Ignacy Krasicki - Myszeidos pieśni X
wstęp BN - Julian Maślanka
I. Poemat heroikomiczny
Parodia jest dominującym tu żywiołem. Określenie „poematu heroikomicznego” powstało po 1622 roku, kiedy ukazało się „Wiadro porwane” Alessandro Tassoniego.
To co bohaterskie jest tu przedstawione w naturalnej sprzeczności do tego co komiczne, głównie z punktu widzenia poetyki antycznej (klasycznej) - heroiczność u postaci epopei lub tragedii które winny być „etyczne lub patetyczne” (Arystoteles) była ośmieszana. Łamano też stosowność stylu. W klasycznej poetyce francuskiej epopeja była istotnym gatunkiem.
Parodia to zastosowanie podniosłego, wysokiego stylu do błahego tematu. Zakres i formy zmieniają się z czasem. Utwór parodystyczny jest pochodnym od jakiegoś wzorca. Istotą parodii jest stylizacja. Pastisz to także pochodna od wzorca do którego chce się zbliżyć pod względem stylistycznym (to naśladowanie, tylko w sferze literackiej). Parodia wnika w warstwę ideologiczną. Parodiowanie epopei ma na celu zwrócenie uwagi na problemy aktualne.
W trawestacji poważną treść ośmiesza się niską formą. (Parodia to wzniosła forma i niska treść). Burleska zaś odwzorowuje tok fabularny lub schematy formy (poemat heroikomiczny to burleska parodystyczna wysoka).
Poemat heroikomiczny powstał w antycznej Grecji, w V w. p. n. e., to „Batrachomyomachia”, wg tradycji przypisywana Homerowi. Ośmiesza ona bogów Olimpu. Inne zachowane to: „Arachnomachia” (wojny pająków), „Geranomachia” (żółwi), „Psaromachia” (szpaków).
W 1521 roku ukazuje się „Moschea Facetus liber...”, o boju much z mrówkami, łacińskiego poety Teofila Folengi. Bujny rozwój przeżywa gatunek ten w XVII i XVIII wieku. We Włoszech - „Wiadro porwane” - to dwanaście pieśni, oktawą, opisuje walkę między Modeną a Bolonią o wiadro. Nawiązuje do rzeczywistości i problemów aktualnych.
We Francji pisze Scarron („Le Virgile travesti” - trwaestacja Eneidy z 1648 roku) oraz Boileau („Pulpit” opisujący spór między skarbnikiem i organistą Sainte-Chapelle w Paryżu). Scarron trywializuje wzniosłość, Boileau uwzniośla trywialność. W Anglii tworzy Samuel Butler („Hudibras”) i A. Pope („Pukiel włosów ucięty”), w Niemczech K. Arnold Kortum („Jobsjad”), w Rosji W. Majkow i Bogdanowicz, a w Czechach - S. Hniewkowski. Wraz z końcem oświecenia następuje koniec poematu heroikomicznego.
II. Myszeida
Wydana została w 1775 roku przez Michała Grolla pt.”Myszeidos Pieśni X”. To pierwszy drukowany utwór Krasickiego. Był dwukrotnie wznawiany, tłumaczony na niemiecki i francuski (1790, 1778). Było to nieprzeciętne wydarzenie i nowość w polskiej kulturze.
Miała istnieć jeszcze wcześniejsza wersja, która na podstawie hipotezy Ludwika Bernackiego (który wysnuł ją czytając fragmenty poematu w „Zabawach przyjemnych i pożytecznych”), mogła mieć polityczny charakter i na prośbę Stanisława Augusta została zmieniona. Dmochowski twierdził, że pierwotny utwór miał inny wygląd. Gruszczyński i Chotkowski znajdują w dziele alegorie i odpowiedniki (Koty - Rosjanie, myszy - polska szlachta i magnateria, Popiel - Stanisław August).
Nehring odrzuca alegoryczność i kładzie nacisk na refleksję, pragmatyzm, użyteczność wychowawczą, Borowy przyjmuje estetyczno-literacki punkt widzenia, Klimowicz dostrzega aluzyjność o satyrycznym nastawieniu i krytykę sarmatyzmu, Piszczakowski - historyzm i sarmatyzm.
„Myszeida” ma duże trudności interpretacyjne, parodia, ironia i groteska są wieloznaczne (przykład - piąta oktawa dziewiątej pieśni - „Hymn do miłości ojczyzny”).
Występują tu także dygresje, co wydaje się być krokiem do poematu dygresyjnego. „Humanizacja” zwierząt jest podkreślona, konsekwentna. Nie występuje tu raczej aluzja do dworu Poniatowskiego.
Spisany oktawą poemat jest efektem mistrzostwa Krasickiego. Parodią jest opis obrad, ceremonia pogrzebu Filusia to groteska i parodia.
Ironia to „A wyrażając x chce przekazać nie-x”. Tu splata się parodia z ironią, jest to więc ironia parodystyczna (parodia ironiczna). Ironia służy do wyrażania faktycznych opinii autora.
Myszeidos pieśni X
W okolicach Gopła, w Kruszwicy, na dworze Popiela (przedstawionym niekorzystnie) żyją myszy i koty. Kot Mruczysław zostaje faworytem Popiela i odtąd zaczęło się wielkie polowanie na myszy. W Gnieźnie, w dostatkach spiżarni rządzi król myszy - Gryzomir. Na wieść o wojnie zwołuje naradę, ale wybucha kłótnia pomiędzy myszami i szczurami, złączonymi sojuszem, i rada nic nie postanawia.
Dochodzi do bitwy - myszy otrzymują posiłki z wielu państw, podobnież koty. Walka jest zajadła, ostatecznie Gryzomir i myszy uciekają. Wieści o bitwie docierają do stolicy. Zginęło wiele kotów, w tym Filuś, pupil księżniczki Duchny. Wyprawiono mu pogrzeb, a Duchna prosi Popiela o zemstę na myszach.
Gryzomir uciekając z pola bitwy trafia do chaty, by coś zjeść i zostaje schwytany przez czarownicę. Mruczysław, w Kruszwicy, zdrowieje po bitwie. Podczas gdy Gryzomir jest uwięziony u czarownicy, Gryzander, dowódca szczurów i brat wodza, gromadzi posiłki i mobilizuje do walki. Duchna nadal rozpacza po Filusiu.
Gryzomir spada z latającej łopaty czarownicy... wprost do Kruszwicy (a więc obozu wroga). Zostaje uwolniony na chwilę przed śmiercią, bo czarownica przybywa mu z pomocą i uwalnia go. Popiel zwołuję radę - ludzie wyruszają na wojnę z myszami. Myszy, wzmocnione posiłkami, także mają naradę, na której przemawia czarownica, ale mówi tak długo, że myszy zasypiają znudzone.
Dochodzi do bitwy pod Kruszwicą. Popiel, zlękniony, chowa się do piwnicy, gdzie upija się i w zwierciadle widzi swoich następców (aluzja do pijaństwa królów Polski). Opuszczony przez swoich ludzi wpada do wody i zostaje zagryziony przez zbliżające się myszy. Gryzomir zabija Mruczysława.
Koniec.