Aleksander Fredro „Śluby panieńskie”
Wstęp BN Jan Hulewicz / Mieczysław Klimowicz
Śluby panieńskie czyli Magnetyzm Serca
Komedia, przedstawiona w teatrze lwowskim w 1832* roku
Ogłoszona drukiem w IV tomie Komedii Aleksandra Fredry z 1834 roku (1833 roku, bo pisarz się pomylił)
Fredro tworzył komedię zgodnie ze swoim przekonaniem, co do tworzenia dzieł oryginalnych (nie chciał być posądzony o plagiatowanie utworu francuskiego)
Śluby panieńskie były przekładane 16 razy na języki m.in. angielski, włoski, rosyjski, niemiecki, serbski (serbo-chorwacki), naśladowane przez Francuzów
Pracę nad utworem, który początkowo zatytułowany był Magnetyzm, rozpoczął Fredro pod koniec 1826 roku (na początku 1827 roku gotowa była już pierwsza redakcja) - wówczas czteroaktowy utwór, zaopatrzony w tytuł Nienawiść mężczyzn (Klara - Laura, Albin - Erazm). Nie wystawił utworu na scenie warszawskiej, jak twierdzą badacze z powodów osobistych, bo kochał się w Zofii Z Jabłonowskich Skarbkowej, która żyła w separacji z mężem, obrazowi tej nieszczęśliwej początkowo miłości, miał użyczyć kart swojej komedii (1828 rok - poślubia ukochaną).
Ostateczna redakcja komedii powstała w roku 1832 (1833 rok - premiera w teatrze lwowskim). Śluby - 30 wydań osobnych, 11 wydań zebranych (w dziełach zebranych, bądź wybranych).
Genezę motywu niechęci do mężczyzn, czy lęku przed miłością łączono z komediami Szekspira, Marivaux, Moliera, Dyzmy Bończy-Tomaszewskiego (Nienawiść ku kobietom), Augusta Kotzebue (Przyjaźń dziewczęca albo poseł turecki).
Podgatunek „komedia miłości”:
Twórca Piotr Marivaux
Konfrontacja komedii Fredry z tym gatunkiem
Przynależność do prądów literackich epoki
grono pisarzy romantycznych (Kucharski)
manifest antyromantyczny / polemika z II i IV częścią Dziadów (Kleiner)
W kręgu bohaterów komedii
Parada kontrastów
postaci ukształtowane według tradycji, usystematyzowane według konwencji
skontrastowanie postaci np. młodzież - starsze pokolenie, kontrast elementów tworzących osobowość postaci (ewolucyjny charakter postaw danych postaci komedii)
Gustaw - zdobywca kobiecych serc, towarzyski, określany mianem fircyka, lekkomyślny, zabawny, dynamiczny, sprytny, pewny siebie, urodziwy, miał powodzenie
Fredro w postać Gustawa chciał wpisać satyrę na „złotego młodzieńca” - Dom do przedania Ludwika Dmuszewskiego (postać Pustogłowa - inteligentny, sprytny blagier), zabawy „złotej młodzieży” - Adam Mickiewicz Zima miejska / podobieństwo do Fircyka w zalotach
Dalej ewolucja postaci w „dojrzałego mężczyznę, pewnego siebie, zachowującego przy tym swoją żywość”. Gustaw zaczyna się zmieniać, gdy wzrasta jego zainteresowanie Anielą, rozstaje się z lekkomyślnością, kieruje się rozumem oraz rozsądkiem, głoszona przez niego teoria szczęścia stanowiła apoteozę miłości pojmowanej jako realizacja określonego obowiązku społecznego - „stała i prawa” miłość ludzi szlachetnych - zgodne, religijne, trwałe małżeństwo prowadzące do stworzenia pełnej rodziny.
Gustaw jako mężczyzna sprowadzający Anielę z „ciemnej drogi”, przewodnik uczucia „cnotliwego”.
