PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH WYKŁAD

23.02.2012

Przedmiot badań – zagadnienia wstępne

- inteligencja

- zdolności

- twórczość

- temperament

- style poznawcze

- style radzenia sobie ze stresem

- wartości

Zagadnienia wstępne:

1. Przedmiot badań.

2. Rys historyczny – inicjatorzy badań.

3. Podstawowe kategorie służące do opisu różnic.

1. PRZEDMIOT BADAŃ:

- Różnice miedzy ludźmi są powszechne

- Nie istnieje taka cecha fizyczna, właściwość psychiczna, cecha zachowania względem której ludzie by się nie różnili między sobą.

- Dowodem na powszechność różnic jest niepowtarzalność genetycznego wyposażenia człowieka.

RODZAJE RÓŻNIC:

Różnice indywidualne – oznaczają, ze osoby różnią się miedzy sobą pod względem porównywalnych charakterystyk fizycznych i psychicznych (bardziej u czymy się o „osobach” niż „jednostkach”)

Indywidualność - jako uwzględnienie unikalności, niepowtarzalności cech miedzy ludźmi.

Różnice interindywidualne – traktują o różnicach miedzy ludźmi ( główny przedmiot badan PRI).

Różnice intraindywidualne – mówią o różnicach wewnątrzosobniczych, o nasileniu danej cechy lub zachowania u danej osoby w ciągu określonego czasu lub całego życia

Różnice te opisuje się, wyjaśnia i przewiduje.

Aspekty badań w psychologii różnic:

1. Strukturalne – w zakresie osobowości, zdolności, styl funkcjonowania, temperamentu

2. Rozwojowe - związane z przebiegiem pewnych procesów, zmian rozwojowych w ciągu życia danej osoby

Obserwacja:

- Ta sama osoba w różnych sytuacjach zachowuje się w podobny sposób (po części przewidywalny). Można mówić o pewnej stałości i względnej spójnościzachowania

- Różne osoby w tej samej sytuacji zachowują się odmiennie, co podkreśla różnorodność ludzką.

Przedmiot badań:

Względnie stałe różnice miedzy ludźmi obejmujące:

- inteligencje (w tym wysoką)

- zdolności (rodzaje zdolności, wysokie zdolności, wyznaczniki wysokich osiągnięć, psychologiczna charakterystykę osób zdolnych)

- osobowość (w tym motywacje osiągnieć)

- style funkcjonowania ( style radzenia sobie ze stresem, myślenia, poznawcze)

- temperament

- twórczość

Współcześnie podejmowana problematyka:

- motywacji osiągnięć

- wyznaczniki zadowolenia z pracy zawodowej i życia osobistego

- style komunikacji

- problematyka sukcesu

- inteligencja społeczna i emocjonalna

- świat wartości

- zagadnienia mądrości

- humor

2. RYS HISTORYCZNY

POPRZEDNICY

Grecja:

Platon (428 pne – 347 pne) – „Państwo” – utopijne państwo z trzema grupami społecznymi – odwołując się do różnic indywidualnych w zakresie zdolności, możliwości, mówi o przenoszeniu ich z pokolenia na pokolenie.

Arystoteles (384 pne – 322 pne) – „Polityka” – w państwie rożni obywatele powinni pełnić funkcje

Rzym:

Cyceron (106 – 43 pne) – wprowadził pojęcie inteligencji jako właściwość umysłu pod względem której ludzi różnią się miedzy sobą. łac. inteligentia – zdolność pojmowania, rozum)

Twórcy typologii temperamentów:

Hipokrates (460 – 377 pne)

Galen (130 – 200)

Choleryk, melancholik, sangwinik, flegmatyk stanowią pierwowzór koncepcji osobowości i temperamentu, źródłoróżnic indywidualnych – mechanizmybiologiczne (koncepcja „soków”)

INICJATORZY:

a) Francis Galton (1822 – 1911)

- zainteresowania – antropolog, meteorolog, medycyna, statystyka

- efekty jego prac do dziś wzbudzają zainteresowanie – pytanie: co decyduje o zdolnościach – dziedziczenie czy środowisko?

- autor pionierskich badan nad ilościowym ujęciem różnic indywidualnych

- pierwszy użył pojęcia test umysłowy

- wkład w psychologie różnic indywidualnych to głownie badania nad dziedzicznością

- regresja do średniej

b) Charles Spearman (1863 – 1945)

- jego badania związane z inteligencją to krok milowy w rozwoju psychologii różnic indywidualnych

- dzięki metodzie analizy czynnikowej stwierdził, ze za wykorzystywanie rożnego rodzaju zadań intelektualnych odpowiedzialny jest jeden czynnik ogólny – inteligencja ogólna – g (general). Istnieją również zdolności specjalne s (specific), których konfiguracja i nasycenie sąróżnedlaróżnych czynników i osoba

- dwuczynnikowa teoria inteligencji Spearmana na ponad 100 lat przesądziła o kierunku badan nad struktura inteligencji

c) Alfred Binet (1857 – 1911)

- jego prace poświęcone są analizie procesów umysłowych z rozwojowej perspektywy

- praktyczny cel badan nad inteligencja: opracowanie testów do diagnozy intelektualnej dzieci rozpoczynających naukę w szkole podstawowej

- wraz z T. Simonem w 1905 r. opublikowali pierwszy test inteligencji służący do selekcji wśród uczniów szkol podstawowych (test Binet-Simon)

- pierwszy użył pojęcia wiek umysłowy co stanowiło pierwszy krok doi wprowadzenia pojęcia ilorazu inteligencji

d) William Stern (1871 – 1938)

- wprowadził pojęcie ilorazu inteligencji (IQ – intelligencequatient)

IQ=(WU/WŻ)x100

- „Psychologia różnicowa” (1921) przedstawił stan badan w zakresie psychologii różnic indywidualnych, różnice miedzy osobami i zagadnienie związane z różnicami miedzy grupami (początek psychologii międzykulturowej), zmienił tez nazwę z psychologii różnic indywidualnych na psychologie różnicowa

- upowszechnił tezę, ze istotnym przejawem inteligencji jest umiejętność przystosowania się do nowych okoliczności i zadań oraz radzenia sobie w nich. Pogląd ten obecny jest we współczesnych koncepcjach inteligencji.

e) Iwan Pawłow (1849 – 1936)

- twórca fizjologicznych podstaw temperamentu

- na podstawie badan nad uczeniem się przez warunkowanie zauważył, ze istnieją różnice pod względem szybkości warunkowania, wielkości odruchów i zdolności do hamowania czynności odruchowej

- różnice zależą od konfiguracji podstawowych cech układu nerwowego, stanowią one fizjologiczne podstawy temperamentu

1. PODSTAWOWE KATEGORIE SŁUŻĄCE DO OPISU RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH:

1. Typ– kategoria klasyfikacyjna, wykorzystywana głownie w celach systematyzacji występujących różnic indywidualnych.

Klasyczna definicja wg Sterna – „… to dominująca dyspozycja psychiczna lub psychofizyczna która przysługuje dającej się wyróżnić na jej podstawie grupie ludzi, przy czym jednak grupy tej nie można jednoznacznie i wszechstronnie oddzielić od innych grup”.

Właściwości typu:

- stanowi kategorie klasyfikacyjna

- stoi na pograniczu tego co ogólne i indywidualne

- pojęcie typu obejmuje względnie stale cechy psychiczne, fizjologiczne lub anatomiczne

- granice miedzy typami są płynne (czasem w ramach jednego podziału trudno odróżnić ludzi)

C.D. NA NASTĘPNYM WYKŁADZIE

01.03.2012

Koncepcje układania typologii (Strelau):

1. Biegunowa

2. Modalna

3. Szufladkowa

4. Wymiarowa

Krytyka pojęcia typu:

• Tendencja do „szufladkowania” ludzi

• Tendencja do zbyt deterministycznego podejścia w wyróżnianiu typologii, głównie związana z konstytucjonalnym podejściem wiążącym typy temperamentu z typami budowy ciała

• Krytyka założenia o niezmienności typów ludzi

1. Cecha-

• Zgeneralizowana tendencja do okr zachowań

• Dla ujęcia psychomotorycznego- status cechy przypisywany jest zdolnościom przejawiającym się w poziomie wykonania zadania

Charakterystyka cechy:

• Nie można jej obserwować- charakter latentny

• Zmienna pośrednicząca

• Spójność międzyczasowa

• Spójność międzysytuacyjna

1. Czynnik- stanowi specyficzną postać cechy, jest wynikiem analizy czynnikowej korelujących ze sobą zachowań lub cech o węższym zakresie ogólności

08.03.2012

INTELIGENCJA

3 4 %

14 % 14 % 2 %...

