15a. Formy podawcze w dramacie w rozwoju historycznym (np. apart, dialog właściwy, monolog, parabaza, tyrada).Współwystępowanie wiersza numerycznego i nienumerycznego w drugiej połowie XX wieku.

Alicja Łukasik

Apart: inaczej monolog na stronie; wypowiedź jednego z bohaterów wypowiadana w obecności innych postaci, z które, z przyczyn konwencjonalnych, jej nie słyszą, to wypowiedzi adresowane do widowni (mogą być komentarzem do zdarzeń albo dodatkową informacją)

Dialog właściwy: rozmowa co najmniej dwóch osób, charakterystyczna jest wymienność ról nadawcy i odbiorcy, żadna z wypowiedzi (replik) nie jest samodzielną całością, dopiero powiązanie tych wypowiedzi (replik) tworzy pełny znaczeniowo układ;

Aspekty:

1. aspekt dramatyczny, opozycja ja - ty polegające na zderzeniu światopoglądów zawartych w wypowiedziach obu postaci przeważa w kłótni

2. aspekt sytuacyjny; przedmiotowe i psychologiczne okoliczności, w których przebiega rozmowa) rozmowa praktyczna

3. aspekt semantyczny; repliki (wypowiedzi) dopełniają się nawzajem, tworząc całość semantyczną (tzn. temat) konwersacja na tematy oderwane

Monolog: ciągła wypowiedź jednego podmiotu, ciągła formalnie i znaczeniowo autonomiczna. Monologiem może być cały utwór dramatyczny, jeżeli rozpatrujemy go w kategoriach wypowiedzi samego autora.

Monolog:

1. wypowiedź na temat przeżyć podmiotu mówiącego lub autocharakterystyka monolog liryczny lub rozbudowane partie monologowe w dawniejszym dramacie (np. monodie) wypowiedziane przez bohatera najczęściej w samotności

2. wypowiedzi narracyjne

3. wypowiedzi kierowane do określonych adresatów wykład, monolog oratorski, monolog estradowy, apart, parabaza

4. różnorakie odmiany monologu obrzędowego modlitwa

5. wypowiedzi będące składnikami nadrzędnych struktur dialogowych bezpośrednio zaktualizowanych (wymiana tyrad w dramacie klasycystycznym) lub tylko w przypuszczalnych, np. monodramie

Parabaza: w komedii staroattyckiej wypowiedź skierowana wprost do publiczności; 2 człony: przemowa Koryfeusza wypowiadającego się w imieniu autora i pieśni chóru; nie wiązała się bezpośrednio z treścią przedstawienia (luźna wstawka), najczęściej satyryczno-polityczna;

W szerszym sensie apel autora utworu literackiego, zwłaszcza dramatycznego, adresowany do społeczności odbiorców

Tyrada: dłuższa wypowiedź retoryczna utrzymywana w podniosłym stylu przemówienia; występuje w tragedii klasycystycznej (np. w „Cydzie” Corneille'a); wymiana tyrad postaci występuje często w formie dialogu dramatycznego

SŁOWNIK TERMINÓW LITERACKICH

Janusz Sławiński,

M. Głowiński,

T. Kostkiewiczowa,

A. Okopień-Sławińska

Współwystępowanie wiersza numerycznego i nienumerycznego w II połowie XX wieku:

- w latach 20. pod wpływem awangardy futurystycznej pojawił się wiersz wolny, ale wtedy był jeszcze nacechowany, dopiero w latach 50. stał się popularny i zaczął wypierać wiersz metryczny

- po wojnie pojawił się wiersz wielosyntagmowy pod wpływem twórczości Miłosza, kontynuatorami byli: Herbert, Szymborska

- twórczość Nowej Fali (Krynicki, Barańczak, Zagajewski) odwrót od regularnej budowy wiersza, wiersz wolny antyskładniowy, w którym podział na wersy zderzony jest z rozczłonkowaniem składniowym wypowiedzi

- debiutanci lat 80-90. Wprowadzili różne odmiany wiersza wolnego, wiersz regularny jest tylko pastiszem

- wiersz Tadeusza Różewicza są szczytem wiersza wolnego

- wiersz wolny regularny

- wiersz wolny składniowy

- wiersz zdaniowy (Peiper)

- wiersz wielosyntagmowy (Czesław Miłosz) długie, niezakończone wersy

- wiersz wolny składniowy (Różewiczowski) jedno- lub drobnosyntagmowy

- wiersz antyskładniowy (występujący w latach 60.)

- pokolenie 76' brak zamysłu w podziale na wersy

- wiersz wolny - swoboda budowy wypowiedzi poetyckiej (układ wersów)

- popularne wiersze regularne (13- i 11- zgłoskowce)

- mieszanie 13- i 11- zgłoskowców w jednym utworze

- przewaga czterostopowców jambicznych, głównie 9-zgłoskowców

- tendencje do zbiegania się granic wersów z działami składniowymi

- wpływ wiersza wolnego spowodował:

a) częste przerzutnie

b) mutacje wiersza regularnego

- wpływ wiersza regularnego na wiersz wolny:

a) pojawienie się rozmiarów wiersza regularnego

- wiersz regularny i jego mutacje charakteryzuje tendencja do zbiegania się granic wersów z działami składniowymi, harmonia w zakresie relacji między podziałem na wersy a rozczłonkowaniem składniowym wypowiedzi

Lucylla Pszczołowska „Wiersz polski. Zarys historyczny” (rozdział: Druga połowa XX wieku)

---