Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży 13

Prof. UJ dr hab. Maria Kielar - Turska

I etap. przełom XIX i XX w. (Darwin, Preyner, Binet, Baldwin, Hall), biologiczne i społeczne czynniki rozwoju, metoda obserwacji, rozwój poznawczy

II etap. okres międzywojenny (Pawłow, Watson), ustalanie empirycznych podstaw psychologii rozwojowej; związek z teoriami uczenia

III etap. XX wieczne wielkie syntezy (Piaget, Wygotski, Bowlby)

III etap

XX wieczne wielkie syntezy

(Piaget, Wygotski, Bowlby)

JOHN BOWLBY (1907-1990)

Ewolucyjna interpretacja rozwoju człowieka

Koncepcja Bowlby'ego łączy ETOLOGIĘ i PSYCHOANALIZĘ

ETOLOGIA ważna bliska więź matki i dziecka dla utrzymania się przy życiu

PSYCHOANALIZA jakość wczesnych relacji społecznych ma znaczenie dla dalszego rozwoju; doświadczenia dotyczące wczesnych relacji społ. są przechowywane w podświadomości

Bowlby pozostawał pod wpływem dzieła Harlowa, który testował psychoanaliczną tezę o przywiązaniu dziecka do matki na podstawie zaspokajania jego potrzeb biologicznych.

Tak rodzi się miłość z wyrachowania (cupboard love).

Zdaniem Harlowa matki dostarczają komfortu i ciepła; zapewnia bezpieczeństwo.

Bowlby odniósł idee Harlowa do ludzkiego rozwoju

Przywiązanie oparte jest na specyficznie ludzkich zachowaniach.

Wyzwalaniu matczynej opieki we wczesnych miesiącach jest krzyk i uśmiech.

Z czasem przywiązanie staje się ważnym czynnikiem w regulowaniu chęci do eksplorowania.

Relacja bezpiecznego przywiązania prowadzi dziecko do osiągnięcia psychicznie zdrowej rozwojowej drogi;

Natomiast niepewne wzorce przywiązania przyczyniają się do wytworzenia neurotycznej osobowości.

Dziecko tworzy „wewnętrzny roboczy model” przywiązania

Model bezpieczny zakłada, że ma możliwość skupienia na sobie uwagi i uczucia ważnych osób.

Mniej bezpieczny model - dziecko odkrywa, że uczucie innych jest uzależnione od bycia grzecznym; dorośli nie stanowią niezawodnego źródła wsparcia.

Odkrycia te są wynikiem przeżyć dziecka. Stają się podstawą uogólnień i wpływają na sposób interpretowania zachowań innych dorosłych w przyszłości.

Koncepcja Bowlby'ego dała początek badaniom nad przywiązaniem

Ustalono procedurę badania przywiązania tzw. procedurę obcej sytuacji

Wskaźniki przywiązania:

• uśmiech społeczny selektywny (5-6 msc)

• lęk przed obcymi (po 6msc)

• protest przeciwko rozstaniu (12 msc)

Źródła przywiązania:

akceptacja i gotowość reagowania na sygnały dziecka:

• uśmiechanie się

• dotykanie

• trzymanie na rękach

• utrzymywanie kontaktu wzrokowego

PRZYWIĄZANIE - rodzaj więzi emocjonalnej między niemowlęciem a jednym lub kilkoma dorosłymi

Przejawy przywiązania:

• zbliżanie się do tych dorosłych w sytuacji stresowej

• nie obawianie się ich

• intensywna reakcja na objawy zajmowania się dzieckiem przez bliskich

• przejawianie niepokoju, kiedy jest od nich oddzielone

Badania M. Ainsworth przyczyniły się do ustalenia typów wzorców przywiązania:

• lękowo -unikające: nie ujawniają emocji negatywnych przy rozstaniu, gdy matka powraca unikają jej; nie stawia matki ponad obcymi

• ufne przywiązanie: przejawiają negatywne emocje przy rozstaniu; reagują entuzjastycznie na powrót matki

