Wykład 4 - Budżet państwa

Dochody budżetu państwa w relacji do PKB w Polsce w latach 2000 - 2005%

• 24,1%

• 23,8%

• 21,5%

• 19,3%

• 18,7 %

• 18,5%

• 18,4%

• 18,7%

• 17,7 %

• 19,3 %

• 19,6% plan

Dochody podatkowe budżetu państwa w relacji do PKB w Polsce w latach 2000 - 2005%

• 20,2%

• 19,6 %

• 19,3%

• 17,3%

• 16,5%

• 15,7%

• 16,5%

• 16,6%

• 15,3%

• 16,9%

• 17,7% plan

w % do PKB

Podatek od towarów i usług

• 7,4 %

• 7,0 %

• 8,1 %

• 8,4 % plan

akcyza

• 4,2 %

• 4,3 %

• 4,3%

• 4,5% plan

CIT

2003 1,7 %

2004 1,5%

2005 1,9%

2006 2,1 % plan

PIT

2003 3,2 %

2004 2,4%

2005 2,6%

2006 2,6 % plan

Udziały jednostek samorządu terytorialnego w podatkach dochodowych ( PIT, CIT) budżetu państwa

Gminy

PIT 35,72 % docelowo 39,74 %

CIT 6,71 %

Powiat

PIT 10,25%

CIT 1,40%

Województwo

PIT 1,6%

CIT 15,9%

Struktura dochodów budżetu państwa

2003 2004 2005 2006

Podatkowe 88,9 87,6 87,6 90,2

Niepodatkowe 11,0 10,8 10,8 8,6

Zagraniczne 0,2 0,1

Rekompensata 1,4 1,4 1,1

Dochody zagraniczne

• z tytułu skarbowych papierów wartościowych wyemitowanych za granicą

• odsetki otrzymywane od podmiotów krajowych z tytułu udostępnionych kredytów i pożyczek zagranicznych

Rekompensata budżetowa

Art. 30 Traktatu Akcesyjnego

Poprawa płynności budżetu państwa - składka do budżetu ogólnego UE jest wpłacana od pierwszego dnia akcesji a transfery z budżetu UE zwiększają się stopniowo wraz ze zwiększającym się stopniem implementacji programów unijnych

Struktura dochodów podatkowych w %

w latach 2003 - 2006

Podatki 2003 2004 2005 2006

Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0

p. od t i usług 44,6 46,4 47,6 47,8

akcyza 25,4 27,2 25,5 25,2

CIT 10,4 9,6 11,0 11,7

PIT 19,0 16,2 15,3 14,8

p. od gier 0,6 0,6 0,6 0,5

Podatki bezpośrednie i pośrednie

Podatki 2003 2004 2005 2006

Pośrednie 70,6 74,2 73,7 73,5

Bezpośrednie 29,4 25,8 26,3 26,5

Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0

Dochody niepodatkowe

% do PKB

wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006

ogółem 2,1 2,0 2,1 1,7

1. dywidenda

i wpłaty z zysku 0,1 0,2 0,3 0,2

2. cło 0,5 0,3 0,1 0,1

3. wpłaty

z zysku NBP 0,6 0,5 0,5 0,05

4. pozostałe 0.0 0,0 0,0 0,0

5. wpłaty JST 0,0 0,1 0,1 0,2

6. dochody

jednostek budżet 0,8 0,9 0, 1,1

• nie kształtują się na zbyt wysokim poziomie

• wykazują tendencję spadkową

• waży na tym spadek dochodów z cła - tempo wzrostu

2004 58,8

2005 50,4

2006 105,2

oraz wpłat z zysku NBP - tempo wzrostu

• 188,9

• 167,3

• 76,1

Dochody niepodatkowe - struktura w%

wyszczególnienie 2004 2005 2006

ogółem 100,0 100,0 100,0

1. dywidenda

i wpłaty z zysku 10,1 15,7 13,9

2. cło 12,7 6,1 7,5

3. wpłaty

z zysku NBP 22,6 21,6 2,7

4. pozostałe 2,2 2,0 2,0

5. wpłaty JST 6,7 6,3 10,1

6. dochody

jednostek budżet 45,7 48,3 63,8

główne pozycje dochodów

• wpłaty jednostek budżetowych

• dywidenda i wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek skarbu państwa

