Cele podróży - szukanie pożywienia, poprawa warunków bytowych, handel, rytualno-integracyjne, podboje, zawłaszczanie terytoriów, pielgrzymki, dyplomacja, polityka, turystyka, poszukiwania z eksploatacji wodnych

Nauki Okrętownictwa

nautologia - badanie zakresu żeglugi, edukacji, badania w i na lądzie;

nautyka - odnosi się tylko do zakresu żeglarstwa, żeglugi

korab - dłubanka;

czółno -  łódź wykonana z jednego pnia drzewa; wypalona lub wydłubana, płaskodenna, poruszana wiosłami lub drągiem.

dłubanka - pierwsze obok umiaków pojazdy umożliwiające pływanie po powierzchni wody. Były to niewielkie łodzie zrobione z wyżłobionych pni drzew. Prawdopodobnie zostały one wynalezione w ósmym tysiącleciu przed naszą erą, ale niektóre plemiona zamieszkujące lasy tropikalne (np. dorzecze Amazonki) do dziś ich używają.

okręt - zwykle uzbrojona jednostka pływająca w służbie państwa, tj. jego sił zbrojnych - marynarki wojennej pod banderą wojenną, przeznaczona do wykonywania zadań bojowych. Także duży statek.

tratwa - jakakolwiek płaska konstrukcja służąca podróżowaniu na wodzie. Najczęściej wygląda jak prosta łódź pozbawiona kadłuba.

porowiec - łódź o poszyciu z kory;

skórowiec - łódź ze skóry;

statek - każde urządzenie transportowe, które jest zdolne do pokonywania przestrzeni w sposób dla niego charakterystyczny, ale inny niż w oparciu o stały ląd. W szczególności może pływać pod powierzchnią wody, na jej powierzchni, unosić się w atmosferze lub w przestrzeni kosmicznej. Może mieć własny napęd i urządzenia sterujące, lub być uzależniony od innej jednostki.

łódź - najstarszy środek transportu

GROMO - odmiana galery nowożytnej, wojenna, na 52 osoby, galera "biegnąca" po falach

Kliper- rekordowe prędkości - dochodzące do 21 węzłów, smukłe i stosunkowo wąskie kadłuby, ostre, mocno wysunięte na wysokości bukszprytu dzioby, przeciętnie około 1000 BRT pojemności, 50 m długości i 10 m szerokości. Pierwsze budowane z lekkich materiałów - niezbyt wytrzymałe, podlegające olbrzymim naprężeniom mechanicznym z powodu swojej szybkości i do tego z powodu swojej smukłości mniej ładowne od innych żaglowców. Przeciętny okres eksploatacji tych jednostek z początku - 10lat, a mimo to klipry zarabiały na siebie. Najbardziej sławne były brytyjskie "klipry herbaciane" z lat sześćdziesiątych o kształtach kadłubów zbliżonych niemalże do regatowych jachtów.

pentekontera - starogrecki statek wiosłowo-żaglowy, odmiana monoremy. Długość 20-30m,

szerokość 2-4m, zanurzenie ok. 1m. Kadłub statku zwykle z drewna sosnowego, na które w celu uszczelnienia naciągano skórę. wyposażony w maszt i prostokątny żagiel rejowy, które podczas ataku składano dla poprawy manewrowania. Dziób statku - embolos - drewniany taran, czasem okuty grotem z brązu, umieszczony na linii wodnej oraz proembolos - umieszczony powyżej drugi, mniejszy taran pomocniczy. Okręt zabierał do 80 żołnierzy, z których 50 stanowiło trzon załogi i zajmowało pojedynczo miejsca przy wiosłach. Stanowisko dowódcy znajdowało się na rufie.

Triera - trójrzędowiec, starogrecka galera z trzema rzędami wioseł, początkowo wiosłowa, a następnie żaglowo-wiosłowa. Długość 38-41m i szerokość 3-5m i, zanurzenie do 1.9 m, wyporność 70-90 ton, prędkość: do 9 węzłów pracą wioślarzy ; 12 węzłów z pomocą także żagli ; 6 węzłów - prędkość podróżna, z podziałem załogi na dwie wachty. Dziób chroniony przez ciężki, zazwyczaj okuty brązem taran, główna broń triery. załoga 170 wioślarzy, 13 marynarzy, sternik, dowódca (zwany trierarchą) i czterech pomocników oraz muzyk, który grając na flecie nadawał rytm wioślarzom.