• lękowo - ambiwalentne: negatywne emocje w czasie rozstania i po powrocie matki (złość); odporne na próby nawiązania kontaktu ze strony obcej osoby

[1 i 3 brak zaufania do dorosłego]

- Prowadzono badania nad kulturowymi uwarunkowaniami przywiązania (Ijzendoorn, 1988)

- Badania nad skutkami wzoru przywiązania w dorosłości (D. Cohn, 1991)

- Przywiązanie jest prototypem relacji społecznych także w dorosłości: sprzyja plastyczności i otwartości na

nowe doświadczenia (Goldberg, 2000)

- Brak doznawania bezpiecznego przywiązania może w dorosłości przejawiać się w parach małżeńskich

przesadną zazdrością, konfliktami (Koherk, Hazen)

Wzory relacji z matką wpływają na jakość relacji z rodzicami, co ma znaczenie dla transmisji międzypokoleniowej.

Ponadto, więź z matką jest niezbędnym warunkiem rozwoju empatii.

Okazało się, że dzieci z silnym poczuciem zaufania do innych są w późniejszym wieku mniej skoncentrowane na zaspakajaniu swoich potrzeb, a bardziej

………………………………………………………..

…………………………………………………………

Implikacje praktyczne:

Idee Bowlby'ego zastosowano w hospitalizacji dzieci

Od 1950r. matki mogły przebywać z małymi dziećmi w szpitalu

H.M. Trautner dzieli wszystkie teorie według kryterium przebiegu i mechanizmów rozwoju.

Wyróżnia teorie:

• biogenetyczne: Kroh, Werner, Schneirla

• psychoanalityczne: Freud, Erikson

• behawiorystyczne: Watson, Sears, Baer

• poznawcze: Piaget, Labouvie-Vief

• społeczno-kulturowe: Wygotski

• humanistyczne: Maslow

PSYCHOANALIZA - uznaje ciągłość rozwoju

Proces kształtowania się osobowości rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie i daje w rezultacie względnie trwałą strukturę osobowości.

1. Z. Freud (1856-1939)

Składowe osobowości:

Id - impulsy o charakterze biofizjologicznym, których zaspokojenie daje poczucie przyjemności, zaś

brak zaspokojenia wywołuje napięcie.

Ego - reguluje zachowania człowieka według zasady realizmu; wiąże się ze świadomością jednostki, jej doświadczeniem codziennym

Superego - sumienie jednostki; zinterioryzowane normy i zasady zachowania; cenzor treści psychicznych (działa zgodnie z normami kulturowymi); wywołuje poczucie winy i wstydu lub dumy

Schemat rozwoju polega na ewolucji impulsów seksualnych, a pewne zmiany występują powszechnie.

Każda z faz ma znaczenie dla rozwoju osobowości;

Zaznacza się zjawisko przemieszczania - coś, co daje przyjemność we wstępnej fazie jest zastępowane przez coś innego w następnej fazie.

Zmiany mają charakter intrapsychiczny ; są to zmiany osobowości

Zasadniczą rolę odgrywają czynniki biologicznego dojrzewania

………………………………………………………..

FAZY ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO:

2. Eric Erikson (1902-1994)

neopsychoanalityczna koncepcja

[Teoria psychospołecznego rozwoju człowieka]

Opisuje relacje między dzieckiem a rodziną i między dzieckiem a kulturą.

Koncentruje się na opisie rozwoju ego.

Ego jest świadomą częścią osobowości.

Bierze początek we wrodzonych predyspozycjach.

Organizuje doświadczenia jednostki, syntetyzuje je i prowadzi do tożsamości.

Reguluje dostosowane czynności do wymogów środowiska zewn.

Jest świadomą instancją psychiczną.

Dzięki ego człowiek kontroluje własne doświadczenia.

Kontrola ta podlega wyższej zasadzie poczucia integralności i spójności.

Erikson odróżnia EGO i JA (self).

