POZYTYWIZM- jest to prd umysowy, filozoficzny powstay w na zachodzie Europy w poowie XIX w. Granice polskiego pozytywizmu wyznaczaj daty 1864-1890. Termin pozytywizm stworzy franc. filozof August Comte, autor dziea "Filozofia pozytywna". Na ksztat pozytywizmu w Polsce miay warunki gospodarcze i polityczne charakterystyczne dla ówczesnej Polski.
Represje popowstaniowe - upadek powstania styczniowego wpyn na wiadomo spoeczestwa polskiego, poczucie klski i bezsilnoci wobec zaborców, wiadomo osamotnienia naszego narodu sprawiy powstanie krytycznych postaw wobec romantycznej przeszoci. Bolesne dowiadczenia popowstaniowe staj si przyczyn przemian ideologicznych a szczególnie stosunków do sprawy narodowowyzwoleczej. Pozytywici odchodz od koncepcji walki zbrojnej, nie rezygnuj z niej lecz odsuwaj j na bliej nie okrelon przyszo. Przed Polakami stawiaj zadanie bogacenia si rozwoju umysowego i moralnego.
Zmiana warunków spoecznych - dla zjednania sobie chopów rzd carski wydaje ukaz uwaszczeniowy, który totalnie zmienia ukad spoeczny polskiej wsi. Tysice chopów uwolnionych od paszczyzny ale oboonych wysokimi podatkami zostaje pozbawionych ziemi. W poszukiwaniu pracy udaj si do miast stanowic ródo taniej siy roboczej, potrzebnej dla rozwijania si przemysu, handlu, rzemiosa. Pojawia si take nowa grupa spoeczna tzw. wysadzonych z siode. S to byli ziemianie podobnie jak chopi szukajcy szczcia w miecie. Dziki takim przemianom rodzi si inna grupa spoeczna- inteligencja.
Rozwój postpu, techniki, nauki - po powstaniu styczniowym w Polsce nastpuje gwatowny rozwój przemysu (oprócz zaboru austriackiego). Na rozwój ten wpywa zniesienie granicy celnej z Rosj. Dla potrzeb rosyjskiego rynku produkuje si w polskich fabrykach gównie tekstylia. Rozwija si take nauka bo od jej osigni uzaleniony jest przemys. Pojawiaj si nowe dyscypliny naukowe tj. nauki spoeczne. Najwiksze osignicia maj nauki przyrodnicze i techniczne.
Program polskiego pozytywizmu:
PRACA ORGANICZNA - termin ten zosta zapoyczony z nauk przyrodniczych. Pozytywici porównali spoeczestwo do ywego organizmu, które podlega cigemu i systematycznemu rozwojowi a skada si z komórek i organów. S nimi pojedynczy ludzie i grupy spoeczne. Aby ten organizm spoeczny waciwie funkcjonowa wszystko w nim musi by zdrowe. Jednostka jest wic zobowizana podporzdkowa swój osobisty interes interesowi pastwa. Ideaem pozytywistów staa si bogata i uprzemysowiona Polska. W swoich utworach propagowali dziaania zmierzajce do postpu. Bohater pozytywistyczny to inynier, lekarz, naukowiec, fabrykant, rzemielnik. Interesowali ludzie czynu, którzy swoj prac zmieniali otoczenie, organizowali dla innych zatrudnienie, zakadali szkoy, przyczyniali si do wspólnego dobra.
PRACA U PODSTAW - podstaw polskiego narodu w ocenie pozytywistów by lud - chopi i robotnicy. Twórcy i wiadomi wspózalenoci midzy sytuacj chopa i sytuacj w Polsce propagowali w swoich utworach rozwój owiaty. Obowizkiem szerzenia owiaty w miecie i na wsi obarczyli inteligencj i ziemiastwo. dali od nich oenia pienidzy na ten cel, proponowali aby szlachta, inteligencja zeszy "do ludu", by uczya, wyjaniaa, zachcaa do nowych metod pracy na roli, uczya higieny, ksztacia zawodowo.
EMANCYPACJA KOBIET - W drugiej poowie XIX w. na zach. Europy pojawia si ruch emancypacyjny. Sufraystki daj praw dla kobiet -prawa do pracy, do godziwej zapaty, do wyksztacenia. W Polsce ruch ten nie jest tak silny jak gdzie indziej ale sytuacja kobiet jest dramatyczna. Tysice z nich - on zesanych na Sybir pozostao bez rodków do ycia. W znalezieniu pracy przeszkodziy im braki w przygotowaniu zawodowym, obyczaje traktujce kobiet wycznie jako lalk salonow albo gospodyni domow. Sytuacja ta sprawia, e pozytywici uczynili emancypacj jedn z najwaniejszych spraw, któr spoeczestwo winno szybko rozwiza. Propagowali w swoich utworach zmian modelu wychowania dziewczt, dali dla nich szkó zawodowych, walczyli o prawo do godziwej pracy i zapaty.
ASYMILACJA YDÓW - haso asymilacji ydów wystpowao tylko w polskim pozytywizmie W cigu wieków na ziemiach polskich osiedlao si tysice ydów, którzy wypdzani z Europy znajdowali warunki do ycia i pracy. Wiele wschodnich miast zostao zasiedlonych wycznie przez ludno ydowsk. W drugiej po. XIX w. narasta fala antysemityzmu, zdarzaj si pogromy ydów. Polscy pozytywici dali rozwizania tzw. kwestii ydowskiej. Sdzili, e mona to uczyni poprzez wchonicie ydów przez polski organizm spoeczny. Naleao wic ich zdaniem przy zachowaniu innoci ydów, ich religii i obyczajów ksztaci, owieca, stwarza nowe miejsca pracy. Naleao zniszczy barier obcoci midzy ydami a Polakami dla dobra caego spoeczestwa.
PRDY FILOZOFICZNE
scjentyzm (ac. "scienta"-wiedza) pozytywici w nauce i wiedzy dostrzegali nie tylko ródo poznania wiata ale i ródo postpu cywilizacji, rozwoju techniki. Metody pozytywistyczne oparte s na faktach, dowiadczeniach i naukowych prawach. Scjentyzm odrzuca wszystko to co metafizyczne, iracjonalne, intuicyjne.
agnostycyzm -agnostycy uwaali za bezsensowne stawianie pyta o ycie pozagrobowe, o sens mierci, o istnienie Boga, gdy dostarczanie racjonalnych argumentów potwierdzajce jakkolwiek odpowied jest niemoliwe.
utylitaryzm -pojcie to dotyczy postpowania jednostki i spoeczestwa. Kryterium wartoci jednostki to suba drugiemu czowiekowi i spoeczestwu. Dobre uczynki czowieka to te, które pocigaj za sob jego szczcie i szczcie innych. Dobre spoeczestwo to takie, które ma na uwadze szczcie kadego swojego czonka. Za najwaniejsz warto pozytywici uznawali prac. dali take od wszystkich tolerancji, która decydowaa o stosunkach midzyludzkich, która gwarantowaa szczcie "jednostkom odmiennym" wyznajcym inn religi, pielgnujcym inne obyczaje.
realizm -zasadnicz metod twórcz w literaturze by realizm. Realizm to zasada prawdziwego i wiernego odtworzenia rzeczywistoci. Metoda ta sprzyjaa powstawaniu powieci. Twórczo pozytywistyczna jest twórczoci prozatorsk. Pisarze ukazywali wiat po wielkich przemianach politycznych i spoecznych. wiat w którym spotykali si ludzie rónych warstw spoecznych. Bohaterowie powieci s zazwyczaj silnymi osobowociami dziaajcymi na styku rónych wiatów np. Rzecki, bohater "Lalki" porusza si w obszarze wiata romantycznego i pozytywistycznego natomiast Wokulski zna wiat arystokracji i mieszczastwa. Takie usytuowanie bohaterów pozwala pisarzowi na ukazanie problemów wspóczesnego mu wiata.
naturalizm -jego twórc jest Emil Zola. Naturalizm polega na bardzo szczegóowym odtworzeniu przez pisarzy otaczajcego ich wiata. Stosowali oni w swoich opisach technik fotograficzn, wydobywali szczegóy, powikszali je. Interesowali si gównie brzydot, bowiem ukazywany przez nich wiat by wiatem budzcym protest. Czowiek by czstk przyrody a w jego yciu odgryway istotn rol popd i instynkt. wiat naturalistów by wiatem bezwzgldnej walki przeciw spoeczestwu, przeciw wasnym, biologicznym uwarunkowaniom. W tym wiecie obowizywaa zasada brutalnej walki o byt, której zwycizcami byli tylko najsilniejsi. Naturalici charakteryzowali si skrajnie pesymistyczn postaw, przedstawiali drastyczne sceny, stany chorobowe. Ich stosunek do opisywanego wiata by beznamitny, obiektywny.
