1.Wstęp.

Pragnąc przedstawić stosunek Stanów Zjednoczonych do procesów integracyjnych na kontynencie Europejskim w pierwszych latach powojennych należy po pierwsze odpowiedzieć na pytanie jak wielkie zmiany na świecie, zaszły w wyniku wojny, co sprawiło, że pozycja USA dawała temu państwu moc ingerowania w politykę dawnych mocarstw.

Z drugiej strony nasuwa się pytanie, w jaki sposób państwa, które jeszcze przed wojną stanowiły elitę, decydującą o losach świata zmieniły się w pewnym stopniu w przedmioty stosunków międzynarodowych.

Wymaga to zarysowania geopolitycznych zjawisk, jakie nastąpiły w wyniku wojny, przedstawienia zmian potencjału politycznego, militarnego i gospodarczego państw będących w tamtym okresie głównymi architektami globalnego porządku, zajmujących dominującą pozycje w planach powszechnej organizacji świata.

Mówiąc o polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych nie można zapomnieć o roli, jaką w jej kreowaniu odgrywa prezydent, zmiany na tym stanowisku mogą posłużyć jako punkty odniesienia w próbie periodyzacji przebiegu danego zjawiska. Osoby prezydentów USA są jednymi z podstawowych czynników odpowiedzialnych za zmiany w nastawieniu tego kraju do procesów na kontynencie, sprzyja temu ich ogromne znaczenie w amerykańskim systemie politycznym, ich przewaga jako władzy wykonawczej nad innymi instytucjami tego ustroju.

Jeżeli mówimy o roli poszczególnych osób, które w znamienity sposób determinowały powojenną wizje Europy lansowaną w Ameryce, poza prezydentami USA należy wspomnieć o członkach wielkiej trójki mianowicie o Stalinie i Churchillu. Pierwszy z nich z uwagi na swą pozycje i potężną władze przez pewien czas traktowany był jako naturalny partner w polityce Stanów Zjednoczonych, stosunek do jego poczynań wpływał na to, w jaki sposób Europa brana była pod uwagę w polityce międzynarodowej USA.

Kolejnym, nader istotnym elementem decydującym o stosunku Ameryki do integracji europejskiej była ekonomia i gospodarka. Pominięcie tak istotnego czynnika w polityce nad wyraz kapitalistycznego, poszukującego za wszelka cenę zysku państwa, jakim są Stany Zjednoczone było by wielkim niedociągnięciem. Nie da się nie zauważyć, że gospodarcze względy stały się podstawą zaangażowania USA w pomoc państwom wyniszczonej Europy. Ich szersze zarysowanie stanowi nieodłączny podpunkt w każdym opracowaniu dotyczącym polityki międzynarodowej Stanów Zjednoczonych. Plan Marshala czy też inicjatywa OEEC jest centralnym elementem uczestnictwa Ameryki w odbudowie Europy.

Chcąc przedstawić politykę USA w odniesieniu do integracji europejskiej należy przynajmniej pobieżnie zarysować jak ów polityka wyglądała przed i w trakcie wojny, umożliwi to rozpatrywanie tego zagadnienia w szerszej perspektywie zmian politycznych, zachodzących w samych Stanach jak i poza nimi. Da to kolejny dowód na determinowanie polityki amerykańskiej przez jej prezydentów.

W swej pracy postaram się zaprezentować, jakie czynniki wpływały na stosunek Stanów Zjednoczone do idei integracji Europy, czym USA kierowały się w swej polityce zagranicznej i do czego dążyły wykorzystując swe ogromne wpływy na państwa zachodniej Europy, jakie uzyskały po drugiej wojnie światowej. Zarysuje stosunki geopolityczne panujące w Europie i szczególnie istotne gospodarcze czynniki determinujące politykę państw zainteresowanych integracja Europejską.

Aby napisać poniższe opracowanie posłużyłem się pozycjami podręcznikowymi, opisującymi dane zagadnienie przekrojowo, często w kontekście innego problemu polityki międzynarodowej, niestety poruszający niekiedy temat mojej pracy dość ogólnikowo. Potrzebne mi materiały zebrałem na podstawie pięciu książek, mianowicie: K. Wiaderna-Bidzinska „Polityczna integracja Europy Zachodniej”; J. Marszałek-Kawa „Procesy integracyjne w Europie po II wojnie światowej”; K. Łastawski „Od idei do integracji europejskiej”; A. Marszałek „Integracja Europejska” oraz M. Czarnomski „Integracja Europejska -ewolucja zjawiska”.

