach" Reymont predstawia typowe dla wsi polskiej zwyczaje i obrzdy religijne oraz wieckie. Zwyczaje zwizane z egzystencj czowieka to: zwyczaj, chcin, zarczyn, wesela i pogrzebu. Zwyczaje zwizane z liturgi to: uczta wigilijna, zaduszki, wita wielkanocne. W powieci dostrzegamy take zwyczaje zwizane z prac na roli s to: sianokosy, zasiewy, przdzenie lnu, szatkowanie kapusty, darcie pierza, tradycyjne jarmarki prezentujce dorobek pracy w polu i w zagrodzie.Naczelny problem obyczajowy powieci, to problem mioci i rodziny. Na plan pierwszy wysuwa si maeski dramat Macieja Boryny i dzieje romansu Jagny i Antka. Mio jest pokazana w powieci jako instynkt. Koncepcja mioci pokazuje w sposb naturalistyczny Jagn. Jest to posta pena dynamizmu, zmysowa i zaley jej gwnie na doznaniach erotycznych. Jagna inaczej postpuje ni pozostali, szuka wrae w mioci, ale to jej postpowanie wynika z biologicznej energii ycia. Nie ma jednak na tyle silnej woli, by przeciwstawi si pokusie. Jagna to ze fatum, ktre przynosi nieszczcie zwizanym z ni ludziom. Antka przywodzi niemal do zabjstwa ojca, dla modego ksidza Janka staje si grzeszn paniusi. Ale najcisz kar ponosi w kocu ona sama, wygnana ze wsi i zniesawiona. Wie ukaraa j za to, i naruszya przyjty przez nich system wartoci.
eromski " Ludzie bezdomni" -Wielkim sukcesem pisarskim eromskiego jest niewtpliwie powie o charakterze spoecznym pt."Ludzie bezdomni", napisana w 1899 r. Zasadnicz spraw tego utworu s losy, warunki ycia i wewntrzne zmagania ludzi, o ktrych mwi tytu.
Pojcie "Bezdomnoci" rozumiane jest tu szeroko, ale niewtpliwie chodzi przede wszystkim o pozbawienie domu w dosownym znaczeniu tych sw. Ludzie bezdomni to ludzie, ktrzy nie maj wasnego domu, nie maj gdzie mieszka. S to na przykad ndzarze paryscy z domu noclegowego czy warszawski proletariat, klasa robotnicza wegetujca w tragicznych warunkach mieszkaniowych, praktycznie bez dachu nad gow. Jednak Stefan eromski, oprcz bezdomnoci w dosownym tego sowa znaczeniu, ukazuje w swej powieci take bezdomnych innego rodzaju, sigajc do warstwy metaforyczno -symbolicznej tekstu. Bezdomny jest brat Tomasza -Wiktor, ktry opuszcza rodzinny dom i wyrusza w wiat szukajc lepszego ycia. Wiktor zabiera z sob on i dzieci, naraajc ca swoj rodzin na poniewierk i niepewny los. Jego bezdomno ma wic podoe spoeczno -ekonomiczne oraz polityczne. Bezdomno Joasi jest bezdomnoci spoeczn, wynikajc ze mierci rodzicw i utraty majtku rodzinego. Jej odejcie w wiat z domu wujostwa jest wynikiem wasnej decyzji dziewczyny, nie mogcej zaakceptowa ich sposobu ycia. Bezdomny jest gwny bohater powieci, doktor Tomasz Judym, ktry suc idei rezygnuje z moliwoci posiadania wasnego domu, wasnej rodziny. Jest to rodzaj bezdomnoci ideowej, wynikajcej z moralnego nakazu niesienia pomocy innym ludziom. W przenonym znaczeniu bezdomno Judyma oznacza nierealno jego ideaw. nikt nie podziela jego pogldw o niesprawiedliwoci wiata, o koniecznoci ycia dla drugiego czowieka. Jego wysiki zmierzajce do poprawienia sytuacji biedakw z ktrymi los go zetkn kocz si niepowodzeniem. W Warszawie narazi si swoim bogatym kolegom lekarzom ide pomocy najuboszym. W Cisach wpad w konflikt z Krzywosdem i Wgichowskim gdy zada wysuszenia staww bdcych siedliskiem malarii. Uwaany jest przez rodowisko za dziwaka o niebezpiecznych pogldach, idealist zagraajcego spokojowi spoecznemu. W swoich pogldach ma niewielu