Eliza Orzeszkowa -ur. 6 czerwca 1841r. w Milkowszczynie pod Grodnem. Pochodzia z zamonej rodziny mieszczaskiej. Braa udzia w subach pomocniczych powstania styczniowego (1863). Debiutowaa w 1866r. opowiadaniem "Obrazek z lat godowych". W swej twórczoci przeciwstawiaa si romantyzmowi i potpiaa fantazj, dajc od literatury prawdopodobiestwa yciowego. Powie uwaaa za gatunek czoowy. Do najbardziej znanych jej utworów nale: "Nad Niemnem","Gloria victis","Pan Graba".
"NAD NIEMNEM" -powie ukazaa si w 1888r. Pisarka ukazaa w niej wspóczesne sobie polskie spoeczestwo, ukazaa je w sposób realistyczny z typowym dla niego podziaem na róne warstwy spoeczne.
arystokracja -jedynym autentycznym arystokrat w powieci jest Róyc, waciciel cigle jeszcze sporego majtku. Na arystokratów snobuj si Zygmunt Korczyski i jego wuj Darzecki. Wywodz si oni z rednio zamonej szlachty ale stylem ycia i aspiracjami przypominaj arystokratów. Wszystkich tych bohaterów pisarka ukazaa w krytycznym wietle. Zarzucia im kosmopolityzm, pogard dla tego co polskie, pogo za uyciem, niegospodarno np. majtek Róyca niszczeje, nikomu nie przynosi korzyci. Arystokracja jest wg Orzeszkowej warstw spoeczn, która nie potrafi i nie chce niczego zrobi dla dobra wspólnego.
szlachta redniozamona - reprezentuje j Benedykt Korczyski. On i jego ssiedzi borykaj si z ogromnymi trudnociami. Wida to po ich zachowaniu i rozmowach w czasie imienin pani Emilii. Panowie s zatrwoeni o przyszo swoich majtków, zwierzaj si z braku pienidzy na zakup maszyn rolniczych, na sprowadzenie odpowiednich nasion. Trudne warunki wida na paniach starajcych si ukry znoszone suknie i niemodne szczegóy stroju. Benedykt pracuje ponad siy, prawie cae dnie spdza na polach przy dogldaniu pracy. Praca nie przynosi mu jednak satysfakcji, jego ziemia jest zagroona. Z jej uprawy musi zdoby rodki na zapacenie podatków, kontrybucji naoonej na rodzin za udzia w powstaniu i odsetek od posagu siostry. Dla siebie nie widzi adnej przyszoci, nie moe sprzeda ziemi gdy jej utrzymanie jest jego moralnym obowizkiem. Ratunek znajduje Benedykt u swego syna Witolda, studenta instytutu agronomicznego wychowanego na ideaach pozytywistycznych. Zna on recept na popraw sytuacji szlacheckich gospodarstw. T recept jest wprowadzenie nowych rodzajów upraw, nowych maszyn i zasad gospodarowania.
szlachta zaciankowa -w powieci szlacht zaciankow reprezentuj Bohatyrowicze. yj oni tak jak chopi, pracuj na swoich gospodarstwach wszystko zdobywajc prac swoich rk. Od chopów róni si wysz kultur, wiadomoci i poczuciem wartoci. Zawsze byli ludmi wolnymi i dopiero carski ukaz pozbawi ich szlachectwa. Justyna podczas odwiedzin w zagrodzie Jana i Anzelma jest zauroczona schludnoci domu, uprawami takimi samymi jak w Korczynie. Na taki wygld gospodarstwa wpyw miaa wiedza zdobyta dziki Andrzejowi Korczyskiemu. Przed powstaniem modzi Korczyscy byli czstymi gociami u Bohatyrowiczów. Przynosili im ksiki, uczyli mioci do ojczyzny na dzieach wieszczów romantycznych, uczyli nowych technik upraw, sprowadzali dla nich nasiona warzyw, drzewka. W zacianku yj równie wspomnienia o Janie i Cecylii, którzy dziki mioci i wspólnej pracy przeksztacili dzik puszcz w krain yzn i bogat. Dla potomków Jana i Cecylii praca pozostaa nadal najwiksz wartoci, jest dla nich ródem radoci i satysfakcji. Bohatyrowicze s prawdziwymi patriotami, pamitaj o udziale swoich przodków w kampanii Napoleoskiej, nie zapominaj o mogile w puszczy nad Niemnem, gdzie le ich bliscy i okoliczna szlachta.
IDEA SOLIDARYZMU KLASOWEGO -bya bardzo popularna w okresie pozytywizmu, leaa u podstaw wszystkich hase pozytywistycznych. Programy pracy u podstaw, pracy organicznej, asymilacji ydów i emancypacji kobiet uzalenione byy od integracji spoeczestwa i od wspópracy wszystkich stanów. Powie jest wyrazem wiary w tak wspóprac. Jest to powie optymistyczna, jej autorka proponuje porozumienie midzy dworem a wsi w czym widzi ratunek dla caego polskiego narodu. Wie stanie si owiecona a dwór bogatszy. To zaowocuje postpem gospodarczym caego pastwa i przyniesie narodowi upragnion wolno.
Haso pracy u podstaw -Andrzej Korczyski jest prekursorem tego hasa. Przygotowujc pppppp do powstania szerzy wród nich owiat przynoszc nie tylko dziea polskich romantyków ale take podrczniki agronomii. Skutki dziaalnoci Korczyskiego oglda 20 lat póniej Justyna Orzelska. Jest zdumiona nowoczesnoci gospodarstwa Jana i Anzelma, jest zdumiona kultur mieszkaców tego zacianku. W domu Bohatyrowiczów znalaza Justyna cel swojego ycia, postanowia kontynuowa prac Andrzeja. Tej samej idei wierny jest Witold Korczyski. Idc w lad stryja stara si uczy chopów, propagowa nowe zasady gospodarowania. Swoj wiedz pragnie wykorzysta nie tylko dla podniesienia majtku ojca ale te caego zacianka.
Emancypacja kobiet -w utworze wystpuje wiele kobiet ale tylko 3 z nich mona nazwa emancypantkami. S to Justyna Orzelska, Andrzejowa Korczyska i pani Kirowa. Korczyska jest przykadem prawdziwej patriotki i tragicznej matki. Nie udao si jej zaszczepi w synu cech które posiada jego ojciec. Jej ycie jest wewntrzn szarpanin wypenion walk sumienia, rozdarte wizi mioci do syna a szacunkiem dla nieyjcego ma. Zupenie inna jest sytuacja pani Kirowej. Utrzymuje ona mae gospodarstwo i wychowuje gromadk dzieci. Jej m jest próniakiem i nierobem. Kirowa jest bardzo dzielna, nie poddaje si przeciwnociom losu. Jest yczliwa dla ludzi, z trudem radzi sobie z trudnociami ycia. Prawdziw emancypantk jest Justyna Orzelska. Jest najodwaniejsza z caej trójki. Odrzuca propozycj wyjcia za bogatego Róyca, odrzuca propozycj Zygmunta -dawnej wielkiej mioci, odrzuca wszelkie konwenanse i godzi si na lub z Jankiem Bohatyrowiczem. Nie obawia si trudów wiejskiego ycia, cikiej fizycznej pracy, prymitywnych warunków mieszkaniowych i przebywania wród prostych ludzi. Wierzy ona w siebie i skuteczno swego dziaania. Pragnie ona ksztatowa swój los i za skutki tego dziaania jest gotowa ponie konsekwencje.
Praca jako najwysza warto czowieka -kryterium podziau bohaterów "Nad Niemnem" na pozytywnych i negatywnych jest praca. Ci, którzy nie pracuj, prowadz próniaczy tryb ycia s postaciami z którymi czytelnik nie powinien si utosamia. Do takich bohaterów naley Zygmunt, Kirow, Róyc, pani Emilia, Teresa. Tych, którzy pracuj autorka ukazuje pozytywnie. Kult pracy wyraa w legendzie o Janie i Cecylii. Praca w tej legendzie utosamiana jest w bohaterstwie, jest wartoci zawsze yw i inspirujc nowe pokolenia Bohatyrowiczów. Opisujc prac mieszkaców zacianka autorka zwraca uwag czytelnika na jej integrujcy i radosny charakter. Opis niw to nie opis znoju ludzkiego wysiku ale opis radoci i poczucia szczcia niwiarzy. Zniwa s dla tych ludzi czym piknym i radosnym, dostrzegaj oni pikno otaczajcej przyrody i ciesz si, e wynagradza ona ich trudy.
Kwestia powstania styczniowego -akcja powieci rozgrywa si w 20 kilka lat po upadku powstania. Bohaterowie yjcy sprawami codziennymi i trudnociami ycia raz po raz sigaj pamici do tamtych dni. Nie zapominaj o mogile, wspólnym grobie powstaców polegych w przegranej bitwie znajdujcej si w nadniemeskiej puszczy. Pisarka nie pisze wprost o sprawie powstania z powodu cenzury. Anzelm Bohatyrowicz, Andrzejowa Korczyska, Janek Bohatyrowicz doskonale pamitaj tragiczne dni, kiedy nad brzegiem Niemna toczya si bitwa z rosjanami w której ginli bliscy. Dla Andrzejowej i Anzelma te dni s najwaniejszymi momentami ich ycia. W pamici zostay one uchwycone jako dni chway i tego co najwaniejsze w yciu czowieka. Orzeszkowa opisujc mogi, przytaczajc rozmowy swoich bohaterów, opisujc ich myli o powstaniu skada hod dla bohaterstwa powstaców z 1863 roku.