2. Pozycja Stanów Zjednoczonych po II wojnie światowej.

USA wspólnie z ZSRR jako sojusznicy miały fundamentalny udział w wyzwalania Europy z pod niemieckiej okupacji, z racji tego stały się po wojnie głównym architektem nowego porządku światowego, zajmując w ten sposób dominującą pozycje w polityce międzynarodowej. W ramach wielkiej trójki za sprawą swego ogromnemu potencjału militarnego i gospodarczego miały szczególne znaczenie w świecie, które miedzy innymi dzięki takim koncepcją jak rooseveltowska idea „czterech policjantów” odpowiedzialnych za pokuj na świecie, pragnęły umacniać. Z uwagi na swoje znaczenie, globalna pozycje ZSRR oraz marginalizację potęg europejskich, USA uznały właśnie Rosje za głównego partnera w Europie i na świecie. Kraje Europy Zachodniej w pierwszych latach powojennych stają się w różnym stopniu satelitami USA.

Przed drugą wojna światową Europa jako całość przewyższała Amerykę w produkcji przemysłowej, jednakże w trakcie wojny znacząco zwiększyła ona produkcje i stworzyła dogodne warunki dla szerokiej ekspansji gospodarczej. Stany Zjednoczone były głównym dostawcą broni dla wojsk alianckich oraz kredytodawca ich rządów, co sprzyjało pobudzeniu i szybkiemu rozwojowi ich gospodarki. Rozpędzona gospodarka potrzebowała rynków zbytu, w ten właśnie sposób postrzegana była rola i pozycja Europy po drugiej wojnie światowej.

3)Stosunek Stanów Zjednoczonych do idei integracyjnych

za prezydentury Roosevelta.

Nie akceptował on propozycji integracyjnych lansowanych przez polityków i środowiska intelektualne, podobnie jak wielu amerykańskich działaczy politycznych z przed wojny oceniał je negatywnie i antyamerykańsko. W trakcie wojny z kolei skupiał bardziej uwagę na strategii wojennej a nie na kształcie Europy.

Po zwycięstwie nad Niemcami pochłonięty planami globalnej organizacji świata nie doceniał roli organizacji regionalnych, traktując je za przeszkodę w realizacji swych planów. Roosevelt nie popierał churchilowskiej idei Rady Europy, z uwagi na antyamerykańskie i antyrosyjskie poglądy części federalistów europejskich, oraz wyżej ceniąc współprace z ZSRR. Rozważał różne warianty ukształtowania Europy, a wśród nich nawet dopuszczenie możliwości współ kształtowanie powojennych losów Europy przez Niemcy, po uczynieniu przez nie zadośćuczynienia ofiarom agresji. Politykę USA interesująco przedstawił W. Lipman w pracy "Polityka zagraniczna i cele wojenne USA" sceptycznie oceniając możliwość tworzenia samodzielnej federacji europejskiej. Wyrażał obawy, że tworzenie takiej federacji mogłoby doprowadzić do przyszłej dominacji niemieckiej na kontynencie. Opowiadał się raczej za utworze­niem po wojnie współpracującej z ZSRR Wspólnoty Atlantyckiej (USA, Wielka Brytania, Francja, dominia brytyjskie, Ameryka Łacińska i Europa Zachodnia).

4) Oczekiwania i obawy USA w stosunku do zjednoczenia Europy.

Stany Zjednoczone w Europie obawiały się przede wszystkim rosnącej radykalizacji jej społeczeństw, partie komunistyczne we Francji czy Włoszech popierało 25%-30% elektoratu. Kolejnym elementem obaw Ameryki na kontynencie obok wzrostu znaczenia ruchów lewicowych w Europie Zachodniej było pojawienie się bloku państw socjalistycznych. Lata 1947-1948 w Waszyngtonie to narodziny poglądu o potrzebie zjednoczenia nie komunistycznej Europy, pojawienie się zagrożenia ze strony ZSRR wobec Europy Zachodniej a przez to wobec interesów USA w odpowiedzi, na co amerykanie przestają preferować Rosjan i blokować integracje europejską.

