Powstania, ruchy narodowowyzwoleńcze w Europie i w Ameryce Łacińskiej w latach 1815 - 1830 podr., s. 35 - 44 oprac. RM
„Nie potrzeba mi uczonych, tylko dobrych i uczciwych poddanych”, cesarz Franciszek I
„Jeśli Francja kichnie, zaziębiona jest cała Europa”, Klemens Metternich
1. Konserwatyzm i liberalizm pierwszej połowy XIX w. (podr., s. 35 - 36) Masoneria (podr. ,s. 36)
2. Europa w l. 1815 - 1848 jako „epoka Metternicha”
- tzw. okres restauracji i reakcji, rządy konserwatystów i „reakcjonistów” (zwolenników
monarszego absolutyzmu, przywrócenia ancien regime, czyli porządku politycznego i społecznego sprzed
okresu napoleońskiego i okresu rewolucji francuskiej), „Maratów kontrrewolucji” (konserwatystów i
„reakcjonistów”)
- „cień Metternicha nad Europą”, car Mikołaj I jako „żandarm Europy”)
3. Działalność Świętego Przymierza w obronie ładu wiedeńskiego („ładu metternichowskiego”)
ideowe podstawy działalności Świętego Przymierza (konserwatyzm - „reakcjonizm”,
obrona absolutyzmu, zasad restauracji i legitymizmu, odwoływanie się do zasad wiary
chrześcijańskiej, przeciwdziałanie ruchom wolnościowym, niepodległościowym,
rewolucyjnym, demokratycznym, liberalnym; sprawa polska jako „lepiszcze” Św. P
kongresy Świętego Przymierza zwoływane w celu obrony ładu powiedeńskiego, zasad legitymizmu i restauracji (Akwizgran - 1818, Karlsbad - 1819, Opawa -1820, Lublana - 1821, Werona - 1822)
▪ „Protokół opawski” władców Austrii, Rosji i Prus z 1820 r. - przewidywał możliwość zbrojnej
interwencji w kraju zagrożonym rewolucją (w którym doszłoby do próby obalenia absolutyzmu, czyli
podważenia zasad legitymizmu i restauracji), „należy sąsiadowi pomóc w gaszeniu pożaru”.
▪ kongres w Munchengraetz w 1833 - deklaracja współpracy trzech monarchów w sprawie
polskiej (w celu zwalczania polskich dążeń narodowowyzwoleńczych)
interwencje zbrojne Świętego Przymierza: - stłumienie rewolucji w Neapolu (1820), Piemoncie (1821), Hiszpanii (1820 - 1822), Parmie, Modenie,
Państwie Kościelnym (1831)
- plany Mikołaja I wysłania wojska do Belgii w 1830,
czynniki powodujące rozpad Świętego Przymierza
- rywalizacja austriacko - rosyjska na Bałkanach
- rywalizacja Austrii i Prus w Związku Niemieckim
- uznanie przez Rosję w 1826 r. niepodległości Grecji (Metternich uznał to za koniec istnienia
Świętego Przymierza), zob. punkt 7
e) próby ożywienia Świętego Przymierza w latach 30 - tych i 40 -tych XIX w.