Fircyk „romantyczny” i „rozsądny”
popularne w okresach romantyzmu i preromantyzmu, hasła „powrotu do natury”
Gustaw jest sympatykiem rozsądku, pomimo tego dostrzega, że uczucie stanowi źródło inspiracji wszystkich poczynań
Albin - łzawy kochanek, pełen uległości wobec ubóstwianej kobiety / Fredro nawiązuje w związku z jego postacią do galerii kochanków sentymentalnych powieści, był kochankiem Klary
Aniela - naiwna, łagodna, uległa (imię spotykane często)
Klara - uszczypliwa, energiczna, wierna własnej ideologii, rzeczniczka ślubów, polska emancypantka, buntowniczka, chodzi własnymi drogami, autor opatrzył ja zestawem cech „antykobiecych”
Radost - nawiązanie do tradycyjnej postaci poczciwego opiekuna, sprzeciwiał się życiu Gustawa jako kawalera ale lubił zabawy i uczty w męskim gronie, samotny, był on stryjem Gustawa, wyrozumiały, troskliwy (kiedyś łączyła go miłość z Dobrójską)
Pani Dobrójska - pani domu, matka (Anieli) oraz opiekunka panien na wydaniu, próbuje wpłynąć za pośrednictwem dobrych rad i wskazówek na inne postaci, pragnie zachować ideę „złotego środka”, wizerunek polskiej matrony
Jan - uwypukla cechy panicza Gustawa, miał cechy idealnego służącego
Ogólne zasady budowy postaci w Ślubach
Zarys postaci na ogólnych zasadach idei konserwatywnych.
Gustaw - magnetyzm, Albin - sentymentalizm / pojemność psychiczna postaci jest uzależniona od stanu i wieku
Akcja Ślubów Panieńskich
Komedia intrygi
Główny akcent kompozycji jest kładziony na rozwoju wydarzeń, wokół których rozwija się świat charakterów, intryga komediowa zgodnie z regułami gatunku realizuje się w kształcie litery „U”
Pod koniec akcji, nie jak w tragedii odnajdują siebie, wyzwalają się z kręgu trosk, w niewoli niesłusznych mniemań, osiągają szczęście
Komizm polega na „akcji przypadku”
Utwór przedstawiający egzystencjalne sytuacje ludzkie
U źródeł konfliktów
wynikają ze starcia pokoleń, temperamentów, płci, z różnicy poglądów na miłość
dwie postawy dotyczące poglądów na miłość / I - małżeństwo > miłość - tradycja ziemiańskiego obyczaju, „moralność rozwoju gatunkowego”, II - miłość > małżeństwo - moralność namiętnego uczucia
W niewoli konwenansu
XVIII wiek - nie było listów oświadczynowych, podręczniki galanterii pojawiają się w związku z wpływami francuskimi
Kawalerska wolność
Staropolski obyczaj ///// kawalerski bunt
Gucio - kawaler, przymuszony do niechcianego małżeństwa z Anielą, tęsknota za beztroskim życiem
Amazonki XIX wieku
Gwałtu, co się dzieje - obraz państwa, rządzonego przez kobiety
Amazonki - motyw wywodzący się z legendy o plemieniu wojowniczych kobiet, zamieszkujących brzegi Morza Czarnego
XVII wiek - Sejm panieński - satyra sowizdrzalska, spisek przeciw chłopakom wiejskim albo dialogi młodzieńca z panną
Adam Mickiewicz - Golono, sztrzyżono, Żona uparta
Społeczne podłoże panieńskich buntów
Małżeństwo jako loteria, w której losy ciągnie ktoś inny
Kobiety zaczęły mówić o niedolach małżeństwa w początkach XIX wieku - rewolucja francuska, rozwój kultury miejskiej, klimat salonów
Źródła protestów - romans sentymentalny
Tęsknota za prawdziwą miłością, ideał umiejscowiony w odległej przeszłości, w której nie panowała zdrada. Fredro ośmiesza ale i ukazuje protest dziewcząt.