Zjednoczenie Europy postrzegane było w USA jako wzmocnienie swego partnera i sprzymierzeńca w rywalizacji z ZSRR, traktowanego jako coraz większe zagrożenie a nawet wroga numer jeden dla całego demokratycznego świata. Zjednoczenie miało utorować drogę do równowagi w stosunkach ze Stanami Zjednoczonymi.

Prócz celów geopolitycznych Amerykanie naturalnie dostrzegali ogromne korzyści gospodarcze, jakie mogłoby im zapewnić zjednoczenie a przez to odbudowa ekonomiczna kontynentu. USA kierowało się w zmianie swego stanowiska, co do zgody na integracje chęcią pozyskania rynków zbytu dla rozwijającej się gospodarki, liczyły na pomoc Europy w rozwoju wolnego handlu a także spłatę zaciągniętych pożyczek. Odbudowa gospodarek krajów Europy Zachodniej umożliwiłaby wzrost importu towarów amerykańskich oraz pozbycie się ogromnych nadwyżek produkcyjnych. Wszystkie powyższe oczekiwania oraz pragnienie stabilizacji i prosperity w gospodarce europejskiej mógł zagwarantować proces integracji dający spokój i bezpieczeństwo. Postęp społeczny i gospodarczy był jednak w pewnym stopniu fundamentem uniezależnienia się Europy od Ameryki, zmniejszeniu zależności szczególnie w gospodarce.

Wzrost gospodarczy, na jaki liczono dzięki integracji miał przyczynić się do eliminacji narodowych animozji, nie uwidoczniło się to jednak w wzroście aktywności krajów europejskich w powstałym w 1949 roku NATO, oczekiwanym przez Stany Zjednoczone, wręcz przeciwnie wraz z pojawieniem się gospodarczych sukcesów wspólnoty zaangażowanie to malało.

5) Prezydętura Tumana.

Zmiana stanowiska USA wobec integracji europejskiej wiązała się w dobitny sposób ze zmiana na stanowisku prezydenta. H. Tuman postrzegał Europę jako sojusznika w rywalizacji ze Stalinem, jednakże, aby móc tego sojusznika traktować poważnie musiał on być odpowiednio silny gospodarczo i militarnie. W wyniku rozwinięcia konfrontacyjnych działań wobec ZSRR poparł on dążenia federalistów europejskich lansujących idee Stanów Zjednoczonych Europy. Wyrazem stosunku Tumana wobec komunizmu a przede wszystkim ZSRR była tak zwana Doktryna Tumana wygłoszona w marcu 1947 roku. Mówiąca o bezwzględnej potrzebie powstrzymania rozpowszechniania się komunizmu. Sojusz ze zjednoczoną Europą stanowił jeden z najważniejszych instrumentów tejże polityki, stanowiącej przedmiot stałego zainteresowania polityków USA.

Blokowy podział Europy został wykorzystany przez Amerykę jako podstawa do integrowania państw Zachodu i wspierania idei zjednoczeniowych, ale także uzależniania Europy Zachodniej od polityki Waszyngtonu. W USA powstały za prezydentury Tumana organizacje wspierające idee integracyjne, w śród nich Komitet na Rzecz Zjednoczonej Europy powstały w 1949 roku grupujący wielu polityków, przemysłowców oraz uczonych. Kolejna tego typu organizacją był wspierany przesz Tumana Amerykański Komitet Wolnej i Zjednoczonej Europy. Europa za prezydentury Tumana stała się naturalnym zapleczem w globalnej konfrontacji z ZSRR.

6) Plan Marshala.

Rozwinięcie praktycznych działań integracyjnych w Europie ułatwiła pomoc amerykańska w ramach Europejskiego Programu Odbudowy, znanego jako Plan Marshalla. Nazwa ta została wprowadzona po wystąpieniu amerykańskiego sekretarza stanu George Marshalla 5 czerwca 1947 r. w Uniwersytecie Harvard.