- kongres w Munchengraetz w 1833 - deklaracja współpracy trzech monarchów w
sprawie polskiej (po upadku powstania listopadowego)
- wspólna decyzja trzech władców w sprawie likwidacji Wolnego Miasta Krakowa (1846)
- stłumienie przez wojska rosyjskie dowodzone przez Iwana Paskiewicza antyhabsburskiego
powstania na Węgrzech w 1849 r. (w okresie Wiosny Ludów)
- konwencja Alvenslebena z 1863 r. (deklaracja współdziałania Prus z Rosją w celu stłumienia
powstania styczniowego)
f) niejednoznaczna ocena Świętego Przymierza w historiografii europejskiej
np. negatywna w polskiej historiografii, pozytywna w angielskiej historiografii:
„Poważny odłam historiografii angielskiej widzi w usiłowaniach Aleksandra I pierwszą próbę utworzenia jeśli nie rządu ponadnarodowego, to jakby dalekiego poprzednika Ligi narodów, instytucji ponadnarodowej, która miała regulować w Europie sprawy pokoju i wojny, w osobie zaś Aleksandra I niezbyt fortunnego poprzednika prezydenta T. W. Wilsona”
„Swięte Przymierze strzegło pokoju podczas tych krytycznych lat, które nastąpiły po upadku Napoleona, i dało światu zachodniemu okazję do cudownego rozkwitu przemysłu i ekonomii, co zmieniło oblicze świata”
zob. Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji, pod red. W. Zajewskiego, s. 68- 69
4. Opozycja liberalno - demokratyczna i republikańska we Włoszech i Niemczech w walce ze
Świętym Przymierzem, „systemem Metternichowskim”, absolutyzmem (1815 - 1830)
risorgimento: ruch odrodzenia narodowego we Włoszech w XIX w. stawiający sobie za cel
polityczne zjednoczenie Italii w jednym państwie; dwa nurty risorgimenta:
▪ umiarkowany (liberałowie) - np. G. Rossini
▪ radykalny (tajne organizacje spiskowe o programie radykalno - demokratyczno - republikańskim)
- karbonaryzm (węglarstwo - „ruch dobrych kuzynów”, F. Buonarotti)
- „Młode Włochy” od 1831 r., J. Mazzini
ruch odrodzenia narodowego w Niemczech (zwalczany przez Metternicha) - ukształtowany pod wpływem nacjonalizmu (J. G. Fichte) i romantyzmu; cele: walka z absolutyzmem, zjednoczenie Niemiec burszenszafty - organizacje studenckie w Niemczech o programie liberalno - demokratycznym, propagujące ideę zjednoczenia Niemiec, zwalczane przez Metternicha
5. Rosja w I poł. XIX w. i powstanie dekabrystów (XII 1825)
- tekst źródłowy (Astolphe markiz de Custine, Listy z Rosji. Rosja w 1839 r.)
- „samodzierżawie” (samowładztwo) - rosyjska odmiana absolutyzmu
- panowanie Pawła I (1796 - 1801) „cesarz jakobinów”
- panowanie Aleksandra I (1801 - 1825)
▪ pozory liberalnej polityki cara w okresie kongresu wiedeńskiego („liberalny Mesjasz Europy”)
▪ arakczejewszczyzna - polityka wewnętrzna Aleksandra I w ostatnich latach panowania, nacechowana
skrajnym konserwatyzmem i „reakcjonizmem”, zwalczaniem wszelkich przejawów opozycji politycznej,
związana z osobą ministra, gen. Aleksego Arakczejewa
- powstanie dekabrystów (26 XII 1825)
przyczyny powstania dekabrystów:
▪ konserwatyzm i i reakcjonizm cara Aleksandra I w ostatnich latach panowania (niechęć cara do
reform politycznych i społecznych, arakczejewszczyzna))
▪ powstanie dwóch tajnych organizacji spiskowych (1821 r.):
Związku Północnego (np. Konrad Rylejew): opowiadał się za zastąpieniem monarchii absolutnej
monarchią konstytucyjną
Związku Południowego (Paweł Pestel): opowiadał się za zniesieniem monarchii i wprowadzeniem
republiki
▪ zamiar spiskowców niedopuszczenia do tronu Mikołaja I po śmierci Aleksandra I
powstanie dekabrystów wybuchło pod hasłem „Niech żyje Konstanty i jego córka Konstytucja”,
zostało stłumione w ciągu kilku godzin (26 XII 1825), nie wyszło poza Petersburg, dyktator
powstania - książę Sergiusz Trubecki
- panowanie Mikołaja I (1825 - 1855) „epoka mikołajowska”, istota panowania Mikołaja I:
kontynuacja polityki konserwatyzmu i reakcjonizmu, niechęć do reform, Mikołaj I jako zwolennik
zasad Świętego Przymierza i „żandarm Europy”, stłumił powstanie listopadowe
„Samowładztwo jest kamieniem węgielnym politycznego bytu Rosji”, minister Mikołaja I - S. Uwarow
- panslawizm: ideologia polityczna głosząca zjednoczenie narodów słowiańskich pod berłem
rosyjskich carów
- poparcie Rosji dla dążeń narodowowyzwoleńczych narodów bałkańskich spod panowania
tureckiego (Greków, Serbów, Rumunów, Bułgarów)
- wojna krymska (1853 - 1856), podr., s. 102-103
dążenie Rosji do odebrania Turcji rejonu cieśnin czarnomorskich
wsparcie Wielkiej Brytanii i Francji dla Turcji, przeciw Rosji
oblężenie przez wojska brytyjskie i francuskie rosyjskiej twierdzy Sewastopol na Krymie
klęska Rosji w wojnie krymskiej, śmierć cara Mikołaja I (1855) i kongres paryski (1856)
- nowy car Aleksander II (1856 - 1888) i „odwilż posewastopolska” (reformy w Rosji nowego cara
Aleksandra II po wojnie krymskiej, ograniczone w swoim zakresie i nie podważające carskiego absolutyzmu).