8 5 % 100 % 115 % 130 %.... 145 %- bardzo

wysoka

Badania psycho-biograficzne. Związki między Intel. A twórczością wybitnych osób.

Wyróżniamy 3 podejścia:

1. Biologiczne

2. Poznawcze

3. Czynnikowe

Czynnikowe koncepcje inteligencji

• Analiza wewnętrznej struktury inteligencji

Czy inteligencja to jedna zdolność czy jest ich wiele

Jakie są ich wzajemne relacje

Modele czynnikowe dzielą się na :

1. Hierarchiczne

• Teoria Spearmana (dwuczynnikowa)

• Teoria Vermonta (czynnik w-sz i p-m)

• Teoria Cattela (Gf, Gc…, Gv, Gr, Gs)

1. Oparte na czynnikach równorzędnych (istnieje pewna liczba jednakowo ważnych czynników (zdolności intelektualnych)

• Teoria Kellego (pięć równorzędnych czynników: zdolności przestrzenne, liczbowe, werbalne; pamięć; szybkość proc. umysłowych

• Teoria L.L. Thurstonea (PMA)

• Teoria Guilforda (wytwór, proces, materiał)

Teoria wielu inteligencji Gardnera:

Odejście od testów na inteligencję i korelacje na rzecz info jak ludzie rozwijają umiejętności ważne w ich życiu codziennym

1. I. Lingwistyczna:

Komunikowanie się za pomocą języka. Podłoże biologiczne- ośrodek mowy Broki, L półkula mózgu: Literaci, poeci

1. I. Matematyczno- logiczna:

Posługiwanie się pojęciami abstrakcyjnymi, ujawnia się w rozumowaniu indukcyjnym, stanowi archetyp surowej inteligencji: Matematycy, informatycy

1. I. Wizualno- przestrzenna:

Postrzeganie obrazów, przekształcanie ich, odtwarzanie z pamięci, tworzenie umysłowych modeli swiata zewnętrznego: Żeglarze, rzeźbiarze, architekci, malarze

1. I. Muzyczna

Tworzenie i rozumienie dźwięków

1. I. Interpersonalna:

Rozpoznawanie uczuć i zamiarów innych osób, rozumienie i współdziałanie z nimi. Różnicowanie nastrojów, intencji i motywacji innych ludzi.

1. I. intrapersonalna:

Zdolność do wejrzenia w głąb samego siebie

1. I. Kinestetyczna:

Wyjątkowe panowanie nad swoim ciałem, pamieć ruchów, uzdolnienia manualne i techniczne: Tancerze.

Inteligencja sprzyjająca powodzeniu życiowemu: Inteligencja jako złożona zdolność do adaptacji (inteligencja analityczna, twórcza, praktyczna)

15.03.2012

EFEKT FLYNNA

Wzrost poziomu inteligencji w kolejnych pokoleniach czyli międzypokoleniowa akceleracja inteligencji

• Wyniki testów na IQ rosną z pokolenia na pokolenie (5-25 pkt)

• Zjawisko to dotyczy zarówno osób o przeciętnej inteligencji jak i osób z niepełnosprawnością intelektualną

Przyczyny:

• Brak związku z biologicznymi podstawami Intel, w tym z genetycznymi uwarunkowaniami

• Znaczna role odgrywają wzbogacone informacyjnie oddziaływania, wpływy kulturowe, edukacja

• Lepsze zapoznanie się osoby z typowymi zadaniami, które pojawiają się w testach inteligencji

Okazuje się że nie tyle rośnie inteligencja, co pewne specyficzne zdolności analityczne zaangażowane w rozwiązywanie testów inteligencji.

W większym stopniu wzrastają wyniki testów niezwiązanych z wpływami kulturowymi i edukacją (operacje na symbolach) niż tych, które opierają się przede wszystkim na pomiarach wiedzy, zasobu słów, umiejętności szkolnych

Konsekwencje:

• Przy wzroście inteligencji spadek wykonywania edukacyjnych testów osiągnięć

• Diagnoza intelektu (konieczność aktualizacji norm dla danych testów). Im więcej czasu upływa od normalizacji testu do przeprowadzenia badania tym mniej trafne są wyniki osoby na tle jej grupy odniesienia

Efekty inteligencji są probabilistyczne- nie deterministyczne

Wyższa inteligencja podnosi szanse sukcesu ale go nie gwarantuje. Roli IQ w funkcjonowaniu jednostki nie należy przeceniać. Równie ważne są: syt. rodzinna, stan zdrowia, cechy osobowości, emocje i społeczne przystosowanie do wymagań otoczenia. (metafora z fundamentami).

Sytuacja zawodowa, efektywność wykonywanej pracy:

• IQ- jeden z najlepszych predykatorów efektywności pracy, szczególnie tej gdzie ważne jest uczenie się i zdobywanie wiedzy

• W zależności od specyfiki pracy i stopnia trudności wykonywanego zawodu dominującym dominującym predykatorem są cechy osobowości (np. sumienność). Wraz ze złożonością zadań wzrasta rola zdolności poznawczych

• Jeśli wykonujemy czynności (szkolne, zawodowe), których stopień złożoności jest niższy od naszych możliwości intelektualnych prowadzi do psychicznego dyskomfortu

• Wysoki poz Intel może być czynnikiem prowadzącym do frustracji lub długotrwałego stresu

ZDOLNOŚCI

TALENT- rozwój uzdolnień specyficznych na najwyższym poziomie

GENIUSZ- jest wyrazem twórczości i oryginalnych osiągnięć w danej dziedzinie

KLASYCZNA DEF. ZDOLNOŚCI:

1. Zdolności rozumiane jako różnice indywidualne wyrażające się w tym, że przy jednakowej motywacji i wcześniejszym przygotowaniu poszczególne osoby osiągają w porównywalnych warunkach różne rezultaty w działaniu i w uczeniu się.

2. Pojęcie zdolności używane jest najczęściej dla określenia możliwości człowieka, które warunkują jego powodzenie w różnych dziedzinach życia przy wykonywaniu różnych zadań.

Zdolności ogólnie traktowane są jako:

1. Potencjalności:

• Możliwości zdobywania nowych sprawności

• Uczenie się- sprawność procesów poznawczych

1. Umiejętności:

• Wykonywanie danej czynności w danej chwili (np. manualnych)

W literaturze angielskojęzycznej na określenie szczególnych uzdolnień używane są zamiennie pojęcia bliskoznaczne:

• Capacity- pojemność- możliwości organizmu dzięki którym może nastapić poprawa jego funkcjonowania w różnych obszarach

• Ability- zdolność- umiejętność przystosowywania się do otoczenia i do rozumienia różnych sytuacji

• Amplitude- naturalne zdolności, dzięki którym czł może zdobywać wiedze ogólną i specyficzną

• Gifted- obdarowany czymś

• Tallented- utalentowany- rozwój uzdolnień specyficznych na najwyższym poziomie

Rozróżnienie pojęć

Zdolności ogólne- rozumiane jako dyspozycja globalna odnosząca się do umysłu jako do całości

Zdolności specyficzne- układy wyspecjalizowane w odbiorze i przetwarzaniu określonego rodzaju informacji czy bodźców

Uzdolnienie- specyficzna konfiguracja zdolności ogólnych i specyficznych, umożliwiająca bardzo dobre określonej, ukierunkowanej treściowo działalności

HIERARCHICZY UKŁAD POJĘĆ:

Zdolności:

1. Ogólne- utożsamiane z Intel ogólną, czynnikiem G Spearmana

2. Kierunkowe- czynniki S Spearmana- nazywane uzdolnieniami specyficznymi, określają dziedzinę osiągnięć i wyznaczają kierunek działania.

