Wykład 13. (1)
Triarchiczna teoria inteligencji R. J. Sternberga:
1. Nawiązuje do teorii informacji, koncentrując się przede wszystkim na przebiegu procesów informacji (główne pytanie: „Jaki układ elementarnych składników procesu przetwarzania informacji (komponentów) jest charakterystyczny dla zadań decydujących o ludzkiej inteligencji?”);
2. Są trzy obszary ludzkiej inteligencji, odpowiadające trzem perspektywom jej analizowania:
1) w relacji do zewnętrznego otoczenia (subteoria kontekstu),
2) w relacji do indywidualnego doświadczenia jednostki ze światem zewnętrznym, czyli indywidualnych zasobów wiedzy, pamięci, nawyków (subteoria doświadczenia),
3) w relacji do świata wewnętrznego jednostki, tzn. jej procesów psychicznych (subteoria składników [komponentów].
Wykład 13. (2)
I. Subteoria kontekstu:
1. Przyjmuje relatywizm społeczno-kulturowy w zakresie badań nad inteligencją i trafne ekologicznie kryteria oceny intelektu (które zachowanie, kiedy, gdzie i dla kogo można uznać za inteligentne);
2. Inteligencja to aktywność umysłowa ukierunkowana na:
- celowe przystosowanie się do środowiska (adaptację),
- wybór właściwego środowiska (selekcję),
- kształtowanie środowiska wedle własnych możliwości i preferencji jednostki;
3. Człowiek inteligentny, to ten, który potrafi celowo przystosowywać się do środowiska, adekwatnie wybiera swoje środowisko i zmienia go wedle własnych możliwości i preferencji;
4. Wyodrębnienie subteorii kontekstu zaowocowało analizą inteligencji społecznej i praktycznej.
Wykład 13. (3)
II. Subteoria doświadczenia:
1. Założenie: nie wszystkie zadania poznawcze w równym stopniu wymagają inteligencji (nie wszystkie testy w równym stopniu ją mierzą). Najlepsze pod tym względem są zadania, które wymagają radzenia sobie z nowością lub szybkiego automatyzowania procesów poznawczych;
2. Inteligencja odnosi się do dwóch podstawowych zdolności:
- zdolność radzenia sobie z nowym zadaniem,
- zdolność automatyzacji procesów informacyjnych;
3. Pierwsza zdolność wymaga udziału ogólnego systemu przetwarzania informacji; druga - lokalnego systemu informacyjnego;
4. W ogólnym systemie przetwarzania informacji procesy przetwarzania informacji mają strukturę hierarchiczną, przebiegają w sposób kontrolowany i świadomy. Zadania nowe, charakteryzujące się brakiem lub małym stopniem doświadczenia angażują wiedzę i ogólny system przetwarzania informacji;
Wykład 13. (4)
5. Lokalny system informacyjny działa wybiórczo i nie ma struktury hierarchicznej. Bierze udział przy rozwiązywaniu zadań znanych i w znanych sytuacjach. Wykonywanie takich zadań wymaga zautomatyzowanych procesów informacyjnych;
6. Nowość i automatyzacja stanowią dwa bieguny wymiaru doświadczenia. Uzupełniają się. W miarę nabywania doświadczenia coraz większe porcje informacji przekazywane są do systemu lokalnego. Im bardziej efektywne są procesy informacyjne w jednym z systemów, tym większe zasoby ma osoba w drugim z nich;
7. Człowiek inteligentny to ten, który skutecznie wykonuje zadania wymagające adaptacji do nowości (zadania polegające na rozwiązywaniu problemów) lub automatyzacji wykonywanych czynności (zadania, w których mierzy się czas i szybkość wykonywania uprzednio nabytych reakcji werbalnych i motorycznych).
Wykład 13. (5)
III. Subteoria składników:
1. Wyjaśnia różnice indywidualne w zachowaniu inteligentnym;
2. Składniki - to elementarne procesy przetwarzania informacji, przebiegające na wewnętrznych reprezentacjach przedmiotów i symboli;
3. W zależności od pełnionych funkcji można wyodrębnić trzy rodzaje składników:
- mataskładniki - procesy przetwarzania informacji wyższego rzędu występujące w czynnościach planowania, kontroli i podejmowania decyzji. Nadzorują one przebieg procesów niższego rzędu (składników wykonawczych i składników nabywania wiedzy). Jest ich siedem ([1]decyzja, co do problemu, który należy rozwiązać, [2] wybór składników niższego rzędu, [3] selekcja sposobu organizacji informacji, [4] selekcja strategii porządkowania składników niższego rzędu, [5] decyzja dotycząca angażowania zasobów uwagi, [6] kontrola rozwiązania zadania, [7] wrażliwość na zewnętrzne sprzężenie zwrotne;
Wykład 13. (6)
- składniki wykonawcze - procesy przetwarzania informacji uczestniczące w wykonywaniu zadań na etapie (1) kodowania bodźców, (2) strukturalizacji i porównywania bodźców oraz (3) reakcji. Najbardziej złożony jest etap drugi (wnioskowanie, przekształcanie, zastosowanie, porównywanie i wyjaśnianie);
- składniki nabywania wiedzy - procesy przetwarzania informacji obecne w czynnościach uczenia się i nabywania wiedzy. Są to: selektywne kodowanie, selektywne łączenie, selektywne porównanie.
