Okresy w dziejach sztuki:
do IV tysiąclecia p.n.e. - sztuka prehistoryczna
ok. 3000 - 500 p.n.e. - sztuka starożytnego Egiptu
ok. 3000 - 2340 p.n.e. - sztuka Sumeru
ok. 2600 - 1200 p.n.e. - sztuka egejska
1360 - 671 p.n.e. - sztuka Asyrii
V - I w. p.n.e. - sztuka starożytnej Grecji
VI w. p.n.e. - V w. n.e. - sztuka starożytnego Rzymu
IV - VII w. n.e. - sztuka wczesnochrześcijańska
IV - XV w. n.e. - sztuka bizantyńska
VIII - IX w. n.e. - sztuka karolińska
X w. - sztuka przedromańska1
XI - XIII w. n.e. - sztuka romańska
XII - XVI w. n.e. - gotyk2
XV - XVI w. - renesans
XVI w. - manieryzm
1600 - 1770 barok
1720 - 1770 rokoko
1760 - 1830 klasycyzm
1790 - 1840 romantyzm
1750 - 1850 historyzm
1830 - 1870 realizm
1860 - 1900 impresjonizm3
po 1885 neoimpresjonizm
1886 - 1905 postimpresjonizm
1905 - 1907 fowizm
1. w Niemczech sztuka ottońska, w Hiszpanii od IX w. sztuka mozarabska
2. w Anglii tradycje sztuki gotyckiej nie zanikły w XVII i XVIII w. (tzw gothic survival)
3. w Polsce impresjonizm został przejęty dopiero po 1890 r.
XX wiek
ekspresjonizm
kubizm
futuryzm
dadaizm
surrealizm
konstruktywizm
Bauhaus
po 1950
abstrakcyjny ekspresjonizm
pop-art
op-art
minimalizm
hiperrealizm
Fluxus
sztuka krytyczna
Teoria sztuki
Refleksja teoret., przyjmująca charakter normatywny, bądź hist.-opisowy, bądź analit.-kryt., towarzysząca sztuce od starożytności, jest jednym z wyróżników eur. pojmowania sztuk plastycznych. Podstawowe pojęcia, definicje i klasyfikacje sztuk oraz problemy dotyczące genezy sztuki, jej funkcji i oddziaływania, rządzących nią reguł, stosunku do rzeczywistości zostały określone przez pisarzy starożytności. Zachowany traktat Witruwiusza o architekturze i wobec niezachowania się antycznych pism dotyczących sz. p. pisma teoretyków literatury, poezji i retoryki (Arystotelesa, Horacego, Kwintyliana) stanowiły podwaliny dla późniejszej refleksji nad sztuką. W średniowieczu myśl o sztuce rozwijała się w ramach systemów filoz. (Tomasz z Akwinu), natomiast problematyka prakt. znajdowała miejsce w traktatach technol. i wzornikach (Villard de Honnecourt, Teofil Mnich, C. Cennini). Podstawy nowoż. teorii sztuki sformułował w XV w. L.B. Alberti; stworzony przez niego typ traktatu arch., oparty na tekście Witruwiusza, kontynuowali w XVI w.: J. Barazzi da Vignola, S. Serlio, A. Palladio, V. Scamazzi, a w XVII w. teoretycy klas. architektury franc. (R. Freart de Chambray, F. Blondel, C. Perrault). Traktat o malarstwie Albertiego zawierał pierwszy wykład perspektywy zbieżnej, która, pojmowana jako matematycznie uzasadniona gwarancja artyst. doskonałości obrazu, była gł. problemem teoret. epoki (P. della Francesca, L. Pacioli). Pogląd o jedności nauki i sztuki znalazł następnie dobitny wyraz w pismach Leonarda da Vinci. Idee wł. renesansu zostały przeszczepione na grunt północnoeur. przez A. Durera. Przekonanie o poznawczej funkcji sztuki i jej mat. podstawach zostało zakwestionowane przez teoretyków okresu manieryzmu (F. Zuccari, G.P. Lomazzo), głoszących poglądy irracjonalne i podnoszących rolę metafizycznie pojmowanej inspiracji. Całokształt teorii manierystycznej przekazał na użytek pn. Europy C. van Mander. Radykalne przekształcenie postawy wobec sztuki i jej funkcji, jakie dokonało się w dobie kontrreformacji, znalazło wyraz w piśmiennictwie ustalającym nowe przepisy w zakresie sztuki sakralnej, odpowiadające ustalonym przez sobór trydencki normom teol. i moralnym (C. Borromeo, G. Paleotti, A. Possevino). W XVII w. prawie dotąd wyłącznie wł. piśmiennictwo teoret. rozprzestrzeniło się na inne kraje eur.; pojawiły się nowe typy wypowiedzi, których autorami byli nieartyści, a adresatami mecenasi, znawcy, kolekcjonerzy. W teorii dominowała normatywna, racjonalna doktryna, oparta na arystotelesowskiej koncepcji wywodzącej sztukę z idei, ale ukształtowanej przez obserwację natury (we Włoszech G.P. Bellori, w Holandii S. van Hoogstraeten, w Niemczech J. von Sandrart). Idee barok. klasycyzmu przeważały też we Francji, która w 2 poł. XVII w. stała się najżywotniejszym ośr. rozwoju literatury o sztuce, gł. dzięki działalności akademii, właściwym im tendencjom do ujmowania sztuki w reguły (Ch. Le Brun) oraz toczonym tam teoret. sporom: zwolenników starożytności (N. Boileau) i czasów współcz. (Ch. Perrault), poussenistów (A. Felibien) i rubensistów (R. de Piles). Na przeł. XVII i XVIII w. G. Vico sformułował oryginalną, antyklas. koncepcję estet.