W kręgu nowego obyczaju
Gucio postanawia otworzyć serce Anieli romansowym kluczem, kiedy odrzuca jego patetyczne oświadczyny / bohater romansu zyskuje rękę i serce dziewczyny romansową grą
Magnetyzm
Teoria sformułowana przez Franciszka Mesmera - wiara w istnienie duchowej siły, fluidu, sympatii, zdolnej oddziaływać w mistyczny sposób na otoczenie, wspólnota duchowa miedzy osobowościami sympatyzującymi
Polska - Pamiętnik Magnetyczny Wileński
Russowska teoria o „komunii serc”
Podobieństwo do ideologii romantycznej //// Oświecenie
Fredro kpi z teorii magnetyzmu / Gucio jako magnetyzer
Wartości pozorne, budowane ze stereotypów nowej literatury. Romansowe idee panien okażą się fikcją, gdy Gucio ściągnie z twarzy maskę romansowego bohatera, ale pod nią kryje się też prawdziwe uczucie (dojrzewanie postaci)
Komedia miłości - centralny temat, akcja narodzin uczucia i pokonywanie przeszkód, tkwiących w samych postaciach, ich krytycyzmie wobec małżeństwa, nieufności
Fredro inaczej niż w komediach Moliera, posłużył się stylizacją stereotypów literackich, żartobliwie potraktował obraz walki płci z godnymi każdej strony ideologiami
Nowa literatura - przeciwstawne podstawy
„romans” Gucia i magnetyzm / sprzyjające uczuciu
wykluczające uczucie / Męża Kloryndy życie wiarołomne
Gra pozorów i dojrzewanie autentyzmu
Miłość konwencjonalna a uczucie prawdziwe. Bohaterowie stopniowo dojrzewali do stanu, w którym przyjęte przez nich zasady, uznane za wartościowe (Aniela, Klara, Albin), bądź też racjonalnie skuteczne (Gucio), przekształcały się w ciążące na nich okowy
Postaci współtworzą nastrój komizmu / gra iluzji i prawdy
Czas i miejsce akcji
Intryga zamieszczona w czasie mniejszym niż 12 godzin. Miejscem wydarzeń jest dworek szlachecki pod Lublinem.
Śluby Panieńskie streszczenie utworu
Osoby : Pani Dobrójska, Aniela, Klara, Radost, Gustaw, Albin, Jan
Akt pierwszy
Radost przychodzi do Gustawa, ale pod drzwiami stoi lokaj panicza Jan, który mówi, że tamten jeszcze śpi. Jest dzień, więc Radost pyta, co robił Gustaw, że śpi o takiej porze, Jan mówi, że Gustaw czuje „wstręt do wody i pragnienie wina”. Potem Radost mówi, że miał gdzieś jechać, ale przejmuje się Gustawem, Jan nie chce go wpuścić do pokoju, ale Radost wchodzi i orientuje się, że Gustawa nie ma w domu, bo pojechał do Lublina. Jan mówi, że musi pilnować okna, bo otworzy je, kiedy Gustaw wróci, żeby mógł przez nie wejść. Radost jest zły na Gustawa, który mówi, gdy wuj pyta się go czy chce mieć żonę, że nie obchodzi to panny, gdzie on bywa i on w tym czasie myśli tylko o niej. Radost prosi go o poprawę, bo pani Dobrójska, która zna go i jego rodziców, dała mu gościnę, on za to potrafi tylko się z nimi nudzić. Gustaw tłumaczy, że musi się bawić i upewnia wuja, że zdobędzie względy Anieli. Potem okazuje się, że Gustaw był w karczmie „Pod Złotą Papugą” i chociaż Radost nie pochwala jego zachowania, tamten twierdzi, że to najlepsza szkoła. Prosi wuja, żeby z nim jechał do karczmy, ale ten się nie zgadza, mówi żeby zamiast kasztana, wziął jego dorożkę. Na słowa wuja, że jest blady, mówi że świadczy o tym, że jest zakochany. Gustaw obiecuje, że się poprawi ale idzie. Albin skarży się Radostowi, że Klara go nie kocha, ten uważa, że on przesadza i że już idzie. Wyznaje