STRATYFIKACJA SPOŁECZNA W POLSCE
LITERATURA:
1. 1. Sztumski "Ich rola i znaczenie w społeczeństwie". rok wyd. 1997 Katowice
2. 2. Ziembiński "Elementy socjologii". rok wyd. 1994 Poznań
3. 3. Goodman "Wstęp do socjologii". rok wyd. 1997 Poznań
4. 4. Kosiński "Socjologia ogólna"
PLAN REFERATU.
1. WSTĘP.
2. CO TO JEST STRATYFIKACJA?
3. TEORIE STRATYFIKACJI.
a) a) Teoria konfliktu
b) b) Ujęcie wielowymiarowe
c) c) Ujęcie funkcjonalistyczne
4. STRATYFIKACJA POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA.
a) a) Inteligencja
b) b) Klasa średnia
c) c) Klasa robotnicza
d) d) Klasa chłopska
5. 5. PODZAJE I ROLA ELIT W SPOŁECZEŃSTWIE.
6. 6. UTRZYMANIE SYSTEMU STRATYFIKACJI.
7. 7. WNIOSKI
ZAKONCZENIE
1.WSTĘP.
Stratyfikacja polskiego społeczeństwa podlegała różnorodnym zmianom na
przestrzeni dziejów. Począwszy od początku państwowości polskiej poprzez upływ
czasu ludzie raczej nie starali się doszukiwać przyczyn akurat takiego, a nie
innego podziału społecznego. Dopiero początek naszego stulecia a co za tym
idzie bardzo intensywnie rozwijająca się myśl techniczna, oraz nauka sprawiła
iż ludzie zaczęli podejmować próby wyjaśnienia zróżnicowania społeczeństwa
czyli stratyfikacji. Obecnie kiedy różne społeczeństwa zostały dostatecznie
dobrze poznane, a socjologia dalej dostarcza nam coraz to nowych faktów, można
pokusić się o wyjaśnienie zjawiska stratyfikacji społecznej.
2. CO TO JEST STRATYFIKACJA?
We współczesnym społeczeństwie występuje podział na kilka kategorii, a
przynależność do jednej z nich daje bardziej lub mniej korzystną pozycję danej
jednostki w społeczeństwie. Różnice pomiędzy tymi kategoriami społecznymi
nazywa się zróżnicowaniem społecznym. Jeśli ludzie w tych kategoriach
społecznych zostaną zaszeregowani w pewnym porządku który daje im różny dostęp
do dóbr społecznych mamy wówczas do czynienia ze stratyfikacją społeczną, czyli
uwarstwowieniem społeczeństwa.
Stratyfikacja społeczna przybiera różne formy i jest cechą praktycznie każdego
społeczeństwa. Kategoriami podziału stratyfikacyjnego mogą być: klasy, warstwy,
rzadziej: kasty i stany. Liczba społeczeństw w którym obowiązuje system kastowy
w ostatnich latach zmalała. Podział kastowy jest nieprzekraczalny, czyli
pozycja w nim zajmowana nie ulega zmianie i zależy od pozycji zajmowanej przez
rodzinę danej jednostki.
Podział na stany szczególnie wyraźny był w przeszłości. Był on szczególnie
związany z podziałami ekonomicznymi. Przynależność do tego rodzaju kategorii
była także związana z pochodzeniem, ale była możliwość nobilitacji.
Najczęściej spotykanymi elementami struktury społeczeństwa są klasy lub warstwy
społeczne. W przypadku podziału na klasy przynależność nie jest prawnie
sformalizowana, czyli klasa otwartą na przemieszczanie się jednostki po jej
strukturze. Otwartość ta prowadzi do ruchu w dół lub w górę. Kryteria
wyróżniania klas mają przede wszystkim charakter ekonomiczny jak np. stan
posiadania majątku, środków produkcji źródła zysków i dochodów oraz ich
rozmiary. Podobnie jak w przypadku kasty klasa ma duży wpływ na życie
jednostki. Ludzie znajdujący się w wyższych klasach maja z reguły lepszy dostęp
do dóbr społecznych. Przynależność do warstw społecznych jest
niesformalizowana, a wyznaczona poprzez zespół różnych czynników takich jak np.
rodzaj zawodu, dochodu, sposób bycia, prestiż społeczny, wykształcenie. Dlatego
granice warstw są bardzo niewyraźne i bywają trudności w zakwalifikowaniu kogoś
w sposób stanowczy do danej warstwy.
3. TEORIE STRATYFIKACJI.
Wielu socjologów próbowało wyjaśnić za pomocą różnych teorii istnienie
stratyfikacji społecznej. Najbardziej popularne były trzy spośród nich.