4. Istota subteorii składników polega na analizowaniu inteligencji jako procesu rozwiązywania rozmaitych zadań poznawczych przy pomocy właściwych składników wykonawczych, pod nadzorem metaskładników i przy „zasilaniu” ze strony składników nabywania wiedzy;
5. Inteligencja ogólna (czynnik g) przejawia się w różnicach indywidualnych w efektywności wykorzystywania składników, w tym głównie metaskładników.
Wykład 13. (7)
Zarzuty stawiane Triarchicznej teorii inteligencji R. J. Sternberga:
1. „Omnibusowy” charakter teorii (niczego nie wyjaśnia, a jedynie porządkuje wiedzę na temat inteligencji);
2. Brak ekonomiczności - wyjaśnia zjawisko inteligencji w sposób bardziej skomplikowany niż inne teorie;
3. Ignoruje rolę czynnika biologicznego (nie zajmuje się ewolucją inteligencji, pomija podstawy neurofizjologiczne, nie dostrzega roli czynnika genetycznego);
4. Pomija problem indywidualnego rozwoju inteligencji;
5. Nie definiuje niektórych pojęć (zwłaszcza w subteorii kontekstu, takich jak, kultura, środowisko);
6. II traktuje jako arbitra, czym jest inteligencja, a czym nie jest;
7. Relatywnie ubogie badania empiryczne w stosunku do rozbudowanej teorii.
Wykład 13. (8)
Formalna teoria inteligencji Edwarda Nęcki:
1. Łączy dwa podejścia: procesualne, typowe dla psychologii poznawczej i dyspozycyjne, charakterystyczne dla psychologii różnic indywidualnych;
2. Założenie: istnieją trwałe różnice międzyosobnicze, których źródło tkwi w indywidualnie zróżnicowanej wielkości zasobów uwagi oraz indywidualnie zróżnicowanej pojemności pamięci krótkotrwałej;
3. Teoria uwzględnia zarówno czynniki poznawcze (wielkość zasobów uwagi, pojemność pamięci krótkotrwałej), jak i czynniki niepoznawcze, tj. pobudzenie (pobudzenie typu A [energetyczne, czuwaniowe i kortykalne] oraz pobudzenie typu B [napięciowe i wisceralne]);
4. Proces inteligencji to szczególny układ operacji intelektualnych, odpowiadających za zmaganie się z zadaniem o określonych wymaganiach co do uwagi i pamięci, przez system o określonych możliwościach i ograniczeniach, w konkretnych warunkach sytuacyjnych;
Wykład 13. (9)
5. Wzorce przebiegu procesu inteligencji:
a) redukowanie pobudzenia lękotwórczego (pobudzenia typu B) przy pomocy wszelkich dostępnych technik i sposobów (kontrolowanie czynników wyzwalających ten rodzaj pobudzenia, stosowanie zabiegów relaksacyjnych, itp.) tak, aby ów poziom był dopasowany do indywidualnych parametrów uwagi i pamięci;
- osoby dysponujące większą ogólną pulą zasobów uwagi i/lub większą pojemnością pamięci roboczej tolerują wyższy poziom pobudzenia lękotwórczego niż osoby o mniejszych parametrach w tym zakresie;
- przy rozwiązywaniu zadań poznawczych skrajnie trudnych, wymagających bardzo dużo zasobów uwagi i /lub dużej pojemności pamięci osoba musi być całkowicie wolna od napięcia, związanego z negatywnymi emocjami (wąski przedział skrajnie niskiego napięcia lękotwórczego).
Wykład 13. (10)
b) oscylowanie w takich granicach pobudzenia mobilizującego (pobudzenie typu A), które są dopuszczalne dla danej osoby w konkretnej sytuacji:
- osoba o dużych zasobach uwagi i dużej pojemności pamięci rozwiązuje zadanie, wymagające dużo uwagi i pamięci. Sukces możliwy jest wówczas, gdy osoba znajduje się w bardzo wąskim przedziale umiarkowanego pobudzenia mobilizującego;
- osoba o niewielkich zasobach uwagi i małej pojemności pamięci rozwiązuje zadanie, wymagające dużo uwagi i pamięci. Sukces niemożliwy, niezależnie od tego, jak bardzo poziom pobudzenia mobilizującego zbliży się do wartości optymalnej;
- osoba o dużych zasobach uwagi i dużej pojemności pamięci rozwiązuje zadanie, wymagające mało uwagi i pamięci. Sukces możliwy jest w szerokim paśmie pobudzenia mobilizującego;
Wykład 13. (11)
- osoba o niewielkich zasobach uwagi i małej pojemności pamięci rozwiązuje zadanie, wymagające mało uwagi i pamięci. Sukces możliwy (jak w przypadku pierwszym) przy poziomie pobudzenia mobilizującego w odpowiednio wąskim przedziale stanów średnich;
- sukces w zadaniach o wysokich wymaganiach stawianych systemowi uwagi i mniejszych - systemowi pamięci roboczej wymaga zwiększenia poziomu pobudzenia mobilizującego, aby „wspomóc” uwagę;
- sukces w zadaniach o niewielkich wymaganiach stawianych systemowi uwagi i dużych - systemowi pamięci roboczej wymaga obniżenia pobudzenia mobilizującego do poziomu, który zapewni odpowiednią pojemność pamięci;