zwolennikw. Ci, podobnie jak i on s take bezdomni. Nale do nich Korzecki, Leszczykowski i Joasia Podborska. S to ludzie ktrych celem jest suenie innym. Korzecki jest zwolennikiem idei socjalistycznych, Leszczykowski byym powstacem i wygnacem ocym ogromne sumy na przedsiwzicia spoeczne w kraju. Wszystkim marzy si Polska szczliwa, bogata, Polska w ktrej nie ma ruder tylko biae, czyste domy w ktrych mieszkaj czyci, syci, zadowoleni ze swej pracy ludzie. Ani Korzecki, ani Leszczykowski nie realizuj swych celw. Korzecki w przypywie rozpaczy, poczucia bezsensu ycia popenia samobjstwo a Leszczykowski staje si ofiar pazernych przyjaci, ktrzy dla wasnego dobra wykolawiaj jego ideay. Bezdomno w powieci eromskiego oznacza wic egoizm spoeczestwa, niezdolno do akceptacji celw ideowych ktrym suy d.Judym.
Tomasz Judym walczy pomidzy pokus zgody na istniejce warunki spoeczne i wejcia w wiat ludzi bogatych a przejciem postawy czynnej w deniu do polepszenia doli proletariatu. Wybr ktrego dokonuje jest podyktowany nakazem jego sumienia. Podejmuje on walk z poczucia odpowiedzialnoci za los "bezdomnych" z obowizku, jaki narzuca mu pozycja lekarza. Z penym powiceniem dy on do wyzwolenia spoecznego mas ludowych, suc sw wiedz i zaangaowaniem dla sprawy ludzi bezdomnych. Proponuje lekarzom utopijny program dziaania na rzecz poprawy stanu zdrowotnego bezdomnych. Postuluje, aby lekarze wymusili na kapitalistach popraw warunkw ycia robotnikw. Kiedy te pomysy zawiody usiuje ratowa w Cisach chorych przy pomocy filantropii. Wierzy, e datki na cele spoeczne zlikwiduj chocia cz panujcej ndzy. Jednak szybko pojmuje, i t drog nie pokona krytycznego stanu, jaki jest obecnie. Judym jest przekonany, e poprawa warunkw ycia bdzie lekarstwem na uzdrowienie spoeczestwa, klas najniszych. Wierzy, e przeduy tym ycie ludzkie, da mu szans rozwoju. Judym chce spaci dug spoeczestwu, ale moe to uczyni tylko sam, nie bdc od nikogo zalenym. Nie bardzo potrafi te znale sobie miejsce w spoeczestwie. Wyobcowany ze rodowiska proletariatu z racji swego wyksztacenia i zawodu, budzi si w nim odraza wobec "motochu", ale z drugiej - poczucie niszoci. W swej wraliwoci na zo i w potrzebie dziaania na rzecz potrzebujcych pozostaje do koca osamotniony i bezdomny. Bezdomno Judyma polega na niemonoci zrealizowania swoich ideaw przy wsppracy z innymi ludzmi. Nie znajduje zrozumienia wrd warszawskich lekarzy, zostaje wypdzony z Cisw, nie spotyka si te z poparciem inynierw, lekarzy i dyrektorw w lskich kopalniach. Nie moe pokona zoci, obojtnoci i zej woli ludzi, ktrzy decyduj o sprawach materialnych. W pewnym sensie Judym jest te czowiekiem bezdomnym z wasnego wyboru. Odrzuca szczcie rodzinne z Joasi, by nic mu nie przeszkadzao w pracy spoecznej. Judym to w gruncie rzeczy rwnie bohater tragiczny. Tragizm jego polega na tym, i musi on dokona wyboru midzy szczciem osobistym a dobrem spoecznym. Jest zarwno spadkobierc romantykw jak i pozytywistw. Za cech romantyczn przemawiaj jego samotno w walce, zbuntowanie si przeciwko zu, ktre jest wynikiem niezwykej wraliwoci moralnej Judyma oraz ch spacenia dugu wobec wasnej klasy. Reprezentuje on romantyczn koncepcj walki i ofiary. Judym realizuje take hasa pracy u podstaw, wierzy w moliwo nauki, uzyskuje awans spoeczny dziki swemu wyksztaceniu. Jest ponadto przekonany, e inteligencja ma do spenienia szczegln rol w spoeczestwie. Zmienno, smutek i tsknota