1)Finanse publiczne-finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
6) zarządzanie środkami publicznymi;
7) zarządzanie długiem publicznym;
8) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
2)Trzy grupy definicji prawa finansowego:
▫ określenia, które wskazują na bardzo szeroki zakres prawa finansowego
▫ definicja sensu stricte-zaliczamy tu finanse państwa i finanse samorządu państwowego
▫ nie istnieje pojedyncze prawo finansowe jako jedna gałąź prawa
3)Funkcje finansów publicznych:
• fiskalna (alimentacyjna) polega na dążeniu do gromadzenia dochodów do budżetów publicznych, zapewnienia odpowiedni wysokich wpływów umożliwiających dostarczenie budżetom publicznym wystarczających środków na realizację zadań podmiotów publicznych
• redystrybucyjna (rozdzielcza) blisko związana z funkcją fiskalną, będąca jej kontynuacją , rozumiana jako świadome i celowe wykorzystywanie systemu finansowego do gromadzenia i rozdzielania środków pieniężnych w państwie
• stymulacyjna (bodźcowa) polegająca na oddziaływaniu na stosunki społeczne lub ekonomiczne w drodze do zachęcania do określonego działania lub zaniechania w kierunku oczekiwanym przez podmioty publiczne za pomocą instrumentów finansowych
• ewidencyjno kontrolna (informacyjna) polega na ewidencji oraz kontroli przebiegu zjawisk gospodarczych, procesów finansowych, dokonywaniu ich analizy, podejmowaniu stanowczych środków w celu inicjowania procesów rzeczowych i operacji finansowych oraz zapobiegania niepożądanym przez władzę publiczną zjawiskom.
4)Źródła prawa o finansach publicznych:
→ Konstytucja
→ ustawy(ustawa o finansach publicznych, ordynacja podatkowa)
→ rozporządzenia
→ ratyfikowane umowy prawa międzynarodowego
→ akty prawa miejscowego
→ dyrektywy UE(mają pierwszeństwo przed ustawą państwa)
5)Podstawowe zagadnienia ustawy o finansach publicznych
-uchwalona 30.06.2005 (Dz. U. Nr 249 poz. 2104)
-obejmuje problematykę finansów państwa i samorządu terytorialnego
a)rektor finansów publicznych (art.4) należą do niego takie podmioty jak:
organy władzy publicznej (państwowe i samorządowe);
publiczne placówki naukowe i kulturalne;
wskazane podmioty działające w zakresie ochrony zdrowia i ubezpieczeń społecznych;
państwowe i samorządowe osoby prawne, których celem jest wykonywanie zadań publicznych, tworzone na podstawie odrębnych ustaw,
fundusze celowe,
jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
b)katalog środków publicznych(art.5)
▫ dochody publiczne;
▫ środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi
środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego
Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);
▫ środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi
▫ przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego
oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
-ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,
-z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu
terytorialnego,
- ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
-z otrzymanych pożyczek i kredytów;
▫ przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące
z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.
c)wydatki publiczne i rozchody publiczne
-udzielone pożyczki ze Skarbu Państwa; wykup papierów wartościowych
d)deficyt lub nadwyżka finansów publicznych
Deficyt-występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej dochody.
Wydatki > dochody =deficyt
Nadwyżka-suma dochodów budżetowych przewyższająca wydatki budżetowe
Wydatki< dochody = nadwyżka
e)dług publiczny
Dług publiczny-obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych; z 4 tytułów składa się dług publiczny:
-wyemitowane papiery wartościowe
-kredyty i pożyczki
-przyjęte depozyty
-wymagalność zobowiązań-nie może przekraczać 3/5 wartości rocznego PKB
6)Zasady publicznej gospodarki finansowej: jawność i przejrzystość
Gwarancje realizacji powyższych zasad:
• Jawność debat budżetowych w Sejmie;
• Publikacji ustaw i uchwał budżetowych,
• Podawanie do publicznej wiadomości udzielonych kwot dotacji (z budżetu państwa i jednostek terytorialnych)
• Obowiązki informacyjno-sprawozdawcze Ministra Finansów (deficyt, nadwyżka budżetowa, poręczenia i gwarancje udzielane przez Skarb Państwa, umorzenia zaległości podatkowych – przyczyny decyzji)
7)Podstawy prawa budżetowego i gospodarki budżetowej państwa
-podstawowy plan finansowy państwa, mający charakter dyrektywny uchwalany na z góry określony okres w specjalnym trybie
-można wyróżnić budżet państwa i budżet jednostek samorządów
Charakter dyrektywny:
+wiążąca norma do wykonanie tego budżetu
+to strona wydatkowa(nie można ich przekroczyć)
+okresem budżetowym jest rok kalendarzowy
+budżet uchwalany jest przez Sejm w formie ustawy
+budżet samorządów terytorialnych to uchwała
+treść ustawy budżetowej obejmuje elementy dodatkowe:
a-
b- sądy i trybunały
c- administracja rządowa
8)Prowizorium budżetowe ma charakter awaryjny, gdy ustawa budżetowa nie jest uchwalona; na czas określony lub do czasu uchwalenia ustawy budżetowej; uchwalana w formie ustawy w specjalnym trybie.