Galera - napęd wiosłowy, często wspomaganym przez żagle. wykorzystywano niewolników, jeńców lub skazańców, zwanych galernikami. smukłe, stosunek szerokości do długości wynosił 1:6, na koniec nawet 1:9 co przy napędzie wiosłowym pozwalało uzyskać całkiem spore prędkości. Początkowo dwa, trzy, cztery i więcej rzędów wioseł, ale już od XIV w. drugi rząd zanika. nowością staje się stosowanie apostis, podłużnej belki na której oparte były wiosła, zamiast, otworów wiosłowych. Na jedną burtę przypada 20-26 wioseł. Przy dalszej ewolucji, wiosło zaczyna ważyć 250 kg i w takiej konfiguracji obsługuje je ok. 5-8 galerników. W XIII w. pojawia się nadbudówka rufowa, a w XV w. ster zawiasowy.

NEF -  typ statku towarowego, ciężki kadłub o podniesionym dziobie i rufie, z poszyciem na zakładkę, z wysoko sterczącymi zakończeniami dziobnicy i tylnicy. jeden maszt z dużym żaglem rejowym, a ster wiosłowy umieszczony był po prawej burcie. Początkowo podczas wypraw wojennych ustawiano na dziobie i na rufie (a czasem na maszcie) zbudowane na słupkach kasztele z blankami do ochrony łuczników. Z czasem zaczęły się one pojawiać tam na stałe. Nefy używano we flotach francuskiej, angielskiej i hiszpańskiej. Nef posiadał konstrukcję wzorowaną na knarach lub na statku normandzkim. Był jednak większy niż knara, a stosunek jego długości do szerokości wynosił 3:1.

Koga, kogga - duży żaglowiec handlowy, dost. do celów wojennych. kadłub płaskodenny, pękaty (stosunek długości do szerokości 3:1), balastowy, mało zwrotny, poszycie zakładkowe, 1 maszt, ożaglowanie rejowe, najczęściej jeden duży, prostokątny żagiel. pierwsze miały na prawej burcie wiosło sterowe, ale szybko zastąpił je ster zawiasowy na długiej tylnicy i wysokiej rufie, poruszany rumplem. Cechą wyróżniającą sylwetkę kogi były wysokie kasztele z blankami, znajdujące się na dziobie i rufie. Drugą cechą charakterystyczną był fakt, że dziobnica i tylnica kogi miały kształt równej belki, wychodzącej ukośnie ze stępki.Parametry techniczne dużej kogi: długość 30m, zanurzenie 3m, wyporność 1000t, ładowność 300t

Koga wywodziła się z nefu, a przekształciła się z czasem w nieco większy i zwrotniejszy od niej holk.

Holk (lub hulk) duży średniowieczy żaglowiec północnoeuropejski. Używany do celów handlowych na Morzu Północnym i Bałtyku, początkowo obok mniejszej kogi, z której się wywodził. jednomasztowy, następnie dwu- i trójmasztowy. Posiadał przedni i tylny kasztel (tylny w formie długiej nadbudówki), poszycie klepkowe łączone na zakładkę i ster zawiasowy. Trójmasztowe holki zwykle posiadały dwa maszty z ożaglowaniem rejowym i ostatni maszt z ożaglowaniem łacińskim.

Karaka (lub Karraka) — trzymasztowy, rzadziej czteromasztowy statek żaglowy, rozwinięty w krajach śródziemnomorskich w XV wieku. zaokrągloną rufę z wysoką nadbudówką (kasztelem) oraz drugą niższą nadbudówkę na dziobie.

