PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ

Sem.VI

Historia-powstanie i rozwój wspólnot europejskich, powstanie UE

Instytucje

Źródła prawa

Zasady prawa UE

Wymiar sprawiedliwości w UE

1)Historia-powstanie i rozwój wspólnot europejskich, powstanie UE

Działania na rzecz integracji europejskiej po II wojnie światowej podjęte przez państwa Europy zachodniej, wynikały z jednej strony z konieczności odbudowy zniszczonej gospodarki, z drugiej z obawy przed powtórzeniem tragedii wojny. Idea politycznego i gospodarczego współdziałania państw trafiła więc na podatny grunt.
1950
Francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman wystąpił z inicjatywą powołania organizacji mającej sprawować kontrolę nad produkcją podstawowych i strategicznych gałęzi przemysłu Francji i RFN (górnictwa węgla, hutnictwa żelaza i stali), do której to organizacji mogłyby przystąpić też inne państwa. Plan Schumana powstały z inspiracji Jean Monnet dał podstawy do utworzenia pierwszej Wspólnoty Europejskiej - Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.
1951
18 kwietnia sześć państw (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy) podpisały traktat Paryski o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Głównym celem EWWiS stało się stworzenie wspólnego rynku węgla, żelaza i stali. Organizacja ta miała przyczynić się do rozwoju gospodarczego, racjonalnej produkcji oraz wzrostu zatrudnienia.
1957
25 marca w Rzymie państwa członkowskie EWWiS podpisały traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG). do najważniejszych celów EWG należały m.in.: utworzenie wspólnego rynku państw członkowskich, wprowadzenie unii celnej oraz wspólnej polityki w dziedzinie ekonomii. Tego samego dnia podpisano traktat powołujący Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - EURATOM. Celem tej Wspólnoty było pokojowe wykorzystywanie energii atomowej.

■ TRAKTATY RZYMSKIE 25 marzec 1957

ogólna nazwa dwóch umów międzynarodowych, podpisanych przez Francję, Republikę Federalną Niemiec, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg 25 marca 1957. Uroczystość miała miejsce w sali Horacjuszy i Kuracjuszy w Palazzo dei Conservatori na Kapitolu w Rzymie.

Pełna nazwa pierwszego z dokumentów brzmi: Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. W latach 1958 - 1992, umowa nosiła nazwę Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Następnie Traktat z Maastricht usunął przymiotnik gospodarczy, zarówno z nazwy traktatu, jak i z nazwy wspólnoty w wyniku czego dokument otrzymał nazwę Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Obecną nazwę nadał dokumentowi Traktat lizboński.

Drugą umową był podpisany Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Oba te traktaty weszły w życie 1 stycznia 1958.

■ TRAKTAT O FUZJI

(oficj. Traktat ustanawiający Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich)- zawarty 8 kwietnia 1965 roku w Brukseli traktat scalający instytucje trzech wspólnot: utworzono jedną Komisję Europejską (z Wysokiej Władzy EWWiS oraz Komisji EWG i Euratomu) i jedną Radę Ministrów dla wszystkich trzech Wspólnot Europejskich ^[1]. Załącznikiem do tego traktatu był Protokół o przywilejach i immunitetach Wspólnot Europejskich. Traktat fuzyjny wszedł w życie 1 lipca 1967 roku^[1]

Jego formalne uchylenie nastąpiło w 1999 r. na mocy traktatu amsterdamskiego.

■ JEDNOLITY AKT EUROPEJSKI 1986

Akt ten nadał kształt organizacyjny Europejskiej Współpracy Politycznej, będącej formą współpracy państw członkowskich Unii od roku 1970. Odtąd Wspólnoty Europejskie i Europejska Współpraca Polityczna miały zachowywać odrębność organizacyjną względem siebie, wspólnie jednak podejmować kroki do urzeczywistnienia Unii.

Ustanowił on także Radę Europejską, formalizując w ten sposób odbywające się od dłuższego czasu konferencje szefów państw.

JAE W istotny sposób rozwinął i pogłębił dziedziny prawa instytucjonalnego i materialnego Wspólnot. Wzmocnił pozycję Parlamentu Europejskiego (dopiero wtedy wprowadzono tę nazwę do traktatów), poprzez wprowadzenie postępowania współpracy w zakresie stanowienia prawa. Przewidział także powołanie Sądu Pierwszej Instancji UE.

JAE wzmocnił obszar odpowiedzialności wspólnoty poprzez poszerzenie zakresu jej działalności, poszerzoną współpracę w zakresie polityki zagranicznej, a także zwiększył kompetencje Parlamentu Europejskiego, dając mu ostatnie słowo w sprawach uchwał i postanowień Wspólnoty. Ustanowiono także procedury, na jakich miała się odtąd odbywać kooperacja pomiędzy Parlamentem Europejskim a Radą Ministrów. Tym samym umożliwiono lepszy przepływ informacji i większy zakres konsultacji pomiędzy tymi dwoma organami.

