Profilaktyka rozwoju dzieci i młodzieży
Wykłady 2010/2011
Dr Luba Malicka
8 października 2010
ROZWÓJ CZŁOWIEK W PERSPEKTYWIE PSYCHOLOGICZNEJ
1882 r. - początek psychologii rozwojowej, Wilhelm Preyer „Dusza Dziecka”
1933 r. - Charlotte Bühler „Bieg życia ludzkiego”
Podstawowe prawo rozwoju
- przechodzenie od stanów jednorodności do różnorodności
- przechodzenie od nieokreśloności i chaosu do uporządkowania i integracji
Zmiany rozwojowe:
Charakter zmian
- ilościowe-to zmiany w poszczególnych wymiarach zjawisk psychicznych (procesów, zachowań) Nie naruszają one wewnętrznej organizacji złożonej struktury wewnętrznej tych zjawisk, czy procesów, a więc nie przejawiają się w formie zmiany ich jakości.
- jakościowe -oznaczają przekształcenia wewnętrznej organizacji struktur czynności psychicznych i zachowań, a więc powstawanie ich nowych jakościowo postaci.
Powszechność zmian
-uniwersalne - podlegają im wszyscy ludzie w danej warstwie (grupie) wiekowej - są one determinowane biologicznymi procesami dojrzewania i jakością otoczenia fizycznego (środowisko geograficzne i tego konsekwencje)
- wspólne - podlegają im ludzie podzielający podobne doświadczenia i przeżycia, a więc jest to efekt wpływu środowiska społeczno-kulturowego, ludzie ci tworzą grupę pokoleniową (pokolenie, kohortę)
- indywidualne
Czas wystąpienia zmian
- punktualnie
- niepunktualnie - w sensie biologicznym (przyspieszone / opóźnione dojrzewanie) lub w sensie społecznym (znacznie wyższe niż posiadane kompetencje czyli trudniejsze lub znacznie niższe= łatwiejsze wymagania i oczekiwania innych ludzi)
Uwarunkowania zmian
- efekt procesu rozwoju
- efekt oddziaływania wydarzeń rozwojowych
Okres krytyczny - faza rozwoju, w której jednostka jest bardzo wrażliwa na określony rodzaj doświadczeń i w efekcie szczególnie aktywnie reaguje na określony rodzaj bodźców
Punkty zwrotne - wydarzenia traumatyczne, krytyczne, niepunktualne
Dynamika zmian rozwojowych:
- podstawowe procesy determinujące zmiany rozwojowe - dojrzewanie i uczenie się, różnicowanie (dyferencjacja), epigeneza
- ciągłość, nieciągłość rozwoju - powiązanie między funkcjonowaniem jednostki w okresach wcześniejszych i w okresach późniejszych
- okresy krytyczne sensytywne w rozwoju
Okres sensytywny - przejściowy, dany rodzaj stymulacji wywiera bardziej znaczny wpływ na rozwój jednostki w pewnych momentach procesu rozwoju
Uczenie/podtrzymywanie:
- facylitacja - przyspieszenie poprzez stymulacje
- indukcja - obecność lub nieobecność jakiegoś doświadczenia decyduje czy dana kompetencja pojawi się czy nie
Zadanie rozwojowe - zbiór sprawności i kompetencji nabywanych poprzez jednostkę w toku kontaktów z otoczeniem, osiąganych w Miarę rozwoju coraz większe poziom mistrzostwa
Kryzys a zadanie rozwojowe:
Niemowlęctwo (0-1) - Zaufanie - nieufność - Wykształcenie zaufania do matki i otoczenia, nawiązanie przyjaznych relacji z otaczającymi ludźmi
Wczesne dzieciństwo (1-3) Autonomia - wstyd/zwątpienie - Rozwój chęci dokonywania samodzielnych wyborów i samokontroli
Okres przedszkolny (3-6) Inicjatywa - poczucie winy - Wzbogacenie decyzji planowaniem, stanie się osobą aktywną, działającą
Okres wczesnoszkolny (7-12) Przedsiębiorczość - poczucie niższości - Zaabsorbowanie zadaniami, umiejętnościami i produktywnością
Dorastanie (12 - ok. 18) Tożsamość - rozmycie ról - Umiejętności nawiązywania kontaktu z innymi, nabycie ról niezbędnych do stworzenia planów życiowych
Wczesna dorosłość (ok. 20 - ok. 35) Intymność - izolacja - Zaangażowanie własnego Ja w innego człowieka, zaangażowanie się w miłość seksualną
Średni okres dorosłości Twórczość - stagnacja - Chęć bycia potrzebnym, kierowanie młodszymi i zachęcanie ich, bycie twórczym
Późny okres dorosłości Integralność - rozpacz
Etapy rozwoju:
Era I - rozwój w okresie prenatalnym do końca 1 r.ż
Era II - rozwój w okresie dzieciństwa (od ukończenia 1 r.ż. do 10-12 r.ż.)
Era III - rozwój w okresie dorastania (od 10-12 r.ż. do 20-25 r.ż.)
