Związek Harcerstwa Polskiego
R u c h C a ł y m ś y c i e m
WSPÓLNE ŚCIEŻKI
WSPÓLNE ŚCIEŻKI
HARCERSTWA
HARCERSTWA
I SZKOA
Y
I SZKOA
Y
(opis prezentacji)
(opis prezentacji)
Motto:
Motto:
 Wychowywanie polega
na budowaniu charakterów
i tworzeniu człowieka
- każdego z osobna
( R.Baden - Powell  Naczelny Skaut Świata)
( R.Baden - Powell  Naczelny Skaut Świata)
Opracowała (w maju 2000):
pwd. Barbara Smoła
1
CO ZOBACZYMY ?  czyli cele prezentacji:
CO ZOBACZYMY ?  czyli cele prezentacji:
Pokazanie identyczności celów i zadań, metod i form stosowanych w harcerstwie i w
 Nowej Szkole ;
Uświadomienie sobie tego, jak dużo z dorobku i doświadczenia harcerstwa może przejąć
szkoła, dla której Szkolny Program Wychowawczy jest nowością;
Ukazanie próby dostosowania propozycji programowych ZHP na potrzeby szkoły.
PROGRAM SZKOA
Y:
PROGRAM SZKOA
Y:
Program zreformowanej szkoły składa się z 13 elementów, z których co najmniej 7
pokrywa się z sytuacją istniejącą w ZHP, który r ó w n i e ż, a może przede wszystkim, jest
organizacją wychowawczą. Elementy wspólne, które następnie będą rozpatrywane bardziej
szczegółowo, zostały podkreślone:
" Misja, zadania szkoły
" Struktura organizacyjna
" Kadra
" Procedury funkcjonowania
" Szkolny program nauczania
" Projekty edukacyjne
" Program zajęć pozalekcyjnych
" Program oddziaływań wychowawczych
" Szkolny system oceniania
" Program doskonalenia nauczycieli
" Plan rozwoju szkoły
" Program współpracy ze środowiskiem lokalnym
" Ewaluacja pracy szkoły
2
MISJA I ZADANIA SZKOA
Y:
MISJA I ZADANIA SZKOA
Y:
(na podstawie dokumentu wydanego przez Departament Kształcenia
i Wychowania MEN: Wychowanie w szkole)
Trzeba wspomnieć tu o  przygodach , jakie spotykały słowo-klucz tej prezentacji:
WYCHOWANIE. Do lat 90. stosowny urząd państwowy nosił nazwę Ministerstwo Oświaty i
Wychowania, przez wychowanie rozumiano jednak wówczas nieustającą indoktrynację dzieci
i młodzieży w duchu socjalizmu. W dobie III Rzeczypospolitej, w ramach swoistej  sanacji
wykreślono zupełnie wyraz  wychowanie z nazwy ministerstwa, przywracając jej
oświeceniowe brzmienie; za czym poszły deklaracje nadania szkole li tylko funkcji
sprowadzającej się do podawania wiedzy i kształcenia umiejętności. Rychło jednak
spostrzeżono, iż jest to ślepa uliczka dzisiejszej edukacji  nie da się bowiem tak naprawdę
oddzielić celów poznawczych i kształcących od wychowawczych, a szkoła winna  szkolić
ludzi, nie zaś naukowców. Stąd po każdej lekcji oprócz tego, że  wie i  umie , uczeń
powinien także  przyjąć postawę  współpracy, tolerancji, świadomego postępowania w
konkretnej sytuacji, itd. Stąd podstawowy, naczelny cel wychowania został sformułowany w
następujący sposób:
 Wychowanie dziecka świadomego dokonywanych wyborów
i gotowego do autokreacji
na drodze
do właściwego dla niego sukcesu szkolnego .