Bolesaw Prus -(w. Aleksander Gowacki) ur. 20 VII 1847 w Hrubieszowie, zm. 19 V 1912 w Warszawie. Wczenie straci rodziców i wychowywa si u krewnych w Puawach. Bra udzia w powstaniu styczniowym. W 1879 r. zosta czonkiem Midzynarodowego Towarzystwa Literackiego. Na przeomie XIX i XX w. odda si pracy spoecznej i by bardzo czynnym dziaaczem. Tworzy wiele powieci i nowel oraz zajmowa si publicystyk. Do najbardziej znanych utworów nale nowele:"Anielka","Katarynka","Antek" oraz powieci "Lalka", "Placówka", "Faraon", "Emancypantki".
"LALKA" -w utworze ukazany jest obraz polskiego spoeczestwa.
mieszczstwo niemieckie -w utworze reprezentuj je 3 pokolenia Minclów. Stary Jan Mincel pojawia si we wspomnieniach Ignacego Rzeckiego, który pracowa w sklepie u Minclów od dziecistwa po wiek dojrzay. Stary Mincel by czowiekiem pracowitym, praktycznym i solidnym. Od pracowników sklepu wymaga bardzo duo. Uwaa, e poprzez prac, oszczdzanie i uczciwo mona si podnie z materialnej ndzy. Umia znale czas dla swoich pracowników, by ich uczy i wprowadza w tajniki handlu. Uczy ich dyscypliny, wpaja nawyki oszczdzania. Dziki swej pracy i zasadom dorobi si jednego z najbogatszych sklepów w Warszawie. Swoim bratankom pozostawi w spadku sum, która pozwolia im na otwarcie dwóch oddzielnych sklepów. Modzi Minclowie okazali si bardzo podatni na Polsk kultur i obyczaje. Spolonizowali si a nawet stali si polskimi patriotami. Przykadem moe by postpowanie modego Jana Mincla, który pomóg Rzeckiemu i Katzowi w ich wyprawie na Wgry. Ten sam Jan Mincel uratowa Rzeckiego od wizienia po upadku powstania i umoliwi mu powrót do Warszawy.
mieszcz. ydowskie -grup t reprezentuj te 3 pokolenia ydów Szlangbaumów. Stary Szl. jest typowym ydowskim geszewciarzem. Do Polaków, szczególnie bogatych ma uniony stosunek jednak wykorzystuje ich saboci. Jest bezwzgldnym lichwiarzem tworzcym w tajemnicy ogromn fortun. Jego syn jest subiektem w sklepie Wokulskiego i jako pracownik nie ma równego sobie. Jest obrotny, ruchliwy i a nieprzyzwoicie uprzejmy dla klientów. Jego zalety niestety w oczach polaków s wadami. Prawdziwe oblicze Szlangbaumów objawia si w chwili, gdy staj si oni wacicielami sklepu Wokulskiego i gdy Henryk staje na czele spóki do handlu ze wschodem. Nie kryj ju wtedy pogardy dla Polaków, mody Szlangbaum wyrzuca wszystkich subiektów nigdy kolegów ze sklepu Wokulskiego.
mieszcz. polskie -reprezentuj je w powieci Wokulski i Rzecki. S oni jednak ewementami na tle caej grupy, która w powieci znajduje si na dalszym planie. Polskie mieszczastwo jest sabe, niezorganizowane, nie majce przyszoci. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest typowo polska pogarda dla pracy, nieumiejtno oszczdzania. W kawiarni u Hopfera znajduj si przyjaciele Rzeckiego wywodzcy si z warszawskiego mieszczastwa. Z ich rozmów wynika, e maj oni pretensje do caego wiata, i sami nie wiedz czego chc. Ich yciow ambicj jest dorówna arystokratom, y tak jak oni. Od tej warstwy wyranie odcinaj si Wokulski i Rzecki. Rzecki kocha swoj prac, jest niezwykle uczciwy i szlachetny. Mimo to nie ma nic, ani domu, ani oszczdnoci, jego majtek stanowi stara gitara i pies. Przeciwiestwem Rzeckiego wydaje si Wokulski. Jest inteligentnym, prnym i zdolnym do ryzyka kupcem. Pomnaa majtek odziedziczony po Minclach i staje si bogatym czowiekiem. Ma koncepcj rozwoju handlu w Polsce, wie jak wprowadzi zmiany zmierzajce do wzbogacenia polskich miast. Jednak pierwsze niepowodzenie wytrca mu bro z rki. Jest on przede wszystkim nieszczliwym romantycznym kochankiem a nie praktycznym i wyrachowanym kupcem. Rozczarowany zachowaniem Izabeli koncentruje si na swoim cierpieniu, przekrela swoje idee i plany. B. Prus bardzo krytycznie oceni polskie mieszczastwo. Jest ono nieporadne, daje si wyeliminowa ydom i niemcom. To co miao by ródem bogacenia si polaków staje si ródem dobrobytu innych grup narodowociowych, które w polsce znalazy doskonae warunki do yciowego awansu.
arystokracja -a. ukazana w "Lalce" jest ju przeytkiem, yje wspomnieniami o dawnej wietnoci i bogactwie. Arystokraci yj cigle w wiecie nierzeczywistym, bajkowym. Jest to wiat luksusu, prawdziwej i wielkiej sztuki. Pikne s paace tych ludzi, przedmioty którymi si otaczaj. W tym dziwnym wiecie rónice kultury, jzyka, rónice wynikajce z miejsca zamieszkania arystokratów s nie istotne. Jest to bowiem wiat kosmopolityczny. Jest to wiat próniaków, wysiek fizyczny w tym wiecie zosta ograniczony do nacinicia guzika dzwonka wzywajcego lokaja lub suc. Majtki arystokracji to tylko ruiny. cki yje za poyczone pienidze, Ksi inicjuje róne przedsiwzicia finansowe, by ratowa siebie i czonków wasnej kasty. Wszyscy s megalomanami i egoistami. Do pracy maj negatywny stosunek, praca, szczególnie zarobkowa jest cigle dla nich habicym zajciem. Izabela nie moe znie u Wokulskiego tego, e jest kupcem i zarabia na wasne i innych utrzymanie. Bya by mu przychylna gdyby by salonowym bawidamkiem, oszustem i pochodzi z arystokracji. Panna cka uwaa, e arystokraci zostali obdaeni szczególn ask Boga. To on sprawi, e nie musz pracowa, e yj w piknym, bajkowym wiecie. Pozostali ludzie zamieszkali Ziemi zostali skazani na prac za bliej nie okrelone grzechy. To, e yj w upokorzeniu, cierpi jest tylko ich win. Natomiast sucy powinni by szczliwi, e mog suy jej, pannie z wytwornego towarzystwa. Arystokraci nie umiej nic dobrego zrobi dla ojczyzny. Patriotyzm arystokracji ogranicza si do nieprzynoszcych wikszych korzyci akcji filantropijnych. Panie z tej warstwy organizuj kwesty, dobroczynne bale po to, by wspomóc jedn czy dwie ochronki. S to mieszne gesty w porównaniu z ogromem ndzy ludzkiej, któr s otoczeni. Prus zarzuca arystokracji moralne zakamanie. W salonach mówi si cigle o honorze, tradycji i wiernoci maeskiej. W rzeczywistoci honor mierzy si iloci stoczonych pojedynków a nie np. szacunkiem dla wasnej ony jak w przypadku barona Krzeszowskiego. Panny wychodz za m za niekochanych i pogardzanych mczyzn bo tak nakazuje obyczaj i interes. Najwiksz wad polskiej arystokracji wg. Prusa jest jej demoralizujcy wpyw na pozostae warstwy. Wszyscy Polacy marz o stylu ycia arystokratów. S wic niepraktyczni, leniwi, pozbawieni inicjatywy.
proletariat -Prus ukazuje t warstw w sposób marginesowy. W powieci t grup reprezentuj bracia Wysowscy, Wgieek i dziewczyna "od Magdalenek". Wszyscy oni s nietypowymi przykadami, dziki pomocy Wokulskiego yj dostatnio majc prac i pienidze na utrzymanie. Opis ycia proletariatu wystpuje w utworze tylko raz, jest to opis warszawskiego Powila zamieszkanego przez najuboszych mieszkaców Warszawy. Tamtejsze domy to przeraajce rudery zbudowane na wysypisku mieci. Ich mieszkacy to rachityczni kalecy lub zoczycy. Wokulski obserwujc Powile ma wiadomo obowizków jakie ci na nim i na caym spoeczestwie. Uwaa, e za ndz tych ludzi odpowiedzialno ponosz obojtne, leniwe i syte warstwy wysze. Prus ukazujc ycie proletariatu wyraa swój pesymistyczny stosunek do narodu polskiego. Nie widzi w nim adnej siy, która zdolna byaby do reform, która nadaaby waciwy kierunek przyszoci. Nie wierzy tak jak Orzeszkowa w ide solidaryzmu klasowego i ubolewa nad faktem dekadencji arystokracji, zwyrodnienia moralnego i umysowego ludu.