Jednolity akt europejski stworzył również podstawę prawną dla funkcjonowania Rady Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej. W traktacie JAE znalazły się istotne postanowienia dotyczące rozszerzenia polityki EWG. Ustanowiono reguły kooperacji w dziedzinie polityki gospodarczej i walutowej. EWG miała też odtąd współpracować też w zakresie polityki społecznej, badań naukowych, rozwoju technologicznego i przy kwestiach ochrony środowiska naturalnego.

Akt ten był pierwszym po wielu latach znaczącym krokiem w kierunku integracji europejskiej. Dokument ten opracowywano podczas kilku konferencji międzyrządowych, począwszy od konferencji w Mediolanie, później także w Luksemburgu i Brukseli.

17 lutego 1986 r. w Luksemburgu podpisały go wszystkie wówczas należące do Wspólnot kraje, oprócz Włoch, Grecji i Danii, które podpisały go 28 lutego 1986 r. w Hadze. Akt ten wszedł ostatecznie w życie 1 lipca 1987.

■ TRAKTAT O UNII EUROPEJSKIEJ 7luty 1992

Główne cele i postanowienia:

• utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych,

• umocnienie spójności gospodarczej i społecznej (kohezji),

• utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej łącznie z wprowadzeniem wspólnej waluty euro od 1 stycznia 1999 roku i określeniem kryteriów konwergencji,

• potwierdzenie tożsamości Unii na arenie międzynarodowej,

• realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,

• wzmocnienie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich (ustanowienie obywatelstwa Unii),

• rozwój współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Traktat ustanowił Unię Europejską (UE) opartą na 3 filarach:

Wspólnota Europejska, Europejska Wspólnota Węgla i Stali i Euratom,

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB),

Wymiar Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.

■ TRAKTAT AMSTERDAMSKI 1997

Najważniejsze postanowienia:

= Wprowadzenie możliwości uchwalenia sankcji dla państwa członkowskiego naruszającego zasady demokracji; przepisy te uchwalono z myślą o przyszłych członkach - państwach postkomunistycznych, okazało się jednak, że Unia była blisko skorzystania z tych zapisów w odniesieniu do kraju z ponad 40-letnią demokracją - Austrii (chodziło o utworzenie rządu z udziałem FPÖ Jörga Haidera).

=Wprowadzenie procedury wzmocnionej współpracy - większość państw członkowskich mogła zadecydować o nawiązaniu bliższej współpracy z wykorzystaniem struktur unijnych, pod warunkiem spełnienia kilku ograniczeń, m.in. otwartości takiej współpracy dla wszystkich państw członkowskich. Jak dotąd ani razu nie wykorzystano tej procedury.

=Wzmocnienie pozycji Parlamentu Europejskiego - dzięki rozszerzeniu zakresu stosowania procedury współpracy może on odtąd zablokować większość propozycji legislacyjnych Komisji. Jednocześnie uproszczono samą procedurę współdecydowania poprzez likwidację III czytania.

=Wzmocnienie prerogatyw Trybunału Sprawiedliwości - może on odtąd rozpatrywać sprawy związane z polityką wizową, azylową, migracyjną oraz ze swobodnym przepływem osób. Kwestie te zostały przeniesione z III filaru UE (tytuł VI TUE) do I filaru (TWE); tym samym zmieniono nazwę III filaru na "Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych".

=Utworzenie urzędu Wysokiego Przedstawiciela Unii Europejskiej do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Funkcję tę pełni Sekretarz Generalny Rady UE.

=Wprowadzenie koordynacji polityki zatrudnieniowej; utworzono Komitet ds. Zatrudnienia.

=Uproszczenie traktatów założycielskich. Wprowadzenie jednolitej liczbowej numeracji TWE i TUE.

=Nadanie UE możliwości zlecania Unii Zachodnioeuropejskiej misji różnego typu: od zadań humanitarnych i ratowniczych po działania zbrojne^[1]

⁼Wprowadzenie wspólnych strategii jako instrumentu WPZiB

=Nadanie Radzie Europejskiej kompetencji decydowania o zasadach i ogólnych wytycznych w sprawach wspólnej obronności

=Zmiana systematycznej współpracy (jako instrumentu WPZiB) na umacnianie systematycznej współpracy

=Nadanie Radzie Europejskiej kompetencji ustalania wspólnych strategii

=Zmiana trojki; odtąd stanowią ją: minister spraw zagranicznych, pełniący funkcję przewodniczącego Rady, Wysoki Przedstawiciel do spraw WPZiB oraz przedstawiciel Komisji

=Zobowiązanie misji dyplomatycznych i konsularnych państw członkowskich, delegacji Komisji Europejskiej w państwach trzecich i na konferencjach międzynarodowych, a także ich przedstawicielstwa w organizacjach międzynarodowych do współpracy ze sobą, tak aby zapewnić poszanowanie i wprowadzenie w życie wspólnych stanowisk oraz wspólnych działań przyjętych przez Radę Unii Europejskiej

=Ustanowienie Komórki Planowania i Wczesnego Ostrzegania

■ TRAKTAT NICEJSKI 2001

Najważniejsze postanowienia:

+Komisja Europejska od następnej kadencji ma składać się z liczby komisarzy równej liczbie krajów członkowskich (1 kraj = 1 komisarz). Dopiero, gdy Unia będzie się składała z co najmniej 27 członków, liczba komisarzy będzie mniejsza od liczby członków, komisarze zaś będą wybierani według opartego na zasadzie równości systemu rotacji.