Teoria konfliktu (KAROL MARKS) zakłada że istnieją tylko dwie podstawowe klasy
w społeczeństwie: ci, którzy posiadają środki produkcji, oraz ci którzy ich nie
posiadają. Według Marksa za powstanie stratyfikacji odpowiedzialny jest
kapitalizm jako system ekonomiczny, który zmusza robotników, do tego aby
produkowali więcej niż jest to potrzebne im samym i właścicielom środków
produkcji.
Ujęcie wielowymiarowe (MAX WEBER) było w istocie rzeczy atakiem na teorię
Marksa. Weber uważał, iż analizowanie stratyfikacji społecznej oparte tylko na
nierówności ekonomicznej jest zbyt sztywne. Według Webera istnieją trzy odrębne
sfery różnicujące społeczeństwo: ekonomiczna, społeczna i polityczna. Jednostka
wcale nie musi zajmować wysokiej pozycji jednocześnie we wszystkich trzech
sferach może np. mieć wysoką pozycję w jednej z nich a niską lub średnią w
pozostałych.
Ujęcie funkcjonalistyczne (KINGSLEY DAVIS, WILBERT MOORE),zostało sformułowane
w 1945 r. i mówi, iż stratyfikacja społeczna jest nieunikniona i potrzebna. W
ujęciu tym społeczeństwo składa się z pozycji społecznych. Jeśli ma ono
funkcjonować należycie, najwyższe pozycje społeczne powinny zajmować osoby
najlepiej wykwalifikowane.
4. STRATYFIKACJA POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA.
Próbę przedstawienia stratyfikacji społeczeństwa warto jest rozpocząć od
zakończenia I Wojny Światowej, gdyż od tego momentu zmiany zachodzące w
stratyfikacji społecznej w naszym kraju nabierały tempa i przebiegały w sposób
dynamiczny i złożony.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku w Polsce można było wyróżnić sześć
podstawowych warstw społecznych. Dominowała gospodarka rolna. Część ziemi
znajdowała się w rękach ówczesnego ziemiaństwa. Chłopi którzy byli jedną z
warstw społecznych żyli z gospodarstw które posiadali, jednakże były one bardzo
rozdrobnione co stwarzało olbrzymie bezrobocie. Klasa robotnicza była niezbyt
liczna ze względu na "raczkujący" przemysł. Drobnomieszczaństwo jako klasa była
stosunkowo słaba, a inteligencję w tym okresie wyodrębniano na podstawie już
wykształcenia średniego.
W okresie międzywojennym można było zaobserwować tendencję do zmniejszania się
klasy chłopskiej, której część zasilała pozostałe warstwy, a głównie klasę
robotniczą.
Podczas II Wojny Światowej okupanci zarówno niemieccy jak i sowieccy wsławili
się systematycznymi akcjami wyniszczającymi inteligencję, a zwłaszcza jednostki
które mogły objąć role przywódcze. Postępowało również ekonomiczne wyniszczanie
klasy robotniczej poprzez warunki ekonomiczne. Wszystkie klasy społeczne
dotknęła także wywózka ludzi do pracy niewolniczej w Niemczech.
Po zakończeniu II Wojny Światowej Polska znalazła się pod wpływem ówczesnego
ZSRR, co łączyło się z wprowadzeniem ustroju opartego na tamtejszych wzorcach,
początkowo w zamaskowanej, a po kilku latach w otwartej formie. Po
przeprowadzeniu reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu przestała istnieć
burżuazja i ziemiaństwo. Tym samym zmieniła się struktura społeczeństwa z
sześcioczłonowej na czteroczłonową.
INTELIGENCJA
W porównaniu do okresu międzywojennego inteligencja uległa istotnym przemianom.
Inteligencja określana jest mianem warstwy społecznej gdyż tworzą ją osoby
zatrudnione na "nierobotniczych stanowiskach pracy". W czasach powojennych
nastąpił dość znaczny wzrost inteligencji jako warstwy społecznej, jednakże na
ogół zła organizacja ich pracy, niskie płace doprowadziły do spadku prestiżu
społecznego pracowników umysłowych. Nastąpił wzrost uzyskiwania wykształcenia
średniego, czy wyższego ale duża część absolwentów była wchłaniana przez
nadmiernie rozbudowaną biurokrację. Było to powodem stworzenia pewnej
mentalności urzędniczej, która objawiała się niechęcią do inicjatyw,
biernością, uległością polityczną, dystansem do reszty społeczeństwa. W
początkowym okresie Polski Ludowej inteligencja zasilana była w znacznym
stopniu przez osoby z klasy robotniczej i chłopskiej uzyskujące wyższe
wykształcenie.