Era IV - dorosłość od 20-25 r.ż. aż po jego kres
22 października 2010
ROZWÓJ W OKRESIE PRENATALNYM I NIEMOWLĘCYM
I era rozwoju - podstawy egzystencji - dominanta biologiczna
Fazy pierwszej ery rozwoju
Okres prenatalny
- poczęcie
- faza listków zarodkowych
- faza embrionalna zarodka
- faza płodowa
Okres okołoporodowy - narodziny
- I okres porodu (kilka godzin)
- II okres porodu (20 minut do 2 godzin)
- III okres porodu (do 30 minut)
- okres noworodkowy
Okres niemowlęcy
- 2-5 miesięcy
- 6-8 miesięcy
- 9-12 miesięcy
Rozwój fizyczny i umiejętności motoryczne:
- rozwój fizyczny w okresie niemowlęcym można określić jako stopniową serię zmian uwarunkowanych dojrzewaniem a jego efektem jest potęgująca kontrola działań i spostrzeżeń
- rozwój układy nerwowego
- rozwój percepcyjny
- rozwój motoryczny
Rozwój procesów poznawczych:
- inteligencja sensomotoryczna
- stabilność przedmiotu
- komunikowanie się i rozwój mowy
Rozwój społeczny i rozwój osobowości:
- pierwszy komponent zdrowej osobowości - poczucie podstawowej ufności
- relacja przywiązania
Zagrożenia dla rozwoju dziecka w I erze:
Okres prenatalny
Błędy genetyczne
- anomalie chromosomowe
- anomalie dotyczące chromosomów płci
- uszkodzenia pojedynczych genów
Teratogenny
- choroby matki
- substancje chemiczne/używki
- promieniowanie
- niewłaściwa dieta
- wiek matki
- stan emocjonalny matki
Embriotoksyczne i teratogenne działanie alkoholu:
- zmiany w składzie genetycznym zawartym w komórkach rozrodczych rodziców
- uszkodzenia wewnątrzmacicznego rozwoju płodu
- negatywne oddziaływanie środowiska z problemem alkoholowym na rozwój dziecka
- częściej występują zaburzenia rozwoju somatycznego i psychicznego u matek
Zdolność ustroju matki do całkowitej ochrony zarodka przed uszkadzającym działaniem substancji chemicznych:
- sprawność metaboliczna i hormonalna ustroju matki
- genetyczne uwarunkowania odporności ustroju na dany teratogen
Płodowy zespół alkoholowy:
- wewnątrzmaciczne i pourodzeniowe opóźnienie wzrostu
- anomalie rozwojowe w zakresie twarzoczaszki itd.
Okres okołoporodowy
Okres niemowlęcy
Przywiązanie:
- niesprecyzowane ustosunkowanie i sygnalizacja - brak ukierunkowanych sygnałów
- skupienie na jednej lub kilku wybranych osobach - wyodrębnienie figury przywiązania
- zachowanie oparte na bezpiecznej bliskości względem figury przywiązania
Typy relacji przywiązania
Bezpieczny Związany jest z doświadczaniem przez dziecko poczucia bezpieczeństwa w relacji z matką. Źródłem owego bezpieczeństwa jest dostępność, responsywność i przewidywalność opiekuna, we wczesnych miesiącach Życia, głownie matki. Dziecko doświadcza bezpieczeństwa, gdy matka zachowuje wrażliwość na sygnały dziecka, odpowiada na sygnalizowane przez nie potrzeby, szczególnie wtedy, gdy oczekuje ono uspokojenia i komfortu.
Ambiwalentny Kształtuje się w przypadku, gdy dziecko doświadcza niepewności, co do tego, czy opiekun będzie dostępny, responsywny i pomocny w sytuacji, gdy będzie go potrzebowało. Wskutek doznawanej niepewności dziecko doświadcza lęku separacyjnego, wykazuje skłonność do przywierania, aktywuje zachowania przywiązaniowe i porzuca aktywność związaną z eksploracją otoczenia. Do uformowania tego typu wzorca przyczynia się opiekun nieprzewidywalny, to znaczy w pewnych sytuacjach dostępny i pomocny a w innych nie lub stosujący separację i groźby porzucenia, jako formę kontroli nad dzieckiem.
Unikający - Formuje się w sytuacji, gdy dziecko nie ma zaufania, że gdy będzie poszukiwało opieki to spotka się z pomocną odpowiedzią ze strony opiekuna a wręcz spodziewa się odtrącenia. Na skutek braku pomocnych odpowiedzi dziecko podejmuje wysiłek poradzenia sobie bez wsparcia i buduje strategię zaradczą opartą na emocjonalnej samowystarczalności. Strategia zachowania: strategia obronna- tłumienie uczuć negatywnych lub fałszywe okazywanie pozytywnych.
Zdezorganizowany - Charakterystyczny dla niego jest brak u dziecka spójnej strategii radzenia sobie ze stresem. Przejawia ono rożne zachowania, często sprzeczne ze sobą i dziwaczne. Wzorzec ten obserwowano u dzieci maltretowanych i dzieci matek cierpiących na depresję. Opiekun stanowi wówczas zagrożenie dla dziecka. Źródłem owych zachowań dziecka jest równoczesne doświadczanie przez niego lęku i przywiązania oraz niemożność rozwiązania tego konfliktu.