to cechy bohatera modopolskiego, ktre posiada take Judym. Ostatecznie jednak ponosi on klsk, gdy pojedyncza jednostka nie jest w stanie uszczliwi wiata. eromski wyznaczy w tym utworze pewn granic moralnoci, daje odpowied na pytanie kim jest czowiek. Pisarz uwaa i miar wartoci nie jest spoeczestwo, ale jednostka. Naley wic czowieka kocha, poniewa posiada on w sobie sumienie, ktre pozwala mu na rozrnienie dobra i za. Mody Kalinowski w rozmowie z Korzeckim wypowiada si, i wobec nierwnoci istnieje te krzywda ludzka. Mwi, e czowiek jest rzecz wit ktrej krzywdzi nikomu nie wolno. Wynikaj z tego stwierdzenia pewne wnioski, e najwikszym zem jest krzywda bliniego, ale za t krzywd poeta nie wini Boga a porzdek spoeczny. wiat wedg eromskiego, jest zadaniem do wypenienia przez czowieka. W tym zadaniu cz si cierpienie i ofiara. Dlatego te czowiek musi w yciu cierpie a czasem nawet ponie ofiar. Te dwa elementy: cierpienie i ofiara nie s specjalnym ideaem, tylko koniecznoci, jak czowiek musi wypeni. I taka wanie jest koncepcja dr. Tomasza Judyma. "Ludzie bezdomni" to powie spoeczna, gdy ukazuje panoram wspczesnego spoeczestwa, pen kontrastw i konfliktw. wiat ludzi bogatych, do ktrego nale min. p.Niewadzka, Wglichowski, Krzywosd, Kalinowicz to ludzie obojtni na krzywd spoeczn, prowadz oni beztroskie ycie i nie okazuj adnego wspczucia ani pomocy ludziom bezdomnym. wiatem tym dzi pienidz, feudalne wyobraenie o wartociach. Jednoczenie jest to wiat kultury, pikna ktre przechowuje dla przyszych pokole. Podczas wizyty u dyr. kopalni Kalinowicza, Judym podziwia niebyway przepych jego paacyku, kosztowne, rcznie tkane dywany i kolekcj malarstwa. Ludzie nalecy do wiata arystokracji i buruazji s rwnie pikni. eromski w naturalistyczny sposb opisuje zmysow urod kobiet, przyjemny wygld mczyzn. O wiecie tym mona powiedzie, e jest dobrym i szlachetnym. Jednak jest to wiat egoistyczny, zamknity dla innych, dbajcy o wasny interes. Pani Niewadzka wydajca na cele harytatywne ogromne pienidze toleruje niebywa ndz wsrd zatrudnionych w jej majtku parobkw. Nie dba o ich warunki yciowe, skazuje ich na gniedenie si po kilkanacie osb w ciasnych izbach czworacznych. Syn Kalinowicza, wyksztacony wiatowy in. wrcz nienawidzi zatrudnionych u siebie robotnikw. Najchtniej odebraby im wszystkie prawa i przywileje jakie sobie zdobyli. Irytuje go to, e grnicy mog korzysta z bezpatnych porad lekarza zakadowego, nie moe pogodzi si, e za zarobione pienidze kupuj rczniki, mydeka do mycia. Najchtniej obniyby im pace, by odebra im prawo do niewielkiej przyjemnoci. Dla niego robotnicy s tylko bydem robotniczym, gupim, nieodpowiedzialnym, pracujcym na szkod wacicieli. Ze miechem opowiada o tragicznych wypadkach w fabryce, ktrych ofiarami s robotnicy. Nie ma wyrzutw sumienia, e skaza swoich podopiecznych na mier, bo oszczdza na kosztach urzdze zabezpieczajcych. Natomiast inteligencja, to gwnie lekarze, ktrzy doskonale znaj stan wczesnego spoeczestwa: robotnikw i chopw. Znaj okropne warunki ycia i oceniaj ten stan krytycznie, ale zrzucaj z siebie ca odpowiedzialno uwaajc, e ich powinnoci jest jedynie leczy. Nie widz moliwoci wasnej interwencji, nawet w procesie poprawy stanu higieny najbiedniejszych warstw narodu. Uwaaj, i jest to zadanie wacicieli fabryk i zakadw pracy. W "LB" eromski pokazuje take sabo wczesnej inteligencji, brak jakichkolwiek koncepcji z jej strony, niewiadomo