6. Francja w l. 1815 - 1830 i „rewolucja lipcowa” (28 - 30 VII 1830)
- restauracja Burbonów po upadku Napoleona: Ludwik XVIII (1814 - 1824), Karol X (1824 - 1830)
▪ Francja doby restauracji Burbonów jako heglowska synteza........................................
▪ utrzymanie równości wobec prawa, Kodeksu Napoleona, podziału na departamenty, zmian
własnościowych dokonanych w okresie rewolucji, nadanie przez Ludwika XVIII konstytucji
(konstytuja oktrojowana, niewielkie znaczenie parlamentu, wysoki cenzus majątkowy w ordynacji
wyborczej, szeroki zakres kompetencji monarchy)
▪ „biały terror” wobec dawnych zwolenników rewolucji i Napoleona, odrzucenie trójkolorowego
sztandaru, przywrócenie tytulatury władcy sprzed rewolucji („Król Francji z bożej łaski”), stronnictwo
ultrasów dążące do przywrócenia porządku politycznego i społecznego sprzed 1789 r. (czyli
absolutyzmu monarszego w pełnym zakresie, przywrócenia przywilejów stanowch)
▪ bezpośrednie przyczyny „rewolucji lipcowej”: wstąpienie na tron króla - ultrasa Karola X (1824) i jego
rozporządzenia (ordonanse) w lipcu 1830 r. ograniczające swobody obywatelskie
- istota rewolucji lipcowej: „Les Trois Glorieuses”, „ukradziona rewolucja”(rewolucję wywołał lud
walczący na barykadach, ale korzyści odniosła bogata burżuazja)
- skutki rewolucji lipcowej: abdykacja Karola X, królem został przedstawiciel młodszej linii Burbonów
Ludwik Filip (1830 - 1848), zwany „mieszczańskim królem” i „królem obywatelem”,
okres jego panowania to tzw. „monarchia lipcowa” (1830 - 184), „monarchia bankierów”,
przywrócenie trójkolorowego sztandaru, przyjęcie tytulatury „Król Francuzów z łaski bożej i woli narodu”,
rządy arystokracji zastąpiono rządami bogatej burżuazji (finansjery), nieznaczne poszerzenie zakresu prawa
wyborczego (z ok. 100 tys. do ok. 170 tys. obywateli)
„Bogaćcie się przez pracę a zostaniecie wyborcami”, Franciszek Guizot, minister króla Ludwika Filipa
- narastanie opozycji domagającej się zniesienia monarchii i zastąpienia ją republiką demokratyczną
(co nastąpi w okresie Wiosny Ludów, w 1848 r. w wyniku tzw. rewolucji lutowej)
7. Powstanie Belgów (VIII 1830) i rozpad Królestwa Niderlandów
8. Bałkany w latach 1815 - 1859
kryzys imperium tureckiego
uzyskanie autonomii przez Serbię (1815)
rywalizacja rosyjsko - austriacka na Bałkanach
popieranie przez Rosję dążeń niepodległościowych prawosławnych narodów bałkańskich (Greków, Serbów, Rumunów)
poparcie Austrii dla Turcji w celu powstrzymywania niepodległościowych dążeń narodów bałkańskich
antytureckie powstanie narodowe Greków (1821 - 1829)
▪ ogłoszenie niepodległości przez greckie Zgromadzenie Narodowe (1822)
▪ rzeź Greków na Chios (obraz E. Delacroix)
▪ zdobycie po 15 miesiącach oblężenia twierdzy Missolunghi (1825), śmierć na malarię
lorda Byrona
▪ rosyjsko - francusko - brytyjski układ o udzieleniu Grekom wsparcia militarnego i
bitwa morska pod Navarino (1827) („Navarino to katastrofa”, K. Metternich)
▪ rosyjsko - turecki traktat pokojowy w Adrianopolu (potwierdzenie autonomii Serbii,
Mołdawii i Wołoszczyzny, aneksja wschodniej Armenii) oraz kongres londyński w
1829 r. (Turcja uznaje niepodległość Grecji, ale Epir, Tesalia oraz wyspy Kreta,
Samos i Chios pozostają nadal pod jej panowaniem)
- wojna krymska (1853 - 1856) i kongres pokojowy w Paryżu (1856)
- powstanie księstwa Rumunii (1859) w wyniku połączenia Mołdawii i Wołoszczyzny
