Jakie wartości człowiekowi XX-wieku proponuje Biblia i literatura antyczna
Nie można zrozumieć kultury europejskiej nie pamiętając o dwóch źródłach, z których ona wypływa w świecie antycznym i świecie chrześcijańskim. Podobnie rzecz się przedstawia z kulturą i literaturą polską, które kształtowały się w okresie oddziaływania grecko-rzymskiego antyku i przemożnego wpływu Biblii. Biblia to zbiór ksiąg uważanych przez żydów i chrześcijan za księgi święte. Obejmuje 46 ksiąg Starego i 27 Nowego Testamentu. Testament oznacza w Biblii układ, na mocy którego Bóg zobowiązuje się pod pewnymi warunkami, obdarzyć szczególnymi dobrami tych, którzy stają się jego ludem. Stary Testament zawiera dzieje przymierza Boga z ludźmi zawartego z ............ , Abrahamem, Mojżeszem i Dawidem. Nowy Testament nie unieważnia Starego Przymierza, lecz ostatecznie wypełnia życiem i działalnością Jezusa Chrystusa. Biblia to historia związku religijnego ludzi z Bogiem. „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię” tak rozpoczyna się Biblia, a zarazem opis stworzenia świata i człowieka. Jest w nim mowa oddzieleniu światłość od ciemność, mórz od lądów i pojawienie się pierwszej roślinności, słońca, księżyca, gwiazd i człowieka. W poetycki sposób autor biblijny wyraża religijną prawdę, że wszystko co istnieje jest stworzone przez Boga, a wszystko co On „uczynił jest bardzo dobre”. Człowiek miał kontynuować Boży plan stworzenia, a tym czasem z wszechświata uczynił śmietnik, dla własnej wygody niszczy świat, w którym będą żyły jego dzieci i wnuki. Biblia zawiera opowieść o dwóch braciach, synach Adamowych, Kainie uprawiających rolę i Ablu pasterzu trzód, który złożył ofiarę Bogu ze swoich dóbr. Jednak ofiara Abla była milsza Bogu niż Kaina, to rozgniewało Kaina i w złości swej podstępnie zabił swojego brata Abla. Bóg karze srogo bratobójcę Kaina, który będzie uprawiał nadal ziemię, ale ona „nie będzie urodzajna dla niego, będzie on tułaczem i zbiegiem na świecie. Celem tego pouczenia jest to, że po buncie w raju przeciw Bogu następuje teraz walka człowieka z człowiekiem na ziemi. Zło wkracza w życie ludzkości i istnieje obok dobra. Demon walczy i odnosi nie jeden sukces, ale Bóg czuwa nad wszystkim, nie opuszcza człowieka. Motyw Kaina nie jednokrotnie był inspirujący dla twórców literatury. Przypomnę tu „Hamleta” Szekspira w którym brat zabija króla duńskiego, alby zdobyć tron, władze i żonę. W polskiej literaturze Juliusz Słowacki w „Balladynie” biblijną historię Kaina i Abla wpisuje postacie kobiece. Kainowej zbrodni dopuszcza się na swej siostrze Alinie Balladyna. Zbrodnia Kaina nie jest tylko literackim motywem. Najtragiczniejszym przykładem był niedawny konflikt w Jugosławii, gdzie ludzie mieszkający przed wojną na jednej ulicy, w jednym domu stają dziś po przeciwnych stronach frontu, tylko ze względu na różnice przekonań religijnych. Inne wartości symbolizuje Hiob - bohater - Księgi Hioba, która zależy do Ksiąg mądrościowych. Jest to człowiek sprawiedliwy, który został doświadczony nieszczęściem przez Boga, ale w pokorze znosi to i zostaje nagrodzony. Postawą pokory Hiob ciągle uznaje Boga za przyjaciela i Zbawcę, jest w pełni przekonany, że Bóg jest jedynym jego oparciem i z całą ufnością Jemu zawdzięcza swój los i Jego prosi o rozstrzygnięcie sporu i uznanie go za niewinnego. W wizerunku Boga jest wpisana odwieczna prawda, że plany Boże pozostawiają na zawsze pewną niewiadomą, tajemnicę niepojętą dla umysłu ludzkiego. Opowieść ta ma takie wymiary