Galeas - okręt wiosłowo-żaglowy. Wyporność 500 łasztów, długość do 80m, a szerokość do 16 m. Obok wioseł napęd okrętu stanowiło ożaglowanie trójkątne rozmieszczone na trzech masztach. Artyleria tych wielkich okrętów porównywalna była niekiedy z liniowcami - dochodziła do 60 dział. Ciężkie działa (30-40) umieszczano na nadbudówkach rufowej i dziobowej. Na śródokręciu ustawiano jedynie lekkie działa - stąd galeasy nie prowadziły głównego ognia burtami, jak np. fregaty czy liniowce.

Szkuta

- beznapędowy,

- 30-38m długości;

- szerokość 4-4,5m;

- zabierał około 100t;

- budowany na styk (dno płaskie),

- budowany na zakładkę,

- długi ster,

- stosowanie żagla w podróży powrotnej,

Galeota - mały okręt żaglowo-wiosłowy używany od końca XVI wieku do końca XVIII wieku. Galeota była małym, szybkim okrętem typu galery, właściwie półgalerą, gdyż posiadała 16-23 wioseł (po 2-3 ludzi na wiosło), ale w odróżnieniu od typowych galer mających ożaglowanie łacińskie, na 1-2 masztach miała ożaglowanie rejowe. Jak każdy okręt wiosłowo-żaglowy używana była na morzach śródlądowych - czyli na M. Śródziemnym i na Bałtyku

Drakkar - wiosłowo-żaglowy okręt Wikingów. Używany do wypraw zbójeckich. Największy z langskipów miał 45m długości i 34 pary wioseł. do drakkarów zaliczano jednostki o liczbie wioseł wynoszącej co najmniej 60. Drakkary były pełnomorskimi jednostkami, zdolnymi do żeglugi oceanicznej jak rzecznej. Wyposażone były w jeden duży (ponad 230 m2) rejowy żagiel. Pełniły funkcje okrętów reprezentacyjnych oraz flagowych w normańskich flotach. Cechą charakterystyczną drakkarów były rzeźby przedstawiające głowy smoków (stąd nazwa klasy tych jednostek) mocowane do dziobnicy podczas wyprawy - najprawdopodobniej w celu odstraszenia bóstw opiekujących się napadanymi miastami.

Galeon - statek 3masztowy z trójkątnym żaglem, gdy zaczęto odchodzić od napędu wiosłowego, na dziobie umieszczano dekoracje która przedstawiała nazwę okrętu, Galeony były bardzo bogato zdobione;

Knara - zakrzywioną dziobnicę i stewę rufową uzyskiwano z pojedynczych kawałków drewna i przymocowywano do obu końców kila. kadłub budowano z nachodzących na siebie pasków poszycia, które mocowano gwoździami do kilu, dziobnicy i stewy rufowej. Deski podkładu mocowano do poprzecznych rozpór, aby nadać konstrukcji elastyczność, a zamocowane poprzecznie listwy stanowiły wzmocnienie dla ławek. Dolny koniec masztu tkwił w obudowie i na poziomie pokładu przechodził przez kloc jarzmowy lub, na okrętach wytwarzanych później, przez specjalny krzyżak.

Cechy łodzi skandynawskich:

- profil statku litera S,

- poszycie na zakładkę,

- usztywnienia poprzeczne,

- napęd żaglowy(od VII),

- podobne kształty,

- dekoracje,

- uszczelniane skórami zwierząt

Łodzie słowiańskie:

- zaokrąglony przód i tył,

- przekrój płaski,

- stępka teowa, niska;

- poszycie na zakładkę(przy pomocy drewnianych kołków),

- uszczelnienie mchem,

- napęd żaglowy (Xw),

- brak ozdób(do XII),

- podobne rozmiarem do skandynawskich

- spajanie nitami żelaznymi

Statki Arabskie :

- klepki poszycia układane na styk,

- usztywnienia poprzeczne przywiązane do poszycia,

- podobny do Kogi i Hogi, ster zawieszony w płaszczyźnie kadłuba,

- przyszywane wręgi, ożaglowanie trójkątne

Wicina

- burty na zakładkę,

- szerokość 5,3 -8m,

- długość 53m,

- wysokość 1,9m;

- pojemność 2 razy większa niż szkuty (~200t)

Łodzie skandynawskie:

-bojowe(długie) - dreki, drakka, knorr (40-80cio wiosłowa)