22.03.2012

Zdolności kierunkowe- uzdolnienia specjalne, określają dziedzinę osiągnięć i wyznaczają kierunek działania (czynnik s Spermana)

Zdolności ogólne- utożsamiane są z inteligencją ogólną (czynnik g)

Zdolności specjalne według Stelau – są względnie stałymi warunkami wewnętrznymi człowieka współdeterminującymi efektywność wykonywania czynności w specyficznej sferze działalności

Współczesne modele zdolności

Zdolności specjalne ujmowane jako:

• wyjątkowe predyspozycje umożliwiające jednostce osiągnięcie sukcesu w poszczególnych dziedzinach (Sękowski 2001)

• są względnie stałymi warunkami wewnętrznymi człowieka współdeterminującymi efektywność wykonawczą czynności w specjalnych … działań (Strelau 2002)

Przykładowe rodzaje zdolności specyficznych:

• zdolności poznawcze(intelektualne)

• zdolności językowe

• zdolności matematyczne

• zdolności techniczne i wynalazcze

• zdolności muzyczne i plastyczne

• zdolności taneczne

• zdolności pedagogiczne

(Hornowski 1986)

• w toku rozwoju osoby, jej zdolności specjalne stają się czynnikiem warunkującym jej tępo rozwoju

• dominujące zdolności w znacznym stopniu wyznaczają wybierane i preferowane przez osobę kierunki jej aktywności co nasila indywidualizację możliwych ścieżek rozwoju

(Matczak 2002)

Podsumowanie

W literaturze zdolności są najczęściej rozumiane jako:

1. Zdolności indywidualne wyjaśniające różne osiągnięcia ludzi w porównywalnych takich samych sytuacjach bez wyraźnego określenia genezy tak określonych różnic

2. Jako „ability” aktualna umiejętność wykonania określonych zadań

3. Jako „aptitude” potencjalność, możliwy maksymalny poziom sprawności, jaki można uzyskać dzięki „capacity” wrodzonym zadatkom

4. Jako względnie stałe cechy procesu poznawczego determinujące wysoki poziom osiągnięć jednostki

5. Jako podstawowe indywidualne własności człowieka, których nie można sprowadzić do prostych nawyków, ale dzięki nim można kształtować różnego rodzaju inne umiejętności

(Radzińska 2010)

„badania nad zdolnościami mają długą przeszłość ale krótką historię”

(Passow. MónksHeller 1999)

Osobami uzdolnionymi interesowano się już od starożytności – jednak dopiero pod koniec XIX i XX wieku przynosi rozwój tej problematyki.

Publikacje i badania dotyczące:

• rodzajów uzdolnień i ich uwarunkowań

• rozpoznawanie zdolności- kryteria wybitnych zdolności

• koncepcji i modeli zdolności

• edukacji wsparcia osób zdolnych

• charakterystyki funkcjonowania

• zadowoleniu z życia zawodowego , rodzinnego

• poszukiwań powiązań między twórczością osobowością a inteligencją

Wybrane modele zdolności:

1. 1950r- referat J. P. Guilford wygłoszony na kongresie Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego mówił, że dotychczasowe testy inteligencji nie mogły w pełni wyjaśnić twórczości ponieważ w testach tych zaangażowane było myślenie konwergencyjne a twórczość (zdolność) jest wyrazem zupełnie innej gr. czynników

Lata 70 XX wieku początek tworzenia koncepcji i modeli zdolności i twórczości

1. Model C. G. Junga:

Podstawowe obszary (funkcje) psychiki tworzące całościowy system organizacji doświadczeń człowieka:

• funkcje ogólnej wrażliwości zmysłowej

• funkcje poznawcze w tym myślenie intuicyjne; całość scalona przez osobowość jednostki

Przewaga jednego z obszarów organizowania doświadczenia tworzy określone typy psychiczne, które odnajdujemy wśród ludzi o różnym rodzaju i ukierunkowaniu zdolności i rozwoju. Wrażliwość poznawcza i uczuciowa, wytrwałość, intuicje- podkreślone w charakterystykach osób zdolnych.

Modele :

Strukturalno- interakcyjne

Uwzględniają strukturę i możliwe interakcji zdolności

- model zdolności Renzulliego A1

- model zdolności F. Monksa A2

-model zdolności A. Tannebauma A3

Rozwojowe

Uwzględniają rozwój zdolności w kolejnych etapach zyciaczłowieka.

- model zdolności D. Feldmana

- model zdolności Piageta

1. Trójpierścieniowy model zdolności J.S. Renzuliego

U osób wybitnie zdolnych występują interakcje między 3 zespołami cech:

1. ponad przeciętne zdolności

2. wysokim stopniem zaangażowania w pracę

3. wysokim poziomem zdolności twórczych

1. Wysoka inteligencja lub/ i wysoki poziom zdolności specjalnych umożliwiają kierunkowy rozwój aktywności

2. Motywacja wytrzymałość, pracowitość

• wytrzymałość w dążeniu do celu

• wiara we własne siły

• pewność siebie

• fascynacja zadaniem do wykonania

3. Zdolności twórcze

• myślenie twórcze

• postawa twórcza

Wszystkie te czynniki są tak samo ważne, muszą wystąpić.

Model zakłada:

• powiązanie cech intelektualnych i pozaintelektualnych

• wszystkie 3 grupy czynników są jednakowo ważne i współdecyzyjne

• o rozwoju zdolności decyduje nie tyle siła poszczególnych części ile ich wzajemne powiązanie

• 2 grupy int lub/i ponadprzeciętne zdolności i twórczość decydują o jakości, poziomie wytworów

• trzecia grupa -zaangażowanie w zadanie – związana jest ze sferą motywacyjno- osobowościową, umożliwia twórcze działanie

wybitne zdolności

• spotykamy u pewnych osób( taka Maja na przykład )(tzn nie u wszystkich)

• czasami (tzn. nie zawsze)

• pod pewnym werbunkiem (tzn. nie w każdych okolicznościach)

  1. Model zdolności F. Mónksa

Rozszerza model Rezulliego

Interakcje 3 czynników wpisuje w uwarunkowanie środowiska społecznego:

• Akcentuje współdziałanie z otoczeniem społecznym (szkoła, rodzina, rówieśnicy) i ich rolę w aktywizacji i wykorzystaniu aktywności własnej osoby zdolnej

• Korzystne współdziałanie- optymalne psychologiczne warunki rozwoju zdolności

  5. Model zdolności A. Tannenbauma

Na ten model składają się:

• Zdolności kierunkowe,

• Czynniki środowiska,

• Przypadek,

• Czynniki nie związane z myśleniem,

• Zdolności ogólne

3. motywacja do osiągnięć, dojrzałość emocjonalna, odporność psychiczna

2. szkoła (nauczyciele i programy nauczania) rodzina rówieśnicy

3. uśmiech losu

krytyka:

Brak twórczości- wg Tannenbauma to synonim zdolności, nie może być traktowane jako czynnik współtworzący lecz nadrzędnie jako zawierający w sobie 5 pozostałych

5. Model zdolności D. Feldmana

rozwój jednostki polega na

przechodzeniu przez kolejne

stadia od etapu U uniwersalny

do UQ unikatowego

Etap rozwoju	charakterystyka
U	Dotyczy rozwoju każdego dziecka. Każdy przez nią przechodzi. Podstawą tej fazy jest wyposażenie biologiczne. Na jego bazie rozwijają się zdolności myślenia logicznego. Faza związana z opanowaniem wiedzy ogólnej
C	Osoba uczy się wartości, umiejętności doświadczeń wytwarzanych przez ludzi danego własnego sobie kręgu kulturowego. Wszystkie osoby przez nią przechodzą
D-B	Osoba osiąga doskonałość w wybranej przez siebie dyscyplinie. Osoba uczy się specyficznych umiejętności i wiedzy związanych z konkretną dyscypliną. Poziom dostępny tylko nielicznym osobą
I	Osoba wybiera wysoko ukierunkowaną specjalizację związaną z jej zdolnościami i talentami(„cudowne dzieci” ,dorośli o bardzo wąskich specjalizacjach )
UQ	Końcowe stadium rozwoju uzdolnień kierunkowych. Osoby osiągające ten etap są autorami dzieł twórczych, wytwarzają idee nowe koncepcje w obszarze kultury sztuki nauki. Faza dostępna tylko nielicznym osobą

29.III.2012

OSOBY ZDOLNE

CHARAKTERYSTYKA FUNKCJONOWANIA:

Główną cechą Osób Zdolnych (OZ) jest wzmożona pobudliwość psychiczna- nazywana przez K. Dąbrowskiego „intensywnością”.