Dochody niepodatkowe

• wszystkie poza podatkami dochody publiczne

• cechuje je duża różnorodność

• uzyskiwane są na szczeblu centralnym i lokalnym

• podział na dochody podatkowe i niepodatkowe nie występuje w ustawie o finansach publicznych

Cła

Świadczenia; pieniężne, przymusowe, nieodpłatne, ogólne, bezzwrotne

Klasyfikacja

Cel pobierania

• fiskalne

• ochronne

cła fiskalne - ustanawiane w celu finansowania zadań

publicznych

cła ochronne - ustanawiane w celu ochrony rynku

wewnętrznego, produkcji krajowej,

zahamowania napływu towarów

zagranicznych

Cła ochronne

• prohibicyjne - efekt działania zbliżony do zakazu administracyjnego

• ekspansywne - celem jest zapewnienie odpowiednio wysokiego poziomu cen na rynku wewnętrznym

• wychowawcze - ochrona nowych gałęzi i branży przemysłowych

Kryterium - sposób podejmowania decyzji o wysokości stawek celnych

• autonomiczne

• konwencyjne

Autonomiczne

ustalane są samodzielnie przez powołane do tego organy państwowe z pominięciem współpracy międzynarodowej

Konwencyjne (umowne)

- stanowią przedmiot umów dwustronnych lub

wielostronnych

- mogą mięć charakter skonsolidowanych czyli takich w odniesieniu do których państwo zobowiązuje się w umowie międzynarodowej, że ich nie podwyższy, ale zachowuje prawo do ich obniżenia

Tablica 1

Wydatki budżetu państwa w % do PKB

• 20,9

• 22,7

• 23,4

• 23,2

• 22,3

• 22,7

• 22,9 plan

Tablica 2

Struktura wydatków budżetowych w %

2001 2002 2003 2004 2005 2006

Z 66,8 73,5 74,1 71,3 71,6 73,3

P 33,2 26,5 25,1 28,7 28,4 26,7

Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Z - wydatki zdeterminowane

P - wydatki pozostałe

Wydatki zdeterminowane

• Subwencje dla JST

• Składki do UE

• Koszty obsługi długu publicznego

• Dotacje dla FUS w związku z gwarancjami wypłaty świadczeń emerytalno -rentowych

• Zasiłki i świadczenia przedemerytalne

• Dopłaty do odsetek od kredytów oraz refundacja premii gwarancyjnych

• Składki za ubezpieczenia zdrowotne finansowane z budżetu państwa oraz składki na ubezpieczenia społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich

• Świadczenia emerytalno - rentowe żołnierzy i funkcjonariuszy

• Wydatki refundowane z UE

• pozostałe

Wydatki w układzie zadaniowym

1. O charakterze socjalnym

• dotacje dla FUS, KRUS, składki na ubezpieczenia społeczne dla osób przebywających na urlopach wychowawczych pobierające zasiłek macierzyński i niepełnosprawne,

• świadczenia emerytalno - rentowe dla żołnierzy, funkcjonariuszy, uposażenia sędziów, prokuratorów w stanie spoczynku,

• renty strukturalne

• dopłaty do przejazdów ulgowych,

• dopłaty do posiłków w barach mlecznych,

• dotacje dla Funduszu Kościelnego

2. Finansowanie podstawowych zadań państwa

• Wymiar sprawiedliwości

• Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa

• Obrona narodowa

• Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli, sadownictwa

• Kary, odszkodowania związane z poborem podatków , opłat i należności niepodatkowych