+Wzmocnienie pozycji przewodniczącego Komisji Europejskiej - może on określać podział kompetencji pomiędzy komisarzy, mianować wiceprzewodniczących, a cała Komisja działa pod jego politycznym kierownictwem.

+Poszerzenie zakresu głosowania większością kwalifikowaną w Radzie UE o 28 kolejnych dziedzin (m.in. przy wyborze przewodniczącego Komisji).

+Wprowadzenie nowych zasad głosowania większością kwalifikowaną w Radzie. Poszczególnym krajom przydzielono głosy ważone nieco bardziej proporcjonalnie do ich wielkości, jednak nadal np. Niemcy (82 mln mieszkańców) mają mieć tyle samo głosów (29), co liczące po ok. 60 mln mieszkańców Francja, Wielka Brytania i Włochy.
Wstępnie przydzielono też głosy dla krajów kandydackich. Polska uzyskała 27 głosów, czyli tyle samo co Hiszpania i niewiele mniej od największych krajów. Postanowienia te miały tylko status deklaracji, zostały jednak potwierdzone przez Traktat ateński.

+Nowe rozdzielenie miejsc w Parlamencie Europejskim pomiędzy państwa członkowskie. Po rozszerzeniu PE składa się z 785 posłów. Ta liczba nie będzie zwiększana po przyszłych rozszerzeniach. Przewidziano więc miejsce dla Rumunii i Bułgarii, a Polsce przyznano 50 miejsc, ale w związku z nieprzystąpieniem tych państw ich miejsca zostały czasowo przejęte przez inne kraje, Polska uzyskała w ten sposób 4 dodatkowe miejsca. Obecnie Polska posiada 50 posłów w PE.

+Reforma organów sądowniczych - utworzenie trójinstancyjnego systemu sądownictwa. Sąd Pierwszej Instancji nabrał charakteru samodzielnego organu wspólnotowego, zaś w ramach SPI mogą zostać utworzone Izby Sądowe orzekające w określonych sprawach w I instancji. Od rozstrzygnięć Izb Sądowych służy środek odwoławczy do SPI.

+Usunięcie zapisu o tym, że Unia Zachodnioeuropejska stanowi integralną część rozwojową UE i służy wykonywaniu decyzji UE dotyczących działań wojskowych.

+Wysoki Przedstawiciel do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa uzyskał kompetencje w ramach wzmocnionej współpracy w zakresie WPZiB, które polegają zapewnianiu pełnego poinformowania Parlamentu Europejskiego i państw członkowskich o realizacji wzmocnionej współpracy.

+Zmiana sposobu wyznaczania specjalnego przedstawiciela, który odtąd jest wybierany kwalifikowaną większością głosów.

+Dodanie możliwości podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów przy zawieraniu porozumień międzynarodowych, gdy dotyczy to realizacji wspólnego działania lub stanowiska.

+Nadanie Radzie możliwości upoważniania Komitetu Politycznego i Polityki Bezpieczeństwa do decydowania w spraw kontroli politycznej i kierownictwa w zmierzających do zwalczania kryzysu operacjach ustalonych przez Radę.

■ TRAKTAT KONSTYTUCYJNY

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (Wspólnoty Europejskiej) (TKE, Konstytucja dla Europy) – umowa międzynarodowa podpisana przez państwa członkowskie Unii Europejskiej 29 października 2004 w Rzymie. W związku z brakiem ratyfikacji przez wszystkie strony umowa nie weszła w życie.

Projekt Konstytucji dla Europy (Wspólnoty Europejskiej) został opracowany przez powołany specjalnie w tym celu Konwent Unii Europejskiej pod przewodnictwem Valéry'ego Giscard d'Estaing. Efektem zakończonych 10 lipca 2003 r. prac Konwentu stał się liczący 278 stron dokument. Rada Europejska zatwierdziła projekt konstytucji z kilkoma zmianami dnia 18 czerwca roku 2004. Od tego momentu rozpoczął się proces jego ratyfikacji przez kraje członkowskie. 29 października 2004 roku przedstawiciele 25 krajów Unii Europejskiej podpisali Konstytucję w sali Horacjuszy i Kuriacjuszy w Rzymie. Przedstawiciele państw aspirujących do członkostwa z Bułgarii, Rumunii oraz Turcji podpisali jedynie akt końcowy

■ TRAKTAT LIZBOŃSKI 13grudnia 2007

Najważniejsze postanowienia:

-zmniejszenie liczby komisarzy do 18 (mimo, że jest 27 państw członkowskich)

-zwiększenie liczby eurodeputowanych dla Włoch

-decyzje unijne od 2014 będą podejmowane za pomocą tzw. podwójnej większości, zamiast zgody wszystkich państw członkowskich

-od 2009 Parlament Europejski będzie miał 750 członków (poprzednio 785)

-inicjatywa ustawodawcza obywateli wymagać będzie zebrania 1 miliona głosów w danej sprawie

-niewygasalność tzw. procesu z Joaniny

-przyznanie Polsce stałego rzecznika generalnego w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości

-wprowadzenie stanowiska wysokiego przedstawiciela Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa

-wprowadzenie stanowiska Przewodniczącego Rady Europejskiej

-„Karta Praw Podstawowych”

-„Solidarność energetyczna”

2)Instytucje

Rada Europejska-instytucja (na mocy Traktatu z Lizbony) Unii Europejskiej mająca za zadanie wyznaczanie ogólnych kierunków rozwoju Unii i jej priorytetów politycznych.