roli jak ma do spenienia wobec narodu. eromski adresuje wic sw twrczo gwnie do inteligencji. ycie robotnikw i chopw jest bardzo cikie i ndzne. Panuj koszmarne warunki w zakadach pracy, praca niejednokrotnie szkodzca zdrowiu, skutkiem czego jest dua liczba umierajcych w bardzo modym wieku. Rwnie dzieci yj w tej ndzy, s niedoywione, nie ubrane, nie chodz do szkoy a wychowuje je ulica. Nigdy nie doznay ciepa i mioci. Zamieszkae przez ndzarzy ulice przedstawiaj obraz ndzy i upodlenia. Ludzie s pozbawieni zajcia, mczeni chorobami i beznadziejnoci swej egzystencji. Walcz w tym wiecie jedynie o przetrwanie. Koszmarne warunki ycia panoway te na wsi, gdzie ludzie mieszkali w ciasnych mieszkaniach a nie raz nawet wraz ze zwierztami. W wiecie brzydoty yj mieszkacy ul. Krochmalnej i Ciepej, robotnice z fabryki cygar, hutnicy ze stalowni, mieszkacy grniczych osiedli i chopi ze wsi pooonych w pobliu Cisw. eromski nazywa ten wiat wiatem jam, nor, ulic i tuneli. Judym idc w odwiedziny do brata Wiktora mieszkajcego na Ciepej mija getto ydowskie. ydzi w nim zamieszkali to osobliwy gatunek ludzi. Brudni, zaronici, w czarnych chaatach przedstawiali odraajcy wygld. Taki sam widok przedstawiay ich sklepy, w ktrych podogi lepiy si od brudu a na pkach leay resztki psujcej si ywnoci. Nie lepszy widok zobaczy w dzielnicy Wiktora. Zwiedzi tam mieszkanie ssiadw brata. Dla niego -lekarza nie do zniesienia by widok starej kobiety przykutej do ka. Rozmowa z mod krewniaczk tej kobiety uwiadomia mu zakres demoralizacji w jak na skutek ndzy popadli waciciele mieszkania. eromski nie ogranicza si do pokazania ndznych warunkw ycia chopw i miejskiego proletariatu. Ukazuje rwnie warunki pracy narzucone przez dnych zysku wacicieli fabryki i kopal.Na pocztku powieci Judym odwiedza swoj bratow w fabryce cygar. Jako lekarza drani go zmizerowany wygld kobiet majcych zknit cer i przedwczenie podstarzaych. W halach fabryki panuje zaduch, py tytoniowy wciska si do oczu i nosa. Kobiety wykonuj swoje czynnoci byskawicznie, zachowuj sie jak bezmylne automaty. Nie maj adnych praw, yj w cigym strachu przed utrat pracy. W znacznie gorszych warunkach pracuj lscy grnicy. Judym zwiedzajc kopalni w towarzystwie in.Korzeckiego znajduje przyczyn katastrofalnego stanu zdrowia mieszkacw lska. Wilgo, ciemno oraz niskie chodniki doprowadzaj grnikw do zwyrodnienia fizycznego. Judym ma tysice pacjentw przewlekle chorych na grulic, choroby reumatyczne i choroby zakane spowodowane brakiem higieny. Waciciele kopal niewiele robi by zapobiec chorobom. Ograniczaj si do zatrudniania zakadowych lekarzy, ktrzy s bezsilni wobec braku lekarstw, wobec niewaciwego odywiania, wobec skandalicznych warunkw mieszkaniowych swoich pacjentw. Kapitalici traktuj swoich pracownikw jak bydo robocze, odmawiaj im prawa do bezpieczestwa, do ycia w skromnych, ale ludzkich warunkach. eromski nie potpia pracy jako takiej, w jego ocenie jest ona najwysz wartoci czowieka. Buntuje si przeciw pracy niewolniczej, odhumanizowanej, nie przynoszcej czowiekowi radoci, niesprawiedliwie wynagradzanej. S w utworze opisy bdce wyrazem podziwu dla ludzi pracy. Judym podczas pobytu w stalowni u brata Wiktora obserwuje z zachwytem prac modego robotnika, ktry przypomina mu wygldem rzymskiego gladiatora. Jego praca ma jaki pierwiastek boski i jest wyrazem triumfu czowieka nad materi, nad nieprzyjaznymi mu siami natury.