3. Nauka, edukacja, ochrona zdrowia, kultura fizyczna i sport, ochrona dziedzictwa narodowego

4.Gospodarka

• Transport, łączność

• Gospodarka komunalna i ochrona środowiska

• Leśnictwo

• Ogrody botaniczne i zoologiczne

• Górnictwo, kopalnictwo,

• Handel

• Rybołówstwo i rybactwo

• Informatyka

• Turystyka

• Gospodarka mieszkaniowa

Pozostałe

• Składka członkowska do budżetu UE

• Subwencje dla JST

Tablica 3

Struktura wydatków budżetowych w układzie zadaniowym

w %

Wyszczególnienie 2004 2005 2006

Ogółem 100,0 100,0 100,0

o charakterze socjalnym 29,5 30,5 31,5

fin podst. zadań państwa 31,5 31,9 31,3

nauka, edukacja, oświata

i wychowanie, ochrona

zdrowia 16,9 21,1 20,9

gospodarcze 20,4 8,4 5,6

pozostałe 1,7 8,1 10,7

Źródło; Ustawa budżetowa na rok 2006 uzasadnienie,

Struktura wydatków budżetu według podstawowych grup ekonomicznych w %

Wyszczególnienie 2005 2006

Ogółem 100,0 100,0

Dotacje

i subwencje 45,8 47,8

Świadczenia

na rzecz

osób fizycznych 10,5 8,2

Wydatki bieżące

jednostek budżetowych 20,8 21,0

Rozliczenia z bankami 0,5 0,5

Obsługa długu 12,6 12,6

Wydatki majątkowe 4,9 5,2

Środki własne UE 4,9 4,6

Finanse publiczne wykład Procedura budżetowa

„To sposób postępowania w procesie tworzenia i realizacji budżetu”

Obejmuje

• Opracowanie projektu budżetu ( planowanie budżetowe)

• Uchwalenie budżetu

• Wykonywanie budżetu

• Rachunkowość, sprawozdawczość i kontrole budżetu

W poszczególnych etapach biorą udział

• Organy władzy (Sejm, Senat, rady gmin, powiatów i sejmiki samorządu terytorialnego)

uchwalanie i kontrola

• Organy wykonawczo-zarzadzajace ( Rada Ministrów, Minister Finansów oraz inne organy administracji rządowej, organy wykonawcze JST)

planowanie i wykonywanie budżetu

Procedura uchwalania budżetu państwa

Podstawy prawne

• Konstytucja

• Ustawa o finansach publicznych

• Regulamin Sejmu i Senatu

Konstytucja

ograniczenie woluntaryzmu władz publicznych w kształtowaniu dochodów i wydatków publicznych

Problematyka finansów publicznych ujęta w osobnym rozdziale - Rozdział X

Art. 216

W sposób określony w ustawie;

• Są gromadzone i wydatkowane środki publiczne

A zatem Rada Ministrów, organy administracji rządowej nie mogą swobodnie , dowolnie gromadzić i wydatkować środków publicznych

• Następuje nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP i inne państwowe osoby prawne

• Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń

• Ustanowienie monopolu

Zakaz

Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto

Niedopuszczenie do nadmiernego zadłużania się co może zagrażać gospodarce kraju oraz suwerenności państwa

Art. 217

W drodze ustawy

Następuje nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także przyznawanie ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków

Ograniczenie woluntaryzmu organów administracji, dotyczy sfery ekonomicznej oraz wolności i praw człowieka

Art. 218

Ustawa określa

Organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem skarbu Państwa

Procedura uchwalania budżetu

Zasady (art. 219)

• Sejm uchwala budżet na rok budżetowy w formie ustawy

• W wyjątkowych przypadkach może uchwalić prowizorium budżetowe

• Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego , Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy

Do wyłącznej kompetencji Rady Ministrów należy ( art.221)

• przedkładanie projektu ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym

• zmiany ustawy budżetowej

• ustawy o zaciąganiu długu publicznego

• ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych udzielanych przez państwo

Zgłaszanie poprawek w trakcie debaty musi być zgodne

z art. 220

Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Rade Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej

Ustawa budżetowa nie może przewidzieć pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa

Dlaczego?

ponieważ rząd

• posiada dostateczną wiedzę aby przygotować projekt budżetu

• powinien mieć gwarancję, że nie będzie musiał realizować planu, którego nie jest w stanie zrealizować

• ponosi odpowiedzialność za stan finansów państwa

a zatem

Nie chodzi o dyskryminowanie poszczególnych podmiotów

( posłów, Sejmu, Senatu, Prezydenta i obywateli)

lecz o oparcie budżetu na realnych przesłankach

Szczegółowość budżetu

Art. 219

Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej - określa ustawa

Dlaczego?