JA jest to werbalne zapewnienie dotyczące tego, że czuję, że jestem centrum świadomości w doświadczeniu, w którym posiadam wspólną tożsamość. Mam poczucie władania zdrowym rozsądkiem.

Poszczególne obrazy siebie w różnych sytuacjach budują self. Różne selves składają się na self.

Ego dopuszcza niektóre obrazy siebie do świadomości; te, w których ja może siebie rozpoznać i

stworzyć z nich całość. ?????

Tożsamość:

• spostrzeganie własnej jednakowości i ciągłości w czasie

• spostrzeganie, że inni rozpoznają czyjąś jednakowość i ciągłość

Ważne procesy w rozwoju osobowości:

• organizmiczny (rozwój libido)

• porządkowanie doświadczeń przez ego

• społeczne oczekiwania

Wszystko co się rozwija posiada plan budowy. Jest to plan epigenetyczny.

„Wszystko co wzrasta posiada podstawowy plan budowy, z którego wyrastają poszczególne części, co

do swojej specyfiki wykształcające się każda w swoim czasie, póki nie rozwiną się wszystkie, aby

stworzyć funkcjonalną całość”.

Człowiek osiąga różne kompetencje w przewidzianym następstwie.

Każda część osobowości istnieje od początku jako preforma (potencjalnie).

Wewnętrzne prawa rozwoju wytwarzają organiczne dyspozycje, które umożliwiają interakcje z osobami zwróconymi ku jednostce, reagującymi na nią, z instytucjami gotowymi ją przyjąć.

Osobowość rozwija się etapami, które są z góry wyznaczone przez gotowość organizmu oraz wchodzenie w interakcje z osobami i instytucjami.

Ego odnajduje rozwiązania w konfrontacjach między jednostką a rzeczywistością społeczną.

Stadia tworzą sekwencję, przez którą człowiek przechodzi, rozwija się według planu epigenetycznego, który prowadzi do zdrowej osobowości czy do wytworzenia wszystkich części decydujących o jakości całości (w ostatnim stadium!)

Na każdym etapie rozwoju jednostka dysponuje pewnymi kompetencjami i pojawiają się zewnętrzne naciski, oczekiwania społeczne. Gdy kompetencje, które posiada jednostka nie wystarczają, pojawia się kryzys, którego rozwiązanie wymaga od jednostki nowych kompetencji. Kryzys jest zatem determinantą rozwoju.

Właściwe rozwiązanie kryzysu prowadzi do radzenia sobie z podobnymi problemami w przyszłości.

Rozwiązanie kryzysu owocuje wykształceniem siły witalnej. Na każdym etapie jednostka zostaje wyposażona w pewną nową zdolność podstawową. Stanowi ona podstawę orientacji w otoczeniu, interpretacji zdarzeń, jest źródłem nowych strategii radzenia sobie w życiu.

Zdolności podstawowe

1. poczucie znajdowania się w świecie względnie bezpiecznym

2. ……………………………………………………….

3. poczucie inicjatywy związane z podejmowaniem własnych kroków

4. poczucie przedsiębiorczości

5. …………………………………………….

6. poczucie intymnych związków z drugim człowiekiem wynikające z otwarcia własnej osoby na partnera, dzielenie się z nim przeżyciami

7. poczucie produktywności związane ze spełnianiem z powodzeniem swojej roli w społeczeństwie

8. poczucie integralności ego w końcowych latach przygotowane przez pomyślne rozwiązywanie konfliktów w poprzednich okresach

Rozwiązanie kryzysu wyznacza moment przejścia do następnego etapu.

Zadaniem ego jest integrowanie harmonogramu rozwoju organizmu ze strukturą zmieniających się w każdym następnym etapie życia instytucji społecznych.

………………………………………………………….

ZMIANY W CIĄGU ŻYCIA JEDNOSTKI

Implikacje teorii Eriksona:

1. praca kliniczna

2. wychowanie dziecka
   

8 | Strona

---