Znajomość funkcjonowania OZ w zakresie pobudliwości psychicznych:

• Ułatwia rozpoznawanie zdolności w ich mniej widocznym wymiarze np. IQ

• Pomaga zrozumieć OZ i ich potrzeby

• Pomaga wspierać je w rozwoju

Wymiary wzmożonych pobudliwości:

1. Pobudliwość psychomotoryczna:

wyróżniamy 2 główne drogi ekspresji tej pobudliwości:

* Jedna dot. nadwyżki energii charakteryzującej OZ (szybka mowa, gwałtowna gestykulacja, intensywne ćwiczenia fizyczne)

* Druga dot. pewnej pobudliwości w zachowaniach i działaniach, uleganiu impulsom, nawykom, będącym ekspresją napięcia emocjonalnego

1. Pobudliwość sensoryczna:

• OZ zdaje się być zanurzona w świecie szczególnych doznań, przeżyć niedostępnych zwykle osobom przeciętnym

• Niezwykła wrażliwość na bodźce sensoryczne umożliwia, wyzwala i aktywizuje prace twórców na różnych polach artystycznej działalności

• Możliwy niezwykły sposób ubierania się, zamiłowanie do ozdób i biżuterii

1. Pobudliwość wyobrażeniowa:

• Bogata wyobraźnia, tendencja do marzeń na jawie, dostrzeganie niezwykłych związków, tworzenie niespotykanych metafor

• Osoby ze WPW mają trudności w funkcjonowaniu w sytuacjach wymagających wykonywania rutynowych, powtarzających się czynności

• Zdolność do wizualizacji

• Możliwa skłonność do animistycznego i magicznego myślenia

Myślenie animistyczne- przyznawanie przedmiotom nieożywionym właściwości psychicznych

Myślenie magiczne- to ta treść rozumowania, w której, w vprzejkonaniu danej osoby jej myślenie tożsame jest z działaniem

1. Pobudliwość emocjonalna:

• OZ przywiązują się do ludzi, miejsc, rzeczy, trudności może sprawiać im konieczność adaptacji w nowym środowisku

• Potrzeba i chęć swobodnej ekspresji emocji napotyka na barierę kulturową- socjalizacja zmierza raczej w kierunku tłumienia uczuć niż ich ujawniania. Powoduje to poczucie zagubienia, niezrozumienia

• Zarówno pozytywne jak i negatywne emocje doświadczane są z bardzo dużą intensywnością

1. Pobudliwość intelektualna:

• Refleksyjność, umiejętność wglądu we własne procesy myślowe, odczuwanie przyjemności w analizie problemu i odnajdywaniu rozwiązań

• Charakterystyczna jest wielość i jakość stawianych pytań, związane jest to z pragnieniem zrozumienia istoty problemu i dotarcia do prawdy

• Obejmuje intensywną aktywność umysłową, głód wiedzy, ciekawość, zdolność koncentracji i długotrwałego zaangażowania w zadanie

Niezależność i samodzielność w myśleniu i wydawaniu opinii na dany temat Otoczenie może odbierać te działania jako próbę podważenia kompetencji rozmówcy, krytyki docierających informacji i negacji powszechnie uznanych autorytetów

CHARAKTERYSTYKA FUNKCJONOWANIA OSÓB ZDOLNYCH:

1. Wysoki iloraz intel. i/lub poznawczych zdolności specjalnych

2. Duże zdolności zapamiętywania i szybkiego przetwarzania informacji

3. Ciekawość poznawcza- postawa dociekliwości intelektualnej, zadawania dużej ilości pytań

4. Ciekawość świata i ludzi, dar bystrej obserwacji otoczenia

5. Zdolność do abstrakcyjnego, analitycznego i syntetycznego myślenia nad problemem, do koncentracji, preferowania aktywności intelektualnej

6. Szybkie i prawidłowe kojarzenie i rozumowanie- dostrzeganie zależności przyczynowo- skutkowych

7. Myślenie krytyczne, duże oczekiwania i wymagania co do otoczenia i siebie samego

8. Bogate słownictwo i łatwość wysławiania się

9. Ma wiedzę z różnych elitarnych dziedzin

10. Potrafi werbalnie unikać nietypowych sytuacji w dyskusji

11. Szeroki wachlarz zainteresowań, dużo wiadomości pozaszkolnych, ukierunkowane uzdolnienia i pasje

12. Duża podzielność uwagi i koncentracja na problemie i dziedzinie, która jest przedmiotem zainteresowań

13. Wysoki poziom twórczości

14. Wyjście poza schematy- odnajdywanie się w nowej sytuacji

15. Pomysły nowych rozwiązań dla starych problemów

16. Bogata wyobraźnia, ciekawe, oryginalne pomysły

17. Potrzeba wyrażania swoich wrażeń, myśli i emocji w różnej formie np. w muzyce, tańcu, plastyce, słowie czy piśmie

18. Niezależna postawa, obrona swoich poglądów i pomysłów

19. Poczucie humoru

Cechy OZ hamujące ich rozwój emocjonalno- intelektualny:

1. Trudność w przystosowaniu do grupy (chęć ciągłego dominowania, imponowania, postawa rywalizacyjna)

2. Zarozumiałość, okazywania lekceważenia rówieśnikom, nauczycielom

3. Egocentryzm, koncentracja na sobie „zamęczanie nauczyciela”

4. Trudności w przechodzeniu od wiadomości do umiejętności, demonstrowanie wiedzy encyklopedycznej

5. Niecierpliwość, nieustępliwość- brak zrozumienia dla powolności innych osób

6. Nie lubi rutyny i konieczności podporządkowywania się ogólnym zasadom

7. Może przeciwstawiać się opanowaniu podstawowych sprawności

8. Może wytwarzać złożone pojęcia w niezrozumiały dla otoczenia sposób

9. Potrzebuje więcej zadań niż rówieśnicy i bardziej złożonych

10. Może zadawać trudne, niewygodne pytania (wśród wielu pyt. ważnych mogą pojawić się też mało wartościowe)

11. Nie zawsze jest w stanie dokonać prawidłowej i szybkiej oceny własnego pomysłu- brak doświadczenia

12. Może wyst. zjawisko fiksacji na jednym problemie i zaniedbywanie innych, mniej interesujących ucznia.

13. Trudno mu niekiedy zaakceptować inne zainteresowania lub inne ich nasilenie u rówieśników

14. OZ są bardzo wymagające, nie tolerują błędów innych ani swoich, może to prowadzić do frustracji i niezadowolenia z siebie oraz otaczającej rzeczywistości- poczucie osamotnienia

15. Może dojść do negowania poglądów a nawet wartości drugiego człowieka

16. Szczególna zdolność dostrzegania zależności przyczynowo- skutkowych prowadzi do dostrzegania błędów nawet tych osób, które są uznawane za autorytety

17. Trudność w akceptacji pewnych poglądów ze wzg na zaufanie do autorytetu przekazującego je

18. Trudność z akceptacją i zrozumieniem tradycji i jej wartości

19. Duża aktywność intelektualna może być przyczyną trudności w zakresie rozwoju społecznego np. zajęć z wfu, wymagających ruchu i aktywności fizycznej

20. Nadmierna koncentracja na swoich zainteresowaniach i problemach może prowadzić do zaniedbywania obowiązków (rodzinnych, zawodowych, szkolnych, towarzyskich) i kontaktów z innymi w okresie intensywnej działalności twórczej (może to być szczególnie uciążliwe dla otoczenia- osobom bliskim wydaje się, że nie liczą się w życiu OZ)