mu, prosząc by z nim porozmawiał dłużej, że Klara i Aniela umówiły się, że nigdy nie wyjdą za mąż, z czego Radost się śmieje, mówi że nie wierzy, potem Albin mówi do siebie, że jest bardzo nieszczęśliwy. Klara naśmiewa się z zakochanego w niej Albina, ale Aniela mówi jej, że nie powinna. Razem mówią, że mężczyźni są niewdzięczni i wspominają książkę Męża Kloryndy życie wiarołomne, potem powtarzają swoje śluby przeciw małżeństwu z mężczyznami, wymieniają kogo nie będą nienawidzić z przeciwnej płci. Mówią, że będą sobie nawzajem kochankami. Wspominają i kpią z Gustawa. Potem rozmawiają z matką Anieli, panią Dobrójską i ona mówi im, że są nierozsądne, obgadują (że nie będą mu nadskakiwać) Gustawa. Albin odsuwa krzesło, bo nie chce żeby Klara się potknęła, co ja denerwuje. Pani Dobrójska, na słowa Klara, mówi że mężczyźni jak i kobiety, mają wady. Gustaw przychodzi i mówi o pogodzie, Klara kłóci się z nim, gdy tamten zasypia, mówi cioci, żeby wyszły, skoro on się z nimi nudzi. Radost spotyka śpiącego Gustawa, ale tamten tłumaczy, że uśpił go głos kobiet, znowu obiecuje, że będzie się lepiej zachowywał.
Akt drugi
Dobrójska rozmawia z Radostem o jego podopiecznym, uważa że posiada wiele wad, on jednak go broni i mówi, że to dobry chłopak, ale jej dziewczęta są źle wychowane, bo składają sobie nawzajem śluby. Gustaw obiecuje poprawę wujowi, rozmawiają o anieli i Klarze, Radost mówi, że złożyły panieńskie przyrzeczenie, że nie wyjdą za mąż. Gustaw postanawia, że pogodzi się z Anielą, do Klary odnosi się niemiło, dlatego się kłócą, on mówi, że źle traktuje Albina, który jest dla niej czcicielem jej osoby, ona mówi, że dalej będzie nienawidzić mężczyzn. Aniela i Gustaw rozmawiają i kiedy wyznaje jej miłość, ona mu nie wierzy, ale on twierdzi, że będzie nieszczęśliwy, jeśli go nie pokocha. Gustaw prosi Klarę, żeby mu pomogła w sprawie zdobycia anieli, ona go wyśmiewa i wymienia jego wady, ale mówi, że postara się pomóc. Rozmawiają Albin i Gustaw, ten radzi mu, żeby zamienił się z ukochaną rolami, bo wtedy więcej zyska i będzie go kochać, nie może być taki sentymentalny, bo będzie sobie z niego kpiła. Albin mówi o tym Klarze, ale nie może się do tego stosować, bo jest jej wiernym sługą.
Akt trzeci
Gustaw wyznaje Anieli, że zakochał się nie w niej, ale w dziewczynie, która nazywa się jak ona, mówi że wuj nienawidzi jej rodziny i winien mu jest szacunek, bo go wychował, choć go prosił, żeby zgodził się na ten związek, on stoi przy swoim. Aniela obiecuje, że wstawi się za nim u swojej matki, mówi że jej ufa. Wchodzi Radost i mówi, że cieszy go ich zgoda, ale Gustaw prosi go, żeby nie był wobec nich taki surowy, ale tamten nie wie o co mu chodzi. Aniela myśli, że wuj nie chce zrozumieć uczucia Gustawa, potem mówi o tym Klarze, która nie dowierza w słowa chłopaka, przychodzi Radost, one wybiegają z pokoju. Radost pyta się Gustawa, dlaczego się zachowuje w taki dziwny sposób, ten mu tłumaczy dosyć wykrętnie, tamten nie rozumie, więc mówi, że Radost powinien ożenić się z Klarą, bo ją odsunie od Anieli i mu pomoże, wuj się pyta o Albina, czemu się buntuje przeciwko Klarze, ten odpowiada, że ją od dawna kocha. Potem wuj pyta się go jak mu idzie z Anielą, Gustaw opowiada mu o magnetyzmie i że będzie wesele.