Ignacy Rzecki -jest wiernym i gorcym przyjacielem Stanisawa Wokulskiego, u którego jest zarzdc sklepu. Jest czowiekiem skrupulatnym, pracowitym i dokadnym. Jest równie typem samotnika, starym kawalerem czowiekiem skromnym i przywizanym do swych starych przedmiotów. Wychowywa si w atmosferze romantyzmu. Od dziecka przygotowywany by przez ojca do walki o wolno ojczyzny. Ojciec musztrowa go, czsto budzi go w rodku nocy robic próbne alarmy tak, jak czyni si to w koszarach prawdziwego wojska. Ojciec wychowywa go w duchu patriotyzmu i mioci do ojczyzny. Chcia aby w przyszoci Ignacy wraz z innymi wzi udzia w walce niepodlegociowej, aby pod wodz Napoleona lub jego potomka odzyska woln Polsk, oswobodzi j spod jarzma zaborców. Edukacja ta miaa na celu go do tego szczególnie dobrze przygotowa. I rzeczywicie w kilkanacie lat póniej opuszcza sklep Mincla wraz z Augustem Katzem i bierze udzia w Wionie Ludów. Rzecki zachowuje wspomnienia bitew jako najpikniejsze chwile w yciu, mimo e pene trwogi i okrutne wydaj mu si pikne i niepowtarzalne. Z okresu tego ma równie smutne wspomnienia zwizane z rozbiciem armii, dug tuaczk, godem a wreszcie samobójcz mierci przyjaciela - Augusta Katza. Po wielu miesicach dziki zabiegom Jana Mincla udaje mu si powróci do Warszawy, gdzie znajduje zajcie i schronienie. W stolicy yje jako skromny sprzedawca, najpierw w sklepie Mincla a póniej u Wokulskiego. Jest czowiekiem pracowitym, sumiennym, bardzo dokadnie wykonujcym swe przemylane plany. Z jego pamitników dowiadujemy si o jego prawdopodobnie jedynej mioci do pani Heleny Stawskiej. Jednak dzieli go od niej spora rónica wieku, postanawia zapozna t kobiet z Wokulskim i jemu j przeznaczy. Rzecki stara si nie ujawnia swoich uczu do Stawskiej, cho czsto j odwiedza, pomaga jej, wiele czasu spdza z jej najbliszymi. Rzecki jest równie w swoim yciu wierny idei Bonapartyzmu. Otacza czci i kultem wielk jednostk, któr jest Napoleon. Przez cae ycie oczekuje, e który z potomków Bonapartego wstpi na tron francuski, rozprawi si z niemcami, zadba równie o spraw polsk. Nie wierzy w mier modego Napoleona IV, który zgin w Afryce podczas walki z "jakimi" Zulusami. Jego wiara w si Napoleona bya przez wiele lat umacniana przez jego ojca, który wychowywa go w duchu czci do Napoleona. Podobnie jak ojciec, Ignacy do koca swych dni oczekuje powrotu wielkiego wodza. I.Rz. umiera majc przed oczami najpikniejsze obrazy z ycia, w tym równie z bitwy w której bra udzia. Nie jest on typowym bohaterem romantycznym. Mimo, e walczy o wolno ojczyzny to jednak nie jest konspiratorem, o co posdza Wokulskiego. Nie jest równie wielk indywidualnoci. yje bardzo skromnie, daje si nawet omiesza. Podobnie jak wielu bohaterów romantycznych jest czowiekiem samotnym. Przeywa równiez mio, która si nie spenia gdy od wybranki jego serca dzieli go do dua rónica wieku. Podobnie jak i inni romantycy otacza kultem wielk indywidualno. W jego przypadku jest to Napoleon Bonaparte. Oczekuje powrotu na midzynarodow aren jednego z jego potomków. I.Rz. jest osobowoci w której spotykamy zarówno cechy romantyczne np. walka o wolno ojczyzny, nieszczliwa mio, kult jednostki jak i cechy pozytywistyczne (wypenienie ycia prac).
Stanisaw Wokulski -jest pierwszoplanowym bohaterem "Lalki". Jego modo ukazana jest poprzez nawizywanie do pamitnika "Starego Subiekta" I. Rz. S.W. syn zrujnowanego szlachcica od najmodszych lat musia liczy wycznie na siebie. By niezwykle silnym psychicznie, ambitnym czowiekiem. Te cechy zaprowadziy go do Szkoy Gównej, gdzie odda si studiom przyrodniczym godzc je z prac zarobkow. Praca, entuzjazm nauki, pd do zdobywania wiedzy to cechy typowe dla pozytywistów. czyy si one u Wokulskiego wraz z cechami romantycznymi. Jedn z nich bya wiara w skuteczno spisku i rewolucji. By uczestnikiem powstania styczniowego i zesacem na Sybir. By równie samotnikiem, wyrasta ponad przecitno i to stao si jedn z przyczyn jego klski. Drug przyczyn jego yciowej poraki bya romantyczna mio. Zakocha si w pannie Izabeli ckiej, tak jak przystao na romantycznego kochanka - od pierwszego wejrzenia. Dla zdobycia jej uczu postanowi zdoby ogromny majtek, którego wielko staa by si zadziwiajca nawet w jej arystokratycznych sferach. Powioda si niebezpieczna wyprawa na Bakany, gdzie na dostawach ywnoci dla wojska pomnoy majtek odziedziczony po Minclach. Jego stosunek do Izabeli nacechowany by uwielbieniem i naiwnoci. W. nie zauwaa jej prawdziwego oblicza: gupoty,egoizmu i wyrachowania. Dopiero jej rozmowa ze Starskim uwiadomia mu jej podo. Wywoao to w nim silny wstrzs, doprowadzio do próby popenienia samobójstwa, wyzbycia si caego majtku i rezygnacji z zamierzanych planów majcych pomóc sytuacji najbiedniej yjcych Polaków. Nie znamy jego dalszych losów, ale zapewne czy popeni samobójstwo czy te wybra prac u Geista uczyni to jako nieszczliwy kochanek. Wokulski ma w sobie równie cechy pozytywistyczne. Jest kupcem, prowadzi nowoczesny i duy sklep, zakada take spók majc na celu oywi wspóprac gopodarcz z innymi krajami. Sw prac równie traktuje zgodnie z duchem pozytywizmu. Przynosi ona efekty nie tylko jemu, ale i caemu spoeczestwu. Próbuje równie pomaga najuboszym np. wspiera braci Wysockich, pomaga Wgiekowi, umoliwia zdobycie zawodu modej dziewczynie któr odsya do Magdalenek. Nie szczdzi równie pienidzy na cele filantropijne. Sprawiedliwy i wyrozumiay jest take dla swoich subiektów. Wokulski ma te plany wobec Powila, chce poprawi sytuacj ludzi tam yjcych ale jego pragnienia, cechy pozytywistyczne przekrela romantyczne uczucie. Ujawnia si take jego pozytywistyczny stosunek do nauki i wiedzy. Rozumie rol postpu naukowego w rozwoju cywilizacji, wierzy, e wynalazek metalu lejszego od powietrza dokona rewolucji przemysowej i pozwoli na realizacj marze o szczciu ludzkoci. Dlatego te du cz swego majtku przekazuje na cele Geista. Ma równie szacunek do Ochockiego, modego uczonego arystokraty bdcego dla Wokulskiego symbolem nowych czasów w których ludzie bd sobie równi a ich pochodzenie nie bdzie decydowao o warunkach ycia i awansie spoecznym. W. jest czowiekiem bez uprzedze, nie dzieli ludzi na biednych, bogatych, mdrych i gupich. Dla niego kryteriami wartoci czowieka s praca i uczciwo. Dlatego te bardzo ceni Rzeckiego, Stawsk i Ochockiego.