21. W okresie inkubacji (jeden z etapów myślenia twórczego)

22. OZ bywają drażliwe, nietolerancyjne a nawet przykre

23. Niezależność, poleganie na samym sobie

24. Często odrzuca opinie rówieśników i rodziców, jest niekonformistyczne, może być niekonwencjonalne

25. Indywidualizm wiąże się z oryginalnością, sprzyja pracy twórczej- w krańcowych jednak przypadkach przybiera formę prowadzącą do alienacji, która jest źródłem trudności w zakresie kontaktów interpersonalnych

26. Samodzielność jest korzystna, ale często prowadzi do braku krytycyzmu wobec własnych wytworów i ograniczeń w zakresie wytwarzania oryginalnych i wartościowych rozwiązań problemu

WIELOŚĆ ZAINTERESOWAŃ:

• Trudność w skoncentrowaniu się na jednej rzeczy, dziedzinie, rozproszona uwaga, słaba organizacja

• Frustracja wynikająca z braku czasu. Otoczenie może oczekiwać od niego stałych i nadmiernie wszechstronnych kompetencji

• Trudności z decyzją dot. kierunku kształcenia, pracy- podjęcie jej bywa bolesne

PERFEKCJONIZM

Dokładność, precyzja działań, staranność wykonania

Perfekcjonizm zdrowy:

Dążenie do doskonałości i osiągnięcia kontroli nad sobą

Samorozwój, osiągnięcie wyższego poziomu świadomości, zdolności i integracji osobowości

Perfekcjonizm neurotyczny (15/20 proc. osób)

Zapał i zaangażowanie w podejmowaną aktywność w powiązaniu z nierealistycznymi celami pochłaniają dużą ilość czasu i energii, często bez widocznych efektów

Prowadzi do zaniżonych efektów w porównaniu z możliwościami

IDEALIZM

Umiłowanie prawdy i uczciwości. Połączony z brakiem doświadczenia (społecznego, emocjonalnego) może być również źródłem rozczarowań

Skłonność do spostrzegania świata w kat. dobra i zła

Sprawność intelektualna nie wystarcza by dostrzec stany pośrednie, w zw. z tym ocena siebie i innych bywa bardzo krytyczna

Duża wrażliwość, możliwość podejmowania trudnych zadań i wyrzeczeń w imię preferowanych wartości.

12.04.2012

Podejmowanie ryzyka:

OZ niechętnie podejmują nowe wyzwania, bo:

1. Trudności dot. obrazu siebie i samooceny

2. Trudności w podejmowaniu decyzji

3. Doznawanie porażki

4. Zaniżone osiągnięcia w stos. do zdolności gdyż nie podejmują ryzyka

Nadmierny samokrytycyzm:

1. Przyczyną jest intensywność przeżyć emocjonalnych w porównaniu z idealizmem oraz potrzebą samorozwoju

2. Związany ze sferą poznawczą jak i emocjonalno-motywacyjną

3. Trudno poddać się ocenie społeczeństwa, mała odporność na potencjalną krytykę- efekt zaniżania poziomu własnych osiągnięć

4. Wiele os zdolnych poddaje się zajęciom, które podnoszą ich samoocenę i pozwalają uwierzyć w siebie

Depresja egzystencjalna:

1. Endogenna

• Niezadowolenie z siebie płynące z niemożności sprostania oczekiwaniom wobec siebie. Konflikty wewnętrzne

• Idealizm połączony z troską własną i otoczenia o wybór kariery, szkoły, zawodu

• Niezadowolenie ze swoich konfliktów z rówieśnikami

1. Egocentryczna

• Złość i niezadowolenie spowodowane zewnętrznym otoczeniem jednostki

• Niska samoocena- wynik środowiska, zła ocena osiągnięć

• Brak poczucia kontroli nad sytuacją zewnętrzną

• Poczucie bezsilności i kapitulacja

• Rozczarowanie ludźmi wokół siebie

• Niedojrzały idealizm oparty na marzeniach a nie umiejętnościach

Relacje rówieśnicze:

Intelektualnie dziecko może funkcjonować jako os starsza o kilka lat, jednocześnie emocjonalnie będąca od niej znacznie młodsza.

• W okresie szkolnym i przedszkolnym dzieci te mają tendencję do kierowania innymi (zanika z wiekiem)

• Wysokie prawdopodobieństwo napięć i konfliktów interpersonalnych

• W szkołach powszechnych takie os nie cieszą się dużą popularnością

• W szkołach akademickich panuje rywalizacja ale i lepsze relacje między rówieśnikami

Relacje rodzinne:

• Walka między rodzicami kto ma się zajać kierunkiem rozwoju

• Kompensacja braku osiągnięć lub doznawanych niepowodzeń

• Nadmierne oczekiwania rodziców

• Zdolności dziecka nie są odpowiednio rozpoznawane przez rodziców

• Faworyzowanie wśród rodzeństwa tylko tego dziecka, które jest uzdolnione w jednej dziedzinie

• Rywalizacja między rodzeństwem

26.04.2012r.

PSYCHOLOGIA TWÓRCZOŚCI

Zmiany rozumienia zakresu pojęcia twórczość:

Dotyczy:

1. Procesy poznawcze

2. Emocje- wyzwalane w czasie tworzenia

3. Motywacja- uczestnicząca w procesie tworzenia

4. Cechy osobowości sprzyjające twórczości

5. Cechy twórców

Mówimy o:

1. Różnicach indywidualnych w poziomie zdolności twórczych

2. Warunkach korzystnych i niekorzystnych dla twórczości

3. Praktycznym zastosowaniu twórczości

Twórczość w ujęciu psychologicznym:

1. Stanowisko elitarne- twórczość rozumiana jako aktywność nielicznych, wybitnych osób, która owocuje doniosłym znaczeniem dla ludzkości

Psychologia bada w tym wypadku:

• Uwarunkowanie twórczości

• Specyfikę procesów myślenia

• Cechy osobowości twórców

• Zewnętrzne warunki sprzyjające pozytywnie lub negatywnie

1. Stanowisko egalitarne- twórczość jako powszechnie występująca, nie ograniczająca się do badań naukowych, wynalazków czy dzieł sztuki.

Pojęcia:

1. Aktywność potencjalnie twórcza- aktywność nie prowadząca do dzieła, jednak zawierająca typowe składniki procesu twórczego tj: przeformułowanie problemu, nietypowe skojarzenia, stosowanie analogii, transfer z jednej dziedziny do drugiej

Jest to chwilowy stan, proces, ale aktywność kontynuowana wystarczająco długo mogłaby doprowadzić do twórczości w sensie ścisłym. Stan ten występuje dosyć często- można go badać.

1. Kreatywność- względnie stała cecha osobowości, wytworzenie nowych pomysłów, zróżnicowana u różnych ludzi. Związana z osobowością i procesami motywacyjnymi.

2. Zdolności twórcze- odnoszą się do cech intelektu

3. Talent twórczy- kompleks cech indywidualnych, dzięki którym człowiek jest w stanie stworzyć wartościowe dzieła o ile nie podlega czynnikom przeciwdziałającym

Wyznaczniki dzieła twórczego:

1. Nowość

2. Wartościowość

DEFINICJA TWÓRCZOSCI WG STERNA:

Twórcze dzieła jako nowe i wartościowe są w pewnym czasie i dla pewnych osób

WGLĄD:

• Nagła, nieoczekiwana zmiana rozumienia problemu prowadząca do nowego, pełniejszego zrozumienia problemu

• Ważna jest przerwa inkubacyjna, wyobraźnia, pamięć, uwaga, kategoryzacja

Emocje filokreatywne- te, które sprzyjają nowym pomysłom- Zdziwienie, Zaciekawienie, Radość

Reakcja hedonistyczna- pozytywny efekt odczuwalny gdy zbliżamy się do rozwiązania problemu

Twórcy odczuwają lęk przed:

• Oceną

• Odrzuceniem

• Samotnością

• Przekroczeniem granicy „normalności”

Wielu twórców charakteryzują zmiany nastrojów, muszą liczyć się z koniecznością ponoszenia ryzyka.