- towarowe (szersze kadłuby)-knorr(od XIw),buza (statek łowiący siecią, ryby dusiły się zahaczając o sieci), bordyna, skuta

szkutnictwo -  rzemiosło zajmujące się wytwarzaniem, konserwowaniem i naprawianiem łodzi.

przemysł okrętowy - przemysł stoczniowy

szkutnik - rzemieślnik zajmujący się szkutnictwem.

stocznia - zakład przemysłowy, w którym buduje się, remontuje, przebudowuje lub likwiduje statki wodne.

okrętowiec - inżynier technik;

pędnik - urządzenie zamieniające energię dostarczoną z zewnątrz lub z silnika napędowego na siłę poruszającą jednostkę pływającą.

stewa - część szkieletu statku, lub łodzi. Przedłużenie stępki w kierunku dziobu (stewa dziobowa, dziobnica) albo rufy (stewa rufowa, tylnica).

tylnica - stanowi zakończenie rufowej, podwodnej części kadłuba gdzie łączy się poszycie obu burt, a ponadto służy do zamocowania wylotu wału śrubowego oraz łożysk nośnych steru.

denniki - poprzeczna blacha na dnie okrętu, rozciągająca się od burty do burty w płaszczyźnie wręgu.

grodzie - płaskie pionowe ściany z blachy wzmocnione usztywnieniami z różnych kształtowników

Stępka - główny wzdłużny element konstrukcyjny szkieletu statku wodnego. Stępka występuje w postaci belkowej i płaskiej. Na stępce opierają się wręgi, a na żaglowcach w nadstępkach także pionowe maszty.Istnieją jednak jednostki pływające nie posiadające stępki. Do największych bezstępkowców należy dżonka.

Pędnik okrętowy - urządzenie zamieniające energię dostarczoną z zewnątrz lub z silnika napędowego na siłę poruszającą jednostkę pływającą. Pod względem zasady działania wyróżnia się: mięśniowym, wiatrowym, mechanicznym. Oprócz głównego zastosowania pędnika, jakim jest napędzanie jednostki, stosuje się także pędniki sterujące (stery strumieniowe), których zadaniem jest zwiększenie zdolności manewrowych statku.

Krzywulec - drewniany element łodzi lub statku łączący dno z burtą wykorzystujący naturalne zakrzywienie słoi drewna. Krzywulce wykonuje się z zakrzywionych korzeni lub konarów najczęściej dębu lub sosny. W łodziach często stosowane parami nitowane bądź przykręcane do klepek dna i burty.

Stewa- część szkieletu statku, lub łodzi. Przedłużenie stępki w kierunku dziobu(stewa dziobowa, dziobnica) albo rufy (stewa rufowa, tylnica). W przypadku statków wykonana jest zwykle jako staliwny odlew lub stalowa konstrukcja spawana, zawierająca wyjście okrętowego wału napędowego i zawieszenie steru.

Węzłówka, kątnica, wiązanie kątowe - wiązanie działające w jednej płaszczyźnie. Płaski element konstrukcyjny wspomagający łączenie belek w konstrukcji kratowej, przymocowany do obu tych belek bezpośrednio przy miejscu ich łączenia. Może wspomagać również łączenie belki z płaszczyzną. Węzłówka wzmacnia połączenia tych elementów przede wszystkim ze względu na zginanie oraz odciąganie. Do najważniejszych węzłówek należą: węzłówka dziobowa i węzłówka rufowa, które wzmacniają połączenia stępki ze stewami (lub pawęż ze stępką lub strzałą konchy).

Nadstępka (stępka wewnętrzna) - element szkieletu żaglowca, belka przymocowana od góry do stępki na części jej długości, mająca rozłożyć na większym obszarze obciążenia wynikające z nacisku kolumny masztu na dno kadłuba. W nadstępce znajduje się otwór, w który wchodzi pięta masztu (lub jej czop), lub też zamocowane jest do niej gniazdo masztu. Do nadstępki, podobnie jak do stępki, mocuje się od góry denniki. Mogą być w niej również osadzone łby sworzni podtrzymujących balast zewnętrzny; urządzenie do osadzania masztu.