Podporządkowane mu zadania szkoły jako środowiska wychowawczego to zaś:
" Opieka wychowawców nad biologicznym i psychicznym rozwojem wychowanków;
" Ochrona wychowawcza nad działaniem wychowanka w życiu społeczności środowiskowej;
" Przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia;
" Skoordynowanie oddziaływań wychowawczych domu, szkoły i środowiska rówieśniczego;
Zadania te zostały dalej rozpisane na cele operacyjne, zawierające się w poniższych
punktach:
Wychowanie fizyczne: kształtowanie sprawności fizycznej, profilaktyka zdrowotna, hart;
Kształcenie zdolności spostrzegania i kojarzenia: wyostrzenie zmysłów, umiejętność
obserwacji, ćwiczenie pamięci, umiejętność koncentracji, zdolność kojarzenia;
Ukierunkowywanie uczuć i emocji: kształtowanie wrażliwości uczuciowej, poznawanie
własnej sfery uczuciowej, opanowywanie emocji, uwalnianie sądów, ocen od wpływu
uczuć, umiejętność kontaktowania się z ludz
mi;
3
 Rozwój intelektualny: poszukiwanie prawdy, przezwyciężanie lenistwa myślowego,
poznawanie swoich uzdolnień, rozszerzanie zainteresowań, umiejętność przyswajania
wiedzy, poszukiwania informacji i wysławiania się, budowanie struktur myślowych;
Rozwój moralny: myślenie wartościujące, umiejętność oceny własnych zachowań,
gotowość do poświęceń, odwaga cywilna, świadome posłuszeństwo, autentyzm działań,
otwartość, ufność;
Kształcenie woli: pracowitość, rzetelność, wytrwałość, odpowiedzialność, aktywność,
stawianie sobie celów i osiąganie ich, animacja działań;
Rozwój duchowy: poznawanie zasad wiary i dorobku kultury, kształcenie postawy
twórczej, myślenie refleksyjne, zdolność do głębokiego kontaktu z drugim człowiekiem,
rozwój kontaktu z Bogiem.
Widoczny jest więc wynikający z powyższych zapisów ideał wychowawczy, ku
któremu szkoła i nauczyciele chcą dążyć nie tylko podczas lekcji wychowawczych, ale w
każdej niemal sytuacji zdarzającej się w szkole, także podczas lekcji przedmiotowych. Dla
poszczególnych jednostek lekcyjnych cele powyższe stają się bowiem metacelami. Następne
zdania udowodnią, iż harcerstwo dąży do dokładnie takiego samego ideału wychowanka, tak
jak szkoła, pamiętając przy tym o starożytnej maksymie:
 Non scholae sed vitae discimus
( nie dla szkoły, lecz dla życia uczymy się )
CELE I ZADANIA ZHP:
CELE I ZADANIA ZHP:
(zgodnie ze Statutem ZHP)
Naczelnym celem Związku Harcerstwa Polskiego
jest, zgodnie z zasadami skautingu,
przyczynianie się do rozwoju młodych ludzi w taki
sposób,
aby w pełni mogli wykorzystać swoje możliwości
duchowe, intelektualne, społeczne i fizyczne
jako jednostki, jako odpowiedzialni obywatele
i jako członkowie wspólnot lokalnych,
wspólnoty narodowej i międzynarodowej.
Wynikające stąd zadania ruchu harcerskiego, także zapisane w Statucie, są
następujące:
Stwarzanie warunków do wszechstronnego, intelektualnego, społecznego, duchowego i
fizycznego rozwoju człowieka;
Nieskrępowane kształtowanie osobowości człowieka przy poszanowaniu jego prawa do
wolności i godności, w tym wolności od wszelkich nałogów;
4
 Upowszechnianie i umacnianie w społeczeństwie przywiązania do wartości stanowiących
fundament harcerskich zasad: wolności, prawdy, sprawiedliwości, demokracji,
równouprawnienia, samorządności, tolerancji i przyjaz
ni;
Upowszechnianie wiedzy o świecie przyrody, przeciwstawianie się jego niszczeniu przez
cywilizację, kształtowanie potrzeby kontaktu z nieskażoną przyrodą;
Stwarzanie warunków do nawiązywania i utrwalania silnych więzi międzyludzkich ponad
podziałami rasowymi, narodowościowymi i wyznaniowymi.
