Następne zajęcia (19-22 maja)
" dr Marek Binder prosi o przeczytanie
następujących stron z Kalata
 Mózg a umysł: ss. 2-8
 Wzrok: ss. 144-145, 150-155, 162-175
" znajomość w/w fragmentów będzie
weryfikowana na zajęciach
" grupy czwartkowe są proszone o przyjście na
zajęcia na grupy w poniedziałek, wtorek, środę;
terminy zajęć można znalez
ć w katalogu kursów
(www.psychologia.uj.edu.pl)
środowe zajęcia (14 maja)
grupa z 9.45 jest proszona o przyjście na inne
zajęcia w środę lub czwartek
terminy zajęć można znalez
ć w katalogu kursów
(www.psychologia.uj.edu.pl)
ZACHOWANIA REPRODUKCYJNE I SEKSUALNE
POJ
CIE PA
CI
PA
EĆ CHROMOSOMALNA A PA
EĆ FENOTYPOWA
RÓŻNICE MI
DZYPA
CIOWE
WPA
YW HORMONÓW PA
CIOWYCH NA FUNKCJONOWANIE
1
POJ
CIE PA
CI
PA
EĆ CHROMOSOMALNA  pojęcie odnosi do zróżnicowania zestawu chromosomów
płciowych; większość ludzi posiada zestaw XX (kobiety) lub XY (mężczyz
ni); możliwe
inne warianty np. XO (zespół Turnera), XXY (zespół Klinefeltera) lub XYY powodujące
najczęściej charakterystyczne wzorce zaburzeń
PA
EĆ FENOTYPOWA  pojęcie odnosi się do zróżnicowania budowy wewnętrznych
oraz zewnętrznych organów płciowych, a także zachowań płciowych; w większości
przypadków zestaw chromosomów XX prowadzi do rozwoju jajników, jajowodów,
macicy i pochwy, podczas gdy zestaw XY powoduje rozwój jąder, moszny,
nasieniowodów i penisa
PA
EĆ PSYCHOLOGICZNA (gender)  odnosi się do charakterystyki tożsamości
płciowej, indywidualnego subiektywnego poczucia przynależności do określonej płci
lub orientacji seksualnej
PA
EĆ CHROMOSOMALNA A PA
EĆ FENOTYPOWA
Posiadanie zestawu chromosomów XX (kobiety) lub XY (mężczyz
ni) nie determinuje
charakterystyki płci fenotypowej  najistotniejszy wpływ wywierają na ten proces
hormony płciowe oraz inne substancje (w tym inne hormony), których działanie
zaburza ten proces
Chromosomy płciowe determinują rozwój i charakterystykę gonad (jajników i jąder).
Gonady wytwarzają odpowiednie zestawy hormonów, które determinują
charakterystykę rozwoju organizmu: wygląd fizyczny, reaktywność na różnego rodzaju
substancje oraz rozwój mózgu
HORMONY ŻEC
SKIE  estradiol (z grupy estrogenów) oraz progesteron (pochodna
cholesterolu)
U kobiet w okresie płodowym relatywnie niski poziom wszystkich hormonów
Alfa-fetoproteina wiąże estrogeny i zabezpiecza przed maskulinizacją podwzgórza
HORMONY M
SKIE  testosteron (z grupy androgenów) oraz dihydrotestosteron (5-
alfa-dihydrotetosteron)
U mężczyzn w okresie płodowym początkowy wyrzut androgenów  hormony mają
dwojakie działanie: TST i DHT  maskulinizacja; MIH  defeminizacja (3-4 miesiąc)
HORMONY PA
CIOWE
2
HORMONY PA
CIOWE A ROZWÓJ PA
CI FENOTYPOWEJ PA
ODU
CHROMOSOM Y  gen SRY
TESTICULAR DETERMINING FACTOR (TDF)
HORMONY PA
CIOWE A ROZWÓJ PA
CI FENOTYPOWEJ (PO URODZENIU)
ZABURZENIA PA
CI CHROMOSOMALNEJ
ZESPÓA
TURNERA (XO)  nie rozwijają się jądra (brak Y); nie rozwijają się jajniki (brak
drugiego X); ogólny rozwój budowy wewnętrznej i zewnętrznej w kierunku żeńskim;
bezpłodność; psychologicznie kobiety
ZESPÓA
KLINEFELTERA (XXY)  genetycznie zarówno kobiety (XX) jak i mężczyz
ni
(XY); rozwój jader i męskich struktur (XY) hamowany przez drugi X  narządy nie w
pełni wykształcone; niepłodni; wysocy; obniżony intelekt; psychologicznie mężczyz
ni
ZESPÓA
XYY  męskie narządy wykształcone, nieco wyżsi niż przeciętnie; obniżone