• Podnosi to rangę tego aktu prawnego

• Określenie zakresu szczegółowości oznacza zakaz zamieszczania w budżecie innych niż ustawowe postanowień

• Znika problem „obładowania ustawy budżetowej” - niweluje to spory dotyczące zgodności budżetu z konstytucją

Harmonogram prac nad budżetem

1. Minister Finansów przedstawia RM założenia do projektu ustawy budżetowej

( marzec - kwiecień)

2. Minister Finansów ustala „notę budżetowa” szczegółowe zasady, tryb i terminy sporządzenia materiałów do projektu budżetu państwa

( kwiecień - maj)

3. Dysponenci części budżetu sporządzają projekty planów rzeczowych

( maj)

4. Minister Finansów przedkłada RM projekt ustawy budżetowej

5. Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej ( lub prowizorium) i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy

Konstytucja art. 222

-najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego

- w wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie budżetu

Sejm

1. Marszałek Sejmu dokonuje wstępnej kontroli projektu oceniając czy odpowiada on wymogom konstytucyjnym

2. Jeżeli nie odpowiada - zwraca go wnioskodawcy

3. Jeżeli ma wątpliwości kieruje wniosek - po zasięgnięciu opinii Prezydium do komisji ustawowej

4. Komisja większością 3/5 głosów może zaopiniować projekt jako niedopuszczalny

Sejm przeprowadza 3 czytania

Czytanie I

- na plenarnym posiedzeniu Sejmu ( inne ustawy - w komisjach)

- kończy się skierowaniem projektu do prac komisji - Sejmowa Komisja ds. Finansów Publicznych

Czytanie II

- sprawozdanie Komisji

- przeprowadzanie debaty

- zgłaszanie poprawek i wniosków

Czytanie III

- poseł sprawozdawca prezentuje poprawki i wnioski

- głosowanie

Marszałek Sejmu przesyła tekst ustawy Marszałkowi Senatu

Senat

Konstytucja art. 223

Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia jej przekazania Senatowi

Senat

- nie ma prawa odrzucenia ustawy budżetowej

- może do niej tylko zgłaszać poprawki

Prezydent

- nie przysługuje mu prawa veta

- nie przysługuje mu prawo skierowania ustawy do ponownego

rozpatrzenia

- może skierować ustawę do Trybunału Konstytucyjnego

Art.224 Konstytucji

- podpisuje ustawę w ciągu 7 dni

- kieruje ustawę do Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał Konstytucyjny

Art. 224 Konstytucji - orzeka najpóźniej w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku

Art. 225 Konstytucji

Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu, Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

Wykonywanie budżetu państwa polega na

gromadzeniu i wydatkowaniu środków finansowych na cele

publiczne zgodnie z ustawa budżetową

art. 128 ustawy o finansach publicznych

W terminie 21 od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przedstawiają Ministrowi Finansów szczegółowy plan dochodów i wydatków danej części budżetowej - „ układ wykonawczy”

układ wykonawczy”

opracowany jest w podziale na działy, rozdziały i paragrafy klasyfikacji dochodów i wydatków

art. 148

Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień wydatków między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji w ramach danej części i działu budżetu państwa

- zmniejszenie lub zwiększenie wydatków majątkowych wymaga zgody Ministra Finansów

Wyjątek

Nie może to powodować zwiększenia planowanych wydatków na uposażenia i wynagrodzenia ze stosunku pracy

