ROZWÓJ FIZYCZNY I MOTORYCZNY

Czynniki ryzyka wystąpienia zaburzeń rozwoju w późniejszym okresie:

• Związane z matką i środowiskiem: używanie lub zetknięcie się z substancjami szkodliwymi, zetknięcie z chorobą wirusową, niedożywienie, korzystanie przez matkę z opieki lekarskiej, ubóstwo, brak wsparcia społecznego, słabe wykształcenie.

• Związane z nieprawidłowościami fizycznymi noworodka - niska waga urodzeniowa.

• Związane z niskimi wynikami uzyskiwanymi w standardowych testach. Najczęściej wykorzystywane testy: Skala Apgar, test Prechtla, Skala Oceny Zachowań Noworodka Brazeltona.

Możliwości noworodka

• Odruchy - automatyczna, stereotypowa reakcja na specyficzny bodziec (przystosowawczy i prymitywny).

Czego można się dowiedzieć badając odruchy?

Odruch Moro: informacja na temat stanu centralnego układu nerwowego.

Odruch Babińskiego: informacja na temat funkcjonowania rdzenia kręgowego.

Rozwój psychoruchowy:

Rozwój układu nerwowego warunkuje trzy kierunki rozwoju:

• Kierunek cefalokaudalny

• Kierunek proksymodystalny

• Kierunek łokciowo-promieniowy

ROZWÓJ PERCEPCJI I UWAGI

PERCEPCJA

Trzy procesy rozwoju percepcyjnego:

• Odbieranie wrażeń

• Spostrzeganie

• Uwaga

Sprawności percepcyjne niemowlęcia:

Wzrok. Ograniczone możliwości noworodka - akomodacja wzrokowa. Preferencja obiektów tworzących wzór. Preferencja obiektów tworzących wzór. Preferencja obiektów znaczących (twarz ludzka). Rozwój widzenia stereoskopowo-binokularnego od 3,5 miesiąca życia.

Słuch. Ograniczone możliwości noworodka. Preferencja dźwięków o czystych tonach i o wysokiej częstotliwości. Preferencja głosu ludzkiego - głosu matki!

Dotyk i reakcja na ból. Pierwsze oznaki wrażliwości na bodźce zewnętrzne.

Węch. Unikanie nieprzyjemnych bodźców i pozytywne reakcje na bodźce przyjemne.

Smak. Preferencja smaku słodkiego. Zdolność rozróżniania smaków: słony, słodki, kwaśny, gorzki.

Równowaga. Wrażliwość na stymulacje narządu równowagi na wszystkich trzech osiach: przód - tył, góra - dół, z boku - na bok.

Intermodalność

Koncepcja rozwoju percepcyjnego Stefana Szumana

• Dwufazowa struktura aktu percepcji (faza inicjująca i finalizująca)

• Trzy etapy rozwoju percepcyjnego (etap monosensoryczny pierwotny, polisensoryczny, monosensoryczny wtórny).

Spostrzeganie globalne i synkretyczne S. Szuman

• Spostrzeganie całościowe, w którym części istnieją nieodłącznie od całości danej w spostrzeżeniu.

Teorie rozwoju sensorycznego i percepcyjnego

• Teoria uczenia się. Doświadczenie

• Teoria etologiczna. Biologia - ewolucja.

• Teoria poznawcza. Wiedza.

Kierunki rozwoju percepcyjnego

Wzrastanie wrażliwości i czułości organów percepcyjnych.

Spostrzeganie mimowolne spostrzeganie dowolne

Wzrost precyzji spostrzegania (globalna analityczne syntetyczne).

UWAGA

• Odruch orientacyjny jako najwcześniejsza postać uwagi.

• Preferencje uwagowe dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa (Kagan).

• Rozwijające się wraz z wiekiem aspekty uwagi (Flavell): kontrola uwagi, adaptacyjność, planowość, strategie.

• Uwaga przypadkowa uporządkowania zogniskowana

• Społeczny kontekst rozwoju uwagi (Wygotski).

FUNKCJE ZARZĄDZAJACE

Funkcje zarządzające (executive functions) jest terminem odnoszącym się do wyższych funkcji poznawczych, pozwalających człowiekowi na planowanie i realizowanie wyznaczanych celów w przemyślany sposób.

Składowymi funkcji zarządzających są:

• Elastycznoś poznawcza,

• Planowanie,

• Pamięć robocza,

• Hamowanie (inhibitory control, zdolność do zahamowania narzucającej się reakcji)

Narzędzia służące do badania hamowania, bazują na wzorcu zadania Stroopa, w wersji dla dzieci przyjmują one postać:

• The handgame,

• Knock/Tap game,

• Day/Night Stroop task,

• The Opposite Worlds task.

Pierwsze przejawy hamowania obserwuje się u dzieci 9-10 miesięcznych. Większość czterolatków radzi sobie z zadaniami przedstawionymi powyżej. W pełni dojrzałą postać działania tego aspektu funkcji zarządzających obserwuje się u dzieci około 10 roku życia.

AKTYWNOŚĆ DZIECI I MŁODZIEŻY

Aktywność - z jednej strony warunek procesów rozwojowych, z drugiej rodzaj i forma aktywności przejawem rozwoju jednostki. Już w okresie prenatalnym struktury kształtują się pod wpływem aktywności płodu (np. ruchy kończyn, połykanie).

Rozwojowi służy przede wszystkim taka aktywność, która jest próbą wykraczanie poza posiadane możliwości, ponieważ może wystąpić proces akomodacji decydujący o jakościowych zmianach rozwojowych.

Dla poszczególnych okresów rozwojowych charakterystyczne są różne formy aktywności.