Motywacyjne składniki twórczości:

1. Satysfakcja z tworzenia

2. Ciekawość poznawcza

3. Dążenie do zmiany, ulepszenia

4. Motywacja osiągnięć

Cechy myślenia twórczego:

1. Przebiega według heurystyk

2. Jest dywergencyjne

3. Brak fiksacji funkcjonalnej

4. Posługiwanie się analogią, metaforami, skojarzeniami

5. Umiejętność przeformułowania problemu

6. Ciekawość poznawcza

7. Nieuleganie stereotypom

8. Nieuleganie negatywnemu transferowi

Zdolności twórcze; skład:

1. PŁYNNOŚĆ- szybkie rozwiązania problemów

2. GIĘTKOŚĆ- różnorodność

3. ORYGINALNOŚĆ- nowe, niestereotypowe

4. PRZEDEFINIOWANIE PROBLEMU

5. WRAŻLIWOŚĆ NA PROBLEMY

6. ODLEGŁE SKOJARZENIA

7. ŁATWOŚĆ TWORZENIA METAFOR

8. CIEKAWOŚĆ POZNAWCZA

Indywidualność nie ogranicz się tylko do sfery intelektualnej, obejmuje również emocjonalność, motywację i relacje interpersonalne

Badania nad osobowością twórcy- mają na celu wykrycie typowych, najczęściej spotykanych cech

Badania nad osobowością twórczą- poszukiwanie:

• Niezależność- postawa nonkonformistyczna, nieuleganie naciskom z zewnątrz, kierowanie się własnymi normami, podważanie tych które już istnieją. Tendencja do kwestionowania autorytetów

• Otwartość- łatwość asymilowania nowych informacji, ciekawość poznawcza, własne fantazje, skłonność wychodzenia poza swoja dziedzinę, upodobanie do zmian i nowości, tolerancja wobec treści niejednoznacznych

• Wytrwałość- długotrwała, wytężona praca, czas, energia na realizację celu, aktywizacja w sobie motywacji.

10.05.2012

Etapy procesu twórczego:

1. Preparacja- zbieranie danych do rozwiązania problemu

2. Inkubacja- „wylęganie się” różnych rozwiązań problemu podczas przerwy w rozwiązywaniu go (samoistne, nieświadome)

3. Iluminacja- Olśnienie, wgląd, nagłe zrozumienie istoty problemu

4. Weryfikacja- sprawdzanie przydatności wytworzonego rozwiązania

TROP; Nęcka- twórcze rozwiązywanie problemów:

1. Faza- przestrzeń problemowa- opracowanie problemu; etapy:

• Dostrzeganie problemu

• Zrozumienie problemu

• Poprawne sformułowanie problemu

1. Faza- dochodzenie do rozwiązania problemu

Celowe odejście od problemu- zastosowanie strategii twórczego oddalenia, koncentracji na sprawach pozornie nie mających nic wspólnego z problemem; etapy:

• Zbudowanie modelu zadania pierwotnego

• Szukanie rozwiązań zadań zastępczych

• Zastosowanie rozwiązań z etapu 2 do właściwego problemu

HEURYSTYKI:

1. Zasada różnorodności- wytworzenie dużej liczny różnorodnych pomysłów

2. Zasada odroczonego wartościowania- odkładania na potem oceny i weryfikacji rozwiązania.

3. Zasada aktualności- swobodne korzystanie z intuicji, przeczuć (nawet dziwnych), paradoksów, odległych skojarzeń

4. Zasada kompetentnej niekompetencji-

- eksperci często cierpią na "klapki na oczach" - w procesie twórczym przekłada się to na sztywność myślenia i utarte nawyki intelektualne
- laicy z kolei przejawiają świeżość spojrzenia na dziedzinę im nieznaną
- świeże spojrzenie na problem + doświadczenie i wiedza eksperta = owocne rozwiązanie problemu
- zasada ta mówi o tym, że każdy może skutecznie rozwiązywać specjalistyczne problemy, o ile zostanie mu zapewniona kontrola ze strony specjalisty

1. Zasada ludyczności, nieskrepowanej zabawy, poczucia humoru. Wyzwala to motywacje. Nie oceniamy nikogo, nabieramy dystansu, akceptacja nawet dziwnych problemów, wyzwalanie emocji

2. Zasada tu i teraz- liczy się tylko to co jest tu i teraz

PRZESZKODY W PROCESIE TWÓRCZYM:

1. Zapobieganie procesom twórczym

   1. Antykreatywne przekonania i ideologie- negatywne nastawienie osoby „Ja nie dam rady, nie poradzę sobie”

   2. Emocjonalne koszty twórczości- Przekonanie o samotności, lęk przed oceną, niezrozumieniem

   3. Konkurencja motywów- Gdy jest dużo różnych motywów, możliwości

   4. celów- Niedostrzeganie problemów do rozwiązania

2. Przedwczesne przerywanie procesu twórczego:

1. Obawa przed wymową i małością swojego dzieła

2. Niecierpliwość

1. Zakłócanie procesów twórczych

1. Nacisk z zewnątrz, konformizm (ma być tak, ja w papierach)

2. Rywalizacja

3. Warunkowanie sprawcze (nagrody i kary)

4. Sztywna samokontrola

1. Ograniczanie procesów twórczych

1. Tabu- zakres niedozwolonych tematów

2. Inercja mentalna- X ma określone poglądy i postawy. Nie można ich zmienić

3. Schemat- schematyczność działania

4. Jednostronność

5. Nadmierna wiedza i zjawisko indolencji ekspertów

STRATEGIE W PROCESIE TWÓRCZYM

1. Czujności- wybiórcze uwrażliwianie siebie na odbiór informacji ważnych dla procesu twórczego. Należy określić zadanie, czego oczekujemy, być czujnym, cierpliwym, poczekać na rozwiązanie

2. Percepcji postaci- Umiejętność odkrywania cech istotnych i znajdywania setna całej sprawy, polega na rozpoznaniu postaci rozwiązania w całości, istoty problemu.

3. Ukierunkowanej emocji-Wykorzystuje silne emocje pozytywne zbliżające nas do rozwiązania. Związana z IE.

4. Jasno określonego celu- Cel cały czas jest jasny, nie musi być stały- może być modyfikowany ale wciąż pozostaje ten sam np. ukończenie studiów- możemy w tym czasie wziąć dziekankę, brać udział w sesji poprawkowej ale cel jest niezmienny. Po drodze eliminujemy cele do których nie dążymy.

5. Zamykania- Opiera się na przeświadczeniu, że ludzie lubią uzupełniać, dopełniamy nasze dzieło tak by było uporządkowane, domknięte, stało się całością harmonijną.

6. Nadmiaru- wytwarzanie różnorodnych pomysłów bez ich wartościowania

7. Twórczego oddalenia

8. Wyniku idealnego- wymaga określenia idealnego celu, co pozwala na uniknięcie poddania się ograniczeniom (np. same 5 w indeksie)

9. Zarodka- podróż do celu zaczyna się od pierwszego kroku, niedoskonałej idei, pomysłu który udoskonalamy, zmieniamy.

PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE PSYCHOLOGII TWÓRCZOŚCI

• Pomiar twórczości- ocena za pomocą testów i kwestionariuszy

• Edukacja dla twórczości- przekazywanie wiedzy o twórczości, aktyizowanie, wspomaganie i rozwijanie zdolności twórczych

• Trening twórczości

NAZWY TESTÓW

1. Test Anagramów i Zastosowań- Guilford (myślenie i zdolności twórcze)

2. Rysunkowy test twórczego myślenia TCT-DT- K.K. Urban, H.G. Jellen; Matczak, Jaworska, Stańczyk (myślenie dywergencyjne)

3. Kwestionariusz twórczego zachowania KANH- St. Pope (postawa i osobowość twórcza)

4. Kwestionariusz samooceny twórczej- A. Strzelecki (twórczy styl zachowania)

KOMPONENTY TWÓRCZOŚCI

1. Myślenie dywergencyjne

2. Kompetencje ogólne

3. Specyficzna wiedza i specyficzne umiejętności

4. Zaangażowanie zadaniowe

5. Motywy sprzyjające twórczości

6. Tolerancja wieloznaczności

17.05.2012

STYLE POZNAWCZE

Matczak „Style poznawcze: J. Strelau T.2 (761-782)

Strelau J. „Psychologia różnic indywidualnych”

Style poznawcze- konstrukt psychologiczny określający różnice indywidualne w sposobie funkcjonowania człowieka

„Style poznawcze to preferowany sposób funkcjonowania poznawczego, odpowiadający indywidualnym potrzebom jednostki” (Matczak, 2006).

