W ROZTOKACH WŁADYSŁAWA ORKANA
- również (jak Reymont) wywodził się z rodziny o tradycjach chłopskich - pochodził z ubogiego domu gazdowskiego; ojciec był drwalem w lesie, a zimą szył kierpce; Orkan wstępnie również przeznaczony został przez ojca do pracy na roli
- debiut: 1898r. - Nowele (z przedmową Kazimierza Przerwy-Tetmajera)
- tematyką jego utworów był głownie obraz biednej polskiej wsi
- zaangażowany bardzo w nurt regionalizmu podhalańskiego
- posiada on centralne miejsce w dziejach polsko-ukraińskich stosunków literackich końca XIX i początku XX wieku; nie tylko życzliwie odnosił ię do tej literatury, ale i przekładał poszczególne utwory na język polski; spisywał ukraińskie pieśni ludowe, publikował recenzje przedstawień ukraińskiego teatru w Krakowie i artykuły w obronie kultury ukraińskiej (był jednym z największych popularyzatorów kultury ukraińskiej w Polsce)
- twórczość jego związana jest ściśle z jego ziemią rodzinną (Podhalem)
- w pierwszych zbiorach nowel (Nowele, Nad urwiskiem) i w powieści Komornicy przedstawił naturalistyczne obrazy życia ludowego (zarzucano mu nawet nadmiar materiału etnograficznego, stwierdzając, że ówczesne jego utwory są dokumentami rzeczywistości chłopskiej, a nie utworami literackimi)
Orkan
- Orkan był jednym z prekursorów tzw. autentyzmu literackiego, „literatury faktu”
- jest przejęty losem chłopa małorolnego i bezrolnego
- stosuje naukową odmianę realizmu (jego bohaterowie są wychudzeni, brzydcy, zniszczeni pracą, orzą pole, myślą o swoi głodzie i biedzie)
- stosunkiem do świata zdecydowanie przeciwstawia się Reymontowi - ten obserwuje lud bez zaangażowania, sucho, natomiast u Orkana pokazane są prawdziwe postaci z krwi i kości - każda jest zindywidualizowana i nie pojawia się jakaś wymuszona stylizacja na prostotę (psychika Reymonta czuje mus „schłopienia”, pracuje u niego odpowiednia technika pisarska, natomiast Orkan wywodzi się z tego środowiska i nie musi niczego udawać)
- jako pierwszy wprowadził do powieści polskiej prawdę rzeczywistości chłopskiej
- najwierniejszym wcieleniem ideologii Orkana jest Franek Rakoczy (bohater W roztokach) - ów utopijny marzyciel-reformator załamuje się ( jest on jednocześnie nosicielem większości cech psychicznych indywidualności modernistycznej, z jej środowiskowym wyobcowaniem i emocjonalną wrażliwością, stawiającą tę indywidualność ponad przeciętnym poziomem otoczenia)
Ustęp
- najbardziej znany ustęp W roztokach dotyczy pielgrzymki do Ludźmierza - pełne plastyki w charakteryzowaniu gromady i indywidualizowaniu składających się na nią jednostek, o psychice pierwotnej, ale świetnie zróżniczkowanej
- psychika bohaterów odmalowana jest na sposób impresjonistyczny
- patrzył na życie ludu od wewnątrz, z pozycji mieszkańca wsi
- ukazał rozwarstwienie klasowe i byt najbiedniejszy (Komornicy - bliscy poetyce naturalistycznej ze znakomitą stylizacją gwarową, pełniącą tu funkcję dokumentu)
- W roztokach stylizowane jest raczej na powieść modernistyczną - z poetyzacją opisów przyrody i metaforyzacją języka