Rep - lina utrzymująca ławice ryb

Okrężnica - sieć rybacka do połowu morskich ryb ławicowych. Połów odbywa się otaczając ławicę siecią ściąganą wzdłuż podbory przy pomocy liny sznurującej i zamykaną następnie od dołu. Poławia się w ten sposób gatunki pelagiczne (m.in. śledzie, makrele, tuńczyki).

świdrak - inwazyjny gatunek małża blaszkoskrzelnego z rodziny świdrakowatych charakteryzujący się zdolnością trawienia celulozy.

rewolucja przemysłowa - proces zmian technologicznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych; wytworzenie pary wodnej późniejszego napędu statków

destylacja ropy - I. Łukasiewicz

prostokątny żagiel około VIII w p.n.e.

Grecja - odegrała znaczącą rolę w żegludze, stworzyli styl skorupowy

Celtowie rozprzestrzenili się w Iw p.n.e., zajęli W. Brytanię, wynaleźli beczkę, jako żagli używali wygarbowanych skór, a statki robili z dębiny

Dolina Renu - odkrycie statków towarowych

Szkutnictwo anglosaksońskie - wrak statku z wyposażeniem grobowym, mniej zamożnych kremowano i zakopywano obtaczając kamieniami w kształt łodzi

Prawo Składu - składający kupiec musiał uiścić opłatę, kupiec przejmował towar i nie trzeba było dalej płynąć

Hanza - organizacja handlowa, bardzo duże znaczenie dla gospodarki, posiadała kantory, biura. Zapewniała przywileje członkom, pierwsi dostawali towar.

Prawo Morskie - gdański radny przywozi tekst prawa (1407), o wszystkim dowiadujemy się z papierów w których mówiono o łamaniu prawa

Towary przewożone w Gdańsku -towary rolne, sól, drewno, zboże)

Abordaż - próba wejścia na statek drugiej załogi

Barbara i Tralówka - liny przyczepiane do statków do wyciągania z mielizny;

Szafarnia - kabina z meblami z Królewca;

Kontrola Celna długo trwająca formalność

Burwak - do holowania pod prąd.

XIX rozwój statków parowych, aby polepszyć efekt wykorzystywano żagle i silnik parowy.

Pierwszy żelazny statek powstał w Anglii pręd:16km/h, kołysanie powodowało szkody (jedno koło łopatkowe mniej zanurzone)

Przekrój gruszkowy (fluita) po XVw. Kształt niektórych statków miał na celu uniknięcia wysokich ceł.

Mezopotamia - początki transportu wodnego

Fenicjanie - założyli kolonie na wybrzeżu Afryki, Kartaginę

Metody budowania statków :

skorupowa - najpierw skorupę, kadłub z desek;

Skorupowa na zakładki - spajane jak dachówki, potem usztywniane

Elementy statku:

Dno - łukiem przechodzi w burtę

Sterburta - kiedyś ster był na prawej burcie

Portburta - lewa burta cumowała

Wiosło najstarszy ster, następnie narzędzie napędowe

Źródła wiedzy historii transportu:

badania archeologiczne, źródła pisane i ikonograficzne, przekazy ustne, zabytki materialne

Rozróżniano kształty statków:

okrągłe-statki transportowe ciężkie;

długie-do celów wojennych, używane przez piratów

Geneza szkutnictwa:

romańsko-celtycki - tratwa, dłubanka;

skandynawski -skórzak, dłubanka;

południowo-bałtycki -tratwa, dłubanka;

północnowschodnio-europejski tratwa, dłubanka, skórzak

Statek z Genui - 25-26m długości, statki okrągłe, statki długie-Galery

XVI pierwsze próby traktowania statków teoretycznie = statek od dołu podobny do ryb dorszowatych

XVII - zaczęto dogłębnie analizować potrzeby statków przed zamówieniem

Kadłub budowano ze stępki,wręk szeroki, klepki w kierunku dna, grubość klepki(5-8cm)

Warstwa ochronna przed pasożytami smoła lub siarka (mało skuteczne), następnie smoła + sierść + klepka sosnowa, potem stop żółtego metalu

Stery musiały być w miejscu gdzie sternik miał doskonałą widoczność na otoczenie

Wielbłąd - zestaw dwóch pontonów które zanurzano na głębokość kadłuba. Po wypompowaniu wody i wprowadzeniu powietrza wynurzano kadłub z płycizny

-w gniazdach wantowych znajdowano monety, w ten sposób określano epokę i kraj pochodzenia

-W lata 30 w jeziorze Nemi znaleziono 2 statki antyczne

-Głównie z antycznej ceramiki uzyskujemy przekaz o jednostkach pływających z tamtych czasów.

