Już od drugiej połowy XV wieku szlachta i magnateria polska zaczynały odgrywać dużą rolę w państwie polskim. Dysponowanie ogromnymi środkami finansowymi, które po części były efektem nadawania szlachcie przez władców coraz to większych przywilejów, wpływało na jej znaczny udział w życiu kulturalnym i politycznym kraju. Doprowadziło to do takiej zmiany stosunków społecznych, iż interesy szlachty utożsamiane były z interesami całego państwa. Dlatego królestwo polskie (po unii lubelskiej w 1569 łącznie z Wielkim Księstwem Litewskim) w latach 1454-1791 nazywamy Rzeczpospolitą szlachecką.

Zjazd z udziałem króla, najwyższych urzędników, rycerstwa, szlachty i delegatur miasta Krakowa i Wilna nazywano w historii polskiej sejmem. Początkowo obradował on głównie w Piotrkowie Trybunalskim, a następnie w Warszawie. Szlachta poszczególnych ziem zbierała się na sejmikach ziemskich. Z powodu tego, iż sejmiki zdominowane zostały przez możnowładztwo, tzw. gmin szlachecki zaczął udawać się ze swoimi pełnomocnictwami na sejm do samego króla. Tak stało się już np. za panowania Jana I Olbrachta. Utarł się wówczas zwyczaj, iż zbierali się oni jako odrębna izba poselska. Osobno na sejmie obradował senat, w skład którego wchodzili najwyżsi przedstawiciele władzy kościelnej (arcybiskupi i biskupi), władzy centralnej (marszałkowie, kanclerze etc.) jaki i władzy wojewodowie czy kasztelanowie. Senat górował nad izbą poselską zarówno znaczeniem (był przedstawicielstwem elit urzędniczych) jak i liczebnością (w początkach XVI wieku w sejmie było około 40-45 posłów na 80-90 senatorów). Pierwszy udokumentowany dwuizbowy sejm obradował w 1493 roku. Zarówno ten, jak i kolejny z 1496 roku uchwaliły wiele korzystnych dla szlachty postanowień (m.in. statuty piotrkowskie). W 1505 roku na sejmie w Radomiu podpisano konstytucję "Nihil novi", która była wynikiem protestu posłów przeciwko ustaleniu przywileju mielnickiego. Zgodnie z konstytucją nic nowego nie mogło być ustalone bez wiedzy i zgody senatorów i posłów ziemskich. Tworzyła ona prawne ramy systemu demokracji szlacheckiej.
Ostatni Jagiellonowie (Zygmunt I Stary i Zygmunt II August) sprowadzili rolę izby poselskiej do uchwalania proponowanych przez władcę podatków. Dysponowali on szerokim zakresem władzy wykonawczej (polityka wewnętrzna, zewnętrzna, zwierzchnictwo nad armią, mianowanie wysokich urzędników) jaki i mieli wpływ na władzę ustawodawczą. Król decydował o zwołaniu sejmu. Jeśli nie chciał, lub nie wymagała tego sytuacja (np. potrzeba ustanowienia podatków w celu podreperowania budżetu) sejmu nie zwoływano. Postanowienia sejmu nie mogły zostać uchwalone bez obecności i zgody monarchy. Takowy stan rzeczy był efektem rozdawnictwa dóbr i urzędów przez króla. Dostojnicy z otoczenia władcy niejednokrotnie dzierżyli kalka wysokich stanowisk na raz.

---