Gdy sytuacja zadaniowa nie posiada jednoznacznych instrukcji dotyczących sposobu wykonania zadania, osoba wybiera sposób zgodny z własnymi skłonnościami i preferencjami.

Pojęcie stylu w psychologii:

1. Style radzenia sobie ze stresem

2. Style poznawcze

3. Style komunikowania się

4. Style działania

5. Style myślenia

6. Style uczenia się

7. Style zachowania się

Podobieństwa:

Sposób w jaki określony proces, zachowanie czy sytuacja przebiega

Różnice:

Obszar zjawiska, którego dotyczą. Obejmowanie względnie stałej charakterystyki różnicującej ludzi między sobą.

STYL:

Odnosi się do względnie stałych różnic indywidualnych w sposobie zachowania i funkcjonowania psychicznego osoby. Charakteryzuje go duży stopień ogólności w organizacji kontroli uwagi, myśli, emocji, motywacji. Tworzą powiązania pomiędzy jakościami poznawczymi, energetycznymi i emocjonalnymi osoby.

Łączy, integruje odległe od siebie właściwości psychiczne i osobowość oraz funkcjonowanie poznawcze.

Odróżniamy od siebie pojęcie:

	STRATEGIA	STYL
STOPIEŃ ŚWIADOMOŚCI	Angażuje świadomy wybór wśród alternatywnych propozycji	Przebiega bez udziału świadomości
STOPIEŃ STAŁOŚCI	Stosowana do zadań i konteksty specyficznej sytuacji	Stałość w zakresie określonej tendencji
ADAPTACJA	Mechanizmy adaptacyjne, cel, minimalizacja błędów przy podejmowaniu decyzji	Adaptacyjne mechanizmy kontroli modyfikujące związek miedzy określonym stanem a środowiskiem

PRZYKŁADOWE NAZWY STYLÓW:

Zależność Niezależność od pola

Fragmentaryczność	Całościowość
Rozdzielanie	Integrowanie
Wysoki	Niski poziom tolerancji na rozbieżność informacyjną
Szeroki	Wąski zakres uwagi
Refleksyjność	Impulsywność
Abstrakcyjność	Konkretność
Sztywność	Giętkość kontroli
Wewnętrzne	Zewnętrzne poczucie lokalizacji kontroli
Szybkie	Wolne upływanie czasu

Styl najczęściej przedstawiany jest jako wymiar o przeciwstawnych biegunach.

STYLE POZNAWCZE- CHARAKTERYSTYKA

1. Odnoszą się do różnic indywidualnych, do tego jak myślimy, postrzegamy, pozwiązujemy problemy, jak komunikujemy się z innymi ludźmi

2. Są spójne czasowo, względnie stałe ale możliwe do zmiany

3. Są to wymiary o szerokim zasięgu. Dotyczą wszystkich zachowań i procesów psychicznych, mają charakter holistyczny i traktowane są jak cechy osobowości

4. Są dwubiegunowe, co odróżnia je od inteligencji i innych zdolności. Biegunowość nie jest wartościowana w kategoriach lepszy/ gorszy- oba bieguny spełniają rolę adaptacyjną.

Styl Abstrakcyjność- konkretność:

ABSTRAKCYJNOŚĆ- Tendencja do stosowania bardziej ogólnych kategorii, np. grupowanie mające charakter logicznej klasyfikacji

KONKRETNOŚĆ- Tendencja do stosowania kategorii mniej ogólnych

ZALEŻNOŚĆ- NIEZALEŻNOŚĆ (od pola)

1. METODA BADANIA:

Test ukrytych figur (Witkin i współpracownicy, 1971)

Osobie badanej eksponuje się przez krótki czas pojedynczą figurę geometryczną (abstrakcyjną), po czym pokazuje się figurę bardziej złożoną w którą wkomponowana jest ta pierwsza. Osoba badana ma za zadanie zidentyfikować w złożonym polu percepcyjnym pierwotną figurę. Ile czasu upłynie zanim osoba zidentyfikuje pierwszą figurę?

1. Stopień w jakim spostrzeganie determinowane jest przez ogólną organizację pola percepcyjnego

2. Zależność od pola: tendencja do spostrzegania globalnego, w którym części doświadczane są jako stopione z całością. Wyraża się trudnością w utrzymaniu obrazu fragmentu pola na tle jego całości

3. Niezależność od pola: tendencja do wyodrębniania poszczególnych części i spostrzegania ich jako względnie niezależnych od całości.

STYL:

1. Zależny od procesu socjalizacji

2. Zależny od procesów rozwojowych, gdzie wraz z wiekiem następuje przejście

od stylu zależnego od pola (wiek przedszkolny)

przez styl niezależny od pola (lata szkolne, dorosłość)

do stylu zależnego od pola (czas starzenia się i starość)

Obszar funkcjonowania człowieka	STYL POZNAWCZY
POZNAWCZY	Zależność od pola
Percepcja	Zależność od organizacji pola
Rozwiązywanie problemów	Trudności, gdy rozwiązanie problemu zależy od elementu z kontekstu w którym problem jest zawarty
Materiał werbalny	Nie narzucają struktury w materiale niestrukturalizowanym
Proces przetwarzania danych	Globalny, z małym udziałem analizy i strukturalizacji
Uczenie się	Uczą się szybciej i łatwiej opanowują zachowania społeczne
Studia i praca zawodowa	Wybierają dziedziny wymagające kontaktu z innymi oraz pracę oparta na czynnościach konkretnych
SPOŁECZNY
Społeczne układy odniesienia	Mniejsza uwaga i wrażliwość na ocenę społeczną
Orientacja w życiu społecznym	Zależnie od oczekiwań i opinii innych ludzi
Kontakty z innymi ludźmi	Chętnie przebywają z innymi i są z nimi blisko
Spostrzeganie przez innych	Spostrzegani są jako ciepli i uspołecznieni
OSOBOWOŚCIOWY
Relacja „JA” do „NIE JA”	Różnica miedzy „JA” i „NIE JA” jest płynna
Obraz własnego ciała	Globalny, a poszczególne części ciała są słabo ustrukturalizowane
Lokalizacja kontroli	zewnętrzna
Świadomość	Mniejsza świadomość swoich potrzeb, emocji

REFLEKSYJNOŚĆ- IMPULSYWNOŚĆ

Jerom Kagan

Inicjator badań nad analizą i charakterystyką stylów. Pierwsze badania prowadzone były w ramach psychologii rozwojowej.

Autor zauważył, że poszczególne osoby różnią się w sposobie rozwiązywania problemów, różnice te dotyczą szybkości reakcji i ilość popełnianych błędów.

Jedne dzieci w sytuacji niepewności reagowały szybko, inne po zastanowieniu. Początkowo różnice związane były z lękiem. Lęk i napięcie wzmaga tendencję do ucieczki przed problemem.

Definicja stylu refleksyjność- impulsywność

Główną przesłanką stylu (leżącą u jego podstaw) jest stwierdzenie, że SZYBKOŚĆ REAKCJI IDZIE W PARZE Z WIELOŚCIĄ BŁĘDÓW- IM SZYBCIEJ OSOBA UDZIELI ODPOWIEDZI TYM WIĘCEJ BŁĘDÓW POPEŁNI.

Impulsywność- tendencja do szybkiego udzielania odpowiedzi i popełniania błędów

Refleksyjność- tendencja do długiego zastanawiania się, niewiele błędów.

Czas zastanowienia się nad odpowiedzią jest tu zasadniczy- poprawność lub błędność odpowiedzi jest tylko pochodną. Styl R-I opisuje tempo poznawcze.