9)Zasady budżetowe
▪ z. zupełności-postulat doktryny; polega na zestawieniu w budżecie wszystkich a nie tylko wybranych dochodów i wydatków państwa; jej przeciwieństwo-fundusze celowe
▪ z. jedności-wszystkie dochody w jednym akcie prawnym
▪ z. szczegółowości-oznacza, że w budżecie muszą być zawarte cele szczegółowe konkretne, a nie określone w sposób ogólny
▪ z. równowagi-jest to dążenie do tego, aby dochody były równe wydatkom, co w praktyce nie jest jednak nigdy osiągane (zawsze występuje nadwyżka lub deficyt budżetowy), a w każdym wypadku idealne zrównoważenie dochodów i wydatków jest stanem wyjątkowym; poprzestaje się tu więc na postulacie, że nadwyżka budżetowa wypracowana podczas okresu wysokiej koniunktury powinna służyć pokryciu deficytu podczas recesji; ta zasada jest nazywana Złotą Zasadą Budżetową.
10)Dochody budżetu państwa(art. 96)
1) podatki i opłaty, które zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowią dochodów
jednostek samorządu terytorialnego, przychodów funduszów celowych
oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;
2) cła;
3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek
Skarbu Państwa;
4) wpłaty z tytułu dywidendy;
5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;
6) wpłaty nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych,
nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz
części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;
7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne
przepisy nie stanowią inaczej;
8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze
dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne przepisy
nie stanowią inaczej;
9) odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych,
o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych
na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;
11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;
12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile zgodnie z odrębnymi przepisami
nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;
13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;
14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw, niestanowiące przychodów w
rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, o ile odrębne przepisy nie stanowią
inaczej;
15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;
16) środki, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 2-4, po ich przekazaniu na rachunek
dochodów budżetu państwa.
11)Wydatki budżetu państwa
-dotacje i subwencje (udzielenie pomocy)
-świadczenia na rzecz osób fizycznych
-wydatki bieżące jednostek budżetowych
-wydatki majątkowe
-wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa
-wpłaty środków własnych do budżetu UE
12)Procedura budżetowa
Treścią ustawy budżetowej jest ustalenie dochodów i wydatków państwa na okres roku budżetowego, bez istnienia budżetu nie można prowadzić gospodarki finansowej państwa. Budżet jest uchwalany w formie ustawy. Inicjatywa ustawodawcza należy do Rady Ministrów i jest ujęta jako obowiązek rządu; projekt ustawy budżetowej powinien być przedłożony Sejmowi najpóźniej 3miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego tzn. przed 1października. Jeżeli nie uda się na czas przygotować projektu ustawy budżetowej na okres całego roku, to rząd ma obowiązek wnieść projekt ustawy o prowizorium budżetowym, a więc aktu tymczasowego regulującego gospodarkę finansową państwa na krótszy okres.
▪ procedura rozpatrywania projektu przez Sejm: przebiega w 3czytaniach, nie ma zastosowania trybu pilnego. I czytanie musi się odbyć na posiedzeniu Sejmu, następnie projekt kierowany jest w całości do Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne jego części do pozostałych komisji sejmowych odpowiednio do ich zakresu działania. Komisje te przekładają propozycje swoje poprawek Komisji Finansów Publicznych, a ta opracowuje ostateczne sprawozdanie i przedstawia je Sejmowi, który po debacie politycznej uchwala ustawę budżetową. Jej ostateczny kształt zależy od Sejmu, który może modyfikować przedłożenie rządowe, ograniczenia: zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.
▪ procedura rozpatrywania projektu przez Senat: Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi, które podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, Senat nie ma możliwości zaproponowania odrzucenia ustawy.
Prezydent ma 7dni na podpisanie ustawy budżetowej i nie może użyć weta ustawodawczego, może ją skierować do T.K który jest zobowiązany do wydania orzeczenia nie później niż w terminie 2miesięcy.
