12. Zachowania agresywne, czyli dlaczego ranimy innych
1. Agresja: zakres pojęcia
agresja  zachowanie, którego celem jest spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody
Typy agresji:
" agresja wroga - cierpienie ofiary jest głównym bądz
jedynym celem sprawcy, nawet
jeśli jest to cel nie w pełni uświadamiany
" agresja instrumentalna - cierpienie ofiary służy jedynie jako instrument do
osiągnięcia innego celu
2. Agresja jako instynkt - zachowanie wrodzone, zdeterminowane biologiczną
koniecznością wyładowania agresywnej energii. Zatem jest mało podatna na
wpływy społeczne i proces uczenia
Hydrauliczna koncepcja agresji
" energia agresywna stale gromadzi się w wewnątrz i konieczne jest jej czasowe
rozładowanie (katharsis)
" agresja wzbudzana jest pojawieniem się w otoczeniu odpowiednich  wyzwalaczy . Im
dłużej agresja pozostaje nierozładowana, tym słabsze wyzwalacze wystarczają do jej
spustu
" ludzie nie mają wbudowanych ewolucyjnie automatycznych inhibitorów  oznak
poddania się przez  ofiarę , które hamują agresję  agresora , a jedynie mechanizm
agresji zrytualizowanej, podczas gdy inne gatunki mają oba mechanizmy niejako
wrodzone
" u ludzi nie ma automatycznych wyzwalaczy agresji, jakie odnajdujemy u niektórych
zwierząt
" teoria nie znalazła potwierdzenia, gdyż bardziej kontrolowane obserwacje i
eksperymenty dowodzą: Nie u wszystkich zwierząt agresja jest wrodzona i mało
podatna na wpływy doświadczenia
o agresja ma charakter raczej unikalnego stresu i stanowi ostateczność, do której
zwierzęta uciekają się, jeżeli kontaktowi towarzyszy ból
o agresja prowadzi do dalszej agresji, nie do jej spadku.
3. Agresja jako popęd
" agresja stanowi rozładowanie popędu, ale sam ów popęd nie jest wrodzony  to rezultat
oddziaływania czynników sytuacyjnych
" sposób rozładowania popędu uzależniony jest od procesów uczenia
" wszelka agresja wynika z frustracji, a frustracja rodzi skłonność do agresji
1
" frustracja  zablokowanie skierowanej na cel aktywności bądz
też stan
wynikający z napotkania takiej przeszkody. Różne frustracje mogą się
kumulować.
" przemieszczenie agresji  skierowanie jej na inny obiekt zagrożony mniejszą
karą.
" zmiana postaci agresji  zastąpienie inną reakcją agresywną, słabiej zagrożoną
karą.
" Jednakże - istnieją też inne następstwa frustracji niż agresja:
" regresja  zachowanie dzieci, np., ulega prymitywizacji i upodabnia się do
zachowania dzieci młodszych.
" fiksacja  uporczywe powtarzanie jakiejś reakcji niemającej instrumentalnego
znaczenia.
" apatia i wycofanie się.
" redukcja napięcia bez zmiany jego z
ródła (np. upijanie się).
" zaburzenia psychosomatyczne.
" frustracja zmieni się w agresję, gdy pojawią się bodz
ce silnie skojarzone z agresją,
choć nasilają one agresję nawet pod nieobecność frustracji  konieczne jest jedynie
negatywne pobudzenia interpretowane jako gniew
4. Agresja jako rezultat uczenia się
" agresja jest nabytym w trakcie życia jednostki rezultatem uczenia.
" warunkowanie instrumentalne: agresja w toku doświadczeń jednostki może być
nagradzana, a nagrody mają charakter zarówno zewnętrzny (pieniądze, zwycięstwo w
rywalizacji, uznanie innych), jak i wewnętrzny (wzrost samooceny czy poczucia
kontroli nad biegiem wydarzeń). Bardziej skuteczne są nagrody nieregularne  zysk nie
po każdym przejawie agresji.
" modelowanie: uczenie się przez obserwowanie zachowania innych oraz skutków, do
jakich ono prowadzi. Silniej naśladowane są działania osób o wysokim statusie
społecznym i podobnych do obserwatora. Agresja wcale nie wymaga frustracji, by ją
wyzwolić.
5. Wyznaczniki agresji
" czynniki genetyczne
" prowokacja - może być poznawczo kontrolowana  rozumienie agresora może
hamować wybuch agresji. Sposób reagowania na prowokację jest silnie uwarunkowany
kulturowo.
" pobudzenie emocjonalne
o przesunięcie pobudzenia  pobudzenie z różnych z
ródeł sumuje się i jest
odbierane jako jeden czynnik  prowokacja odbierana jest jako silniejsza w
skutek niedawnych doświadczeń.
o prawo Yerkesa-Dodsona- zbyt duże pobudzenie jest trudne do kontrolowania
przez bieżącą interpretację działania czy przewidywanie konsekwencji. Jeśli nie
mamy wyuczonych nawyków niereagowania agresywnie, to taka poznawcza
kontrola zawodzi w sytuacji silnego wzbudzenia.
2
" przemoc w mass mediach
o oglądanie przemocy jest słabo, choć rzetelnie skorelowane z agresją w
zachowanie młodocianych widzów, zwłaszcza chłopców
o modelowanie zachowań
o aktywizacja agresywnych wzorców działania
o osłabienie norm etycznych zakazujących krzywdzenia innego człowieka
" normy i oczekiwania społeczne
o obecność ludzi potępiających agresję hamuje jej przejawy
o wyłączenie jakiejś grupy ludzi spod normalnego obowiązywania norm
moralnych prowadzi do dehumanizacji ofiar.
3
4