Nie pełni funkcji prawodawczej.

W skład wchodzą szefowie państw lub rządów państw członkowskich, jak również jej przewodniczący oraz przewodniczący Komisji. W jej pracach uczestniczy wysoki przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.

Rada Europejska zbiera się 2razy w ciągu półrocza; zwoływana jest przez jej przewodniczącego. Możliwe jest także zwołanie przez przewodniczącego nadzwyczajnego posiedzenia RE. Podejmuje ona decyzje w drodze konsensusu.

Przewodniczący RE wybierany jest większością kwalifikowaną na okres 2,5 roku-jego mandat jest jednokrotnie odnawialny.

Przewodniczący RE:

=przewodniczy RE i prowadzi jej prace

=zapewnia przygotowanie i ciągłość prac RE

=wspomaga osiąganie spójności i konsensusu RE

=przedstawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z każdego posiedzenia RE

Nie może sprawować krajowej funkcji publicznej.

Pełniąc funkcję kreacyjną, Rada Europejska:

-wybiera przewodniczącego Rady Europejskiej

-mianuje wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa (za zgodą przewodniczącego Komisji)

-wskazuje, biorąc pod uwagę wynik wyborów do Parlamentu Europejskiego, kandydata na przewodniczącego Komisji Europejskiej (wybieranego przez Parlament Europejski)

-ustala, w porozumieniu z przewodniczącym Komisji, listę komisarzy

-mianuje zatwierdzony przez Parlament Europejski skład Komisji

-wybiera prezesa, wiceprezesa i członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego

Rada Europejska określa strategiczne cele w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz podejmuje w tym zakresie niezbędne decyzje. Rada Europejska może jednomyślnie podjąć decyzję o ustanowieniu wspólnej europejskiej obrony. Rada Europejska posiada także uprawnienia decyzyjne w niektórych kwestiach związanych z przestrzenią wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

Państwo uznające, że projekt aktu prawnego Unii mógłby naruszyć podstawowe aspekty jego systemu zabezpieczenia społecznego lub wymiaru sprawiedliwości, może zażądać przedłożenia tej kwestii Radzie Europejskiej. Procedura prawodawcza ulega wtedy zawieszeniu. Jeśli Rada Europejska nie znajdzie rozwiązania kompromisowego w tym zakresie, procedura prawodawcza ulega zakończeniu.

Rada Europejska stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji lub 1/3 państw członkowskich, po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić poważne i stałe naruszenie wartości demokratycznych lub praw człowieka w jednym z państw członkowskich. Państwo zainteresowane nie bierze udziału w głosowaniu. W takim przypadku Rada Unii Europejskiej może zawiesić niektóre prawa takiego państwa.

Parlament Europejski- Strasburg

Pełni funkcje prawodawczą i budżetową wspólnie z Radą. Pełni funkcje kontroli politycznej i konsultacyjne zgodnie z warunkami przewidzianymi w Traktatach. Wybiera przewodniczącego Komisji. W skład wchodzą przedstawiciele obywateli Unii. Ich liczba nie przekracza 750, nie licząc przewodniczącego. Reprezentacja obywateli ma charakter degresywnie proporcjonalny, z minimalnym progiem 6członków na Państwo Członkowskie. Żadnemu Państwu Członkowskiemu nie można przyznać więcej niż 96miejsc. Członkowie są wybierani na 5letnią kadencję w powszechnych wyborach bezpośrednich, w głosowaniu wolnym i tajnym. PE wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i prezydium. PE odbywa sesje roczną. Zbiera się on na mocy prawa w drugi wtorek marca. PE może zebrać się na miesięcznej sesji nadzwyczajnej na żądanie większości wchodzących w jego skład członków lub na żądanie Rady bądź Komisji.

Rada Unii Europejskiej-Bruksela

Rada pełni wspólnie z PE funkcję prawodawczą i budżetową. Pełni funkcje określania polityki i koordynacji zgodnie z warunkami przewidzianymi w Traktatach.