Rozwj wiadomoci ideowej T.Judyma -na wstpie powieci autor ukazuje Judyma w momencie jego yciowych sukcesw. Mody lekarz przebywa w Paryu, zosta wysany tu jako stypendysta dla pogbienia swojej wiedzy i dowiadczenia zawodowego. Wydaje si by dzieckiem sukcesu. Jako jednemu z nielicznych udao mu si uciec od swojej warstwy spoecznej, od rodziny robotniczej, ojca pijaka, ciotki, kobiety lekkich obyczajw, ndzy ulicy Ciepej. W Paryu jest jeszcze optymist wierzcym w moliwo pogodzenia sukcesu zawodowego, szczcia osobistego z prac dla innych. Nci go wiat piknych kobiet, wiat wysokiej kultury, z radoci przebywa w towarzystwie pani Niewadzkiej i jej crek: Natalii i Wandy. Zanik zudze Judyma rozpoczyna si tu po powrocie do kraju. Judymowi wydaje si, e zarazi entuzjazmem innych warszawskich lekarzy, ktrzy powic si leczeniu chorych z najuboszych dzielnic, ktrzy bd szerzy higien i owiat. Zawd lekarza jest dla niego zawodem spoecznika wymagajcym od tych, ktrzy go uprawiaj wyjtkowych walorw ducha. Takie rozumowanie Judyma okazuje si naiwnoci, przedkadajc warszawskim lekarzom propozycj pracy dla ubogich spotyka si z ostr krytyk. Warszawscy lekarze leczcy ludzi bogatych traktuj Judyma jak szaleca zagraajcego ich zawodowyminteresom. Mody idealista musi si wic pogodzi z kar, ktra go spotyka, bojkotem jako lekarza. Judym nie moe sobie znale pacjentw, czuje si niepotrzebny, zagubiony. Z biedy ratuje go doktor Chmieliski, ktry zauway Judyma na odczycie u doktora Czernisza i ktremu al zrobio si naiwnego modzieca. Pobyt w Cisach stara si wykorzysta dla realizacji swoich spoecznikowskich koncepcji. W Cisach czu si doskonale, mia dobr pensj, doskonae warunki mieszkaniowe. Pdzi bogate yce towarzyskie, bywa u pani Niewadzkiej, flirtowa z Natali i Wand. Cisy byy dla niego miejscem piknych, ludzkich czynw, uwaa, e samo sanatorium wyroso z tych marze, ktrym sam by wierny. Trjka przyjaci zorganizowaa nowoczesny instytut leczniczy, ktrego celem nie by zysk a leczenie pacjentw. Czu si duchowo zwizany z jednym z inicjatorw tego przedsiwzicia, pozostajcym na emigracji w Turcji Lessem Leszczykowskim. Korespondencja z tym wyjtkowym czowiekiem pozwalaa mu wierzy w sens pracy, w sens powicenia si dla dobra innych. W Cisach Judym zorganizowa szpitalik dla okolicznych chopw, w ktrym leczy bezpatnie pacjentw z pobliskich wiosek. Podczas dugich spacerw po wioskach zaglda do chaup i wynajdywa w nich swoich pacjentw. Zauway jednak, e nie potrafi wyleczy na stae chopw. Wracali oni po jakim czasie znw do szpitala z takimi samymi objawami choroby jak i wczeniej. To dowiadczenie uwiadomio mu bezsens pracy w Cisach. Chopw nie udao si wyleczy nie dlatego, e nie byo lekarstw, nie dlatego, e sposb leczenia by zy. rdem choroby bya mordercza praca, niewaciwe odywianie, brak higieny. Zauway rwnie, e ludzie ktrym wierzy s zwykli, mali, interesowni. Odkry, e ani Wglichowski, ani Krzywosd nie s idealistami a cae sanatorium zorganizowane jest tak, aby przynosio jak najwiksze zyski. Administracji lecznicy nie zaley na leczeniu pacjentw a zdobywanie