Zoologia  bezkręgowce
wykład 1
" Podręczniki:
Czesław Jura. Bezkręgowce. PWN 2002 lub
2007
Janet Moore. Wprowadzenie do zoologii
bezkręgowców. WUW 2009
Królestwo: zwierzęta (Animalia):
cechy charakterystyczne
" heterotroficzne: potrzebują węgla organicznego i innych
pierwiastków w pokarmie,
" wielokomórkowe: komórki tworzą całą strukturę ciała wraz z jego
anatomiÄ…,
" komórki nie mają ścian komórkowych: komórki elastyczne,
połączone w tkanki za pomocą włókien proteinowych (kolagen),
" aktywnie się poruszają: powiązana ewolucja tkanek mięśniowych i
nerwowych do koordynacji ruchu,
" rozmnażanie płciowe: występuje u większości zwierząt (są wyjątki),
" rozwój embrionalny przebiega według podobnych modeli,
" unikalne tkanki: kompleksy komórek o specyficznej budowie i funkcji
(sÄ… wyjÄ…tki).
Życie bez kręgosłupa
Invertebrata  pojęcie to wprowadził Lamarck w XIX wieku
- zwierzęta wielokomórkowe nie posiadające kręgosłupa,
- szkielet cechuje całkowity brak tkanki kostnej,
- tkanka chrzęstna występuje rzadko,
- ciało pokrywa naskórek jednowarstwowy,
- układy wydalnicze i moczowe występują oddzielnie,
- rozmnażają się bezpłciowo i płciowo,
- często występuje obupłciowość (hermafrodytyzm),
- występują różne rodzaje symetrii,
- obejmują około 95% współcześnie występujących
gatunków zwierząt.
Annelida: Polychaeta
Spirobranchus giganteus
Historia zwierząt bezkręgowych
Kto był przodkiem bezkręgowców  osiadły filtrator?
JednÄ… z powszechnie przyjmowanych obecnie hipotez pochodzenia
zwierząt: wielokomórkowce powstały w wyniku agregacji
identycznych komórek kolonijnych protistów z grupy wiciowców
kołnierzykowych (Choanoflagellata).
Życie bez kręgosłupa
- bezkręgowce stanowią 95% znanych
gatunków zwierząt,
- zasiedlają niemal wszystkie środowiska,
- różnorodność kształtów.
Kryteria klasyfikacji zwierzÄ…t
hierarchia kryteriów (charakterystyk) stosowanych
obecnie w filogenezie:
Øðsymetria ciaÅ‚a (rodzaj symetrii)
Øðtkanki (obecność lub brak)
Øðliczba listków zarodkowych (tkanki embrionalne)
Øðjama ciaÅ‚a (rozwój jamy wtórnej)
Øðembriologia (wyksztaÅ‚cenie siÄ™ otworu gÄ™bowego i
otworu odbytowego u wczesnego zarodka)
ØðczuÅ‚ki wokół otworu gÄ™bowego + larwa trochofora
Øðszkielet zewnÄ™trzny (kutikula, oskórek)
Øðsegmentacja
Kryteria klasyfikacji zwierzÄ…t  oÅ› symetrii
symetria określa rozmieszczenie części ciała w stosunku do jego osi
asymetria
Korzyści ewolucyjne z dwubocznej symetrii ciała (Bilateria):
" poszczególne części ciała mogą się różnie rozwijać,
" różne narządy mogą lokalizować się w różnych częściach ciała,
" ruchy ciała są bardziej skuteczne (kierunek ruchu jest lepiej
określony, opór na wodę lub podłoże jest mniejszy),
" większa mobilność skuteczniejsze widzenie pokarmu,
" efektowniejsze poszukiwania partnera płciowego,
" unikanie i ucieczka przed drapieżnikami.
Kryteria klasyfikacji zwierzÄ…t - tkanki
podział zwierząt (Animalia) na dwa podkrólestwa:
" Parazoa (beztkankowce) - nie posiadają wyodrębnionych tkanek,
brak układu nerwowego i mięśniowego, totipotencjalność komórek,
transport materiałów odżywczych to przekazywanie z komórki do
komórki.
Eumetazoa (tkankowce właściwe) - mają tkanki tworzące
narządy i układy, tkanki i organy ciała tworzą listki zarodkowe:
- ektoderma (warstwa zewnętrzna) - daje początek okryciu
ciała i układowi nerwowemu,
-endoderma (warstwa wewnętrzna) - daje początek
przewodowi pokarmowemu,
-mezoderma (warstwa środkowa) - daje początek mięśniom i
szkieletowi, narzÄ…dom wydalniczym oraz narzÄ…dom
rozrodczym; z mezodermy wykształca się wtórna jama ciała.
Triblastica, trójwarstwowce
- 95% tkanek powstaje z mezodermy,
- z mezodermy powstajÄ… gonady,
- buduje układ szkieletowy wewnętrzny, umożliwiający uzyskanie
dużych rozmiarów ciała,
- buduje układ mięśniowy, który zapewnia intensywniejsze ruchy,
sprawniejsze zdobywanie pokarmu,
- sprawniejszy ruch to wydłużenie głównej osi ciała,
- wyodrębniony odcinek głowowy z narządami zmysłu,
- podniesienie intensywności procesów metabolicznych,
- wielostronne przystosowanie się do różnych warunków
środowiska.