9. Rewolucje (powstania) niepodległościowe w Ameryce Łacińskiej (1810 - 1827), mapa, s. 42
w ich wyniku Hiszpania utraciła posiadłości kolonialne w Ameryce Łacińskiej, gdzie powstało
w 2 i 3 dekadzie XIX w. 10, a do lat 40-tych 18 nowych państw
Haiti - pierwsze niepodległe państwo w Ameryce Łacińskiej (1803 )
Antyfrancuskie powstanie na Haiti (1791 - 1803), przywódca: F. D. Toussaint - Louverture
Przyczyny rewolucji (powstań) niepodległościowych w Ameryce Łacińskiej
wyzysk ekonomiczny kolonii przez metropolię (Hiszpanię)
polityczne i ekonomiczne aspiracje Kreoli (potomkowie hiszpańskich osadników w Ameryce Łacińskiej), dyskryminowanych przez urzędników z metropolii
wpływ myśli oświecenia, wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych i WRF na dążenie niepodległościowe Kreoli
popieranie dążeń niepodległościowych przez Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię
przyczyny bezpośrednie (odmowa uznania przez Kreoli za króla Ludwika Bonaparte w l. 1808 - 1810, powstają junty - niezależne rady miejskie)
Przebieg wojny o niepodległość
Przywódcy: ▪ Szymon Bolivar (z bogatej rodziny kreolskiej z Caracas, dowodzi powstaniem od 1817 r. jako
Libertador - wyzwoliciel, w 1819 zostaje prezydentem Wielkiej Kolumbii)
▪ Jose de San Martin - dowodzi powstaniem na południu
bitwa pod Ayacucho (1824) -zwycięstwo powstańców, klęska wojsk hiszpańskich
Niepowodzenie dążeń Bolivara do utworzenia w Ameryce Łacińskie wielkiego państwa federacyjnego, na wzór Stanów Zjednoczonych (przyczyny: tendencje separatystyczne w poszczególnych krajach, brak więzi ekonomicznych, przeciwdziałanie przez Stany Zjednoczone dążeniom zjednoczeniowym w Ameryce Łacińskiej
10. Doktryna prezydenta Jamesa Monroe (1823)
Stany Zjednoczone deklarują, że nie będą ingerować w sprawy Europy
Stany Zjednoczone oczekują od państw europejskich przyjęcia zasady nieingerencji w sprawy obu Ameryk
11. Brazylia w XIX w.
pobyt w Brazylii króla Portugalii w okresie napoleońskim (od 1807)
przekształcenie Brazylii z wicekrólestwa w królestwo połączone z Portugalią unią
personalną (1815)
oderwanie się Brazylii od Portugalii i powstanie cesarstwa Brazylii (1822)
„złoty wiek Brazylii” - cesarz Pedro I (1822 - 1825), Pedro II (1825 - 1889)
zniesienie niewolnictwa (1888) w ostatnim państwie na świecie i ogłoszenie republiki (1889)
Meksyk w XIX wieku. (podr. ,s.
1. Wojna Meksyku ze Stanami Zjednoczonymi (1846 - 1848)
spór o Teksas między Meksykiem a Stanami Zjednoczonymi (przyłączenie T. do St. Zjedn. w 1845 r.)
utrata (w wyniku wojny) przez Meksyk na rzecz Stanów Zjednoczonych obszarów Kalifornii, Nevady, Utah, Arizony, Nowego Meksyku
2. Wojna domowa w Meksyku w latach 50 - tych i 60 - tych XIX w.
konflikt miedzy stronnictwem konserwatystów a stronnictwem liberałów - demokratów od 1854 r.
reformy prezydenta Benito Juareza - przywódcy liberałów - demokratów (m. in. konstytucja, zawieszenie spłaty długów Meksyku wobec europejskich wierzycieli w 1862 r., konfiskata majątków kościelnych)
interwencja wojsk francuskich Napoleona III w Meksyku w l. 1864 - 1867 na rzecz konserwatystów oraz próba przejęcia władzy przez arcyksięcia Maksymiliana Habsburga (brat Franciszka Józefa I) jako cesarza Meksyku
klęska wojsk francuskich oraz stracenie Maksymiliana przez rząd republikański prezydenta
Benito Juareza w 1867 r.
- udział Polaków w wojnie domowej w Meksyku
1