KLASA ŚREDNIA
Najmniejszą klasą społeczną jaka istniała w okresie Polski Ludowej była miejska
klasa średnia nazywana wówczas drobnomieszczaństwem, czy też drobną burżuazją.
W okresie powojennym została ona dość znacznie zredukowana przez państwo i
uznana jako relikt poprzedniej formacji społeczno-ustrojowej. Spowodowało to
tendencję do podejmowania przez tę klasę przedsięwzięć które szybko przyniosły
dochód i wycofywania się z nich. W okresie przemian jakie dokonywały się w
Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych na skutek
wprowadzenia gospodarki wolnorynkowej, nastąpił bardzo intensywny rozwój tej
klasy który trwa do dnia dzisiejszego. Daje się zaobserwować, iż z czasem
wzrasta jakość dóbr i usług wykonywanych i świadczonych przez przedsiębiorców
prywatnych coraz częściej powołują się oni na tendencję swoich firm, oraz
dostosowują się do gustów klientów.
Klasa ta w coraz większym stopniu także oddziaływuje na współczesne życie
gospodarcze w Polsce.
KLASA ROBOTNICZA
Po II Wojnie Światowej z industrializacją [1][1] kraju nastąpiła zmiana
proporcji zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle. Rozbudowa przemysłu, a co za
tym idzie także i zwiększone zapotrzebowanie na pracowników spowodowały znaczny
wzrost liczebności klasy robotniczej. Klasa ta była zasilana głównie z
ówczesnej klasy chłopskiej. Byli to początkowo ludzie o niskich kwalifikacjach.
W miarę rozwoju przemysłu rosła rola odpowiedniego wykształcenia. Coraz więcej
ludzi z klasy robotniczej zdobywało wykształcenie techniczne, a nawet wyższe.
Klasa robotnicza stopniowo uzyskiwała świadomość siły jaką dysponuje, co w
efekcie doprowadziło do stopniowego uniezależnienia od aparatu PZPR. W latach
osiemdziesiątych pod wpływem zmian społecznych zapoczątkowanych przez opozycję
w skład której wchodzili także robotnicy, nastąpiło jawne wystąpienie przeciwko
ustrojowi politycznemu, który miał rzekomo służyć interesom robotników. Po 1989
roku część najbardziej aktywnych działaczy znalazła się nawet w nowo utworzonym
rządzie. Obecnie klasa ta nieco się zmniejszyła i panuje w niej dość duże
bezrobocie, które jest efektem panowania poprzedniego systemu, a także
wprowadzeniem nowoczesnych maszyn i technologii w których potrzeba coraz mniej
pracy ludzkiej.
KLASA CHŁOPSKA
Po przeprowadzonej reformie rolnej wzrosła ilość gospodarstw indywidualnych.
Jednakże w Polsce na wzór sowiecki próbowano skolektywizować rolnictwo,
jednakże te zamierzenia nie zostały w pełni zrealizowane. Z klasy chłopskiej w
dalszym ciągu można było zaobserwować systematyczny odpływ ludności. Głównie
zasilała ona klasę robotniczą, stanowiąc początkowo tanią siłę roboczą, nie
posiadająca większego wykształcenia.
Po pewnym czasie klasa chłopska zaczynała być lepiej wykształcona, zarówno pod
kątem wykonywanego zawodu, jak i zasilała szeregi inteligencji. W czasach
Polski Ludowej klasa chłopska zmniejszyła się o połowę. Dopiero na początku lat
osiemdziesiątych odpływ ludności wiejskiej został zahamowany. Na początku lat
dziewięćdziesiątych, gdy PGR-y straciły rację bytu zdecydowanie zwiększyło się
bezrobocie na wsi. W ostatnich latach nastąpiły zasadnicze zmiany pozycji
społecznej, oraz postawy chłopów gospodarujących indywidualnie. Gospodarka
rolna uległa ekonomizacji. U współczesnego rolnika liczy się coraz bardziej
rachunek nakładów i zysków, wprowadza on nowoczesne metody gospodarowania.
Trudności znalezienia pracy i mieszkania w mieście, podniesienie poziomu
wykształcenia rolniczego, większy stopień niezależności sprawia, że coraz
więcej ludzi zostaje na wsiach.
5. RODZAJE I ROLA ELIT W SPOŁECZEŃSTWIE.
Elita to zespół jednostek ludzkich wyróżniających się z pośród otoczenia pod
jakimś względem, uznawanym za doniosły w danym społeczeństwie.