coraz to wikszych pienidzy. Pobyt w Cisach uwiadomi Judymowi jak skomplikowanym zadaniem jest walka o popraw warunkw yciowych najbiedniejszych. Mimo tego stwierdzenia Judym nie rezygnuje, wierzy, e wraz z Joasi Podborsk bd mogli razem realizowa swoje ideay. Pobyt na lsku wzbogaca jego wspprac spoeczn, obserwuje koszmarne warunki ycia grnikw. Zwiedzanie kopalni uwiadamia mu niebezpieczestwo na jakie s naraeni grnicy podczas pracy. Dla rwnowagi dowiadcza, bywa na paacach fabrykanckich. Te pobyty uwiadamiaj mu przepa jaka dzieli od buruazji proletariat. W rozmowie z Kalinowiczem doznaje olnienia -robotnicy s tu traktowani na rwno ze zwierztami. Nie przyznaje im si adnych ludzkich praw a wiadomo ludzi bogatych jest taka, e te prawa ludziom ubogim nie prdko zostan dane. Judym jako syn szewca, pijaka, dziecko ulicy Ciepej czuje szczeglny zwizek z ponionymi. Postanawia ofiarowa im si cay. Rezygnuje ze szczcia osobistego, rozstaje si z Joasi Podborsk. Wybiera samotno bo ta gwarantuje mu swobod dziaania. Nie chce ucieka si do prodkw, boi si, e dom, ona, rodzina nie pozwol mu w peni odda si pracy dla dobra innych. Czuje si wspodpowiedzialny za los ludzi ubogich. Tomasz Judym jest typem szlachetnego idealisty, samotnika, czowieka o nieprzecitnej wraliwoci na realia, oddajcego si bez reszty dobru innych.
Tematem powieci "Przedwionie" s losy jednostki tragicznie uwikanej w histori. Na tle dziejw Cezarego Baryki pisarz porusza problemy spoeczne i polityczne, zagadnienia aktualne dla Polski. Gwnego bohatera autor uczyni reprezentantem caego wczesnego modego pokolenia, przeywajcego gboki dramat ideowy i poszukujcego waciwej drogi, susznej idei, ktrej mona by byo suy. Cezary to jednostka buntownicza, samotna, a wic posiadajca cechy bohatera romantycznego, typowe dla utworw eromskiego. Baryka jest te postaci tragiczn, zagubion w obcym mu wiecie i poszukujc miejsca w spoeczestwie. Szczeglne znaczenie ma samodzielno Cezarego, jego nieprzejednana pasja poznania rzeczy w ich autentycznym wygldzie, potrzeba dotarcia do prawdy w yciu spoecznym. Chce wiedzie jaka jest ojczyzna, bo pragnie w ten sposb znale drog osobistej inicjatywy. W poszukiwaniu jej bka si, szuka interpretacji u rnych osb: u gajowca, u komunistw, prbuje, take take zwiza si z nowym otoczeniem poprzez zblienie si do rodowiska Hipolita. Jednak wszystkie te prby nios kolejne rozczarowania, bo wszystkie w kocu objawiaj swoje kamstwa, swoje zalepienie. Taka jest wanie istota postawy Baryki i niezgoda na prawd jednostronn, kompromisow, niezgoda na widzenie wiata w jednej tylko wersji, niezgoda na wybr jednej wartoci na niekorzy drugiej. W pewnym momencie swojego ycia staje si arliwym rewolucjonist, uwaa, e rewolucja to konieczno moralna. Opowiada si za ni jak najbardziej, wierzc, i zniesie ona wszelk nierwno, wyzysk i wprowadzi jedno prawo dla wszystkich. "Rewolucja.... jest to konieczno, jest to prawo moralne". Przeciwko rewolucji opowiada si ojciec Cezarego -Seweryn Baryka, ktry ukazuje synowi inn drog -drog pokojow. Widzi bowiem rozbienoi