Kryteria klasyfikacji zwierząt  jama ciała
" Acoelomata, bezjamowce: brak jamy ciała, wszystkie trzy
listki zarodkowe kontaktujÄ… siÄ™ ze sobÄ…
" Pseudocoelomata: jamą ciała jest pierwotna jamą ciała
(pseudocel) pomiędzy mezodermą i endodermą
" Coelomata: jama ciała (celoma) rozwija się z mezodermy
bezjamowce pseudoceloma celoma
Kryteria klasyfikacji zwierzÄ…t  embriologia
wykształcenie się otworu gębowego i otworu odbytowego u
wczesnego zarodka
" Protostomia (pierwouste): z grec. Proto = pierwszy,
stoma = usta; blastopor (pragęba) staje się otworem
gębowym; należą tu m. in. typy: Platyhelminthes (płazińce),
Nematoda (nicienie), Mollusca (mięczaki), Annelida
(pierścienice), Arthropoda (stawonogi)
" Deuterostomia (wtórouste): z grec. Deutero = wtóry;
blastopor (pragęba) staje się otworem odbytowym;
funkcjonalny otwór gębowy powstaje wtórnie; obejmuje typy:
Echinodermata (szkarłupnie), Chordata (strunowce)
Kryteria klasyfikacji zwierzÄ…t  segmentacja
" ciało składa się z podobnych segmentów,
" każdy segment może wytworzyć w pełni wykształcone
narzÄ…dy; uszkodzenie jednego segmentu jest mniej
dotkliwe, ponieważ inne segmenty podwajają jego
funkcjÄ™,
" poruszanie siÄ™ jest Å‚atwiejsze, gdy segmenty mogÄ…
poruszać się niezależnie,
" u dorosłych osobników segmenty mogą się zlewać ze
sobą w tagmy choć są one widoczne w trakcie rozwoju
embrionalnego,
" prawdziwa segmentacja występuje u: Annelida
(pierścienice), Arthropoda (stawonogi), Chordata
(strunowce).
Kryteria klasyfikacji zwierzÄ…t
Lophotrochozoa, lofotrochowce  posiadajÄ… strukturÄ™ zwanÄ… lofoforem
(z gr. lophos   grzebień ) lub przechodzą w rozwoju przez stadium
trochofory
trochofora
Ecdysozoa, wylinkowce  posiadają szkielet zewnętrzny (egzoszkielet),
który w trakcie wzrostu zwierzęcia jest odrzucany, a na jego miejsce
powstaje nowy. Proces pozbywania siÄ™ starego egzoszkieletu to linienie
(ecdysis)
Podkrólestwo: nibytkankowce  Parazoa
Porifera - gÄ…bki
- najprostsze zwierzęta,
-nie mają właściwych tkanek i
organów,
- sÄ… asymetryczne,
- wykazują słabą integrację ciała,
- duża plastyczność komórek 
totipotencjalność.
Typ: gÄ…bki - Porifera
" organizmy wodne, osiadłe z
reguły kolonijne o nieregularnym
kształcie,
" głównie formy morskie, tylko 150
gatunków występuje w wodach
słodkich,
" ciało workowate, dzbankowate,
grzybkowate, przytwierdzone do
podłoża,
" ciało poprzebijane otworkami
(ostia, pory)
" otwór wypustowy usytuowany
na górnym biegunie,
" jama w ciele  spongocel,
" z reguły występuje szkielet
mineralny (igły krzemionkowe
lub wapienne) lub organiczny
(spongina)
Porifera
- warstwa zewnętrzna okrywająca, dermalna: pinakocyty (komórki kurczliwe),
porocyty (doprowadzajÄ… wodÄ™), endopinakocyty (wyprowadzajÄ… wodÄ™),
bazopinakocyty (przytwierdzają ciało gąbki do podłoża),
- warstwa wewnętrzna choanodermalna: choanocyty (komórki
kołnierzykowate, powoduja przepływ wody i wychwytują pokarm),
- mezohyl: amebocyty, spongocyty, skleroblasty, mioblasty, archeocyty
(komórki totipotencjalne)
Porifera
askon sykon leukon
sfałdowanie warstwy wewnętrznej komory z choanocytami
Leucosolenia Scypha Spongia
Porifera - rozmnażanie
- rozmnażanie płciowe, brak układu rozrodczego
 dymienie oskulum
- rozmnażanie bezpłciowe: podział, pączkowanie,
fragmentacja, pączki wewnętrzne
Ekologia i rozmieszczenie gÄ…bek
Calcarea  posiadają igły wapienne, występują w wodach przybrzeżnych
Leucosolenia variabilis Grantia compressa
Demospongiae  posiadają igły krzemionkowe lub włókna białkowe
Halichondria panicea Spongia officinalis
Ekologia i rozmieszczenie gÄ…bek
Hexactinellida  posiadają krzemionkowe sześcioramienne igły
Euplectella aspergillum
Caulophacus sp
Ekologia i rozmieszczenie gÄ…bek
- najlepszym środowiskiem dla gąbek są wartkie wody
eutroficzne,
- największe bogactwo gąbek występuje w wodach tropikalnych i
subtropikalnych,
- wysładzanie wody morskiej powoduje wymieranie gąbek,
- lepiej rozwijają się w miejscach silnych prądów (są filtratorami),
- jako filtratory odgrywają ważną rolę oczyszczającą w
ekosystemach wodnych,
- wody mętne powodują zanieczyszczenie systemu filtrującego.