Okresy rozwojowe	Formy aktywności
Wczesne i średnie dzieciństwo	Zabawa
Późne dzieciństwo, adolescencja	Nauka, zabawa
Dorosłość	Praca, nauka, zabawa

Elementarnymi jednostkami aktywności ujmowanej jako proces są czynności.

Definicja zabawy wg Betelheima, czynności zabawowe to takie „w których nie obowiązują żadne reguły poza tymi, jakie bawiący się sami sobie nałożyli i w których nie dąży się do żadnego zamierzonego rezultatu końcowego w zewnętrznej rzeczywistości.

Kierunki rozwoju struktury czynności

OD STRUKTURY	DO STRUKTURY
Wyłącznie prosta	Prosta i złożona z powiązanych elementów
Niepełna, luki i przerwy między składnikami	Pełna
Mało skuteczna funkcjonalnie	Efektywna, prowadząca do pożądanego wyniku
Nieekonomiczne, występują zbędne ogniwa	Ekonomiczna, elementy konieczne ze względu na cel czynności
Nieciągła, słabe związki logiczne między elementami	Zwarta, spójna i logiczna

Rodzaje zabaw dziecięcych. Podział ze względu na różne kryteria:

• Ze względu na poziom aktywności

• Dowolne - podejmowane z inicjatywy dziecka i całkowicie samodzielne

• Kierowane - przez opiekuna, starsze rodzeństwo

• Ze względu na liczbę dzieci biorących udział w zabawie

• Indywidualne, samotne

• Grupowe

• Ze względu na poziom uspołecznienia

• Zabawy równoległe

• Zbiorowe

• Zespołowe

• Ze względu na przebieg zabawy

• Zabawy chaotyczne i otwarte,

• Zabawy planowane i zamknięte

Rodzaje zabaw dominujących w poszczególnych okresach rozwojowych.

Wczesne dzieciństwo

Dominują zabawy manipulacyjne. Początkowo manipulacje związane są z własnym ciałem dziecka, czynności ruchowe prowadzące do zmiany położenia ciała lub przemieszczenia się w przestrzeni.

Manipulacje:

• Niespecyficzne - proste poszukiwanie przedmiotem, przekładanie przedmiotu z ręki do ręki, wymachiwanie przedmiotem w powietrzu;

• Specyficzne (od 2 r. ż.) - otwieranie i zamykanie pudełka, wkładanie mniejszych przedmiotów do większych, mieszanie przedmiotów w garnuszku.

Zabawy manipulacyjne prowadzą do prostych zabaw konstrukcyjnych.

Średnie dzieciństwo - dominują zabawy tematyczne (zabawy w role = fikcyjne = twórcze = symboliczne).

Początkowo mają charakter naśladowczy i odtwórczy. Dziecko wykonuje oddzielne czynności imitujące fragmenty zajęć dorosłych. Działania są stereotypowe i mało urozmaicone.

Tematy zabaw związane z doświadczeniem codziennym dziecka : dom, sklep, lekarz, a także zabawy z udziałem postaci z bajek.

Zmiany w obrębie zabaw tematycznych:

• Od pojedynczych, stereotypowo wykonywanych czynności do czynności o zróżnicowanym przebiegu;

• Od odtwórczych do twórczych;

• Od indywidualnych do zespołowych;

• Od ograniczonej komunikacji między bawiącymi się dziećmi do udziału języka i mowy w przebiegu zabawy (mowa stwarza pozory, że coś się dzieje, przemija, nadaje logiczny charakter zabawie).

Późne dzieciństwo

Zabawy konstrukcyjne - rozwijają się w wieku przedszkolnym. Do 4-5 roku życia dzieci zestawiają razem przedmioty bez z góry przyjętego planu.

Powyżej 5 roku życia oprócz samorzutnych zabaw konstrukcyjnych pojawiają się zabawy polegające na układaniu elementów według wzoru.

Zmiany w przebiegu zabaw konstrukcyjnych:

• Od spontanicznie podejmowanych do planowanych;

• Od prostych konstrukcji do coraz bardziej skomplikowanych;

• Od samej czynności budowania i burzenia do skupienia się na wyniku konstrukcji;

• Nowe formy zabawy np. majsterkowanie;

Późne dzieciństwo i adolescencja:

Gry i zabawy z regułami

Są to gry i zabawy zespołowe polegające na współzawodnictwie odbywającym się według ustalonych reguł.

Rozrywki - forma zabawy wyróżniona przez Hurlock - to forma zabawy biernej, w której radość sprawia dziecku to, co robią inni np. czytanie książek, słuchanie muzyki, oglądanie telewizji, chodzenie do kina.

TWÓRCZOŚĆ ARTYSTYCZNA

W dzieciństwie płynne granice między zabawą dziecka a jego twórczością.

Twórczość plastyczna

S. Szuman wyróżnił następujące kryteria rysunków dziecięcych:

• Umiejętność graficznego i kolorystycznego ukształtowania budowy i wyglądu przedmiotów;

• Zainteresowanie i emocje wyrażające się w przedstawieniu graficznym;

• Przejrzystość i zwięzłość kompozycji.

Stadia rozwoju wg. S. Szumana:

• Stadium bazgrot;

• Stadium schematu uproszczonego;

• Stadium schematu wzbogaconego;

Twórcza aktywność słowna dzieci obejmuje tworzenie neologizmów, monologowanie spontaniczne i sprowokowane oraz dialogi podczas zabaw i opowiadania bajek.

Twórczość literacka - dominuje w okresie adolescencji: pisanie pamiętników, wierszy, blogów. Twórczość literacka w tym okresie jest wyrazem buntu oraz silnych przeżyć emocjonalnych związanych z przeżywaniem pierwszych związków romantycznych oraz konstruowaniem idealnych koncepcji świata i własnego życia.

---