Plan Marshalla miał łagodzić dotkliwe następstwa wojny dla społeczeństw euro­pejskich, ułatwić im stabilizację wewnętrzną, zapewnić stałe tempo rozwoju i po­dniesienie poziomu życia ludności, aby ograniczyć warunki rozwoju partii radykal­nych. Przekazanie przez USA do państw Europy Zachodniej nadwyżek produk­cyjnych i materiałowych wzmocniło gospodarczo państwa zachodnioeuropejskie. a Amerykanie zdobyli zaufanie i wdzięczność ich społeczeństw. Nie należy jednak zapominać o korzystnym wpływie planu na utrzymanie wysokiego tempa rozwoju gospo­darki USA, były to działania przynoszące w ten sposób obopólne korzyści. Plan miał wspomóc odbudowę gospodarki państw zachodnioeuropejskich i uła­twić im przeciwstawienie się wpływom komunistycznym, zarówno zewnętrznym jak i wewnętrznym. Propozycję Marshalla uzależniono od podjęcia inicjatywy przez państwa Europy Zachodniej w zakresie potrzeb i sposobu wykorzystania przyznanej pomocy. W tej sytuacji z propozycjami "zagospodarowania" funduszy amerykań­skich wystąpiły Wielka Brytania i Francja organizując w dniach od 12 lipca do 22 września 1947 roku konferencję państw bezpośrednio zainteresowanych przyjęciem pomocy amerykańskiej. Na zaproszenie odpowiedziało 16 państw z 22 zaproszonych: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Holandia, Irlandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Wielka Brytania i Włochy. Ostatecznie uczestnicy konferencji przyjęli amerykańską ofertę i kompromisowe uzgodnienia w sprawach "zagospo­darowania" pomocy.

Powołany z inicjatywy organizatorów 22 września 1947 roku Komitet Europejskiej Współpracy Gospodarczej przekazał rządowi USA czteroletni program odbudowy gospodarki europejskiej, szacując potrzeby Europy Zachodniej na sumę 22 miliardów dolarów. Program przewidywał osiągnięcie wewnętrznej równowagi gospodarczej państw zachodnioeuropejskich, a przede wszystkim rozbudowę podstaw ekonomicznych dla ich integracji gospodarczej. Członkowie Komitetu zobo­wiązali się do skoordynowania polityki gospodarczej rządów zachodnioeuropejskich, w celu pełniejszego wykorzystania zasobów, rozszerzenia wzajemnego handlu i stopniowej liberalizacji reguł wymiany gospodarczej.

Opracowany na podstawie propozycji państw europejskich projekt Europejskiego Programu Odbudowy przewidywała przyznanie pożyczki w wysokości 10% ogólnej sumy pomocy oraz darowiznę w naturze, obejmującą pozostałe 90%. Wstępną wysokość świadczeń USA dla państw europejskich ustalono wysokości 19,3 mld dolarów, ale później obniżono tę sumę do 17,0 mld. Ocenia się, że pomoc dla państw zachodnioeuropejskich w ramach planu Marshalla osiągnę­ła sumę około 14,0 mld dolarów (przy znacznie wyższej wówczas wartości dolara).

Rozwiązania przyjęte w planie Marshalla, a także w ramach innych form pomocy dla zniszczonej wojną Europy, przyczyniły się do przyspieszenia jej rozwoju. Plan ułatwił stabilizację osłabionej podczas wojny gospodarki europejskiej i złagodzi gospodarczo-finansowe skutki II wojny światowej w państwach przyjmujących pomoc. Ograniczył wpływy radykalnych ugrupowań, zwłaszcza we Francji i Włoszech, a wzmocnił dążenia Zachodu do "powstrzymywania" komunizmu w Europie. Pomoc amerykańska dla zniszczonej wojną Europy Zachodniej była obustronnie korzystna. Umacniała pozycję polityczną USA w świecie i ułatwiała odbudowę gospodarczą Europy Zachodniej. Zwiększona pomoc gospodarcza USA dla Zachodniej Europy eliminowała pojawiające się tam nastroje antyamerykańskie oraz złagodziła początkowe rozbieżności stanowisk wśród Europejczyków na temat zakresu i zasięgu tej współpracy.

7) Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej.