pomidzy tym, co rewolucja gosi a do czego zmierza i prowadzi. Nadziej na polepszenie bytu narodu stwarza z kolei program rzdu modego pastwa. Jest to program Szymona Gajowca, ktry wierzy, i mona podwign Polsk poprzez konsekwentne organizowanie silnego pastwa, wzmocnienie granic, zapewnienie adu wewntrznego i wzmocnienie pienidza. Jednak Cezary jest przeciwny powolnym reformom. Wierzy w rewolucj. Po mierci matki przychodz jednak chwile refleksji, zastanowienia i wtpliwoci. Zaczyna wtpi w ideay, w ktre dotd wierzy. Poznaje prawdziw i dramatyczn sytuacj w kraju: mordy, bezwzgldno rewolucjonistw i ndz robotnikw. Powrt do Polski Cezarego przynosi gbokie rozczarowanie spowodowane panujc w kraju ndz, bied i w ogle tragiczn sytuacj. W Nawoci poznaje ycie ziemian, ktrzy nie interesuj si gospodark ani sprawami chopw. Gdy staje si naocznym wiadkiem przebiegu wojny, wwczas zaczyna wtpi w ideay komunizmu. Neguje wol walki, gdy uwaa, e klasa robotnicza nie jest zdolna do rewolucji, poniewa jest zbyt saba, ndzna i raczej sama najpierw wymaga opieki. Twierdzi, e jest ona zdegradowana, nie nadaje si do sprawowania wadzy.
rozwj wiadomoci ideowej Cezarego Baryki -ur. w Baku, pochodzi z rodziny inteligenckiej, jedynak wychowywany w dobrobycie i atmosferze mioci, rozpieszczany przez rodzicw, prywatnych guwernerw, uwaajcy Rosj za kraj ojczysty, lekcewacy matk tsknic za Polsk, za ukochanymi Siedlcami.ENTUZJAZM CEZAREGO DO REWOLUCJI, przyjcie z radoci wieci o nadcigajcej rewolucji, zachynicie si wolnoci, zrezygnowanie z nauki, przyczenie si do rewolucjonistw, udzia w wiecach i mittingach, oddanie czci ojcowskiego majtku. ZMIANA STOSUNKU DO REWOLUCJI, obserwacje przemian w stosunkach midzyludzkich po rewolucji, niech do obowizujcego bezprawia, przeraenie niszczycielsk si rewolucji, budzcymi si instynktami morderczymi u dotychczas spokojnych ludzi, doznanie godu i upokorzenia, wstrzs wywoany mierci matki, praca przy grzebaniu trupw i zwizane z ni przeycia psychiczne, znalezienie si na dnie ludzkiej egzystencji. SPOTKANIE Z OJCEM I POWRT DO KRAJU, zgoda na wyjazd do nieznanej i obcej Polski, taktrowanie tej decyzji jako szansy ucieczki przed koszmarem rewolucji, wysuchanie mitu o szklanych domach, przeycie dramatu zwizanego z mierci ojca Seweryna. POBYT W NAWOCI, wstpienie na studia medyczne, udzia w wojnie z bolszewikami, bohaterska postawa wobec Hipolita Wielosawskiego, przyjazd do Nawoci, zafascynowanie atmosfer dworu ziemiaskiego, oddanie si przyjemnociom ycia, zapomnienie o przeytej tragedii, lekkomylne zachowanie si wobec kobiet prowadzce do tragedii Karoliny Szaratowiczwny, zakochanie si w Laurze Kocienieckiej, przeycie wstrzsu z powodu mierci Karoliny, rozczarowanie do Laury, odkrycie prawdy o Nawoci, gbsze poznanie siebie, ch znalezienia celu w yciu, powrt do zainteresowa spoecznych pod wpywem obserwacji ycia komornikw w Chodku. POTGOWANIE SI REALIZMU SPOECZNEGO U CEZAREGO, powrt do warszawy, kontynuowanie studiw, przyja z Lulkiem, modym dziaaczem komunistycznym, dyskusje polityczne i demonstrowanie