Julian Ochocki -literacka posta J.O. wzorowana bya na Julianie Ochorowiczu -pozytywicie, entuzjacie nauki i techniki, znanej postaci warszawskich krgów pozytywistów. Ochocki jest zupenie inn postaci ni Rzecki i Wokulski. Jest z pochodzenia arystokrat ale do arystokracji ma krytyczny stosunek. Chtnie bywa na salonach, nie stroni od towarzystwa piknych pa ale ycie salonowe mu nie imponuje. Jest wszechstronnie wyksztaconym czowiekiem, genialnym wynalazc który wierzy, e rozwój techniki, rozwój cywilizacji przynios wiatu szczcie i bogactwo. Irytuje go próniaczy styl ycia arystokracji, smieszy jej megalomania i ycie w skostniaych formach. Panie arystokratki równie traktuje z dystansem, bawi ich jego towarzystwo ale wie, e s próne, egoistyczne i chtnie bawi si ludzkimi uczuciami. Nie chce si zakochiwa, bowiem maestwo traktuje jako przeszkod w pracy naukowej, w pracy nad wynalazkami. Ludzi ocenia nie wg. pochodzenia, majtku a wg. uczciwoci i uytecznoci dla innych. Szanuje Rzeckiego i Wokulskiego, ich towarzystwo ceni sobie bardziej ni towarzystwo wytwornych pa i panów. Z Wokulskim czy go dodatkowo entuzjazm dla nauki. Tak, jak Rzecki i Wokulski jest idealist, pragnie pracowa dla innych, pragnie uszczliwia wiat. Jest czowiekiem trzewo mylcym, uparcie dcym do celu. Wokulski patrzc z zazdroci na Ochockiego dostrzega w tym modym naukowcu swojego nastpc, wykonawc niespenionych planów i marze. Dlatego jemu wanie przekazuje cz fortuny, bo wie, e spoytkuje j on dla dobra Polski. Posta Ochockiego nosi lady optymizmu Prusa dotyczcego przyszoci kraju. Prus wierzy, e modzi pozytywici tacy jak Ochocki, pozbawieni obcie przeszoci wprowadz polsk na drog rozwoju, przyczyni si do zlikwidowania dzielnic ndzy w polskich miastach, uzdrowi spoeczestwo.
H.Sienkiewicz -ur.5 maja 1846r w Woli Okrzejskiej w zuboaej rodzinie ziemiaskiej. W roku 1872 podj prac w warszawskiej prasie jako reporter i felietonista. W roku 1905 za powie "Quo vadis" otrzyma nagrod Nobla. Zmar w 1916r. w Vevey (Szwajcaria). Do najwaniejszych dzie H. Sienkiewicza mona zaliczy midzy innymi: nowele "Janko muzykant", "Szkice wglem", "Latarnik", trylogi ("Ogniem i mieczem", "Potop", "Pan Woodyjowski"),"Krzyaków","W pustyni i w puszczy","Quo vadis" oraz "Rodzin Poanieckich".
"POTOP" -GENEZA- "Potop" powsta w 20 lat po upadku powstania styczniowego i w momencie pozytywistycznego kryzysu. Wiadomo byo wtedy, e program pozytywistyczny nie zostanie zrealizowany a w kraju nie bd rozwizane podstawowe problemy ndzy i zacofania spoeczestwa. Utwór jest odpowiedzi na nastroje pesymizmu jakie ogarny wówczas polaków. Pisarz chcc zmieni te nastroje, tchn w swoich rodaków ducha napisa cykl 3 powieci historycznych -"Trylogi". Akcja tych powieci rozgrywa si w poowie XVII w. w latach1648-1672 W powieciach ukazane s najwaniejsze wydarzenia historyczne takie jak: bunt Chmielnickiego, najazd szwedzki i wojny z Turkami W kadym z utworów bohaterowie pierwszoplanowi s inni, ne mniej jednak we wszystkich wystpuj te same postacie jak: Onufry Zagoba, Micha Woodyjowski i Jan Skrzetuski. Sienkiewicz w trylogii sign do najtrudniejszych lat w historii wolnej Polski, lat naznaczonych wojnami, napadami, zblianiem si do katastrofy. Trylogia nie jest jednak powieci o klsce, jest powieci o bohaterstwie i zwycistwie. Sienkiewicz ukazuje takie sytuacje, z których naród Polski wychodzi zwycisko. Te wanie sytuacje miay krzepi wspóczesnych pisarzowi Polaków, miay ich uczy wiary w lepsz przyszo, przygotowywa do walki i ofiar z ni zwizanych. Zdaniem Sienkiewicza Polacy w sytuacjach krytycznych potrafi si zjednoczy i sign po niepodlego albo obroni wolno i niezawiso.
Krytyka polskiej magnaterii -Polskich magnatów reprezentuj w "P" Janusz Radziwi, Bogusaw Radziwi, Piotr Opaliski, Krzysztof Opaliski, Hieronim Radziejowski, Jerzy Lubomirski, Jan Zamoyski, Micha Radziwi, Pawe Sapieha. Pisarz podzieli t grup na dwie czci: patriotów -Sapieha, Micha Radziwi, i zdrajców: Janusz i Bogusaw Radziwi, Hieronim Radziejowski. Zdrajcom powici Sienkiewicz znacznie wicej uwagi ni patriotom. Ich obraz w powieci jest bogatszy, barwniejszy i ciekawszy. Pisarz w sposób niezwykle szczegóowy ukazuje ich wady prowadzce do zguby Rzeczypospolitej. Wszyscy magnaci bez wyjtku s pyszni, butni, lekcewa króla bowiem ten ich irytuje saboci wasnego urzdu. Ich pycha jest nieposkromiona, Radziwiowie s potniejsi ni sam król Jan Kazimierz. Maj olbrzymie majtki, pawi si w niewyobraalnym bogactwie, maj wasne wojsko, maj midzynarodowe stosunki i ciesz si wolnoci o której w innym kraju nawet nie mogliby marzy. To wszystko ich jednak nie zadowala. Pragn korony, usamodzielnienia si Litwy, Prus i uczynienia z nich niezalenego pastwa rzdzonego przez dynasti Radziwiów. S peni faszu i obudy, w grze politycznej gotowi s do czynów potwornych. Radziwi mami szlacht litewsk a to traktujc j po przyjacielsku a to przypominajc jej rodzinne koligacje z Radziwiami, a to udzc nadziej na awans spoeczny. Janusz Radziwi nosi si jak typowy polski szlachcic, stara si wygldem zewntrznym nie wyrónia z ogóu szlacheckiego. Jest to jednak jego wiadoma gra, obliczona na zjednanie sobie przychylnoci ludzkiej, na zdobycie popularnoci. W gruncie rzeczy szlacht gardzi przygotowuje si po cichu do ograniczenia jej swobód w przypadku realizacji wasnych planów. Do tego, co polskie ma obojtny stosunek. Jest luteraninem i od polskiej kultury oddziela go inne wyznanie jak i fascynacja cudzoziemszczyzn. Jeszcze mniej sympatyczn postaci jest Bogusaw Radziwi, stryjeczny brat Janusza. Równie potny i bogaty nie ukrywa swoich prawdziwych zamiarów. Pragnie dla swego rodu królewskiego splendoru i gono mówi o swojej pogardzie dla Jana Kazimierza. Wszystko, co polskie jest dla niego odpychajce, wstydliwe. Nosi si z cudzoziemska i gosi swoj fascynacj kutur francusk i niemieck. Jest typowym zdrajc, jawnie przyznaje si do swojej wspópracy z wrogami Polski. W odrónieniu od Janusza nie ma adnych zasad rycerskich. Nie wie, co to jest honor, szacunek dla kobiet i prawdomówno. Jest cyniczny i zblazowany. Przykadem tego jest stosunek Bogusawa do Oleki Billewiczówny. Oleka jest jego jedyn i prawdziw w yciu mioci. Mio nie wyzwala jednak w nim szlachetnych postaw. Wszystko robi, aby j uwie, skrzywdzi, omieszy. Jest typowym kobieciarzem, który tumi w sobie wszystko to, co dobre i uczciwe. Stara si o rk córki ksicia Janusza, cho ani jej nie kocha, ani nie pragnie. Maestwo to ma na cele tylko utwierdzi jego pozycj w wiecie, uczyni bogatszym, potniejszym. Polska jest dla niego kawakiem sukna, z którego naley wydrze taki kawa, by starczyo na królewski paszcz dla Radziwiów. Mimo, e lekceway polskiego monarch to jednak nie ma ochoty paci kosztów swego lekcewaenia. Gdy pozycja Jana Kazimierza znów jest wysoka, gdy wojna ze szwedami bliska jest wygrania Bogusaw R. znów powraca do ask. Znów staje si przymilny, pokorny i czeka na nadaajc si okazj, by odegra si na Polsce i Polakach. Hieronim Radziejowski sprowadza szwedów do Polski. Jego podo jest niemia nawet samym szwedom, którzy go lekcewa i uwaaj za ajdaka. Postpowaniem jego kieruje ch odwetu. Król skaza go na banicj i Radziejowski z tym wyrokiem nie chcia si pogodzi. Dla osobistej, prywatnej sprawy potrafi cign cierpienia na cay naród. Opaliscy z Wielkopolski s nie tyle zdrajcami co gupcami. Za byle jakie, bez pokrycia obietnice szwedów potrafili im odda Wielkopolsk. Czynili tak dla wasnego spokoju, z braku dowiadczenia w prowadzeniu wojen, z lekcewaenia króla i obojtnoci dla spraw narodu. Lubomirski jest pokazany w powieci jako patriota, przyjmuje króla, obiecuje mu swoj pomoc w walce ze Szwedami. Jest to jednak niezwykle pyszny, zarozumiay magnat pragncy olni wszystkich swoj potg. Historia pozostawia o nim przekaz jako o zdrajcy, rokoszninie, buntowniku wobec króla. O magnatach patriotach w "P" mówi si niewiele. Nie mniej jednak to im zawdzicza si organizowanie pierwszych prób walki z najedzc. Pawe Sapieha, Micha Radziwi ani przez chwil nie wachali si, gdzie jest ich miejsce. Przystpili do organizowania oddziaów, zebrali rozproszone chorgwie i oddali cay swój majtek na wyposaenie wojska. Pawe Sapieha odda w zastaw nawet zastaw stoow i biuteri ony by zdoby pienidze na bro, konie i karm dla nich.