poza religijne, ponadczasowe, uczy że człowiek powinien być wierny jej idei. We współczesnym świecie są ludzie znoszący, jak Hiob z pokorą swoje cierpienia i należy ich za to podziwiać, ale są ludzie których spotykają drobne cierpienia, rozczarowania, a oni szybko poddają się, uciekają w różne nałogi, popełniają samobójstwa. A trzeba o tym pamiętać, że cierpienie jest dopełnieniem człowieczeństwa. W Nowym Testamencie funkcje dydaktyczną i wychowawczą pełnią przypowieści, w których przedstawione postacie i wydarzenia nie są ważne ze względu na swe cechy jednostkowe, ale służą do wypowiedzenia uniwersalnych prawd moralnych, religijnych, filozoficznych, mówią o prawdach ludzkiej egzystencji, o postawach wobec życia, o kolejach losu ludzkiego. Przypowieść „O miłosiernym Samarytaninie” przedstawia człowieka, który w drodze do Jerozolimy został napadnięty przez zbójców, pobity i porzucony. Obok leżącego przechodzili kolejno kapłan i Lewita, ale obaj minęli go obojętnie. Przechodził też samarytanin który zajął się rannym, opatrzył rany, zawiózł go do gospody i zapłacił właścicielowi, polecił troskliwie pielęgnować chorego. Samarytanin jest wzorem cenionej przez wszystkie wieki postawy człowieka miłosiernego i litościwego, człowieka który wie, że miłość bliźniego wyraża się w trosce o dobro drugiego człowieka i w poświęceniu się dla niego. Obecnie jest wielu ludzi potrzebujących pomocy „miłosiernego Samarytanina”, jednak świat jest zamknięty na ich potrzeby. Choć na pewno kontynuacją postawy Samarytanina jest we współczesnym świecie Matka Teresa, Papież, Ksiądz, którzy głoszą ideę miłosierdzia, zajmują się odrzuconymi przez społeczeństwo ludźmi. Natomiast. „Opowieści o synu marnotrawnym” wiąże wzorce postaw z systemem wartości ideowych i moralnych. Mówi ona o ojcu, który podzielił majątek pomiędzy dwóch synów. Młodszy zabrał swoją część i poszedł w świat. Wszystko szybko przetrwonił, a gdy zaczął go nękać głód postanowił wrócić do ojca i błagać o przebaczenie. Ojciec przyjął syna z otwartymi ramionami i uczcił jego powrót wystawną ucztą. Wzbudziło to zazdrość starszego syna, który przez wszystkie lata służył ojcu wiernie i uczciwie, pracował w jego gospodarstwie. Jednak gdy starszy syn obrażony serdecznym przyjęciem brata nie chciał wejść do domu, by uczestniczyć w uczcie, wówczas ojciec wielkodusznie wyszedł do niego i z ogromną serdecznością i wyrozumiałością powiedział „Moje dziecko, ty zawsze jesteś przy mnie i wszystko moje do ciebie należy. A trzeba się cieszyć i weselić z tego, że ten brat twój był umarły, a znów ożył, zginął a odnalazł się”. Ojciec jest wyrazicielem bezgranicznej miłości, zawsze skłonnej do przebaczenia. Wyraża troskę o duchowy rozwój dzieci, jest wzorem miłosierdzia i wyrozumienia, a także subtelnej opiekuńczości. Nie tylko wybacza synowi marnotrawnemu, ale cieszy się z jego nawrócenia. Postawa syna marnotrawnego ukazuje że człowiek ma prawo do błędu, ale nie wolno mu w nim trwać. Mówi o tym jednak ważne jest zerwać ze złem i żałować za swe niegodne czyny. Skrucha bowiem i poprawa są warunkiem uzyskania przebaczenia. Starszy brat natomiast jest w każdym z nas, kiedy z zazdrością patrzymy na powodzenie innych lub wytykamy błędy bliźnim. Tolerancja jest przecież bardzo ważną postawą w życiu rodzinnym, społecznym, religijnym. Biblia zawiera Dekalog, który pojawił się w Starym Testamencie i w Nowym Testamencie Chrystus poszerzył go o przykazanie miłości. Ten Dekalog stanowi postawę stosunków społecznych, daje nam