PRĄDY/UGRUPOWANIA ARTYSTYCZNE




P
R A D Y / U G R U P O W A N I A A R T Y S T Y C Z N E

 

ATEIZM

Pogląd
odrzucający istnienie Boga i przeczący istnieniu wszelkich sił
nadprzyrodzonych. Pojawił się w pismach francuskiego filozofa
przyrody Paula Holbacha.

************

DEIZM


Deizm
to owoc racjonalizmu przeciwstawiającego się wiedzy objawionej
i dogmatom wiary; deiści uznawali istnienie Boga jako stwórcy
świata, uznawali też wagę nakazów moralnych płynących z
religii, odrzucali objawienie i wyznaniowe formy wiary; deistami
byli Diderot oraz Wolter, obaj walczący z fanatyzmem religijnym;

*************

EMPIRYZM

Empiryzm
(empiria = doświadczenie) - prekursorem był angielski filozof
Francis Bacon (bejkn); kładł nacisk na rolę doświadczenia w
procesie poznawania świata, odrzucając to wszystko, czego nie
da się potwierdzić praktycznie.

************

IRRACJONALIZM


Irracjonalizm
to pogląd filozoficzny głoszący, że rzeczywistość jest
niedostępna poznaniu rozumowemu i odwołujący się do
przekonań wyprowadzonych z intuicji, wiary, instynktu i
tradycji; wykształcił się pod koniec epoki oświecenia.

************

KLASYCYZM


 

Klasycyzm
wyznaczał poezji cele utylitarne (użytkowe), stawiał przed
nią zadania dydaktyczno-moralizatorskie, wyrastające z
przekonania o ogromnej roli słowa jako narzędzia oddziaływania
na społeczeństwo. "Ważną i charakterystyczną dla
sytuacji polskiej cechą klasycyzmu było traktowanie jego
założeń jako programu działalności literackiej
zaangażowanej w społeczno-kulturowe przemiany kraju. Szło za
tym silne związanie literatury z życiem politycznym. Kontakt ze
społecznością odbiorców stałsię w różnorodnych ujęciach
centralną sprawą ideową i artystyczno - warsztatową
pisarstwa.

***************

RACJONALIZM

 

Twórcą
racjonalizmu był Kartezjusz ("Rozprawa o metodzie");
przywiązywał on szczególną wagę do roli rozumu w poznawaniu
prawdy, był zwolennikiem systematycznego, rozumowego ładu w
dochodzeniu do prawdy, odrzucał wszelkie uprzedzenia i
przesądy; przedstawicielami tego kierunku byli Wolter oraz Denis
Diderot.

**************

ROKOKO

Styl
ten miał najmniejszy udział w tworzeniu dorobku piśmienniczego
epoki Oświecenia. Charakterystyczne dla wytwornej i subtelnej,
niejako rozrywkowej twórczości. Styl ten był znamienny dla
pewnego typu komedii, oper i drobnych wierszy. Istotą jego było
rozumienie piękna jako wartości podstawowej, dającej
przyjemność obcowania z wytworami sztuki. Poza literaturą
rokoko najpełniej zostało zrealizowane w małych formach
architektonicznych oraz w architekturze pałacowych i salonowych
wnętrz: w eleganckiej ornamentyce, w lekkości i dekoracyjności
wystroju, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach i
w miłosnej tematyce obrazów francuskich mistrzów: Jana Watteau
czy Francois Bouchera.

**************

SENSUALIZM


Sensualizm
- źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe; twórcą był John
Locke (czyt. lok); twierdził, że człowiek rodzi się jako
"czysta karta" (tabula rasa), czyli, że nie ma
doświadczeń, wrodzonych idei czy zasad i kształtują się one
dopiero w ciągu życia.

****************

SENTYMENTALIZM


Sentymentalizm
to prąd umysłowy i literacki konkurencyjny wobec
oświeceniowego klasycyzmu. Doświadczenie jednostki uważa za
główne źródło wiedzy o świecie. Klasycznym przekonaniom o
harmonii i ładzie świata przeciwstawia napięcie i emocje
świadczące o kryzysie współczesnej cywilizacji. Głównym
przedstawicielem literatury sentymentalnej jest Franciszek
Karpiński. Zgodnie z konwencją wprowadził do literatury motywy
religijne, patriotyczne i erotyczne. "Do Justyny tęskność
na wiosnę" - erotyk, w którym wyraża swoją
młodzieńczą miłość. Paralelizm zjawisk przyrody i uczuć
podmiotu lirycznego. Motyw przyrody staje się środkiem do
wyrażania uczuć. Prostota i bezpośredniość w wyrażaniu
uczuć. "Laura i Filon" - najbardziej popularna
sielanka Karpińskiego. Dochodzą tu do głosu nastroje elegijne
- smutku i melancholii. Bohaterami są pasterz i pasterka
spotykający się w scenerii nastrojowego wieczoru. Występuje
nierealny obraz wsi, której mieszkańcy żyją bez kłopotów,
zachowują się jak postacie wzięte z powieści dla wyższych
sfer, ich jedynymi zmartwieniami są niepowodzenia miłosne.
Przeżycia bohaterów są tkliwe, wyrażone w nienaturalny
sposób, mówią o swoich uczuciach w patetyczny sposób
używając wykwintnego języka. "Pieśń dziada
sokalskiego..." - wprowadzenie pierwiastków ludowych.
Postać dziada, który lamentuje i wyraża ból patriotyczny z
powodu tragedii narodowej po rozbiorach. Do liryków
patriotycznych należy także: "Żale Sarmaty nad grobem
Zygmunta Augusta" powstałe po pierwszym rozbiorze,
przepojone są smutkiem, goryczą i rezygnacją ponieważ nie
widać ratunku dla narodu. Utwór elegijny, bardzo emocjonalny.
Karpiński pisał także pieśni, które przemawiają
szczerością i prostotą religijnych wzruszeń. Motywy religijne
łączą się w nich z patriotycznymi. Proste, krótkie, ale
kunsztowne zdania oddają złożoność tematu np. "Pieśń
o narodzeniu pańskim". Karpiński wzbogacił i nasycił
poezję oświeceniową uczuciem, zapoczątkował lirykę
intymną, która przeżyciom osobistym nadała walor wzruszeń
poetyckich. Według zasad sentymentalizmu głównym tematem było
zainteresowanie człowiekiem, jego osobowością, psychiką,
uczuciami - spokojnymi i łagodnymi. Bohater prezentuje czasem
również uczucia religijne lub patriotyczne. Styl wypowiedzi
oparty jest na języku potocznym, ale wyklucza pospolite słowa,
wulgaryzmy. Rezygnuje ze stylu wysokiego. Typowe utwory to:
powieść, sielanka, pieśń, elegia.

*********************

UTYLITARYZM

Utylitaryzm
to pogląd etyczny (XVIII-XIX w.), głoszący, że to, co dobre,
jest pożyteczne, że miarą słuszności postępowania powinna
być użyteczność jego skutków i że celem działania
moralnego, społecznego, politycznego, powinna być przewaga
przyjemności nad bólem i największe szczęście największej
liczby ludzi; dążenie do osiągnięcia celów utylitarnych,
praktycznych, materialnych; najwyższy cel postępowania to
pożytek jednostki i społeczeństwa.