Szlachta -reprezentowana jest przez wszystkich pierwszoplanowych bohaterów: A. Kmicica, M. Woodyjowskiego, Onufrego Zagob, braci Skrzetuskich. Reprezentowana jest równie przez szlacht w opisach zbiorowych np. w obozie pod Ujciem, w obronie Czstochowy, ukazana w bitwach. Ocena szlacty w "P" nie jest jednoznaczna. Sienkiewicz zarzuca jej wiele wad. Podobnie jak magnaci, szlachta ceni sobie nade wszystko wolno szlacheck. W obozie pod Ujciem jest negatywnie ustosunkowana do obowizku walki ze szwedami. Przybywa do obozu pospolitego ruszenia tak, jak gdyby przybywaa na wielodniowe spotkanie towarzyskie. Wiezie ze sob ogromne zapasy ywnoci, towarzysz jej cae zastpy suby. Nikt do bitwy nie jest jednak waciwie przygotowany, nie ma odpowiedniego umundurowania, nie ma broni, nie ma amunucji. To, co przywioza szlachta wielkopolska ze sob do obozu pospolitego ruszenia, uywane byo jeszcze przez jej prapradziadów. Pospolite ruszenie spdzao dzie nie na wiczeniach wojskowych a na ucztach, pijastwie i pojedynkach. Gdy oczekiwania na wroga zaczy si przeciga, wród szlachty zacz szerzy si duch defetyzmu. Wszyscy niepokoili si strzy owiec czekajc ich w domu i zbliajcymi si niwami. Ten duch zwyciy, gdy pojawili si szwedzi. Szlachta wielkopolska z ulg i radoci przyja informacj o poddaniu szwedom wielkopolski. Wrócia do domu zadowolona, bo szwedzi obiecali jej zachowanie wszystkich przywilejów. Tak, jak szlachta wielkopolska zachowywaa si szlachta innych ziem. Potop szwedzki zala ca Polsk. Doiero obrona Czstochowy i odwrót spod klasztoru szwedów zmieni nastawienie polaków do walki. Szlachta uwierzya we wasne siy, w moliwo rozgromienia wroga. Na zmian stosunku szlachty do szwedów wpyno nieprzestrzeganie przez nich zobowiza i obietnic. Szlacht oburzao betrzeszczenie kocioów przez onierzy, wyznawców luteranizmu, nie moga ona si pogodzi z ograniczaniem swobód obywatelskich, nie chciaa ponosi kosztów utrzymania potnej armii króla Karola Gustawa. Zwyciska obrona Czstochowy zapocztkowaa ogólnonarodowe powstanie i wyparcie wrogów z granic Rzeczypospolitej. W ocenie szlachty w "P" dominuj jednak pozytywne stwierdzenia. Sienkiewicz skada w nim hod bohaterstwu i odwadze tej czci rycerstwa, któr reprezentowali Kmicic, Woodyjowski, bracia Skrzetuscy i Zagoba. Znaczna cz szlachty nigdy nie pogodzia si z klsk Rzeczypospolitej, ani na moment nie przestaa by wierna królowi Janowi Kazimierzowi. O bohaterstwie Polaków i ich przywizaniu do ojczyzny wiadczy choby opis uczty u ksicia J. Radziwia w Kiejdanach. Prawie wszyscy nie zwaajc na wasne bezpieczestwo wypowiedzieli mu sub, jako zdrajcy narodu. Wielu z nich przystpio do organizowania walki zbrojnej ze szwedami. M.Woodyjowski podj ryzyko dowodzenia chorgwi w walce z przewaajcymi siami wroga. Nie myla wtedy o korzyciach, o sawie ani nawet o sensie tej walki. Honor rycerski, mio do ojczyzny, gboka wiara i lojalno wobec króla dyktoway mu nieugito i zobowizyway do najwyszych ofiar. Takich jak Woodyjowski byo tysice. Nie ogldali si oni na korzyci materialne. Dla dobra ojczyzny oddawali majtki, swe ycie. Szlak bojowy Woodyjowskiego, Kmicica skada sie z cierpienia, wojennej tuaczki, ran, poraek i zwycistw. Ci ludzie przemierzyli ca Polsk w wojennych trudach by wyprze wroga z jej granic. Mimo krytycznego stos. Sienkiewicza do polskiej szlachty "P" jest jej apteoz. Sienkiewicz ukazuje si moraln szlachty i zdolno do odradzania si. Bdzenie szlachty okazao si chwilow saboci, dowiadczena niesprawiedliwoci szwedów potrafia zmobilizowa si i zwyciy.
Lud -chopi w "P" ukazani s margiesowo, tylko jeden z nich, Michako, bohater bitwy pod Tarnobrzegiem zosta wymieniony. Ocena ludu w "P" jest bardzo pozytywna. Dla polskich wieniaków Szwedzi od pocztku byli wrogami i najedcami. ródem tej wrogoci by szwedzki protestantyzm i inno kulturowa najedzców. Chop walczc ze Szwedami stawa w obronie wiary i polskoci. Chopi, cho nie mieli obowizku walki ze Szwedami przystpili do niej natychmiast. Stosujc metody partyzanckie stali si prawdziw si w walce z dowiadczonym w bitwach wojskiem szwedzkim. Nkali niewielkie oddziay Szwedów, wizili pojedynczych onierzy i wpywali na osabienie moralne Szwedów. Szwedzi bardziej obawiali si podstpnych i okrutnych chopów ni starcia z regularnymi oddziaami polskiego rycerstwa. W "P" znajduj si 2 opisy bitew chopów z oddziaami szwedzkimi. Bohaterami pierwszego opisu byli górale, którzy wybijajc w pie Szwedów uratowali ycie Janowi Kazimierzowi. W drugim opisie bohaterem by Michako, sucy z plebani pod Tarnobrzegiem. Ten wiejski chopiec odznaczy si wyjtkowym bohaterstwem, walczy tak, jak przystao na prawdziwego rycerza. Walczy, bo tak nakazyway mu poczucie wasnej sprawy i nienawi do szwedzkiego okupanta.