- Zabytki W. Brytanii: wiele jednostek pływających z epoki brązu, łódź dębowa z 1500r p.n.e., tratwa termowa

- We wczesnym średniowieczu próbowano przejść od konstrukcji skórzanych do drewnianych.

- X-XIII - łodzie mogą przewozić do 25 TON, ok 30% balast, 5% rzeczy załogi, około 50% towary

- Statek z namalowanym paskiem na burcie świadczył o bojowym nastawieniu jednostki co odstraszało piratów

- Statki specjalnie zwężano ku górze bo myślano że będą bardziej stateczne (jest na odwrót)

- Brak dębiny w stoczniach amerykańskich zmusił ich do używania sosen były lżejsze i szybsze

- Transport Śródlądowy: rzeki były bardzo istotne, kopano kanały już w Egipcie

- Wisła bardzo ważny szlak transportowy a szczególnie Elbląg - Gdańsk,

- Galera ewoluuje do statku pasażerskiego (wiosło = 4,5 mężczyzn, 2 stery)

- Statek Kolumba - Santa Maria - rozbity

Transport Lotniczy

Bracia Mongolfier - tworzą pierwszy balon

Boeing 247 - skrzydła na dole kadłuba, wykonany w całości z metalu, na skrzydłach ruchome części pomagały hamować, Instalacje przeciw zamarzaniu skrzydeł, samolot mógł starować nawet z jednym silnikiem, każdy pasażer miał osobisty nawiew, ogrzewanie z termoobiegiem, toaleta

TWA DC3 - 21 pasażerów za dnia 14 w nocy, 90% lotów, 400 sprzedanych 800 wyprodukowanych

Prace nad odrzutowcami początkowo kończyły się dramatycznie, problemy zakończyły owalne okna. 4 silniki dł. 300m, max 846km/h, pułap 12800m.

Boeing 707 - 878 sprzedanych 189 pasażerów, 4 silniki odrzutowe, rozpiętość 39,9m; max 1000km/h zasięg 6800m, skrzydła pozbawione silników poprawiają aerodynamikę, system automatycznego lądowania '50

Boeing 737 - silniki na skrzydłach mała waga, małe zużycie, początkowo dla Lufthanzy

Jumbo Jet od 1969 mało awaryjny 1418 sztuk

AirBus A330 - 2 silniki 400 osób, A340 zasięg 15000km

Airbus A380 - 560 osób, rozpiętość 80m, dł 76m, wysokość 24m, 56 sprzedano

Concorde - 2x prędkość dźwięku 80 osób

Tupolew 144 radziecka odpowiedz na Concorda, wycofany w 78

Lotnictwo Transportowe

Most powietrzny - przerzut wojska za pomocą samolotów w krótkim czasie

Oblot - pierwsze oficjalne sprawdzenie samolotu

C47 - 10000szt w ZSRR

C130 Herkules - 10t + 130 rannych

Super Grupy - samolot do przewożenia ładunków nietypowych(części rakiet)

Jumbo Jet - 130t ładunku, 8000km zasiegu

n-225 Mrija- "marzenie", kod NATO - Cossack - sześciosilnikowy samolot transportowy produkcji radzieckiej, pochodzący z biura konstrukcyjnego Antonowa. Jest to największy obecnie używany i najcięższy w historii samolot. Zbudowano tylko 2 egzemplarze. 3O kół w podwoziu, do 4500km

SkyCat - nowoczesny sterowiec (efekt próżniowy)

Po I Wojnie szybki rozwój lotnictwa na potrzeby wojska

---