Skwarczyńska Stefania, O rozwoju tworzywa słownego i jego form podawczych w dramacie, [w:] tejże, Studia i szkice literackie, Warszawa 1953, ss. 123 - 150

1. Tworzywo językowe dramatu jest jednym z tworzyw dramatu scenicznego; jego funkcja w dramacie i ukształtowanie zależne są od:

a) natury dramatu scenicznego,

b) natury fabuły dramatycznej

c) konkretnych, historycznych warunków teatru i funkcji społecznej sztuki teatralnej

d) natury samego tworzywa językowego i od natury współobecnych i współzależnych tworzyw dramatu scenicznego

2. Organizacja tworzywa słownego, uchwytna opisowo w jednostkach jego form podawczych, jest wynikiem swoistego charakteru tego tworzywa w dramacie scenicznym, a więc swoistej jego funkcji.

3. Ilość, jakość i charakter form podawczych w dramacie scenicznym jest zmienna, bo wynika nie tylko z konieczności istoty „dramatu w ogóle”, ale z jego rozwojowości, zatem na istotę dramatu należy patrzeć historycznie, a w konsekwencji rozpatrywać sprawę form podawczych tworzywa słownego w rozwoju historycznym. 123

4. Linią rozwojową dramatu, a więc linią organizującą morfologię tworzywa słownego dramatu jest r e a l i z m, oznaczający przede wszystkim pewną technikę, wynikającą ze służebnej roli tego tworzywa wobec natury dramatu, natury fabuły dramatycznej oraz ze współdzielenia tworzywa słownego z innymi tworzywami dramatu dla wydobycia z nich wszystkich maksimum ekspresywności, a zatem liczenia się z percepcją i jej przebiegiem u odbiorców.

5. Realizm jest tendencją rozwojową dramatu scenicznego jako żywej, więc podległej zmienności historycznej i rozwojowości sztuki. 124

I

Tworzywem sztuki literackiej jest tworzywo językowe.

Tworzywem dramatu scenicznego jest wiele tworzyw, z których jednym (choć nie najważniejszym) jest tworzywo słowne. Za punkt finalny dzieła dramatycznego, od którego zaczyna się natura dramatu scenicznego podyktowana jego percepcja, przyjęliśmy jego realizację sceniczną.

Dramat sceniczny tworzy przed oczyma widza zamknięty w ramy początku i końca ciąg następujących po sobie zdarzeń, podczas gdy literatura taki ciąg zdarzeń przedstawia z pozycji autora. Popularnie mówi się o fakcie wyrugowania autora z dramatu w przeciwieństwie do literatury.

Zdarzenia dzieją się w dramacie przed oczyma widza, nie są mu dane jako dokonane w czasie przeszłym.

Konkretne tworzywa dramatu, a więc żywy człowiek, czas przestrzeń grają przed oczyma widza, przeobrażają się w coś innego, niż są , oczywiście w ramach swych naturalnych możliwości.

Język autora gra niejako język i języki poszczególnych bohaterów, naginając się do założonych przez autora ich warunków indywidualnych.

Tworzywo słowne w dramacie ogrywa stosunkowo mniej ważną rolę niż żywy człowiek-aktor.

Funkcje tworzywa słownego w dramacie:

- jego realizmem uzasadnia rację bytu w dramacie

- jego funkcja charakteryzacyjna w stosunku do przedstawionej sytuacji, w stosunku do wypowiadającego i do osoby rozmówcy.

Fabuła dramatyczna posługuje się rozwój podstawowych zdarzeń ukazuje jako wynik walki, starcia się ze sobą dwóch przeciwstawnych sił - sygnalizują już to same terminy: akcja i kontrakcja - z nich wynikają losy bohatera.

Funkcja dramatyczna tworzywa słownego polega na oddaniu go na usługi zmienności, rozwojowości i walki dramatycznej, wyciska na nim piętno dynamizmu sytuacyjnego i wyraża się w charakterze kontrowersyjnego dialogu.

II

Najważniejsze formy podawcze w dramacie:

- wypowiedź zbiorowości (chór)

- wypowiedź jednostki w nieobecności innych (monolog)

- wypowiedź jednostki w obecności innych z założeniem, że jej nie słyszą (apart)

- rozmowa (dialog niezawisły)

- wypowiedź nieproporcjonalnie długa w stosunku do innych w rozmowie (tyrada)

- wypowiedź zwrócona do publiczności (apel monologiczny lub dialogiczny prolog, epilog czy piosenka o funkcji apelu)

---