Aleksander Kotsis - Ostatnia chudoba 1870
Realizm krytyczny w malarstwie przejawiał się w opisywaniu najskrajniejszych przypadków ludzkiej niedoli, wynikłych z niesprawiedliwych układów społecznych. Powstawały obrazy oskarżające, nawiązujące do społecznej reakcji. Skrajna nędza galicyjskich chłopów była częstym przedmiotem obserwacji Aleksandra Kotsisa, czołowego przedstawiciela realistycznego nurtu w polskim malarstwie 2 połowy XlX wieku. Mroczne, kurne izby, wygaszone paleniska, beznadziejna wegetacja pozbawionych najniezbędniejszych środków do życia ludzkich istot.
Wyraźny akcent krytyki stosunków społecznych zawiera między innymi obraz ,,Ostatnia chudoba” namalowany w 1870r., w dojrzałym okresie twórczym malarza. Ukazuje beznadziejną egzystencję ludzi już od urodzenia skazanych na nędzę. Nieprzypadkowa jest tu obecność dzieci, Które Kotsis zawsze otaczał aurą tkliwego współczucia i wielokrotnie przedstawiał w roli głównych bohaterów swoich obrazów.
Na pierwszym planie obrazu znajduje się mężczyzna, który prawdopodobnie chce poświęcić zwierzę-kozę, która ma stać się pożywieniem dla swoich bliskich. Widzimy również pozostałą część rodziny, która ma w oczach smutek i zmartwienie o dalszy swój los. Na drugim planie został przedstawiony piec z akcesoriami domowymi. Artysta bardzo dobrze operował światłem-cieniem, dzięki czemu jesteśmy w stanie dojrzeć w tle ubogą izbę która stanowi trzeci plan, jak również wyraźne twarze postaci. Po przez otwarte drzwi zostało mocno skupione światło na palenisku. W dziele możemy odnaleźć kolory ciepłe oraz barwy chłodne, szare, ciemne które oddają tragizm sytuacji. słowo ,,Chudoba” oznacza nędze i ubóstwo dla tego tytuł odnosi się do ubogiego mienia jakie posiadali kiedyś chłopi. Obraz Aleksandra Kotsisa to olej na płótnie w oryginalnych wymiarach 65,5x78,5cm ukazujący zajęcie przez lichwiarza ostatniej kozy-żywicielki rodziny. Jest to dzieło wstrząsające a za razem jedno z najwybitniejszych jakie powstało w Polsce w zakresie tego gatunku. Obraz pt. ,,Ostatnia Chudoba” obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.