http://www.hubal.radom.pl/publikacje/zapozyczenia.doc [dostęp 25.04.2009]
Nowsze zapożyczenia z języka angielskiego.
Język ciągle zmienia się i dostosowuje do potrzeb posługującej się nim społeczności. Czynniki wywołujące zmiany znajdują się nie tylko w samym języku, ale także poza nim - w różnych dziedzinach życia społecznego np. w sztuce, modzie, życiu politycznym. Przejmowanie obcych wyrazów czy struktur językowych nie zawsze nosi charakter świadomego procesu, a przecież przenikały one do polszczyzny już od najdawniejszych czasów. W języku polskim znajdziemy pożyczki łacińskie, włoskie, niemieckie, węgierskie, francuskie, ale najliczniejsze są dzisiaj rusycyzmy i anglicyzmy.
Wyrazy angielskie na większą skalę zaczęły napływać do naszego języka tuż po zakończeniu I wojny światowej. Zostały wtedy rozszerzone kontakty handlowe, polityczne, rozbudowano marynarkę, zainteresowano się życiem sportowym. W okresie międzywojennym wpływy języka angielskiego ograniczyły się do słownictwa sportowego (tenis, badmington), terminologii morskiej i żeglarskiej (akwalung, bulaj). Po II wojnie światowej zapożyczenia angielskie zaczęły odgrywać dużą rolę w polszczyźnie. Największy udział mają w terminologii technicznej i naukowej. Są to wyrazy z zakresu cybernetyki (bit, koder, komputer), elektroniki (kineskop, laser, tranzystor), nazwy nowych materiałów i stopów (poliester), określenia procesów technologicznych, konstrukcji (turbing, bronzacja) lub nazwy nowych maszyn (laser, akcelerator, dekoder). We współczesnym słownictwie znalazły swe odbicie także nazwy z zakresu motoryzacji (skuter, trolejbus, jeep, kombi, tuning). Duży napływ nowych zwrotów związany jest z modą, jako dziedziną życia, w której zmiany słownikowe są szybkie i nieustanne (dżinsy, toples, bikini, trendy). Liczne zapożyczenia z angielskiego istnieją w dziedzinie muzyki np. cool, blues, hip - hop, playboy, fun - club, breakdance, b - boy. Szereg wyrazów dotyczy produktów żywnościowych i potraw: coca - cola, keczup, whisky, chipsy, snacki, hamburger. Oprócz wymienionych grup znaczeniowych jest jeszcze wiele wyrazów z różnych dziedzin życia np. filmu (animator, western), sztuki (chałtura, pop - art), gospodarstwa domowego (nesca, toster, garmażerka), wojskowości (snajper, komandos). Osobną grupę stanowią zwroty lub nawet całe zdania, które funkcjonują w języku polskim w charakterze cytatów. Są one nieodmienne, a na gruncie fonetycznym stanowią możliwie jak najdokładniejsze kopie angielskiego oryginału: gadget, science - fiction, chewing - gum, biznesman.
Omawiając zapożyczenia pod względem ich pochodzenia trzeba zwrócić uwagę na kilka podgrup, do których zaliczamy: zapożyczenia fonetyczne i graficzne (słuchowe i wzrokowe), bezpośrednie i pośrednie, naturalne bądź sztuczne, dotyczące jednego lub kilku języków.
Zapożyczenia fonetyczne i graficzne różnią się od siebie tym, że pierwsze zostały zapożyczone drogą słuchową w procesie bezpośredniego obcowania z językiem - dawcą zapożyczenia. Wyrazy takie mają polską pisownię odbijającą ich przybliżoną wymowę oryginalną (interfejs). Drugie dotarły do nas za pomocą pisma i jako takie powinny zachować pisownię oryginalną i dostosować do niej swoją wymowę (sweter). Liczną grupę stanowią tutaj rzeczowniki zapożyczone z języka angielskiego używane w liczbie mnogiej, przeniesione na grunt polski jako nazwy przedmiotów pojedynczych np. fotos, drops, komiks, notes, chips, krakers.
W procesie zapożyczania wyrazy mogą przechodzić bezpośrednio z języka do języka (w grę wchodzą dwa języki: dający i biorący), jak np. z angielskiego do polskiego: keks, mecz, dżem. Istnieje też droga pośrednia, z którą mamy do czynienia znacznie częściej. W tym przypadku słowa przechodzą przez inne języki - ogniwa np. z angielskiego przez niemiecki, francuski, rosyjski. Wpływ niemieckiego widać w wyrazach, które na miejscu angielskiej samogłoski „a” (fonetycznie zapisywanej jako „/\”) mają samogłoskę „e” - bluff (wym. blef), jumper (wym. dżemper). Wahania wymowy występują w wyrazach: kemping - kamping, ferma - farma, kenion - kanion. Przy pomocy języka rosyjskiego przejęliśmy takie wyrazy jak: chuligan (ros. chuligan, ang. hooligan), snajper (ros. snajper, ang. sniper).