Rozwój wiadomoci ideowej A.Kmicica -Z mocy testamentu ustanowionego przez Herakliusza Billewicza, jego wnuczka Aleksandra ma poubi A.K.,lub jeli splami on swe imi z saw ma uda si do zakonu. Dziewczyna widziaa go tylko raz majc kilkanacie lat, gdy jeszcze wtedy lata ze strzelb po polach uwaajc to za najlepsze zajcie. Zapewne wiele razy zastanawiaa si jakim czowiekiem jest A.K. obecnie? Ju pierwsze spotkanie z nim w dworku w Wodoktach mówi nam o jego charakterze bardzo duo. A.K. poznajemy jako modego wesoego i dumnego szlachcica. Nie jest on czowiekiem zbyt bogatym, od wielu ju lat wikszo czasu spdza na wojnach przybywajc do domu w przerwach pomidzy kolejnymi zatargami. Osobowo tego szlachcica wywiera ogromne wraenie na Olece. Jest czowiekiem miaym, bezporednim, zachowuje si bardzo swobodnie. Po tym spotkaniu udaje si do odziedziczonej w spadku posiadoci, gdzie zastajc pijanych kompanów przycza si do pijatyki. Podczas niej rozgrywane s zawody strzeleckie podczas których pijani strzelaj do trofeów myliwskich zawieszonych na cianach. Przypadkowo trafiane s równie portrety rodzinne Billewiczów, które staj si nastpnie obiektem agresji hulaków. Napadaj oni na nie z szablami i doszcztnie niszcz. Nastpnie uwaga uczestników zabawy kieruje si ku dworskim dziewkom przygldajcym si przez okna niecodziennym wyczynom szlachciców. W czasie jego kilkudniowej nieobecnoci do Aleksandry przybywaj 3 szlachcice, opowiadaj o wyczynach Kmicica i jego kompanów. Mówi, e zdarza si to bardzo czsto, ludzie boj si oficerów Andrzeja, którzy swym zachowaniem budz postrach w caej okolicy. Oleka, na której K. wywar mie wraenie nie wierzy e Andrzej jest zdolny do czego takiego a po upewnieniu si e jest to prawda win obcia jego kompanów jakoby majcych na niego zy wpyw. Jednak rzeczywiste cechy jego charakteru ujawniaj si po zdawieniu buntu w Upicie. Uwaa on e racj ma ten, kto jest silniejszy. Midzy modymi dochodzi do sprzeczki, gdy rozczarowana dziewczyna jest ju pewna, e ma do czynienia z hulak, otrem i podym awanturnikiem. Jego porywczo potwierdza zemsta dokonana na Butrymach za zabicie jego kompanów oraz póniejsza próba porwania Oleki. Ufajc swym siom i sawie zabijaki podejmuje pojedynek z Michaem Woodyjowskim. Po jego przegraniu i zranieniu licznie zgromadzona szlachta chce dokona samosdu za jego otrostwa ale W. nie dopuszcza do tego. W tym czasie wybucha wojna ze szwedami. K. otrzymuje list z rozkazem czynienia zacigów. Jest tym zadaniem uradowany, gdy wanie dotd upy wojennne byy ródem jego dochodów. Wojna te moga uchroni go przed sdem. Pamita równie o licie Oleki, zgodnie z którym dawaa mu szans na przebaczenie jeli winy przebacz mu sami poszkodowani. Wg. niego móg to uczyni jedynie przez zdobycie sawy doskonaego onierza. Wyrusza do ksicia Janusza Radziwia i staje si jego bliskim wspópracownikiem. Lekkomylnie przysiga ksiciu wiern sub bez wzgldu na okolicznoci. Swój bd zrozumia, gdy ogoszono akt poddania Litwy pod wadanie króla Karola Gustawa. Jest bardzo wstrznity tym wydarzeniem ale szanujc rycerski honor pozostaje wierny ksiciu. Wszyscy uwaaj go za podego zdrajc, który dla pienidzy gotów jest suy samemu diabu. Jednak pozostaa w nim mio do ojczyzny, ufajc w dobre intencje Radziwia jest mu cakowicie ulegy i lepo wykonuje jego rozkazy. Wierno Januszowi potwierdza krwawo tumic bunt onierzy podlegym aresztowanym pukownikom. Bdc patriot próbuje uratowa tych oficerów od mierci a skazanych za przeciwstawienie si nowemu wadcy. Uprasza ksicia o oszczdzenie ycia skazacom, którzy maj zosta uwizieni w Biry. Wkrótce drogi Woodyjowskiego i Kmicica znów si krzyuj, ycie A. ratuje list ksicia wypominajcy mu jego wstawiennictwo za skazacami. K. dowiaduje si, e znowu zosta oszukany przez ksicia, jednak powraca do niego i jeszcze raz zostaje bardzo sprytnie przekonany o susznoci swego postpowania. Radziwi widzc, e bardzo nadszarpn zaufania swego rycerza postanawia odprawi go w dalek misj, dowództwo nad jego chorgwi powierzy komu innemu. K. wyrusza z kilkoma listami do brata Janusza -Bogusawa a take do samego króla szwedzkiego. B. mylc, e K. jest wtajemniczony we wszystkie sprawy swego brata wyjania mu taktyk postpowania Janusza. K. zrozumia swoje zalepienie i chcc zakoczy haniebn sub porywa Bogusawa, który niestety wkrótce ucieka. K. paa chci zemsty na Radziwiach i jego dalsze dziaania opieraj sie na tym afekcie. W jego yciu nastpuje przeom, postanawia walczy za ojczyzn tylko pod wodz króla. Chcc zapewni bezpieczestwo Billewiczom szantauje Radziwiów listami, które mia do przekazania. Ostrzega równie listownie przywódców pospolitego ruszenia, które podstpnie miao zosta rozbite. Chcc odzyska dobre imi postanawia przysuy si ojczynie wieloma bohaterskimi czynami i wiern sub królowi. Jednak jego nazwisko mogo by mu przynie wiele kopotów, wic przyjmuje tymczasowo nowe -Babinicz. Udaje si w drog do króla Jana Kazimierza. Bdc w jednej z karczm podsuchuje rozmow rozmow barona Lisoli i Wrzeszczowicza o planie zaatakowania klasztoru na Jasnej Górze. Udaje si do Czstochowy, spraw przedstawia ojcu Kordeckiemu, który po przesuchaniu go postanawia zorganizowa obron klasztoru. K. staje si prostym onierzem. A., który przez wiele lat dowodzi przygotowaniami do walki sam wzi w nich czynny udzia. Wasnorcznie naprawia mury i sprawdza czy nie s gdzie zbytnio nadwtlone. Tu uczy si pokory, w obronie klasztoru odznacza si karnoci i posuszestwem. Jego dziaania s bardzo skuteczne, swoj postaw budzi powszechny podziw. Organizuje nocny atak na pobliski szaniec, powodujc spore straty u Szwedów. Jednak szczególnym bohaterstwem odznacza si podczas nocnego wypadu, kiedy to ryzykujc yciem wysadza najwiksze dziao burzce. Wreszcie po udaniu si do króla opowiada mu histori obrony klasztoru i oddaje mu si w sub. Nastaje równie, aby król powróci do swego kraju, gdzie jest niecierpliwie oczekiwany. Podczas powrotu do ojczyzny towarzyszy J.K. bdc w jego wicie jednym z obroców. W wwozie w górach natykaj si na duy oddzia szwedów, na który natychmiast naciera wraz z kilkoma towarzyszami, chcc odda ycie w obronie króla. Waleczny szlachcic wkrótce sabnie i nie jest ju w stanie odpiera ciosów, wielokrotnie ranny pada na ziemi pomidzy gsto usiane trupy szwedów. Króla ratuj górale, którzy przygotowali tu zasadzk. onierze szwedzcy zostaj szybko pokonani, górale wydobywaj spod stosu cia jeszcze ywego Kmicica. Ujawnia on królowi swe prawdziwe nazwisko i traci przytomno. Podczas rekonwalescencji opowiada królowi sw histori i liczy na przebaczenie wadcy za jego poprzednie czyny przeciw ojczynie. Wkrótce znów oddaje si wiernej subie królowi i w toczonej wojnie odznacza si wieloma chwalebnymi czynami. Wraz ze swym oddziaem Tatarów prowadzi wojn podjazdow, w której jest mistrzem. Jednak A.K. nie koczy tym swych patriotycznych czynów. Oddaje si cakowicie sprawie polskiej, przedkada interes pastwa nad swój wasny. Chcc powróci do domu, gdzie oczekiwaa go Oleka, K. wierny królowi i ojczynie wyrusza na nastpn wojn po zakoczeniu której dopiero powraca do domu. Po pokonaniu przez naród polski najedzców K. zostaje rehabilitowany przez króla. Dopiero teraz móg zadba o swe prywatne interesy i oeni si z Olek. Osobowo K. przez te 2 lata ulega potnej przemianie. By on dawniej typowym szlacheckim warchoem, hulak i nieprzecitnym otrem. Jednak istniay w nim uczucia patriotyczne. najpierw oddaje si subie Radziwiom, jednak oszukany przez nich postanawia si przysuy ojczynie poprzez wykonywanie rozkazów króla, dla którego chce walczy do ostatniej kropli krwi. Biorc czynny udzia w wojnie ze szwedami oczyci swe shabione imi, staje si przykadem dla innych polaków. Najpierw motorem jego dziaania bya ch odzyskania Oleki, jednak wkrótce dojrza jako patriota, odsun prywat na bok i walczy z wrogami, dopóki ojczyzna nie staa si wolna. Sensem ycia K. staa si walka w obronie ojczyzny a wspólne ycie z Olek stao si jego dopenieniem.
Adam Asnyk -ur. w Kaliszu 11 wrzenia 1838r. w rodzinie szlacheckiej. Zm. 2 lipca 1897. Pochowany zosta w Skace. Ju od czasów studenckich bra udzia w pracach kó konspiracyjnych, za co by wiziony. Powraca do kraju w 1863 r. i bierze czynny udzia w dziaanich zbrojnych powstania styczniowego. Od 1870 r. mieszka w Krakowie. Asnyk debiutuje w 1865 r. w "Dzienniku literackim" W swoich wczesnych wierszach daje wyraz charakterystycznym dla pokolenia, które przeyo klsk powstania styczniowego, nastrojom smutku, rozgoryczenia i rozczarowania. Nie brak tu akcentów osobistych, gdy do poczucia klski powstania dochodzi szereg tragedii osobistych, przede wszystkim nieszczliwa mio, mier matki oraz mier ony w rok po lubie. Jego dziaalno popowstaniowa jest przejawem ogromnego zaandaowania w ycie spoeczno- polityczne kraju. Równie w tym czasie, okoo roku 1865 debiutuje, jakby na przekór tendencjom epoki, jako poeta. W jego wczesnych wierszach dominuj nastroje smutku, rozgoryczenia i rozczarowania. Z upywem czasu twórczo Asnyka nasyca si treciami filozoficznymi, pojawiaj si te utwory programowe, bdce wyrazem poszukiwa drogi wyjcia z pesymizmu, odnalezienia si w popowstaniowej rzeczywistoci.