zdolności intelektualne; silne skłonności agresywne  nadreprezentacja w więzieniach
3
HORMONY PA
CIOWE A ROZWÓJ PA
CI FENOTYPOWEJ PA
ODU
ZABURZENIA GENETYCZNE
TESTES-AT-TWELVE  zaburzenie związane z brakiem enzymu 5-alfa-reduktazy, rozwój
męskich genitaliów jest słaby i przypominają one żeńskie, w wieku dorastania jednak
nagły wyrzut olbrzymiej ilości męskich hormonów kończy dzieło (mutacja, zstąpienie
jąder, wykształcenie penisa); zaburzenie endemiczne  Dominikana i Haiti
WRODZONA NADCZYNNOŚĆ NADNERCZY (Congenital Adrenal HyperplasiaI CAH) 
zaburzenie związane z genetycznie uwarunkowaną nadczynnością nadnerczy
produkujących w okresie płodowym duże ilości androgenów; rozwój narządów
wewnętrznych nie zaburzony (mogą rodzić); zewnętrzne zmaskulinizowane;
maskulinizacja psychiczna (męskie formy zabaw, wyższa agresywność, męski profil
zdolności); wysoki odsetek osób transseksualnych i homoseksualnych
ZESPÓA
FEMINIZUJ
CYCH J
DER  NIEWRAŻLIWOŚĆ NA ANDROGENY (Androgen
Insensitivity Syndrom AIS)  zaburzenie związane z brakiem odpowiedzi organizmu na
normalny poziom produkowanych przez jądra hormonów męskich, prowadzi do
rozwoju żeńskich zewnętrznych narządów płciowych u osobnika z chromosomami XY(
brak MIH); narządy wewnętrzne nieprawidłowo wykształcone; osoby te identyfikuj się z
płciążeńską a zaburzenie może nie zostać rozpoznane aż do okresu dorastania (brak
miesiączkowania)
HORMONY PA
CIOWE A ROZWÓJ PA
CI FENOTYPOWEJ PA
ODU
RÓŻNICE W BUDOWIE MÓZGU
Ogólna wielkość mózgu: mózgi mężczyzn sąśrednio o 10 % większe od kobiecych;
wielkość ciała w małym stopniu związana z tą różnicą
Planum Temporale (PT): średnio o 38 % większe u mężczyzn; dodatkowo większa
asymetria PT w przypadku mężczyzn; u kobiet częściej brak asymetrii PT lub asymetria
odwrotna
HORMONY PA
CIOWE A ROZWÓJ PA
CI FENOTYPOWEJ PA
ODU
RÓŻNICE W BUDOWIE MÓZGU
Ogólna asymetria bruzdy bocznej Sylwiusza: u mężczyzn asymetria jest silniej
wyrażona
4
HORMONY PA
CIOWE A ROZWÓJ PA
CI FENOTYPOWEJ PA
ODU
RÓŻNICE W BUDOWIE MÓZGU
Spoidło wielkie: różnice obserwowane w obrębie splenium (kobiety  balonowate,
mężczyz
ni  spłaszczone); isthmus (większe u kobiet oraz niepraworęcznych
mężczyzn); genu (większe u mężczyzn)
1  rostrum
2  genu
na prawo od 3  isthmus
4  splenium
HORMONY PA
CIOWE A ROZWÓJ PA
CI FENOTYPOWEJ PA
ODU
RÓŻNICE W BUDOWIE PODWZGÓRZA
SDN-POA (sexually dimorphic nucleus of preoptic area)  zróżnicowane płciowo jądro
pola przedwzrokowego  różnice w liczbie oraz ilości komórek; jądro związane z
funkcjami seksualnymi; jego budowa zależna od poziomu androgenów
badania na szczurach  problem odmiennego wpływu androgenów i estrogenów
INAH (interstistial nuclei of anterior hypothalamus)  jądra śródmiąższowe przedniego
podwzgórza  INAH-1 & INAH-2 zmieniają się z wiekiem (różnice międzypłciowe w
charakterystyce zmian); INAH-3 większe u mężczyzn 2x
HORMONY PA
CIOWE A ROZWÓJ PA
CI FENOTYPOWEJ PA
ODU
RÓŻNICE W BUDOWIE PODWZGÓRZA
INAH (interstistial nuclei of anterior hypothalamus)  jądra śródmiąższowe przedniego
podwzgórza  INAH-3 2x większe u mężczyzn heteroseksualnych niż u
homoseksualnych
SCN (suprachiasmatic nucleus)  jądra nadskrzyżowaniowe  2x większe u mężczyzn
homoseksualnych niż u heteroseksualnych
BNST (bed nucleus of stria terminalis)  jądro łożyskowe blaszki krańcowej  2x
większe u mężczyzn; wśród transseksualistów wielkość jak u kobiet
5
HORMONY PA