Akt czwarty
Jan zawiązuje rękę Gustawowi, który rozmyśla o miłości do Anieli, uważa że się zakochał. Gustaw radzi Albinowi, żeby powiedział Klarze, że kocha inną, ale ten się nie zgadza, więc mówi, żeby jej trochę przez jakiś czas nie adorował. Rozmawiają Aniela i Gustaw, który prosi ją, żeby napisała do jego ukochanej listy, bo on ma zraniona rękę, mówi jej, że nie doświadczyła miłości, opowiada jakie to uczucie posiada zalety, potem mówi jej, że Radost porozumiał się z ojcem Klary i będzie jej mężem, radzi żeby też wyszła za mąż. Klara mówi Anieli, żeby nie wierzyła temu, co mówi Gustaw, ona jej opowiada, że poślubi Radosta, bo chce się w ten sposób zemścić na Gustawie, tamta mówi, że woli swojego nachalnego wielbiciela niż jego, radzi przyjaciółce, żeby wyszła za jego wychowanka, żeby nie musiała się żenić z jego wujem. Aniela opowiada Gustawowi, że ostrzegła Klarę, on jej wyznaje, że Albin się w niej kocha, pisze list a potem mówi, że to ją kocha, ona stwierdza, że czuje to samo. Pani Dobrójska rozmawia z Anielą o Klarze, która ma się żenić z Radostem. Pani Dobrójska mówi Klarze, że nie powinna sprzeciwiać się swoim rodzicom, co do małżeństwa. Radost pyta się Klary nad czym rozmyśla, ona jest dla niego niemiła, wszystko co on mówi do niej, odpowiada przeciwnie, ten żartuje, że może będzie jej mężem, obiecuje że przyśle do niej Albina. Klara dowiaduje się od Anieli, że Albin się w niej kocha, jest o niego zazdrosna, na jej pytanie czy nienawidzi mężczyzn przyjaciółka nie odpowiada.
Akt piąty
Radost pyta się Gustawa co zbroił, że reszta się dziwnie zachowywała przy stole, ten mówi, że to miłość, wspomina coś o uczuciu wuja i Dobrójskiej, potem Albin dziękuje mu za rady i mówi, że ukochana zerkała na niego, bo się do niej nie odzywał. Klara mówi Gustawowi, żeby ożenił się z Anielą, bo ona nie chce wyjść za jego wuja, on z niej żartuje. Albin i Klara rozmawiają, ona mu wyznaje, że będzie się żenić z Radostem ale nie chce tego, on mówi, że idzie jej bronić. Radost próbuje znaleźć Gustawa, jest rozzłoszczony, Dobrójska i Aniela chcą go powstrzymać. Aniela ostrzega o tym Gustawa, ten wyznaje, że tą dziewczyną z listu jest ona, mówi że oszukał też Klarę i Albina, którzy się nawzajem kochają. Albin wstawia się za ukochaną, Radost nie wie o co mu chodzi, mówi że nie zamierza mieć za żonę Klary, Gustaw mówi, że wymyślił tę intrygę. Dobrójska zgadza się na małżeństwo córki z Gustawem, Klara mówi, że kocha Albina. Śluby panieńskie są nieważne, Radost nie wie, o co chodzi Gustawowi, ten dziękuje mu za rady.