Konstytucja francuska z 3 września 1791 r.
Tytuł II
O podziale królestwa i o stanowisku obywateli
[l] Art. l. Królestwo jest jedno i niepodzielne: jego terytorium jest podzielone na 83 departamenty, każdy departament ma dystrykty, każdy dystrykt ma kantony.
[2] Art. 2. Obywatelami francuskimi są: - urodzeni we Francji z ojca Francuza; - urodzeni we Francji z ojca cudzoziemca, którzy za stałe miejsce pobytu obrali królestwo; - urodzeni w obcym kraju z ojca Francuza, którzy przybyli, by osiąść we Francji i złożyli przysięgę obywatelską; wreszcie ci, którzy urodzeni w obcym kraju i wywodzący się w jakimkolwiek stopniu z Francuza lub Francuzki ekspatriowanych ze względów religijnych, przybyli na stałe do Francji i złożyli przysięgę obywatelską.
[3] Art. 7. Ustawa uznaje zawarcie małżeństwa za umowę cywilną. - Władza ustawodawcza ustali dla wszystkich bez różnicy mieszkańców sposób, w jaki będzie się stwierdzać narodziny, zawarcie małżeństwa, zgony [...].
[4] Art. 8. Obywatele francuscy [...] w miastach i na określonych obszarach wiejskich tworzą gminy (communes) [...].
[S] Art. 9. Obywatele tworzący gminę mają prawo wybierać na określony czas [...] tych spośród siebie, którzy pod nazwą urzędników municypalnych mają kierować sprawami gminy [...].
Tytuł III
O władzach publicznych
[6] Art. 1. Władza zwierzchnia jest jedna, niepodzielna, niepozbywalna i nie podlegająca przedawnieniu. Należy ona do Narodu (Nation); żadna część Ludu (Peuple) ani żadna jednostka nie może sobie przyznać jej wykonywania.
[7] Art. 2. Naród, będący jedynym źródłem wszelkiej władzy, sprawuje ją tylko przez delegację. - Ustrój francuski jest reprezentacyjny; reprezentantami są Ciało ustawodawcze i Król
[8] Art. 3. Władza ustawodawcza jest delegowana Zgromadzeniu Narodowemu (Assemblee Nationale) złożonemu z reprezentantów wybranych swobodnie na określony czas przez lud. Zgromadzenie Narodowe ma ją sprawować z sankcją królewską, w sposób poniżej określony.
[9] Art. 4. Rząd jest monarchistyczny; władza wykonawcza jest delegowana Królowi i jest pod jego powagą sprawowana przez ministrów i innych odpowiedzialnych urzędników, w sposób poniżej określony.
[10] Art. 5. Władza sądowa jest delegowana sędziom wybranym na określony czas przez lud.
Rozdział I. O Ustawodawczym Zgromadzeniu Narodowym
[11] Art.1. Zgromadzenie Narodowe stanowiące Ciało Ustawodawcze (Corps legislatif) jest stale i składa się tylko z jednej izby.
[l2] Art. 2. Powoływane ono będzie co dwa lata drogą nowych wyborów. Każdy okres dwuletni stanowić będzie jedną legislaturę.
[13] Art. 5. Ciało Ustawodawcze nie może zostać rozwiązane przez króla.
Część I. Liczba posłów. Podstawy reprezentacji
[l4] Art.1. Liczba posłów w Ciele Ustawodawczym wynosi 745 w stosunku do 83 departamentów, z których składa się królestwo [...].
[1S] Art. 2. Mandaty poselskie przyznane będą 83 departamentom stosownie do trzech~ czynników; podziału terytorialnego, ludności, podatku bezpośredniego.
Cześć II. Zgromadzenie pierwiastkowe. Powoływanie elektorów
[l6] Art.1. Dla utworzenia Zgromadzenia Narodowego obywatele czynni (citoyens actifs) zbierać się będą co 2 lata na zgromadzeniach pierwiastkowych w miastach i kantonach [...].
[17] Art. 2. Aby zostać obywatelem czynnym, należy: - być Francuzem z urodzenia lub z tytułu nabycia obywatelstwa; - ukończyć 2S rok życia; - posiadać miejsce zamieszkania [domicyl] w mieście lub w kantonie od czasu określonego przez ustawę
- płacić w jakimkolwiek miejscu królestwa podatek bezpośredni, równy co najmniej wartości pracy trzydniowej, i przedstawić na to pokwitowanie; - nie pozostawać w stanie służebnym, to znaczy nie być służącym za wynagrodzeniem; - być wpisanym w gminie swego domicylu na listę gwardii narodowej; - złożyć przysięgę obywatelską.
[l8] Art. 6. Zgromadzenia pierwiastkowe powołują elektorów w liczbie proporcjonalnej do liczby obywateli czynnych zamieszkałych w mieście lub kantonie. - Powoła się jednego elektora na 100 obywateli czynnych, obecnych i nieobecnych na Zgromadzeniu [...].