Tak więc elity są wytworem społeczeństwa w którym istnieją, a nie tylko danej
klasy społecznej. Najczęściej w elitach znajdują się ludzie z klas lub warstw
zajmujących najwyższe miejsce w strukturze danego społeczeństwa.
W strukturze społeczeństwa, a szczególnie w jego rozwoju istotną rolę pełnią
elity władzy w skład których wchodzą ci którzy biorą udział w kształtowaniu i
podejmowaniu decyzji państwowych. Elity władzy wywierają duży nacisk na życie
polityczne, ekonomiczne kulturowe.
Oprócz elit rządzących możemy wyróżnić także elity gospodarcze, w skład których
wchodzą ludzie ze świata biznesu, reprezentanci wpływowych firm, różnego
rodzaju menedżerowie.
Jedną z ważniejszych elit jest także elita wojskowa skupiająca w swoich kręgach
osobistości ze świata militarnego i produkcji zbrojeniowej.
Patrząc na te trzy typy elit jednocześnie nie sposób nie dostrzec elementów
dzięki którym są one w sposób dość istotny ze sobą powiązane.
Tak więc elitę władzy należałoby jednak rozumieć jako jedność tych trzech
podstawowych elit.
W społeczeństwach wyróżniamy także elity kościelne, artystyczne sportowe, itp.
Jednakże żadna elita nie istnieje wiecznie, po pewnym czasie zastępuje ją inna.
Jest to zjawisko krążenia elit.
6. UTRZYMANIE SYSTEMU STRATYFIKACJI.
System stratyfikacji społecznej utrzymuje się w praktycznie każdym bardziej lub
mniej rozwiniętym społeczeństwie. Stratyfikacja wiąże się głównie z
nierównomiernym rozdziałem dóbr ekonomicznych. Zróżnicowany podział tych dóbr
społecznych określa stratyfikację społeczną i przyczynia się do jej
powstawania. Istniejący system stratyfikacji utrzymuje się dlatego, iż
nierównomiernie rozdzielone dobra są przekazywane kolejnym pokoleniom.
Również państwo pomaga utrzymywać system stratyfikacji poprzez kontrolę nad
systemem prawnym wspierającym istniejący system nierównego podziału dóbr.
Tak więc wspólnym rezultatem działania wyżej wymienionych sił jest umacnianie
systemu stratyfikacji, który jest jednym z najstabilniejszych elementów w
społeczeństwie.
1. 1. WNIOSKIZAKOŃCZENIE.
Podsumowywując całe zagadnienie stwierdzamy iż stratyfikacja jest zjawiskiem
społecznym towarzyszącym ludzkości od prawie samego początku.
Trudno teraźniejsze społeczeństwo zobrazować bez dzielenia go na klasy, wręcz
jest to niemożliwe.
Wracając do zalążka społeczności musimy cofnąć się o kilka tysięcy lat wstecz,
i wtedy to już zauważamy pewien podział, który chociażby objawiał się dominacją
jednostki silniejszej fizycznie nad słabszą. Jednakże wraz z upływem czasu
stratyfikacja stawała się bardziej rozbudowana. Duży wpływ na takie zachowanie
społeczeństw miał ciągle rosnący postęp myśli ludzkiej a co za tym idzie
cywilizowanie światowych społeczności.
Coraz to doskonalsza technologia sprawiała iż produkcja globalna rosła, a
podział wyprodukowanych dóbr stawał się nierównomierny co napędzało zjawisko
stratyfikacji.
Należy podkreślić iż wszystkie wymienione wyżej podziały są zjawiskiem
normalnym i głęboko zakorzenionym w strukturach społeczności ludzkich.
Stratyfikacja społeczeństwa naszego kraju nie jest żadnym wyjątkiem na tle
Europy a nawet Świata, oczywiście posiada kilka specyficznych cech, które
różnią nas od innych.
Według mnie najbliższe lata spowodują zmianę struktury podziału społecznego
Polski.
Duży wpływ na takie zachowanie ma nowa "młoda" polityka wewnętrzna i
zewnętrzna, którą to zainicjowano po 1989 roku.
Plany tej polityki zakładają np. wejście Polski do Unii Europejskiej, co
spowoduje dostosowanie pewnych standardów do jej potrzeb. Decyzja ta z
pewnością w jakiś sposób wpłynie na zmianę podziału społeczeństwa w którym
żyjemy.

[2][1] Rozwój gospodarczy kraju w kierunku przemysłowym, wprowadzenie
wielkoprzemysłowej techniki do gospodarki kraju; uprzemysłowienie.