W skład wchodzi jeden przedstawiciel szczebla ministerialnego z każdego Państwa Członkowskiego upoważniony do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu Państwa Członkowskiego, które reprezentuje, oraz do wykonywania prawa głosu. O ile Traktaty nie stanowią inaczej, Rada stanowi większością kwalifikowaną. Rada ds. Ogólnych zapewnia spójność prac różnych składów Rady. Przygotowuje posiedzenie RE i zapewnia ich ciągłość, w powiązaniu z przewodniczącym RE i Komisją. Rada ds. Zagranicznych opracowuje działania zewnętrzne Unii na podstawie strategicznych kierunków określonych przez RE oraz zapewnia spójność działań Unii. Za przygotowanie prac Rady odpowiada Komitet Stałych Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich. Posiedzenia Rady są jawne, kiedy Rada głosuje nad projektem aktu prawodawczego. W tym celu każde posiedzenie Rady składa się z 2 części, poświęconych odpowiednio: obradom nad aktami prawodawczymi Unii i działaniom o charakterze nie prawodawczym.

Komisja Europejska-Bruksela

=wspiera ogólny interes Unii i podejmuje w tym celu odpowiednie inicjatywy

=czuwa nad stosowaniem Traktatów i środków przyjmowanych przez instytucje na ich podstawie

=nadzoruje stosowanie prawa Unii pod kontrolą TSUE

=wykonuje budżet i zarządza programami

=pełni funkcje koordynacyjne, wykonawcze i zarządzające

=podejmuje inicjatywy w zakresie rocznego i wieloletniego programowania Unii w celu osiągnięcia porozumień międzyinstytucjonalnych.

O ile Traktaty nie stanowią inaczej, akty prawodawcze Unii mogą zostać przyjęte wyłącznie na wniosek Komisji. Pozostałe akty są przyjmowane na wniosek Komisji, jeżeli Traktaty tak stanowią.

Kadencja Komisji wynosi 5lat. Komisja jest całkowicie niezależna w wykonywaniu swoich zadań. W skład Komisji wchodzi jeden obywatel każdego Państwa Członkowskiego, przy czym skład ten obejmuje jej przewodniczącego i wysokiego przedstawiciela Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który jest jednym z wiceprzewodniczących Komisji. Przewodniczący Komisji:

-określa wytyczne, w ramach których Komisja wykonuje swoje zadania

-decyduje o wewnętrznej organizacji Komisji, tak aby zapewnić spójność, skuteczność i kolegialność jej działania

-mianuje wiceprzewodniczących, innych niż wysoki przedstawiciel Unii ds., zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, spośród członków Komisji.

Członek Komisji składa rezygnację, jeżeli przewodniczący tego zażąda. RE stanowiąc większością kwalifikowaną przedstawia PE kandydata na funkcję przewodniczącego Komisji. Kandydat ten wybierany jest przez PE większością głosów członków wchodzących w jego skład. Rada, ze wspólnym porozumieniem z wybranym przewodniczącym, przyjmuje listę pozostałych osób, które proponuje mianować członkami Komisji. Przewodniczący, wysoki przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa i pozostali członkowie Komisji podlegają kolegialnie zatwierdzeniu w drodze głosowania przez PE. Na podstawie takiego zatwierdzenia RE mianuje Komisję, stanowiąc większością kwalifikowaną. Komisja ponosi kolegialnie odpowiedzialność przed PE. PE może uchwalić wotum nieufności w stosunku do Komisji-w takim przypadku członkowie Komisji kolegialnie rezygnują ze swoich funkcji, a wysoki przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa rezygnuje z funkcji pełnionych w ramach Komisji.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej-Luksemburg

Obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane.

Zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów. W skład TS wchodzi jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego. TS jest wspomagany przez rzeczników generalnych. W skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego. Sędziowie i rzecznicy generalni TS oraz sędziowie Sądu są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na okres 6lat. Ustępujący sędziowie i rzecznicy generalni mogą być ponownie mianowani.

TSUE orzeka zgodnie z Traktatami:

-w zakresie skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie, instytucje lub osoby fizyczne lub prawne

-w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów Państw Członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje

-w innych sprawach przewidzianych w Traktatach

Trybunał Obrachunkowy-Luksemburg

=kontroluje rachunki wszystkich dochodów i wydatków Unii

=kontroluje rachunki wszystkich dochodów i wydatków wszystkich organów lub jednostek organizacyjnych utworzonych przez Unię, w zakresie, w jakim akt założycielski nie wyklucza takiej kontroli

=przekłada PE i Radzie poświadczenie wiarygodności rachunków, jak również legalności i prawidłowości operacji leżących u ich podstaw

=kontroluje legalność i prawidłowość dochodów i wydatków oraz upewnia się co do należytego zarządzania finansami. Czyniąc to, sygnalizuje w szczególności wszelkie nieprawidłowości.

=sporządza roczne sprawozdanie po zamknięciu każdego roku budżetowego

=pomaga on PE i Radzie w wykonywaniu ich funkcji kontrolnych w zakresie wykonania budżetu

=uchwala swój regulamin wewnętrzny, który wymaga zatwierdzenia przez Radę

W skład wchodzi jeden obywatel z każdego Państwa Członkowskiego. Członkowie są wybierani spośród osób, które wchodzą lub wchodziły w swych państwach w skład organów kontroli zewnętrznej lub mających szczególne kwalifikacje do zajmowania tego stanowiska. Członkowie są mianowani na okres 6lat. Rada po konsultacji z PE przyjmuje listę członków, sporządzoną zgodnie z propozycjami każdego z Państwa Członkowskiego. Mandat członków jest odnawialny. Wybierają oni spośród siebie, na okres 3lat prezesa TO-jego mandat jest odnawialny. Rada ustala warunki zatrudniania prezesa i członków TO.