wskazówki jak należy żyć. Cały nowożytny system prawny opiera się na dziesięciu przykazaniach, dlatego dziwi fakt, że w polskim społeczeństwie, które uważa się za katolickie. Większość ludzi jest za utrzymaniem w polskim ustawodawstwie kary śmierci. Biblia w opowieściach i przypowieściach przekazywała kulturze europejskiej bogaty system wartości ideowych i moralnych dostarczała także wiele wzorców postępowania. Mitologia jest drugim źródłem kultury europejskiej. Mity czyli opowieści o bogach, herosach były dla Greków i Rzymian odpowiedzią na odwieczne pytania nasuwające się człowiekowi, jak powstał świat i człowiek jaka jest rola człowieka w świecie i co czeka go po śmierci? Starożytni za pomocą mitów tłumaczyli zjawiska przyrody, a także budowali na nich swoje obrzędowości i tradycję. W związku z tym mity zawierają tak zwane archetypy, czyli wzory ludzkich postaw i zachowań pradawne, niezmienne wyobrażenia które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności. Takim archetypem jest postać Prometeusza, który skradł Zeusowi z Olimpu ogień i nauczył ludzi korzystać z niego. Zeus za karę kazał Prometeusza przykuć do skały Kaukazu, gdzie orzeł wyszarpywał mu wciąż odrastającą wątrobę, a ludziom zesłał Pandorę, od której wzięły początek wszystkie troski. Mimo to, od tej pory jest on nazywany dobroczyńcą ludzkości. Takie postawy prometejskie pojawiają się w literaturze niejednokrotnie, sięgnijmy chociaż by do postaci Konrada z III części „Dziadów” Adama Mickiewicza lub doktora Tomasza Judyma z „Ludzi bezdomnych” S. Żeromskiego. Ogólnie jest przyjęte, że takie postacie otacza się czcią, podziwia, uznaje za świętych. Natomiast w życiu codziennym brakuje takich postaw, a są one pożądane. Wynaturzeniem tej postawy jest postać Adolfa Hitlera przywódcy III Rzeszy. Dla dobra swojego narodu mordował miliony ludzi innych narodowości, aby zapewnić Niemcom przestrzeń życiową i czystość rasy. Kolejnym archetypem jest „Antygona”, która w imię miłości do brata i w imię praw boskich sprzeciwia się nieludzkiemu prawu państwowemu. Mówi : „Współkochać przyszłam niewspółnawidzić” współcześni dyktatorzy to wzory Kreona. To oni mówią : „Państwo to ja”. Potrzeba nam takich postaw Antygony, które potwierdzają „nie” tyranom które rozumieją na czym polega miłość do brata bliźniego. Hiob i Demeter to wzory matek opiekujących się swoimi dziećmi, troszczących się o ich losy, tęsknących za nimi. Dziś, gdzie matki maltretują swoje dzieci, oddają do Domów Dziecka, gdzie istnieje problem aborcji powinno się szczególnie te postacie uwypuklać. Odyseusz i Penelopa to przykład wiernego małżeństwa, w którym żona oczekuje powrotu męża przez okres 20 lat, zwodząc ubiegających o jej rękę zalotników. We współczesnych małżeństwach brak jest takiej wierności Penelopy i takiej miłości zawsze powracającego Odyseusza. Wciąż wzrasta liczba rozwodów, nasilają się kłótnie i niezgoda w rodzinach. Najpiękniejsze wzorce postępowania zawarte są w Biblii i starożytnych mitach. Biblia i literatura antyczna zapoczątkowuje także rodzaje i gatunki literackie, na których opiera się późniejsza literatura piękna. Człowiek XX wieku gubił, zapomniał wskazówki jak sprawiedliwie, godnie żyć, jak być w porządku wobec innych i wobec samego siebie. Media zagłuszają nasze sumienia, a warto sobie przypomnieć, że starożytni podali nam przykłady, rady, przykazania według których powinniśmy egzystować. One są w nas, ale my musimy je odszukać w sobie na nowo i nie ulegać zbiorowej, wątpliwej moralności.