KADRA:
KADRA:
To następny w pewien sposób zbieżny punkt  wspólna ścieżka współczesnego
harcerstwa i dzisiejszej szkoły. I tu i tu mamy bowiem do czynienia z istnieniem interakcji:
wychowywany  wychowujący. Zarówno szkolny, jak i harcerski wychowawca ma
świadomość ciążącej nań odpowiedzialności, obowiązujących go przepisów, rozporządzeń i
dyrektyw; każdy z nich praktycznie i teoretycznie przekracza kolejne  stopnie
wtajemniczenia w swojej pedagogicznej wędrówce. W  Nowej Szkole , zgodnie ze
znowelizowaną Kartą Nauczyciela, formalny zapis owych stopni prezentuje się tak:
" nauczyciel stażysta
" nauczyciel kontraktowy
" nauczyciel mianowany
" nauczyciel dyplomowany
" profesor oświaty
Także instruktorzy Związku Harcerstwa Polskiego, a więc harcerscy wychowawcy,
zdobywają kolejne kwalifikacje w następującej kolejności:
" instruktor przewodnik (drużynowy, kieruje bezpośrednio podlegającą mu grupą);
" instruktor podharcmistrz (trzyma pieczę, sprawując odpowiednią funkcję, nad
drużynowymi  jest jakby  kierownikiem kierowników );
" instruktor harcmistrz (mistrz harcerski, który posiada wiedzę i doświadczenie pozwalające
służyć innym na wszystkich możliwych, także najwyższych funkcjach).
I instruktor i nauczyciel w jednakowym stopniu powinni zdawać sobie sprawę z
istniejącej we wzajemnych relacjach wychowawca  wychowanek zależności, pięknie i
zwięz
le sformułowanych przez antycznych:
 Verba docent, exempla trahunt
( słowa uczą, przykłady pociągają )
Obaj są uznawani przez podopiecznych za wzorce osobowe, chociaż  ośmielę się
tutaj wrzucić kamień do szkolnego ogródka  etos  dawania osobistego przykładu w każdej
sytuacji,  na każdym miejscu i o każdej dobie , wydaje się być zdecydowanie silniejszy i
bardziej podkreślany w harcerstwie...
5
PROGRAM
PROGRAM
Tak ogólnie można określić następne zbieżności istniejące w zreformowanej szkole i
w harcerstwie działającym poprzez metodę harcerską istniejącą i wzbogacaną praktycznie
nieprzerwanie od dwudziestolecia międzywojennego. W nowej SZKOLE na szeroko
rozumiany program składają się:
" Program nauczania konkretnych przedmiotów bądz
bloków przedmiotowych;
" Projekty edukacyjne (np. ścieżki międzyprzedmiotowe);
" Zajęcia pozalekcyjne, kółka zainteresowań, wycieczki, itp.
" Współpraca ze środowiskiem lokalnym, którym dla szkoły są rodzice i jest przede
wszystkim gmina;
" Oddziaływania wychowawcze (zamierzone, zaplanowane działania nauczyciela
wychowawcy bądz
innych nauczycieli, zmierzające do osiągnięcia konkretnego celu
wychowawczego);
HARCERSTWO także ma swój program, który tworzą:
" Propozycje programowe oferowane przez Główną Kwaterę  do dobrowolnego
wykorzystania bądz
zainspirowania się przez zastępowych, drużynowych, namiestników,
etc.
" Plany pracy zastępów, drużyn, szczepów, hufców i chorągwi  tworzone zazwyczaj na
każdy konkretny rok szkolny wraz z wakacjami.
W harcerstwie właściwie każda chwila jest  sytuacją wychowawczą zaplanowaną,
albo i nie, co wynika z dobrowolnej doń przynależności  wychowanek sam c h c e być
wychowywany, angażuje więc w proces wychowawczy własną wolę, którą czasem trudno jest
mu wydobyć i ujawnić w obowiązkowej szkole. Ponadto metoda harcerska aranżuje
samowychowanie poprzez system indywidualnych prób na  gwiazdki ,  stopnie czy
 sprawności . Natomiast zasada uczenia w działaniu i to w działaniu lokalnym, w oparciu o
małe grupy, doskonale odpowiada na potrzebę współpracy z najbliższym środowiskiem,
którym dla harcerzy oprócz szkoły może być ulica, dzielnica, gmina, wieś...