Europejski Komitet Ekonomiczno- Społeczny-Bruksela

W skład wchodzą przedstawiciele organizacji pracodawców, pracowników oraz inni przedstawiciele podmiotów reprezentujących społeczeństwo obywatelskie, w szczególności z dziedzin społeczno-ekonomicznej, obywatelskiej, zawodowej i kultury. Liczba członków nie przekracza 350. Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji, przyjmuje decyzję określającą skład Komitetu. Członkowie są mianowani na okres 5lat. Rada przyjmuje listę członków sporządzoną zgodnie z propozycjami każdego z Państw Członkowskich. Mandat członków jest odnawialny. Komitet wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i prezydium na okres 2,5 roku. Uchwala on swój regulamin wewnętrzny. Komitet jest zwoływany przez przewodniczącego na żądanie PE, Rady lub Komisji. Może również zbierać się z inicjatywy własnej.

Komitet Regionów-Bruksela

W skład wchodzą przedstawiciele społeczności regionalnych i lokalnych, posiadający mandat wyborczy społeczności regionalnej lub lokalnej albo odpowiedzialni politycznie przed wybranym zgromadzeniem. Liczba członków nie przekracza 350. Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji, przyjmuje decyzję określającą skład Komitetu. Członkowie Komitetu oraz w równej liczbie zastępcy członków są mianowani na okres 5lat, ich mandat jest odnawialny. Rada przyjmuje listę członków oraz zastępców członków, sporządzoną zgodnie z propozycjami każdego z Państw Członkowskich. Kadencja członków Komitetu kończy się automatycznie, gdy mandat, na podstawie którego zostali zaproponowani, dobiega końca. Są oni wówczas zastępowani na czas pozostający do zakończenia kadencji, zgodnie z tą samą procedurą. Członkowie Komitetu nie mogą być równocześnie członkami PE. Komitet Regionów wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i prezydium na okres 2,5roku. Uchwala on swój regulamin wewnętrzny. Komitet jest zwoływany przez przewodniczącego na żądanie PE, Rady lub Komisji. Może on również zbierać się z inicjatywy własnej.

Europejski Bank Centralny(EBC)- Frankfurt

EBC i krajowe banki centralne stanowią Europejski System Banków Centralnych(ESBC). EBC i krajowe banki centralne Państw Członkowskich, których walutą jest euro, tworzące Eurosystem, prowadzą politykę pieniężną Unii. ESBC jest kierowany przez organy decyzyjne EBC. Głównym celem ESBC jest utrzymywanie stabilności cen. Bez uszczerbku dla tego celu, wspiera on ogólne polityki gospodarcze w Unii, mając na względzie przyczyniania się do osiągnięcia celów Unii. EBC ma osobowość prawną, ma wyłączne prawo do upoważniania do emisji euro. Jest niezależny w wykonywaniu swoich uprawnień oraz w zarządzaniu swoimi finansami. Rada Prezesów EBC składa się z członków Zarządu EBC i prezesów krajowych banków centralnych Państw Członkowskich, których walutą jest euro. Zarząd składa się z prezesa, wiceprezesa i 4innych członków, są mianowani przez RE na zalecenie Rady i po konsultacji z PE oraz z Radą Prezesów EBC, spośród osób o uznanym autorytecie i doświadczeniu zawodowym w dziedzinie pieniądza lub bankowości. Ich mandat trwa 8lat i nie jest odnawialny. Członkami Zarządu mogą być tylko obywatele Państw Członkowskich. Przewodniczący Rady i członek Komisji mogą uczestniczyć, bez prawa głosowania, w posiedzeniach Rady Prezesów EBC. Przewodniczący Rady może przedłożyć wniosek do rozważenia przez Radę Prezesów EBC. Prezes EBC jest zapraszany do uczestniczenia w posiedzeniach Rady, kiedy dyskutuje ona o sprawach dotyczących celów i zadań ESBC. EBC kieruje sprawozdanie roczne z działalności ESBC i w sprawie polityki pieniężnej za rok ubiegły i rok bieżący do PE, Rady i Komisji, jak również do RE.

Europejski Bani Inwestycyjny(EBI)-Luksemburg

EBI ma osobowość prawną. Członkami EBI są Państwa Członkowskie. Zadaniem EBI jest przyczynianie się, poprzez odwołanie się do rynku kapitałowego i zasobów własnych, do zrównoważonego i stałego rozwoju rynku wewnętrznego w interesie Unii. W tym celu Bank, nie dążąc do osiągnięcia zysków, udziela pożyczek i gwarancji, które sprzyjają finansowaniu projektów we wszystkich sektorach gospodarki:

=projektów zmierzających do rozwoju regionów mniej rozwiniętych

=projektów modernizacji lub przekształcania przedsiębiorstw lub tworzenia nowych dziedzin działalności, wynikających z ustanowienia lub funkcjonowania rynku wewnętrznego, które z uwagi na swoje rozmiary lub charakter nie mogą być całkowicie sfinansowane z różnych środków dostępnych w poszczególnych Państwach Członkowskich

=projektów stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania kilku Państw Członkowskich, które z uwagi na swoje rozmiary lub charakter nie mogą być całkowicie sfinansowane z różnych środków dostępnych w poszczególnych Państwach Członkowskich

Wykonując swoje zadania, Bank ułatwia finansowanie programów inwestycyjnych w powiązaniu z pomocą funduszy strukturalnych i innych instrumentów finansowych Unii.