-historiozoficzną, która współcześnie niemal nie zauważona oddziałała silnie w XIX w. W XVIII w. wyodrębniły się 3 rodzaje literatury o sztuce, które miały dominować w XIX i XX w.: wyrastająca z tradycji żywotopisarstwa nauk. historia sztuki (J.J. Winckelmann); kształtująca się wraz z rozwojem wystawiennictwa krytyka artyst. (D. Diderot) oraz estetyka jako nauka o doznaniach i ocenach estet., strukturze dzieł sztuki i procesach twórczych (A. Baumgarten, E. Burke, Shaftesbury, I. Kant). Dla ang. myśli o sztuce znamienne były postawy subiektywistyczne i emocjonalne (E. Burke, W. Gilpin, U. Price). W Niemczech powstały najistotniejsze i długo oddziałujące rozprawy wyrosłe z oświec. racjonalizmu: G.E. Lessing określił granice możliwości i celów malarstwa i poezji; Winckelmann za najwyższy ideał estet. uznał klas. sztukę gr., dając teoret. podwaliny osiemnastowiecznego klasycyzmu. Jednocześnie pojawiło się typowe dla romantyzmu i historyzmu przekonanie o równowartości dorobku artyst. różnych epok i ludów oraz skrystalizowała się koncepcja pluralizmu ideałów i norm artyst. (J.G. Herder). Wraz z hist. relatywizacją klas. ideału szło zainteresowanie nie docenianymi dotąd obszarami kultury i sztuki, zwł. średniowieczem (J.W. Goethe, W.H. Wackenroder, A. i F. Schlegel). W XIX w. zanikła niemal forma programowego traktatu, idee romant. znajdowały wyraz w szkicach, rozprawach kryt., utworach lit. oraz wypowiedziach o charakterze prywatnym: dziennikach (E. Delacroix) i listach (Ph.O. Runge, C.F. Carus). myśl teoret. była formułowana w ramach systemów estet.-filoz., z których najsilniejsze i najdłuższe oddziaływanie miały pisma G.W.F. Hegla (koncepcja ducha czasu). W 2 poł. XIX w. popularność zyskały pozytywist. koncepcje wyjaśniające charakter sztuki czynnikami natury zewn. (H. Taine). Pozytywistyczny scjentyzm wpłynął też na próby tworzenia teorii sztuki na podłożu ustaleń nauk ścisłych (P. Signac). W XIX w. nastąpił rozkwit krytyki artyst., gł. we Francji, gdzie uprawiali ją najwybitniejsi pisarze i poeci (Stendhal, Ch. Baudelaire, Th. Gautier, Th. Thore, E. Zola, J. i E. de Goncourt, J.K. Huysmans), często zaangażowani po stronie określonych twórców i kierunków artystycznych. W środowisku krytyków i literatów powstały też programy sztuki symbolizmu (A. Aurier, J. Moreas, R. de Gourmont). W Anglii rozwinęła się teoria arch. o inspiracji społ. i rel. (A.W. Pugin, J. Ruskin, W. Morris), istotna również dla idei odrodzenia rzemiosł i sztuk użytkowych. myśl teoret. w Niemczech w 2 poł. XIX w. była skoncentrowana na zagadnieniach czystej formy (C. Fiedler, A. Hildebrand). W pocz. XX w. pojawiły się programowe rozprawy teoret. związane z kolejnymi nurtami i ugrupowaniami sztuki nowocz. (abstrakcjonizm W. Kandinsky, suprematyzm K. Malewicz, neoplastycyzm P. Mondrian, kubizm A. Gleizes, J. Metzinger, konstruktywizm N. Gabo, A. Pevsner, seria wydawnictw Bauhausu). Form? wypowiedzi zapoczątkowaną przez futurystów (F.T. Marinetti, U. Boccioni), potem bardzo popularną przez całe stulecie, stał się programowy manifest, wyprzedzający, a czasem substytuujący twórczość artyst. (konceptualizm). Bogaty i różnorodny w formie był dorobek teoret. dadaistów i surrealistów (T. Tzara, A. Breton). W latach międzywojennych sformułowane zostały silnie, szeroko i długo oddziałujące teorie społ.-urb. i arch. (W. Gropius, Le Corbusier, F.L. Wright, CIAM). Obfite piśmiennictwo teoret. było związane z tendencjami awangard. w przed- i porewol. Rosji (W. Tatlin, W. Majakowski). Ideologizacja sztuki, szczególnie silna w okresie międzywojennym i latach 50., właściwa zwł. państwom totalitarnym, zrodziła liczne programy artyst. o charakterze doktrynalnopolitycznym. W 2 poł. XX w. krytyka artyst., pomimo wybitnych indywidualności (H. Rosenberg, C. Greenberg), zaczęła tracić siłę opiniotwórczą na rzecz instytucji muzealnych i galerii. Szybkie przemiany kierunków i postaw artyst. zrodziły potrzebę uzasadniającego je teoretycznie autokomentarza, obecnie gł. formy wypowiedzi artystów, publikowanych w różnych, także masowych mediach. Ogólna refleksja nad sztuką powstaje gł. na gruncie myśli filoz. (M. Heidegger, H.-G. Gadamer).