Myenia fluvialitis
ta gąbką żyje w Wiśle na wysokości
Krakowa, jej kolor zależy od czystości wody,
która w tym miejscu nie jest najczystsza
Ekologia gÄ…bek- symbioza
Spongicola venusta Euplectella oweni
Chlamys rubida Mycale adhaerens
gÄ…bka + glony
Suberites domuncula
Ekologia gÄ…bek
toksyczność gąbek
Latrunculia magnifica zawiera
toksynÄ™ cholinoesterazÄ™
igły gąbek słodkowodnych mogą
podrażniać skórę
Znaczenie gÄ…bek
Aplysina aerophoba Halichondria okadai
antybiotyk aeroplysinina substancja niszcząca komórki nowotworowe
Dysidea avara Chondrosia reniformis
awarom niszczÄ…cy wirusa HIV jedyna gÄ…bka jadalna
Podkrólestwo: tkankowce  Eumetazoa
dwuwarstwowce - Diploblastica
Radiata, Typ: Cnidaria, parzydełkowce
- organizmy wodne,
- od kilku milimetrów po duże kolonie,
- nie posiadają głowy,
- worek z centralnÄ… jamÄ… gastralnÄ…,
- otwór prowadzący do jamy funkcjonuje
jako otwór gębowy i odbyt,
- otwór otoczony ramionami,
- otwór zamykany przez wiązki mięśniowe
(zwieracze),
polip meduza - forma osiadłego polipa i/lub
wolnopływającej meduzy,
- mają prosty układ nerwowy, pokarmowy,
rozrodczy.
Cnidaria, parzydełkowce
komórki parzydełkowe
knidocyty
- brak mózgu, rozproszona sieć nerwowa
- brak układu krążenia,
- brak struktur odpowiedzialnych za wydalanie,
- oddychają całą powierzchnią ciała.
sieć komórek nerwowych
Cnidaria, parzydełkowce
cykl życiowy Hydrozoa i Scyphozoa.
Typ: Cnidaria
Gromada: Hydrozoa, stułbiopławy
żyją w wodach słonych i słodkich, dominująca postać to polip; polipy
mogą tworzyć kolonię; posiadają ogromne zdolności regeneracyjne
Hydra sp. Obelia sp.
Typ Cnidaria
Gromada: Scyphozoa, krążkopławy
wyłącznie morskie,
dominująca postać to meduza z
rozbudowanÄ… mezogleÄ…
zapewniającą pływalność,
zmniejsza masę ciała i gromadzi tlen
Typ: Cnidaria
Gromada: Cubozoa, kubopławy
Stadium meduzy przypominające sześcian,
posiadają oczy złożone na skraju dzwonu meduzy,
zwykle zaopatrzone w bardzo toksyczne parzydełka
Chironex fleckeri, osa morska
Typ: Cnidaria
Gromada: Anthozoa, koralowce
 zwierzęta  kwiaty
- organizmy morskie,
- wyłącznie postać polipa,
koral
- posiadajÄ… przegrody w jamie gastralnej,
- wytwarzają szkielet zewnętrzny
zbudowany z węglanu wapnia
ukwiał
Rafy koralowe  największe struktury
wytworzone przez zwierzęta
Odkładanie węglanu wapnia zależy od symbiotycznych glonów żyjących
wewnątrz polipów. Fotosynteza ułatwia proces wapnienia usuwając dwutlenek
węgla co sprzyja wytracaniu się węglanu wapnia.
Rafy koralowe  zagłada?
Przydełkowce Polski
w Polsce występuje 30 gatunków Cnidaria:
26 Hydrozoa, 2 Scyphozoa, 2 Anthozoa
Hydrozoa, Scyphozoa Anthozoa
Hydra vulgaris Aurelia aurita Halcampa duodecimcirrata
Parzydełkowce i kręgowce - symbioza
Typ: Ctenophora, żebropławy
- morskie drapieżniki,
- najbardziej uwodnione zwierzęta (ok. 98% wody)
- symetria dwupromienna,
- ciało o różnym kształcie,
- 8 pasm płytek rzęskowych - lokomocja,
- para ramion  zdobywanie pokarmu,
- komórki klejące  koloblasty w epidermie ramion,
- otwór gębowy i 2 otwory odbytowe.
Bolinopsis infundibulum
Pleurobranchia pileus
Cestus veneris