3)Źródła prawa wspólnotowego

Podstawowym podziałem prawa wspólnotowego jest podział na prawo pierwotne – stanowione przez państwa członkowskie jako część prawa międzynarodowego, oraz prawo wtórne – stanowione przez organy wspólnotowe. W razie konfliktu norm prawnych z zakresu prawa pierwotnego i prawa wtórnego, pierwszeństwo przysługuje zawsze prawu pierwotnemu.

a)Prawo pierwotne

Prawo pierwotne znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 48 Traktatu z Maastricht.

Lista aktów prawa pierwotnego (akty zaznaczone na szaro jeszcze nie obowiązują lub już przestały):

■ traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

• Traktat paryski z 1951 r. (obowiązywał w latach 1952-2002)

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali

• Traktaty rzymskie z 1957 r. (weszły w życie w 1958 r.)

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej

• Traktat z Maastricht z 1992 r. (wszedł w życie w 1993 r.)

Konstytucja dla Europy z 2004 r. (nie weszła w życie)

■ umowy zawarte między państwami członkowskimi zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie

• Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA z 1957 r. (weszła w życie w 1958 r.)

• Protokół dotyczący Antyli Holenderskich z 1978 r.)

• Traktat fuzyjny z 1965 r. (wszedł w życie w 1967 r.)

• Luksemburski traktat budżetowy z 1970 r.

• Brukselski traktat budżetowy z 1975 r.

• Traktat zmieniający niektóre postanowienia Protokołu w sprawie Statutu EBI z 1975 r.

• Traktat grenlandzki z 1984 r.

• Jednolity Akt Europejski z 1986 r. (wszedł w życie w 1987 r.)

• Traktat amsterdamski z 1997 r. (wszedł w życie w 1999 r.)

• Traktat nicejski z 2001 r. (wszedł w życie w 2003 r.)

• Traktat lizboński z 2007 r. (wszedł w życie 1 grudnia 2009 r.)

■ traktaty akcesyjne

• Traktat o przystąpieniu Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii z 1972 r. (wszedł w życie w 1973 r.)

• Traktat o przystąpieniu Grecji z 1979 r. (wszedł w życie w 1981 r.)

• Traktat o przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii z 1985 r. (wszedł w życie w 1986 r.)

• Traktat o przystąpieniu Austrii, Finlandii i Szwecji z 1994 r. (wszedł w życie w 1995 r.)

• Traktat ateński z 2003 r. (wszedł w życie w 2004 r.)

• Traktat o przystąpieniu Bułgarii i Rumunii z 2005 r. (wszedł w życie 1 stycznia 2007)

■ ogólne zasady prawa Unii Europejskiej – szereg zasad prawa UE wypracowanych na podstawie orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, które nie zawsze wynikają wprost z Traktatów. Również zasady, do których przestrzegania zobowiązała się Unia Europejska (głównie Europejska Konwencja Praw Człowieka);

■ postanowienia Rady, gdy jej członkowie działają jako przedstawiciele państw członkowskich

• Akt dotyczący wyboru przedstawicieli Parlamentu Europejskiego w drodze powszechnych wyborów bezpośrednich z 1976 r.

• inne

Częścią prawa pierwotnego są również załączniki (w formie protokołów) dołączone do wyżej wymienionych umów. Nie mogą to być natomiast deklaracje i umowy (nie mają mocy wiążącej).

b) Prawo wtórne

Prawo wtórne znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 249 TWE

Prawo wtórne jest tworzone przez instytucje Wspólnot na podstawie prawa pierwotnego. Składa się ono z ogromnej liczby aktów prawnych, z których każdy należy do jednej z pięciu kategorii:

Rozporządzenia

w Unii Europejskiej stanowi najważniejszy akt prawny o najszerszym zasięgu; do wydawania rozporządzeń upoważnione są dwa organy: Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.

Dyrektywy

Wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

Decyzje

Wiąże w całości. Decyzja która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów.

Opinie

Nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w postępowaniu między instytucjami i organami wspólnot.

Zalecenia

Nie mają mocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań.

Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są wydawane przez Radę Unii Europejskiej, niekiedy przy współudziale Parlamentu Europejskiego (procedury współpracy i współdecydowania). Wyłączna inicjatywa ustawodawcza w tym zakresie przysługuje Komisji Europejskiej (wyjątkiem jest prawo Parlamentu do opracowania projektu jednolitej ordynacji wyborczej do PE).
Szczególny rodzaj rozporządzeń, tzw. rozporządzenia wykonawcze, są wydawane przez Komisję Europejską. W hierarchii aktów prawnych stoją one niżej od zwykłych rozporządzeń, mogą je jednak zmieniać, jeśli w rozporządzeniu na podstawie którego zostało wydane rozporządzenie wykonawcze zapisano taką możliwość.
Opinie i zalecenia może wydawać każdy z organów unijnych.

Oprócz wyżej wymienionych aktów prawnych istnieje też wiele rodzajów aktów nienazwanych w traktatach, lecz mogących mieć niekiedy moc wiążącą. Są one nazywane aktami sui generis. Noszą one rozmaite nazwy: oświadczenie, deklaracja, program działania, protokół, rezolucja, konkluzje, wnioski, wspólne działanie, komunikat, obwieszczenie.

Konstytucja Europejska miała wprowadzić zupełnie nowy porządek prawny.

Akty nienazwane- noszą one różne nazwy, np. uchwały, rezolucje, deklaracje, wyjaśnienia, komunikaty, sprawozdania, zawiadomienia, memoranda, programy, plany. Charakter takich aktów jest niejednolity. Niektóre z nich wywołują skutki prawne ( te akty są często zwane uchwałami), w większości jednak mają charakter prawnie nie wiążący (np. rezolucje).

c)Inne źródła prawa

Niektóre ze źródeł prawa wspólnotowego nasuwają wątpliwości co do ich przynależności do prawa pierwotnego czy wtórnego:

› umowy międzynarodowe zawarte przez Unię z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi;
należą tu m.in. traktaty stowarzyszeniowe (w tym Układ Europejski z Polską), układ o Europejskim Obszarze Gospodarczym czy układ powołujący Światową Organizację Handlu.

› ogólne zasady prawa:

=ogólne zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych państw członkowskich;

=ogólne zasady prawa międzynarodowego;

=prawa i wolności fundamentalne – obecnie zapisane są w Karcie Praw Podstawowych niemającej jeszcze mocy wiążącej w znaczeniu prawa pierwotnego.

d)Źródła prawa międzynarodowego w UE

Prawo międzynarodowe ma własne źródła prawa, inne niż prawo krajowego (konstytucja, ustawa, rozporządzenie). Tradycyjnie należą do nich:

umowa międzynarodowa, obecnie podstawowe źródło prawa międzynarodowego. Największa liczba norm powstaje poprzez zawieranie umów międzynarodowych.

zwyczaj międzynarodowy, kiedyś podstawowe źródło prawa międzynarodowego, tworzone poprzez jednolitą praktykę państw, które w podobnych sytuacjach zachowywały się podobnie. Z czasem taka praktyka nabierała charakteru prawnie wiążącego (opinio iuris), państwa jej przestrzegały w przekonaniu, że tego wymaga od nich prawo.

Do tych dwu podstawowych źródeł prawa międzynarodowego dodaje się czasem ogólne zasady prawa, choć w doktrynie obecnie przyjmuje się, że są one raczej częścią prawa międzynarodowego a nie jego odrębnym źródłem. Zostały one jednak wymienione jako jedna z podstaw wyrokowania w statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, a później także Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości^[5].

Do źródeł prawa międzynarodowego od połowy XX wieku zalicza się także wiążące, prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych.

4)Zasady prawa UE

Zasada pomocniczości- w dziedzinach, które nie podlegają jej wyłącznej właściwości, podejmuje działania jedynie wówczas i tylko wtedy, kiedy cele zamierzonego działania nie mogą zostać zrealizowane w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, mogą zaś, z racji zakresu lub skutków zamierzonego działania, zostać lepiej zrealizowane na szczeblu wspólnotowym.

Zasada oparcia UE na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności-Unia Europejska respektuje podstawowe prawa zagwarantowane w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności a także reguły wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich.

Zasada solidarności-zobowiązuje państwa członkowskie UE do podejmowania wszelkich właściwych środków o charakterze ogólnym i specjalnym w celu realizacji zobowiązań traktatowych. Państwa mają powstrzymać się od działań mogących zaszkodzić realizacji celów traktatowych.

5)Skargi

a) o stwierdzenie nieważności aktu prawnego

TSUE kontroluje legalność aktów prawnych, aktów Rady, Komisji i EBC, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów PE i RE zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich.

W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, PE, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy.

Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez TO, EBC i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.

Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych.

Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób.

Skargi wnosi się w terminie 2miesięcy, stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie.

Jeżeli skarga jest zasadna TSUE orzeka o nieważności danego aktu. Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.

b) na bezczynność

Jeśli PE, RE, Rada, Komisja lub EBC, z naruszeniem Traktatów, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne instytucje Unii mogą wnieść skargę do TSUE w celu stwierdzenia tego naruszenia. Ma to zastosowanie, na tych samych warunkach, do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają działania.

Skarga ta jest dopuszczalna, gdy dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie 2miesięcy od tego wezwania instytucja, organ lub jednostka organizacyjna nie zajęła stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych 2miesięcy.

Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia.