TWÓRCZOŚĆ JANA DŁUGOSZA. ANNALES ... REGNI POLONIAE

Jak Długosz herbu Wieniawa urodził się w 1415r. W Brzeźnicy. Kształcił się w szkole parafialnej w Nowym Korczynie, a od 1428 na wydziale artium Uniwersytetu Krakowskiego. Nie uzyskał żadnego stopnia i wkrótce został przyjęty do kancelarii Zbigniewa Oleśnickiego. U boku protektora zdradzał nieprzeciętne zdolności, postępował w karierze duchownej i polityczno-dyplomatycznej. Odbywał podróże dyplomatyczne m.in. do Włoch, Niemiec, Czech, Węgier, odwiedził także Ziemię Święta. Zbigniew Oleśnicki zmarł w 1455r., a Długosz wkrótce został powołany przez Kazimierza Jagiellończyka do udziału w misjach politycznych związanych z toczącą się ówcześnie wojną (trzynastoletnia). Stosunki zepsuł zatarg o obsadzenia biskupstwa krakowskiego. Jan uszedł ze stolicy i schronił się najpierw w dobrach Tęczyńskich, a następnie udał się do Melsztyna. W 1463r. Wrócił do Krakowa. Rok później objął stanowisko wychowawcy i nauczyciela synów Jagiellończyka. Stosunki z monarchą pozostały jednak chłodne. Zmarł w Krakowie 19.05.1480r.

„Księga uposażen diecezji krakowskiej”-pierwsza praca jego pióra; zaginiona.

„Katalogi biskupów polskich”-opracowane dla 6 diecezji: krakowskiej, wrocławskiej, włocławskiej, poznańskiej, gnieźnieńskiej i płockiej. Jest to katalogowy spis dostojników kościelnych.

Obszerniejsze żywoty prozą poświęcił świętym narodowym: Stanisławowi i Kindze.

Pierwszy z nich wsparł na wzorze Vita maior Wincentego z Kielczy, aktualizując porównaniem między biskupem Stanisławem a Zbigniewem Oleśnickim, obrońcami wiary i doznającymi prześladowań ze strony władzy świeckiej.

Drugi jest poszerzoną wersją dawnej biografii pióra franciszkanina.

Insignie seu clenodia Regni Poloniae-dzieło heraldyczne, zawarł dokładne opisy herbów państwowego, ziemskich, kapitulnych oraz 71 rycerskich uzupełnionych krótkimi charakterystykami rodów. Autorskie sformułowanie tytułu nie dochowało się. Roczniki... obejmują dzieje Królestwa Polskiego od czasów bajecznych do 1480r. Historia Polski została usytuowana na szerokim tle europejskim i poprzedzona zarysem dziejów ludzkości, stanowiącym wstęp do Chorografii (opis świata, Europy, krajów słowiańskich oraz Polski z uwzględnieniem jej granic, ogólnej charakterystyki ziem). Dzieje bajeczne łączą cykl podań małopolskich z cyklem wielkopolskim.

4 tomy:

pierwszy sięgał do roku 1338.

Drugi 1339-1406

Trzeci 1407-1444

Czwarty początkowo tylko do 1455 był później uzupełniany i poszerzany.

Długosz bezustannie poszerzał bazę materiałową swego dzieła, uzupełniając gotowe składki, nanosząc na marginesach własnoręczne dopiski. Z jego polecenia niektóre składki były przepisywane.

Podział Roczników... na 12 ksiąg został wprowadzony w 1480r. Wtedy też powstał wstęp (List dedykacyjny do biskupa Oleśnickiego) oraz zakończenie (Epilogus auctoris).

Przedstawiając czasy najnowsze korzystał z bogatego zbioru materiałów gromadzonych w kancelarii królewskiej, w szczególności z pism i notat bądź kolekcji źródłowych zbieranych indywidualnie (np. przez Mikołaja Trąbę). Korzystał także z relacji ustnych i autopsji. Czerpał wiedzę także ze źródeł obcych: czeskich, węgierskich, ruskich, litewskich oraz głownie niemieckimi (sprawy krzyżackie).

Podkreśla się wpływ dzieła Liwiusza na ogólną koncepcję i kształt literacki. Prócz starożytnych musiał czytać wielu średniowiecznych autorów. Dostrzeżono w jego dziele ślady znajomości dzieł najnowszych.

Dwie właściwości jego pisarstwa:

1)dopełnienie przekazów źródłowych szczegółami historyczno-obyczajowymi współczesnymi piszącemu

2) dramatyzowanie relacji zdarzeń. Miało to sens czysto literacki.

Wypowiedzi formułowane zwłaszcza pod koniec życia dowodzą, że nieobce były mu idee kiełkujące w środowiskach intelektualnych włoskich humanistów. Rozwijał myśl o korzyściach moralnych płynących z poznawania przeszłości. Tę budująco-moralną funkcję miało spełniać jego dzieło.

Postacie królów i książąt polskich były kreowane wg modeli dobrego lub złego władcy.

Dobra znajomość pisarzy starożytnych pozwalała na liczne zapożyczenia frazeologiczne oraz na wzbogacenie średniowiecznego zasobu leksykalnego. Słabość pisarska Długosza ujawniła się jednak w sferze składni.

---