Cześć III. Zgromadzenie elektoralne. Wybór posłów
[19] Art.1. Elektorzy powołani w każdym departamencie zbiorą się dla dokonania wyboru posłów w ilości przyznanej danemu departamentowi oraz ich zastępców w liczbie równej ll3 ilości posłów [...].
[20] Art. 2. Posłowie oraz ich zastępcy wybrani będą absolutną większością głosów spośród obywateli czynnych departamentu.
[21] Art. 3. Każdy obywatel czynny, niezależnie od stanu, zawodu i wysokości płaconego podatku, może zostać wybrany na przedstawiciela Narodu.
[22] Art. 7. Posłowie wybrani w departamentach nie będą reprezentantami jednego, określonego departamentu, lecz całego Narodu i nie będzie wolno udzielać im jakichkolwiek instrukcji [wiążących].
Część V. Zebranie się reprezentantów w Ustawodawczym Zgromadzeniu Narodowym [23] Art. 7. Reprezentanci Narodu są nietykalni: nie będą mogli być ścigani, oskarżeni
i sądzeni za to, co powiedzą, napiszą lub zdziałają przy wykonywaniu swych funkcji poselskich.
[24] Art. 8. W wypadku czynów przestępnych można ich ująć na gorącym uczynku albo na mocy nakazu aresztowania, ale zawiadomi się o tym niezwłocznie Ciało Ustawodawcze, a dochodzenie będzie wolno kontynuować nie wcześniej, niż Ciało Ustawodawcze nie postanowi, iż istnieje podstawa do oskarżenia.
Rozdział II. O godności królewskiej, regencji i ministrach
Część I. O godności królewskiej i Królu
[25] Art.1. Godność królewska jest niepodzielna i delegowana dziedzicznie panującej dynastii w linii męskiej i w porządku primogenitury, z wieczystym wyłączeniem kobiet i ich potomstwa.
[26] Art. 2. Osoba Króla jest nietykalna i święta. Jego jedyny tytuł brzmi: Król Francuzów.
[27] Art. 3. Nie ma we Francji autorytetu wyższego ponad Ustawę. Król rządzi na mocy Ustawy i jedynie w jej imieniu może wymagać posłuszeństwa.
[28] Art. 4. Król, przy objęciu tronu lub po dojściu do pełnoletności, składa w obecności Ciała Ustawodawczego przysięgę Narodowi, że będzie wierny Narodowi i Ustawie [...].
Część IV. O ministrach
[29] Art. l. Jedynie do Króla należy powoływanie i odwoływanie ministrów.
[30] Art. 2. Członkowie obecnego Zgromadzenia Narodowego oraz przyszłych legislatur, członkowie Trybunału Kasacyjnego i najwyższej ławy przysięgłych3 nie mogą być mianowani ministrami [...].
[31] Art. 4. Żadne rozporządzenie królewskie nie może być wykonane, jeżeli nie jest zaopatrzone w podpis Króla i w kontrasygnatę ministra lub kierownika wydziału.
[32] Art. 5. Ministrowie są odpowiedzialni za wszystkie przestępstwa popełnione przez nich przeciwko bezpieczeństwu państwa i przeciwko Konstytucji; - za wszelkie naruszenie własności i wolności jednostki; - za wszelkie trwonienie pieniędzy przeznaczonych na wydatki w ich resorcie.
Rozdział IV, 0 sprawowaniu władzy wykonawczej
[37] Art., l. Najwyższa władza wykonawcza spoczywa wyłącznie w ręku króla. - Król jest najwyższym zwierzchnikiem ogólnej administracji królestwa; powierza mu się staranie o czuwanie nad utrzymaniem porządku i bezpieczeństwa publicznego. - Król jest najwyższym zwierzchnikiem armii lądowej i marynarki wojennej. - Królowi powierza się staranie o czuwanie nad bezpieczeństwem zewnętrznym królestwa [...].
Rozdział V. O władzy sądowej
[38] Art.1. Władza sądowa nie może być w żadnym wypadku wykonywana ani przez Ciało Ustawodawcze, ani też przez Króla.
[39] Art. 2. Sądownictwo wykonują bezpłatnie sędziowie wybierani na określony czas przez Lud [...]. Można ich usunąć jedynie w wypadku przestępstwa osądzonego w sposób należyty, a zawiesić w urzędowaniu jedynie na skutek uzasadnionego oskarżenia [...].
[40] Art. 7. W kantonach i w miastach ustanowi się jednego lub więcej sędziów pokoju [...].
[41] Art. 9. W sprawach karnych żaden obywatel nie może być sądzony inaczej jak na podstawie oskarżenia wniesionego przez ławę przysięgłych albo zadekretowanego przez Ciało Ustawodawcze w wypadku, gdy do niego należy wniesienie sprawy. - Po przyjęciu oskarżenia stan faktyczny zostanie rozpoznany i ustalony przez lawę