Tak więc drużyna tworząc swój własny plan pracy wykorzystujący aktualne warunki i
możliwości tej konkretnej społeczności, w której działa, może wspomagać działania szkoły
bezpośrednio   dając się wykorzystywać podczas różnych imprez w pracach
organizacyjnych, porządkowych, itp., ale i pośrednio, stwarzając uczniom kolejne, naturalne
okazje do spędzania wolnego czasu, kanalizowania nadmiaru energii, rozwijania
zainteresowań, formowania cech przywódczych, itp. Ale i podczas konkretnych lekcji
przedmiotowych  jak okazało się w trakcie Kursu Doskonalącego dla Nauczycieli w zakresie
budowania programów edukacyjnych w zreformowanej szkole (miał on już dwukrotnie
miejsce w CSI  Perkoz i skierowany był do nauczycieli instruktorów) - nauczyciele mogą
wykorzystać propozycje programowe Związku, choćby te z ostatnich pięciu lat, które są
zazwyczaj przygotowywane przez fachowców i w dużym stopniu sprawdzone. Prześledz
my
to porównując szkolne ścieżki międzyprzedmiotowe z pakietem programowym ZHP  Moje
Ojczyzny :
6
SZKOA
A HARCERSTWO
ścieżki międzyprzedmiotowe propozycje programowe ZHP
(obecne od 1999 roku) (z lat 1994  2000)
edukacja prozdrowotna  Ścieżkami zdrowia
edukacja ekologiczna  Woda jest życiem
edukacja regionalna  Widok z ratusza
edukacja europejska  Paszport do Europy
obrona cywilna  Bądz
gotów!
 Odkrywcy nieznanego świata
Propozycje harcerskie opisane są w załączniku nr 1. opracowanym przez hm. Kamę
Bokacką [w trakcie prezentacji jest też możliwe obejrzenie wystawki z materiałów
dotyczących w/w programów]. Przełożenie treści harcerskich na projekt ścieżki edukacyjnej
jest natomiast zaprezentowane na przykładzie ścieżki prozdrowotnej (załącznik nr 2.)
METODY PRACY:
METODY PRACY:
Śmiem postawić tezę  jako studentka uczelni pedagogicznej i jednocześnie
instruktorka ZHP  iż szkoła współczesna pod względem ilości i adekwatności metod (w
harcerstwie funkcjonujących raczej pod nazwą  formy ) wiele mogłaby zaczerpnąć z
harcerstwa. Znowu porównajmy metody wymieniane w przytaczanych przeze mnie
dokumentach dla nauczycieli, z metodami (formami) przyswajanymi przez instruktorów np.
podczas kursów drużynowych:
SZKOA
A:
" gry i zabawy
" dyskusje na forum grupy
" scenki rodzajowe
" twórczość plastyczna
" gry dramatyczne
" treningi umiejętności
" projektowanie dokumentów
" symulacje
" warsztaty poznawczo - doskonalące
" wycieczki tematyczne
" wyjazdy śródroczne
HARCERSTWO (oprócz w/w):
" zwiad, wycieczka, biwak, rajd
" konkurs, turniej, bieg harcerski, gry świetlicowe, parada oszustów
" zabawa, ognisko, piosenki i pląsy
" formy teatralne, zwyczaje, obrzędy
" audycja, akademia
7
" wykład, dyskusja, spotkanie, gawęda, sesja, rada, kuz
nica, sąd nad ...
" służba, prace zarobkowe
" zlot, złaz, manewry
" raport, musztra, defilada
" olimpiada sportowa
PODSUMOWANIE:
PODSUMOWANIE:
Nie powinno chyba być tak, że każdy uczeń musi być harcerzem  już to w swojej
historii i szkoła i harcerstwo przerabiały. Ale dobrze by było, żeby w każdej szkole istniała
jednostka harcerska działająca zgodnie z metodą harcerską i wspierająca działania szkoły,
wzmacniająca je w sposób przeze mnie przedstawiony. Wówczas w trudnej drodze przez
życie; drodze, której szkoła jest nie najkrótszym fragmentem, nauczycielowi 
przewodnikowi i mistrzowi będą towarzyszyć instruktorzy i sami harcerze - wychowankowie,
dążący do ideałów Służby, Braterstwa, Samodoskonalenia. Połączonymi siłami można
zdziałać bardzo wiele   Razem Można Fszystko , jak to głosi pewna popularna stacja
radiowa. Można więc także zrealizować ostatnie przesłanie założyciela skautingu, który ongi
napisał:  Spróbujcie pozostawić świat troszkę lepszym, niż go zastaliście .
8