CIOWE A ROZWÓJ ZDOLNOŚCI RÓŻNYCH MI
DZY PA
CIAMI
HIPOTEZA GESCHWINDA-GALABURDY  rozwój półkul mózgowych zależny od
poziomu testosteronu; odmienny rozwój lewej i prawej półkuli; u mężczyzn większa
szansa na pojawienie się leworęczności oraz dysfunkcji językowych (jąknie się,
dysleksja); możliwy mechanizm  różne stężenie hormonu lub różna ilość receptorów
Hipoteza ta zakłada, iż kobiecy wzorzec asymetrii (większe podobieństwo funkcjonalne
półkul oraz ich lepsza komunikacja) jest związany z brakiem wyraz
nego wpływu
testosteronu; męski wzorzec (wysoki poziom testosteronu) charakteryzować się ma
większymi róznicami funkcjonalnymi między półkulami  lewa werbalna & prawa
wzrokowo-przestrzenna
HORMONY PA
CIOWE A ROZWÓJ ZDOLNOŚCI RÓŻNYCH MI
DZY PA
CIAMI
PRZEWAG
KOBIET obserwuje się w zadaniach:
w których wykorzystywane są zdolności
arytmetyczne
w których należy wykazać się dokładną kontrolą
motoryczną  zadania manualne
w których należy odpamiętać wcześniej
prezentowaną lub czytaną historię lub listę słów
w których należy wskazać przedmioty, które
zmieniły położenie
w których należy porównać obiekty w celu
wskazania podobnych
HORMONY PA
CIOWE A ROZWÓJ ZDOLNOŚCI RÓŻNYCH MI
DZY PA
CIAMI
PRZEWAG
M
ŻCZYZN obserwuje się w zadaniach:
w których dokonuje się w wyobraz
ni rotacji figur
trójwymiarowych
w których należy przewidzieć obraz obiektu po
zmianie jego położenia
w których należy trafiać do celu
w których należy porównać położenie w
przestrzeni dwóch obiektów
w których wykorzystuje się rozumowanie
matematyczne
6
HORMONY PA
CIOWE A POZIOM ZDOLNOŚCI RÓŻNYCH MI
DZY PA
CIAMI
FSH  hormon folikularny (folitropina); LH  hormon luteinizujący (lutropina)
HORMONY PA
CIOWE A POZIOM ZDOLNOŚCI RÓŻNYCH MI
DZY PA
CIAMI
FLUKTUACJE HORMONÓW U KOBIET
ZADANIA  M
SKIE
np. testy wzrokowo-przestrzenne lub TUF: środkowa faza lutealna oraz
przedowulacyjna  najgorsze wyniki
ZADANIA  KOBIECE
zadania werbalne: faza lutealna  lepsze wyniki
testy manualne  słabe wyniki w czasie menstruacji
rozumienie złożonych instrukcji  słabsze w czasie menstruacji
HORMONY PA
CIOWE A POZIOM ZDOLNOŚCI RÓŻNYCH MI
DZY PA
CIAMI
FLUKTUACJE HORMONÓW U M
ŻCZYZN
ZADANIA  M
SKIE
np. testy wzrokowo-przestrzenne lub TUF: jesień  najgorsze wyniki
7
HORMONY PA
CIOWE I STRATEGIE DOBORU PARTNERA
KRÓTKOTERMINOWA STRATEGIA M
SKA:
partnerka powinna być dostępna, młoda i zdrowa (większe szanse na przeżycie
potomstwa)
DA
UGOTERMINOWA STRATEGIA M
SKA:
partnerka powinna być wierna, płodna (WHR), młoda i zdrowa (większe szanse na
przeżycie potomstwa i jego dużą liczbę)
KRÓTKOTERMINOWA STRATEGIA KOBIECA:
partner powinien być zdrowy i posiadać wyraz
ne cechy męskie (wysoki poziom
testosteronu), powinien też być zasobny
DA
UGOTERMINOWA STRATEGIA KOBIECA:
partner powinien być zasobny, zaradny, opiekuńczy, mało agresywny (umiarkowany
poziom testosteronu), oddany, wierny itp.
HORMONY PA
CIOWE I STRATEGIE DOBORU PARTNERA
ATRAKCYJNOŚĆ TWARZY M
SKICH A POZIOM HORMONÓW U KOBIET
faza niepłodna cyklu  wybór partnera B lub C (długoterminowa strategia doboru
partnera  good dad)
faza płodna cyklu  wybór partnera D (krótkoterminowa strategia doboru partnera 
good genes)  szczególnie wyraz
ne u kobiet w stałym związku
u kobiet stosujących doustne hormonalne środki antykoncepcyjne  brak większych
różnic między fazami  generalnie większa atrakcyjność A & B oraz mniejsza C & D
8