niechci do komunizmu, pjcie na zebranie komunistw, emocjonalne zareagowanie na wypowiedzi komunistw, zarzucenie im niezdolnoci do organizowania walki o Polsk, zerwanie z Lulkiem, rozmowa z Laur, odrzucenie propozycji zostania jej kochankiem, dyskusja z Gajowcem, zrozumienie zoonoci problemw stojcych przed Polsk, poczucie bezsilnoci, przyczenie si do manifestujcych robotnikw. Cezary jako kolejny Polski idealista -naley do tego sameo typu bohaterw literackich, ktry by reprezentowany przez K. Wallenroda, A. Kmicica, S. Wokulskiego, T. Judyma. Myli i dziaa inaczej ni oni, bowiem inna jest rzeczywisto w ktrej yje. Jest tak samo szlachetny, bezinteresowny, gotowy do najwyszych ofiar dla dobra Polski. Jego tragizm wynika z poczucia bezsilnoci, z niemonoci znalezienia najskuteczniejszego sposobu suenia innym. Skala jego yciowych dowiadcze jest ogromna, ma przed sob rnorodne moliwoci dziaania, nie wie jednak ktra z tych moliwoci byaby najlepsza. Jest czowiekiem cigle poszukujcym, niespokojnym, jednak wielkim w swym tragimie. rdem tej wielkoci jest jego mio do ojczyzny.
funkcja szklanych domw -opowiada o tym umierajcy Seweryn. Obaj znajduja sie wtedy w pocigu wiozcym takich jak oni uciekinierw z Rosji do Polski. S. czujc zbliajc si mier chce zmusi swojego syna do przyjazdu do nieznanej mu Polski. Mit o szklanych domach peni funkcj kompozycyjn i ideow. Jest wyrazem wiary w taki rozwj cywilizacji, ktry zapewni ludziom powszechne szczcie i rozwie wszelkie problemy spoeczne. Polska w opowiadaniu S.B. to kraj bajeczny, w ktrym zosta wykorzystany wynalazek bardzo taniego, nie tukcego si szka. Wynalazek ten sprawi, e w Polsce przestao by biednie. Chopi zaczeli y dostatnio w czystych, higienicznych domach. Znikny choroby, podziay na bogatych i biednych. Wszyscy Polacy poczuli si szczliwi. Ten utopijny obraz nastpuje po obrazie krwawej, przeraajcej katastrofy w Rosji. eromski przeciwstawi rewolucj spoeczn rewolucji technicznej. Wyrazi w obrazie szklanych domw powszechne przekonania ludzi z pocztku XX wieku, przekonania o genialnym przewrocie technicznym czynicym wiat doskonaym. Jest to jednak wizja przyszoci, pisarz nie wierzy w ryche pojawienie si tego rodzaju cudu tote swojemu bohaterowi C.B. kae z rozczarowaniem patrze na Polsk widzian z okien pocigu.
"P" jako pytanie o przyszo Polski -w utworze autor zastanawia si nad drogami rozwojowymi dla Polski. Rozwaa w swej powieci rewolucj spoeczn, rewolucj techniczn. Do moliwoci tych odnosi si krytycznie. Rwnie krytycznie odnosi si do programu reform wczesnego rzdu. Przedstawia program tych reform Szymon Gajowiec w dyskusji z C.B. S to reforma pienidza i agralna. Tej ostatniej polegajcej na wykupie ziemi przez pastwo od zrujnowanych ziemian i odsprzeday jej chopom zarzuca poowiczno. W "P" nie ma recepty na postp. Powie jest gosem w oglnonarodowej dyskusji o programie reform w Polsce. eromski chcia swoim utworem sprowokowa Polakw do zastanowienia si nad sytuacj w kraju, do poszukiwania takich rozwiza, ktre uczyniy by Polsk krajem ludzi bogatych i szczliwych.