13)Podstawy gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego
a)Jednostki samorządu terytorialnego
-gmina
-powiat
-województwo
b)Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są:
=dochody własne
=subwencje ogólne
=dotacje celowe z budżetu państwa
Mogą być:
=środki pochodzące ze środków zagranicznych niepodlegające zwrotowi
=środki pochodzące z budżetu UE
=inne środki określone w odrębnych przepisach
14)Gmina
a)Zadania gminy:
▫ własne:
Ład przestrzenny i ekologia
Infrastruktura społeczna, techniczna i gospodarcza
Porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli
Edukacja, kultura, turystyka
Współpraca samorządowa i promocja gminy
▫ zlecone:
Z zakresu administracji rządowej
Z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych i referendów
Podstawą jest ustawa
Gmina otrzymuje środki finansowe na realizację zadań zleconych
▫ powierzone:
Zadania z zakresu administracji rządowej, właściwości powiatu, województwa
Realizacja na zasadzie dobrowolności
Podstawą jest porozumienie
Gmina otrzymuje środki finansowe na realizację zadań powierzonych
b)Źródła i struktura dochodów gminy
› dochody własne
› subwencja ogólna
› dotacje celowe
› środki ze źródeł zagranicznych
c)Dochody własne gminy:
≈ z tytułu podatków samorządowych
≈ udziały w podatkach państwowych
≈ z tytułu opłat
≈ majątkowo-kapitałowe
d)Subwencja ogólna gminy:
↔ część wyrównawcza
-Składa się z kwoty podstawowej i uzupełniającej
-Podstawowy składnik subwencji ogólnej
-Przeznaczonych dla gmin słabych ekonomicznie
-Dochód podatkowy na 1mieszkańca mniejszy od średniej krajowej
Kwota podstawowa:
Wskaźnik dochodów podatkowych < 92% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin na
na mieszkańców w gminie G mieszkańca Gg
Kwota uzupełniająca
Gęstość zaludnienia w gminie < gęstość zaludnienia w kraju
↔ część równoważąca
Od gmin bogatych dla gmin biedniejszych
↔ część oświatowa
Minister ds. oświaty określa wysokość subwencji na realizację zadań szkolnych i pozaszkolnych
e)dotacje celowe:
-na ściśle określony cel
-zadania z zakresu administracji rządowej
-inne zadania zlecone
-zadania własne
15)Powiat
a)Zadania powiatu:
=własne:
Pomoc społeczna, promocja i ochrona zdrowia
Edukacja, kultura i turystyka
Porządek publiczny, obronność
Infrastruktura techniczna i ekologiczna
Przeciwdziałanie bezrobociu i ochrona praw konsumenta
=zlecone:
Z zakresu administracji rządowej
Z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych i referendów
Związanych z usuwaniem bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa publicznego
Podstawą jest ustawa
Powiat otrzymuje środki finansowe na realizację zadań zleconych
=powierzone:
Zadania z zakresu administracji rządowej, właściwości lokalnego samorządu terytorialnego, województwa
Realizacja na zasadzie dobrowolności
Podstawą jest porozumienie
Powiat otrzymuje środki finansowe na realizację zadań powierzonych
b)Źródła i struktura dochodów
• dochody własne
• subwencja ogólna
• dotacje celowe
• środki ze źródeł zagranicznych
c)Dochody własne
▫ Udział w podatkach państwowych
▫ Opłaty
▫ Wpływy majątkowo-kapitałowe
16)Województwo
a)Zadania województwa:
• własne:
Edukacja, kultura i turystyka
Pomoc społeczna, promocja i ochrona zdrowia
Bezpieczeństwo publiczne i obronność
Infrastruktura ekologiczna i techniczna
Przeciwdziałanie bezrobociu i ochrona praw konsumenta
Wytyczanie strategii rozwoju
• zlecone:
Z zakresu administracji rządowej
Z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych i referendów
Podstawą jest ustawa
Województwo otrzymuje środki finansowe na realizację zadań zleconych
• powierzone:
Zadania z zakresu administracji rządowej, właściwości lokalnego samorządu terytorialnego
Realizacja na zasadzie dobrowolności
Podstawą jest porozumienie
Województwo otrzymuje środki finansowe na realizację zadań powierzonych
b)Źródła i struktura dochodów
dochody własne
subwencja ogólna
dotacje celowe
środki ze źródeł zagranicznych
17)Budżet państwa- jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy.
18)Regionalna izba obrachunkowa (RIO) - państwowy, zewnętrzny i niezależny organ kontroli i nadzoru jednostek samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów określonych w ustawie, w zakresie gospodarki finansowej (budżetu) i zamówień publicznych. Izby prowadzą również działalność informacyjną i szkoleniową w zakresie spraw budżetowych. Z punktu widzenia gospodarki finansowej regionalne izby obrachunkowe są państwowymi jednostkami budżetowymi.
19)Ustawa budżetowa-jeden z najważniejszych aktów prawnych w państwie, określający jego roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki zwane budżetem państwa. Projekt ustawy budżetowej opracowany przez ministra finansów, uchwalany jest przez Radę Ministrów i przedstawiany sejmowi i senatowi do 31 października każdego roku.