W celu realizacji planu Marshalla państwa zachodnioeuropejskie powołały 16 kwietnia 1948 roku Organizację Europejskiej Współpracy Gospodar­czej - OEEC z siedzibą w Pa­ryżu. W jej skład weszło 16 beneficjantów Planu Marshala, trzy strefy okupacyjne w Niemczech oraz po jej powstaniu RFN.

Konwencja o Europejskiej Współpracy Gospodarczej uznała, że "tylko ścisła i trwała współpraca umawiających się stron pozwoli przy­wrócić i utrzymać dobrobyt Europy oraz usunąć pozostałe po wojnie ruiny". Za główne zadanie OEEC przyjęła "stworzenie zdrowej gospodarki europejskiej po­przez współpracę ekonomiczną jej członków". Uczestnicy zobowiązali się wszelkimi sposobami popierać rozwój produkcji oraz tworzyć programy wymiany dóbr i usług, zacieśnić więzy gospodarcze oraz dążyć do tworzenia unii celnej. Powstanie OEEC stanowiło jeden z wymogów uzyskania przez Europę Zachodnią pomocy USA w ramach planu Marshalla. Pomoc ta wymagała też ustalenia zasad wykorzystania przyznanych środków przez poszczególnych członków nowej organizacji.

8) Podsumowanie.

Plan Marshala oraz OEEC stał się podstawą procesów integracyjnych w Europie Zachodniej, modernizacji i rozwoju jej gospodarki. Instytucje, jakie powstały w związku z potrzebą redystrybucji środków płynących z USA przyczyniły się do powstania struktur komplementarnych warunkujących przyszłą integracje kontynentu, tzn. silnych i trwałych ponad narodowych organizacji o charakterze polityczno- gospodarczym.

Stany Zjednoczone w swej roli jako czynnik determinujący politykę integracyjną na kontynencie Europejskim stały się motorem napędowym tego to zjawiska. Mimo różnych wizji Europy w planach poszczególnych prezydentów USA zwyciężyła idea uczynienia z Europy partnera, gotowego u boku Stanów Zjednoczonych stanąć na straży światowego porządku, miedzy innymi dzięki powstałemu w 1949 roku NATO. Ameryka szybko zrozumiała, że jeśli pragnie by ten partner był wsparciem musi być zjednoczony, to da mu siłę i potencjał polityczny, gospodarczy i militarny.

Nie można zapomnieć, że Stany Zjednoczone dobitnie w swej polityce kierowały się swoimi interesami, nie należy doszukiwać się według mnie jakiś altruistycznych pobudek w roli, jaką USA odegrały w procesie jednoczenia się Europy. Mimo wszystko i tak skorzystaliśmy na tym w znacznie większym stopniu niż to planowali Amerykanie.

Bibliografia:

1. K. Łastawski; „Od idei do integracji europejskiej”; Warszawa 2004

2. A. Marszałek; „Integracja Europejska” Łódź 2000

3. M. Czarnomski: Integracja Europejska- ewolucja zjawiska” Częstochowa 2001

4. J. Marszałek- Kawa; „Procesy integracyjne w Europie po II wojnie światowej”

Toruń 2002

5. K. Wiaderna- Bidzinska „Polityczna integracja Europy Zachodniej”; Toruń 2001

K. Łastawski; „Od idei do integracji europejskiej”; Warszawa 2004; str. 100

K. Łastawski; „Od idei do integracji europejskiej”; Warszawa 2004; str. 100.

J. Marszałek- Kawa; „Pracesy integracyjne w Europie po II wojnie światowej” Toruń 2002; str. 32.

M. Czarnomski: Integracja Europejska- ewolucja zjawiska” Częstochowa 2001; str. 54.

A. Marszałek; „Integracja Europejska” Łódź 2000; str. 83.

K. Łastawski; „Od idei do integracji europejskiej”; Warszawa 2004; str. 105.

K. Łastawski; „Od idei do integracji europejskiej”; Warszawa 2004; str. 123.

K. Łastawski; „Od idei do integracji europejskiej”; Warszawa 2004; str. 124.

K. Łastawski; „Od idei do integracji europejskiej”; Warszawa 2004; str. 124.

1

---