"Daremne ale, próny trud" -wiersz zaadresowany jest do ostatniego pokolenia romantyków, którym przyszo y w epoce ideowo im obcej. Poeta zwraca si do nich z prob, by zgodzili si z przemianami, by zrozumieli ideay goszone przez mode pokolenie. Zapatrzenie si w przeszo jest zdaniem poety bezsensowne, gdy wiat rzdzi si wasnymi prawami a postp jest konieczny. Swoje przekonanie o nieuchronnoci postpu wyraa w sowach:
"Wy nie cofniecie ycia fal,
Nic skargi nie pomog.
Bezsilne gniewy, próny al!
wiat pójdzie swoj drog"
"Do modych" -wiersz jest manifestem modych pozytywistów. Asnyk podobnie jak A.Mickiewicz w "Odzie do modoci" kreli program ideowy. W tym programie jest miejsce na szukanie prawdy, na wyjanianie tajemnic wiedzy, na krytyczne spojrzenie na przeszo, na trzewe podejcie do obowizujcych mitów. Poeta stawia przed modym pokoleniem pozytywistów ambitne i wzniose cele, maj by kontynatuorami postpu, dokona dziea ulepszenia wiata. Wiersz jest równie ostrzeeniem modych przed grocym im pych i megalomani. W tym celu przypomina im, i musz pamita o przeszoci, bez pracy minionych pokole modzi byli by niczym. Przeszoci naley si szacunek, bo na niej "jeszcze si wity ogie arzy". Dla Asnyka postp jest dzieem minionych, obecnych i przyszych pokole. Kade pokolenie, nawet to o najwikszym wkadzie pracy w dzieo rozwoju wiata musi odej. wiadomo przemijania winna by pomocn w rzetelnej ocenie dorobku tych, co ju odeszli.
"Sonety nad gbiami" -
Sonet XIII -"Przeszo nie wraca jak ywe zjawisko". Asnyk wraca w tym sonecie do refleksji wyraonych w wierszu "Do modych". Refleksje te dotycz relacji midzy przeszoci, teraniejszoci i przyszoci. Wg. niego te 3 aspekty czasu w dziejach ludzkoci s ze sob nierozerwalnie zwizane i stanowi po prostu proces cywilizacyjny. Midzy tymi kategoriami czasu nie ma przeciwiestwa; praca minionych pokole i ich dorobek suy wspóczesnym a ci z kolei pracuj dla przyszoci. Poeta stwierdza:
"Zawsze z tej samej yciodajnej strugi
Czerpiemy napój, co pragnienie gasi;
ywi nas zasób pracy plemion dugiej"
Sonet XXIV -"Póki w narodzie myl swobody yje". Sonet ten jest wyrazem refleksji zwizanych z ówczesn sytuacj polityczn Polski. Poeta myli i mówi o Polsce znajdujcej si w niewoli, Polsce pozbawionej prawa do pastwowego bytu. To jest jednak podtekst sonetu, nie ma w nim bowiem ani jednego sowa o Polsce i Polakach. Refleksje poety dotycz sytuacji ogólnej narodu, nie majcego wasnego pastwa. Podmiot liryczny wyraa myl o roli wiadomoci niezbdnej do przetrwania niewoli i odzyskania w przyszoci niepodlegoci. wiadomo narodowa jest wartoci niezniszczaln, wróg wobec niej jest bezsilny, tkwi ona bowiem w sercach i umysach ludzi. Naród yje doputy, dopóki yje jego narodowa wiadomo, przywizanie do ojczystej mowy, zdolno do tworzenia kultury. Gdy zabraknie zbiorowej wiadomoci naród staje si samobójc, z wasnej woli przestaje by narodem. Poeta ostrzega Polaków przed zwtpieniem, rozpacz, nakazuje wiar w odzyskanie niepodlegoci, wiar we wasne narodowe wartoci.
M.Konopnicka -ur.23 maja 1842 w Suwakach. W czasie powstania styczniowego wraz z mem w obawie przed aresztowaniem wyjechaa do Drezna, gdzie podja intensywn prac samoksztaceniow i zacza pisa. Do kraju powrócia w 1865 r. po ogoszeniu amnestii. Po rozpadzie maestwa wyjeda do Warszawy gdzie bierze te udzia w konspiracyjnych i jawnych akcjach spoecznych. Umiera 8 padziernika 1910r. w sanatorium we Lwowie.
"Wolny najmita" -bohaterem wiersza jest "wolny najmita" -chop, który utraciwszy niewielki majtek wyrusza do miasta w poszukiwaniu pracy. Chop ten, "blady, ndzn odziany siermienk" jest ofiar ustawy uwaszczeniowej. Ustawa ta przyniosa mu wprawdzie wolno ale staa si przyczyn tragedii. W wyniku splotu fatalnych okolicznoci, nieurodzaju, ulewy do jego chaty zajrza gód. Z godu umary mu dzieci a chat sprzedano za zalege podatki. Zosta wic skazany na poniewierk i tuaczk. Ustawa teoretycznie dawaa chopom wiele praw, praktycznie "wolnemu najmicie" przyniosa tylko prawo na mier. Autorka oskara polskie spoeczestwo za brak troski o los "wolnych najmitów" których w Polsce jest tysice. Apeluje do sumie ludzkich, wstrzsa opisem tragedii swojego bohatera, da poprawy warunków ycia wypdzonych ze wsi polskich chopów. Poetka po mistrzowsku posuguje si ironi. Sowo wolny ma w tym wierszu ironiczne znaczenie. Chop jest wolny od dobytku, domu, rodziny, pracy i nadzieji. Wolny w tym wierszu znaczy zniewolony, pozbawiony wszystkiego tego, co ludzkie i godne czowieka.
"Rota" -wiersz "Rota" naley do liryki patriotycznej. Powsta on w warunkach niewoli i ma charakter apelu, odezwy skierowanej do wszystkich polaków. O formie apelu tego wiersza wiadczy take tytu. "ROTA" znaczy przysiga wiernoci i jakim ideaom. W wierszu tym zawarte s aluzje do aktualnych wydarze, do szalejcej w zaborach wojny z polskoci. W sowach
"Nie bdzie krzyak plu nam w twarz
Ni dzieci nam germani ..." zawarte jest odniesienie do poczyna prusaków wzgldem polskiej modziey, polskich patriotów. "ROTA" jest przysig wiernoci ojczynie skadan przez poetk w imieniu caego narodu. Utwór ten ma wyjtkow rang w polskiej poezji patriotycznej. Sta si dziki wartociom patriotycznym powszechnie znanym i piewanym hymnem narodowym wyraajcym uczucia zbiorowe Polaków.
"Miosierdzie gminy" -W pozytywimie oprócz powieci opularnoci cieszyy si krótkie formy prozaiczne zwane opowiadaniami, nowelami. Bohaterem utworu jest tragarz Kuntz Wunderli- staruszek majcy 82 lata. Akcja rozgrywa si w pewnej bogatej, szwajcarskiej wiosce w budynku urzdu gminnego. W gminie tej wszystko na pozór jest doskonale zorganizowane, obowiuj w niej humanitarne prawa. Mieszkacy zgodzili si by cz dochodów gminy przeznacza na dotacj dla ludzi starych, zniedoniaych. Miao to zapobiec ebractwu i ndzy ludzi, którzy nie potrafili zapracowa na wasne utrzymanie. Utwór jest opisem swoistej licytacji w której bior udzia mieszkacy wsi. Jest to dziwna licytacja, licytacja w dó. Licytujcy wymieniaj coraz nisze sumy potrzebne im na utrzymanie starca. Czowiek ten jest przedmiotem drwin, zainteresowani zabraniem go do wasnych domów ogldaj jego zby, sprawdzaj si mini. Nagle na sali pojawia si mleczarz Probst, najbogatszy i najpazerniejszy mieszkaniec wsi. Rzuca on ofert 125 franków dopaty i staje si wacicielem starca. Utwór koczy si opisem Kuntza zaprzonego do wózka z mlekiem razem z psem. Konopnicka opisuje w tym utworze skutki opieki spoecznej nad starymi w Szwajcarii. Mdre i humanitarne prawa zostay podeptane przez ludzki egoizm, pazerno i horobliwy praktycyzm. Syn wprawdzie niezbyt bogaty czuje si uwolniony od opieki nad ojcem. Zgadza si na jego upokorzenia i sam si do nich przyczynia. Wie jest równie bezlitosna. Jej mieszkacy wykorzystuj zniedoniaych starców przyjmuj od gminy finansow pomoc na ich utrzymanie i zapdzaj do cikiej, bezpatnej pracy. Sowo "miosierdzie" w tytule ma znaczenie ironiczne i w tym kontekcie oznacza egoizm skrywany pod moraln obud.