Jeżeli rząd nie jest w stanie przedstawić go w tym terminie, to zobowiązany jest do przedłożenia projektu ustawy o prowizorium budżetowym, która określa dochody i wydatki państwa na określoną część roku i traci moc z chwilą uchwalenia ustawy budżetowej.
Ogólne zasady i tryb gromadzenia środków pieniężnych objętych budżetem państwa oraz przeznaczania tych
środków na finansowanie zadań wynikających z funkcji państwa oraz formy organizacyjnoprawne jednostek, które realizują zadania objęte budżetem jest zawarta w ustawie prawo budżetowe.
20) Wykonanie budżetu polega przede wszystkim na zrealizowaniu zaplanowanych dochodów i wydatków na określone zadania. Wykonaniem budżetu państwa kieruje Rada Ministrów, a w szczególności Minister Finansów, który sprawuje bieżącą kontrolę realizacji dochodów i wydatków państwa i poziomy jego deficytu. Faktycznymi wykonawcami budżetu państwa są dysponenci części budżetowych i wszystkie podległe podmioty państwowej sfery budżetowej.
W toku wykonania budżetu obowiązują następujące zasady:
pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami
ustalanie, pobieranie oraz odprowadzanie dochodów budżetowych dokonywane jest na zasadach i w terminach wynikających z prawa finansowego
wydatki budżetowe muszą się mieścić w granicach kot określonych w budżecie realizowane zgodnie z planowanym ich przeznaczeniem w sposób celowy i oszczędny
zlecenie realizacji zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej ofert z uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych
dotacje celowe przyznane samorządom terytorialnym na realizację zadań zleconych nie wykorzystane w danym roku podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części w jakie zadanie nie zostały wykonane.
21) Podatek – obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu terytorialnego) bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia wzajemnego. Zebrane podatki są wykorzystywane na potrzeby ustalone przez organ pobierający. Współcześnie uznaje się, iż podatki są świadczeniami pieniężnymi, jednakże w historii znane są również podatki świadczone w innych niż pieniądz dobrach. Zgodnie z polskim prawem daniny, aby zostały uznane za podatki muszą posiadać 4 cechy:
nieodpłatność
przymusowość
publicznoprawność
bezzwrotność
22)Elementy zmienne-techniczne podatku
a)przedmiot
Przedmiot opodatkowania pomaga w udzieleniu odpowiedzi na pytanie od czego podatnik płaci podatek. Ustawa podatkowa w zasadzie nie posługuje się terminem przedmiotu opodatkowania. Jest to jednak zjawisko, stan prawny lub faktyczny, który gdy zaistnieje wywołuje powstanie obowiązku podatkowego. Generalnie przedmiotem podatku są czynności polegające na:
sprzedaży towarów,
świadczeniu usług,
eksporcie i imporcie.
Ważne jest również, że dane czynności podlegają opodatkowaniu niezależnie czy zostały wykonane z zachowaniem form określonych w przepisach prawa. Nawet niespełnienie pewnych warunków (np. brak koncesji) nie jest przeszkodą do opodatkowania czynności.
b)podmiot
Podmiot podatku wskazuje kto na podstawie ustawy podatkowej zobowiązany jest do zapłacenia podatku. Ustawodawca określa podatnika stosując terminy: osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, spółki prawa cywilnego. Rozpatrując termin podmiotu podatkowego możemy wyróżnić zarówno podmiot czynny, którym jest państwo oraz bierny - podatnika.
c)podstawa
Podstawę opodatkowania możemy omawiać pod względem dwóch aspektów. Pierwszy-konstrukcyjny, wg którego jest to skonkretyzowany pod względem ilościowym lub wartościowym przedmiot podatku. Wielkość podstawy opodatkowania kreuje sytuacja faktyczna lub prawna, zaistnienie której wywołuje obowiązek podatkowy. W drugim aspekcie- normatywnym, podstawa opodatkowania jest zespołem norm prawnych, oznaczeniem wielkości podstawy opodatkowania w danym podatku lub ustalona jednostkowo i konkretnie podstawa wymiaru podatku. Podstawa opodatkowania jest samoistnym i samodzielnym elementem podatku jedynie w znaczeniu konstrukcyjnym, w normatywnym zaś jest jedynie prawną konsekwencja przedmiotu opodatkowania.
obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność poniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach,
zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego,
podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu,
płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu,
inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.
23)Skala podatkowa-zbiór stawek obowiązujących w danym podatku:
=proporcjonalna-stała stawka podatkowa
=nieproporcjonalne
3 rodzaje skal:
-progresywna-stawka zmienna zależna od wielkości skali opodatkowania; rodzaje: globalna, szczeblowana
-regresywna-ze wzrostem podstawy opodatkowania maleje stawka
-degresywna-w miarę spadku podstawy opodatkowania, maleje stawka