Kontrola

Wykonywanie budżetu podlega kontroli Sejmu

Konstytucja art. 226

Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od dnia zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacja o stanie zadłużenia państwa

Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje w ciągu 90 dni decyzje o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium

NIK

• Niezależny organ władzy wykonawczej

• Szeroka autonomia i inicjatywa w zakresie działań kontrolnych

• Niezależność finansową

Kryteria kontroli

Legalność

• kontrolowanie działalności jednostek pod względem jej zgodności z przepisami normatywnymi oraz nie mającymi powszechnie obowiązującej mocy tj. regulaminów, statutów i innymi przepisami o charakterze wewnętrznym

• kontrola „ praworządności „ działania

Gospodarność

• umiejętność racjonalnego i oszczędnego wydatkowania środków publicznych

• uzyskiwania właściwej relacji ponoszonych nakładów do osiąganych efektów

• wykorzystywanie możliwości zapobiegania lub ograniczanie szkód

Celowość

• zgodność działalności kontrolowanej z celami określonymi dla niej lub wykonywanej przez nią działalności

• adekwatność i „odpowiedniość” zastosowanych metod i środków dla osiągnięcia założonych celów oraz stopnia realizacji tych celów

Rzetelność

• wypełnianie nałożonych obowiązków ze starannością, sumiennością, terminowo

• rzetelne dokumentowanie określonych działań i stanów faktycznych zgodnie z rzeczywistością i w wymaganych terminach

Problemy

• interpretacja pojęciowa w/w budzi spory w doktrynie

• ustawodawca nie wartościuje poszczególnych kryteriów kontroli

Zakres podmiotowy kontroli

I grupa podmiotów

• kontrola obligatoryjna

• przy zastosowaniu 4 kryteriów

• organy administracji rządowej, NBP, państwowe osoby prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne

II grupa podmiotów

• kontrola fakultatywna

• przy zastosowaniu 3 kryteriów; legalności, gospodarności i rzetelności

• organy samorządu terytorialnego, komunalne osoby prawne i inne komunalne jednostki organizacyjne

III grupa podmiotów

• niepubliczne jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze

• kontrola dotyczy wykorzystywanego przez nie majątku lub środków państwowych lub komunalnych

• stosowane są dwa kryteria tj. legalności i gospodarności

Kontrola obejmuje także

• wykonanie budżetu państwa

• instytucje o wyjątkowym statusie; Kancelaria Prezydenta, Kancelaria Sejmu, Kancelaria Senatu, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Instytut Pamięci Narodowej, Krajowe Biuro Wyborcze, Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny

• kontrola dotyczy badania i oceny ich działalności jako dysponentów części budżetowych

• tylko na zlecenie Sejmu NIK może przeprowadzić pełną kontrolę w/w

• nie dotyczy to Sądu Najwyższego, NSA, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Krajowego Biura Wyborczego - zasada niezawisłości sędziów

RIO - nadzór, kontrola, funkcja opiniodawcza, działalność informacyjno szkoleniowa

• kontroluje gospodarkę finansową, zobowiązań podatkowych, zamówienia publiczne JST, związków międzygminnych, stowarzyszeń gmin i powiatów, związków powiatów, stowarzyszeń powiatów, samorządowych jednostek organizacyjnych w tym samorządowych osób prawnych, innych podmiotów w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z budżetów JST

zasady kontroli

zgodność z prawem ( legalność), zgodność dokumentacji ze stanem faktycznym, wyjątek zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane na podstawie ustaw lub zawartych porozumień - zasada celowości, rzetelności i gospodarności

kompleksowa kontrola gospodarki finansowej JST

przynajmniej raz na 4 lata

kontrole; kompleksowe, problemowe, doraźne, sprawdzające

E. Chojna- Duch, Polskie prawo finansowe, Finanse publiczne, LexisNexis, Warszawa 2006, s.133

E. Chojna -Duch Polskie prawo finansowe Finanse publiczne, Lexis Nexis, 2006 s.139

18

---