Refleksyjność wiąże się z odraczaniem reakcji i wolnym tempem przetwarzania danych; Impulsywność- szybka reakcja oparta na pierwszym skojarzeniu

Oba bieguny stylu R- I odnoszą się do 2 rodzajów kontroli poznawczej:

1. Wewnątrzsterowność- osoby refleksyjne, całościowa ocena sytuacji

2. Zewnątrzsterowność- osoby impulsywne, intuicyjna ocena sytuacji

Metoda pomiaru: Test porównywania znanych kształtów J. Kagan (Polska: Matczak).

ZNACZENIE STYLU REFLEKSYJNOŚĆ- IMPULSYWNOŚĆ DLA OSOBY ZWIĄZANE JEST:

1. Ze stopniem kontroli nad własnym funkcjonowaniem poznawczym

U osób refleksyjnych występuje wyższa kontrola poznawcza, natomiast u osób impulsywnych tendencja do przyjmowania pierwszego, lepszego rozwiązania

1. Ze sposobem definiowania przez osobę swoich kompetencji poznawczych

Szybkość odpowiedzi- osoby impulsywne

Poprawność odpowiedzi- osoby refleksyjne

1. Ze stopniem tolerancji na odroczenie wzmocnienia

Osoby impulsywne- wzmocnienia małe ale szybkie

Osoby refleksyjne- wzmocnienia duże, odroczone

Styl poznawczy:

1. Stanowi strategię poszukiwania informacji

Osoby refleksyjne- systematyczność

Osoby impulsywne- chaotyczność

1. Stanowi stopień tolerancji na ryzyko poznawcze

Osoby impulsywne- wysoka

Osoby refleksyjne- niska

1. Podlega zmianom rozwojowym

Ogólnie wraz z wiekiem zwiększa się refleksyjność, co wiąże się z dojrzewaniem struktur poznawczych. Zadania do rozwiązania stają się łatwiejsze, są szybciej rozwiązywane, popełnia się mniej błędów. Styl nie zależy od poziomu inteligencji.

CHARAKTERYSTYKA	STYL POZNAWCZY
	REFLEKSYJNOŚĆ
Sytuacje szkolne	Uczniowie lepiej radzą sobie w rozwiązywaniu problemów dywergencyjnych
Nauka j. obcego	Hamowanie łatwości wypowiadania się
Zachowania społeczne	Częste zachowania prospołeczne
Funkcjonowanie zawodowe	Uciążliwe staje się funkcjonowanie w sytuacjach wymagających pośpiechu, szybkiego podejmowania decyzji, improwizowania i tolerowania ryzyka
Atrakcyjność i skuteczność	Osobom przypisuje się bardziej atrakcyjny wygląd zewnętrzny, wyższą efektywność w kontaktach społecznych, większe powodzenie życiowe

24.05.2012

Style myślenia

R. Sternberg i E. Grigorenko- twórcy koncepcji i stylów myślenia

Style myślenia- nowa koncepcja stylów poznawczych, podejścia badawczego

Teorie:

Teoria poznawcza samokierowania R. Sternberg

-metafory sposobów kierowania, które można zaobserwować w życiu codziennym

-różne style kierowania stanowią zewnętrzne odbicie stylów, które są ulokowane w umyśle człowieka

-style poznawcze stanowią pomost pomiędzy poznaniem a osobowością, pozwalają lepiej przewidywać sukcesy szkolne i zawodowe- kontekst praktyczny

Style myślenia to :

-preferowane sposoby wykorzystania zdolności przez osobę oraz wiedzy zdobytej dzięki tym zdolnościom w codziennych relacjach ze środowiskiem

-style są umiejscowione na pograniczu obszaru inteligencji i osobowości

Geneza st. myślenia

-główną rolę w ich kształtowaniu- środowisko i proces socjalizacji, choć socjalizacja nie dopowiada w pełni za pochodzenie stylów myślenia

• ta sama osoba może preferować określone style myślenia we wczesnych fazach rozwoju a zupełnie inne w późniejszych jego fazach

Osoby spośród posiadanego zasobu różnych stylów myślenia, wybierają te , które w danej sytuacji zapewnią im najlepszą adaptacje do poznawczych wymagań środowiska lub

pomiar stylów myślenia

-kwestionariusz stylów myślenia ( TSI) – Stenberg, Wagner -1991-bada głównie w obszarze edukacji( nauczyciele, studenci, uczniowie)

Kryteria poznawcze samokierowania:

1.funkcje

2.formy

3.poziom 13 stylów myślenia

4.zasięg

5.skłonności

Style myślenia – różne aspekty poznawczego samokierowania

1. FUNKCJE

Porównanie do funkcji jakie pełnią władze w państwie

a) styl legislacyjny

charakteryzuje osoby działające i myślące w sposób przez siebie ustalony, twórcze, lubiące rozwiązywać zadania o nieustalonej z góry strukturze

b) styl wykonawczy

osoby lubią kierować się w działaniu już ustalonymi regułami, preferują zadania ustrukturalnione

3. styl oceniający

mają tendencje do oceniania zasad i procedur oraz postępowania innych ludzi, lubią

zadania poddające się analizie i ocenie z różnych pkt. Widzenia

2. FORMY

Odwołują się do 4 form rządzenia (monarchistycznej, hierarchicznej, oligarchicznej, anarchicznej)

a) forma monarchiczna

osoby preferują koncentrację na 1 celu, nie odrywają się od niego aż do momentu pełnej realizacji

b) forma hierarchiczna

o. realizują jednocześnie różne cele z uwzględnieniem priorytetów w zależność od stopnia ważności zadań, są systematyczne w rozwiązywaniu problemów

c) forma oligarchiczna

o. realizują kilka celów w tym samym czasie, nie różnicują stopnia ich ważności, jednocześnie podejmowanie wielu zadań utrudnia ich wykonanie

3. forma Anarchiczna

o. niechętnie poddające się istniejącym regułom, skłonne do zadań, którymi rządzi przypadek

3. POZIOM

a)s. lokalne

o. lubiące i preferujące wykonywanie zadań szczegółowych , ważne detale, wymagające precyzji

b)s. Globalne

o. preferują myślenie abstrakcyjne, rozwiązują zadania o dużym stopniu trudności

4. ZASIĘG

a)s. wewnętrzny

o. lubią przebywać w samotności, wykonywać zadania, które mogą realizować bez pomocy

b) s. zewnętrzny

o. preferują zadania kolektywne, wymagające interakcji z innymi , lubią przebywać z ludźmi

4. SKŁONNOŚĆ

a)s. Liberalny

o. nie przestrzegają ustalonych reguł, lubią iść własna droga, od legislatorów odróżnia ich to, że nie są autorami nowych rozwiązań

b) s. konserwatywny

o. przywiązane do tradycji, do rzeczy dobrze znanych, niechętnie wykraczaja poza ustalone reguły postępowania

Style radzenia sobie ze stresem:

styl – trwała dyspozycja mająca status cechy

strategia- określone działanie

proces- ciąg zmieniających się w czasie strategii

3 style radzenia sobie:

a) skoncentrowany na zadaniu-podejmowanie wysiłku zamierającego do rozwiązywania problemu przez poznawcze przekształcanie lub próby zmiany sytuacji

-podejmowanie zadań

-konkretne działanie

-sposób planowania rozwiązania problemu

• dążenie do wprowadzenia zmian

b) skoncentrowany na emocjach

- koncentracja na sobie

• koncentracja na własnych przeżyciach emocjonalnych

• myślenie życzeniowe, fantazyjne

• samoobwinianie się

• nadmierna samokontrola

  3. skoncentrowany na unikaniu

-wystrzeganie się myślenia, dostrzegania sytuacji trudnej

może przyjmować 2 formy:

1. Angażowanie się w czynności zastępcze: oglądanie telewizji, zakupy, objadanie się)

2. Intensywne poszukiwanie kontaktów towarzyskich

Do pomiaru służy kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych -CISS- Endler/Parker, w Polskiej wersji Strelau, Jaworska, Wrześniewski, Szczepaniak.