Zapożyczenia angielskie muszą na gruncie polskim przejść adaptację fonetyczną, czyli dostosować swoje fonemy do stosowanych w polskiej gramatyce. Język polski ma 7 fonemów samogłoskowych, zaś angielski (łącznie z dyftongami) 45, więc jego system samogłoskowy musi ulec redukcji. Długie samogłoski angielskie zostały zastąpione samogłoskami neutralnymi np. ang. bazooka [b∂zu:k∂] - pol. [bazuka], ang. scooter [sku:t∂:] - pol. [skuter], ang. team [ti:m] - pol. [tim]. Samogłoski [o] i [o] otwarte oddane zostają przez [o] np. setbol - ang. setball, koleƺ - ang. college, natomiast [ae] interpretujemy jako polskie [e] np. flesz - ang. flash, smecz - ang. smash. Angielskie [/\] przechodzi jako [a] np. pikap - ang. pick-up, dabing - ang. dubbing. Fonem [∂] występuje w polszczyźnie jako [e] np. gerls - ang. girls, szerting - ang. shirting; [i] interpretowane jako [i] lub [y] np. dyktograf - ang. dictograph, trik- ang. trick. Fonem [i] występuje nawet po tych spółgłoskach, które w języku polskim są twarde (t, d, s, z, r). Wtedy mamy do czynienia z palatalizacją tych spółgłosek, zjawisko występuje tylko w wyrazach obcego pochodzenia. W wielu takich słowach występuje tendencja do despalatalizacji, w związku z czym istnieją formy oboczne np. biznes - byznes, singiel - syngiel, dribling - drybling. Dyftongi angielskie zostały zredukowane bądź oddane za pomocą kombinacji samogłoski początkowej dyftongu i spółgłoski palatalnej [i]. Angielskie [ou] redukujemy do [o] np. gokard; [ei] do [e] np. kontener; [i] do [e] np. moher. Dyftongi [au] i [ai] nie przyjmują w naszym języku zredukowanej formy i przechodzą jako kombinacje np. outsider - pol. autsajder, driwe - pol. drajw, broiler - pol. brojler. Angielskie [l] w kombinacjach [gl, tl, bl] zastąpione zostaje przez polskie grupy [gel, tel, bel] np. single - pol. singiel, double - pol. debel, beatels - pol. bitels. Półsamogłoska [w] - [d/\blju] oddana zostaje przez polskie [ł] np. tweed - pol. tłid, twist - pol. tłist. Kombinacja [ku] zostaje oddana jako [kw] np. quasar - pol. kwazar, quizz - pol. kwiz; natomiast [th] jako [t] np. bathial - pol. batialny.
Wyrazy zapożyczone ulegają zwykle przekształceniom formalnym, zmierzającym do dostosowania ich do systemu gramatycznemu naszego języka. Często w pierwszej fazie są nieodmienne np. radio, studio, kino, później zostają włączone do polskiego systemu deklinacyjnego. Rzeczowniki zapożyczone z języka angielskiego zakończone na spółgłoskę albo zatrzymują swoją końcówkę (koktajl, nylon), albo przybierają końcówkę -a (gerlsa) oraz -ka dającą możliwość utworzenia formy żeńskiej od zapożyczonego słowa np. kidnaper - kidnaperka. W czasownikach obcego pochodzenia dominuje sufiks - ować (honować - szlifować, gładzić; ang. to hone), w większości wypadków czasowniki tworzone są od zapożyczonych rzeczowników i przymiotników już na gruncie polskim np. frustracja - frustrować, noukat - nokautować. W przymiotnikach tworzonych od podstaw angielskich najczęściej spotykany jest sufiks -owy np. weekendowy, kempingowy, detergentowy. Rzadziej mamy do czynienia z formantami -ski, -owski, -alny np. mikserski, spikerski, indywidualny, popartowski. Cechą charakterystyczną jest występowanie w przymiotnikach pochodzenia obcego derywacyjnych form obocznościowych, zanim zostanie ustalona najodpowiedniejsza forma np. bitlesowski - bitlesowaty, koksownia - koksiarnia.
Słowa obce w języku polskim podlegają bardzo szybkiej adaptacji i niemal bezpośrednio stają się punktem wyjścia do tworzenia wyrazów pochodnych. Ma na to wpływ między innymi ożywienie kontaktów międzynarodowych i tendencja do zbliżania, mieszania się języków. Dzięki temu powstają internacjonalizmy, czyli wyrazy występujące w różnych językach, których forma pozwala na ich utożsamienie nawet osobie nie znającej danego języka. Ważnymi źródłami internacjonalizmów są języki klasyczne: łacina i greka, a także języki romańskie - francuski, włoski i hiszpański, który pośredniczy przy zapożyczeniach między innymi z arabskiego. Jednakże w ostatnich latach największą rolę odgrywa angielski, który stał się niemalże językiem międzynarodowym i ogniwem pośredniczącym przy zapożyczeniach z języków egzotycznych.
opracowała:
Agnieszka Pająk-Rudnicka
1