Rodzaje kar i środków karnych w Kodeksie Karnym
Karą jest orzekany przez sąd wobec sprawcy przestępstwa środek przymusu państwowego, stwarzający dla niego osobistą dolegliwość i wyrażający społeczne potępienie dla popełnionego przestępstwa.
Karami przewidzianymi w kodeksie karnym są:
- grzywna,
- ograniczenie wolności,
- pozbawienie wolności,
- 25 lat pozbawienia wolności,
- dożywotnie pozbawienie wolności.
Kara grzywny jest karą za przestępstwa o mniejszym stopniu szkodliwości społecznej. Często występuje wymiennie z karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat dwóch. Zaletą grzywny jest to, że karząc sprawcę nie zmuszamy go jednocześnie do kontaktów ze środowiskiem przestępczym, a przy wykonaniu tej kary nie jest potrzebny kosztowny aparat więziennictwa. Wadą to, że dotyka także niewinnej przecież rodziny skazanego. Grzywna powinna być jednak głównym środkiem karnym stosowanym wobec tzw. drobnej przestępczości. Grzywna orzekana jest w stawkach dziennych, przy czym najpierw określana jest ilość tych stawek, a następnie ich wysokość. Najniższa możliwa liczba stawek wynosi 10 - najwyższa 360, z tym że w niektórych sytuacjach kodeks pozwala na przekroczenie górnej granicy i wymierzenia nawet 540 stawek grzywny. Wysokość stawki określona jest natomiast w granicach od 10 do 2000 złotych. Wysokość ta powinna być uzależniona od zamożności i możliwości zarobkowych skazanego.
Kara ograniczenia wolności polega na zakazie zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody sądu, obowiązku wykonywania nieodpłatnej, wskazanej i kontrolowanej przez sąd pracy na cele społeczne, w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie i udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu wykonywania kary. W stosunku do osoby już zatrudnionej sąd może orzec potrącanie części jej wynagrodzenia na cel społeczny, a skazanemu nie wolno w czasie trwania kary rozwiązać stosunku pracy. Skazanie na karę ograniczenia wolności może łączyć się z obowiązkiem przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego na skazanym obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu czy też środków odurzających, oraz naprawienia w całości lub w części wyrządzonej szkody, przy czym obowiązek ten może być nałożony tylko wtedy gdy nie został on już nałożony jako środek karny.
Kara pozbawienia wolności godzi w jedno z najcenniejszych dóbr jednostki, jakim jest wolność osobista i polega na umieszczeniu skazanego w więzieniu. Jeśli popełnione przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą trzech lat albo alternatywnie grzywną lub ograniczeniem wolności, sąd może odstąpić od wymierzenia kary pozbawienia wolności, jeśli społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, a wymierzono jednocześnie inny środek karny. Kara pozbawienia wolności trwa najkrócej miesiąc, a najdłużej 15 lat. Wymierzana jest w miesiącach i latach.
Kara 25 lat pozbawienia wolności jest wymierzana w przypadku ciężkich zbrodni, gdzie kara nawet 15 lat pozbawienia wolności byłaby zbyt łagodna. Wymierzenie tej kary izoluje sprawcę ze społeczeństwa na bardzo długi czas. Skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności może zostać warunkowo zwolniony po odbyciu 15 lat kary. Czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby, przy czym nie może on być krótszy niż 2 lata, a dłuższy niż lat 5.
Kara dożywotniego pozbawienia wolności kara polegająca na osadzeniu skazanego w zakładzie karnym do końca jego życia. Jest to najsurowsza kara przewidziana Kodeksem Karnym. Jest ona bezterminowa, skazany na karę dożywocia może ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie po 25 latach kary (okres próby trwa do końca życia skazanego). Możliwość ubiegania się o przedterminowe zwolnienie nie oznacza, że skazany ma prawo do przedterminowego zwolnienia, sąd bowiem może mu zwolnienia odmówić. Zgodnie z obowiązującym kodeksem karnym karę dożywocia można orzec za: wszczęcie lub prowadzenie wojny napastniczej, ludobójstwo, stosowanie środka masowej zagłady zakazanego prawem międzynarodowym, zabijanie jeńców wojennych, osób które złożyły broń lub poddały się, rannych, chorych, rozbitków, personelu medycznego, osób duchownych, ludności cywilnej obszaru okupowanego, pozbawienie niepodległości państwa, oderwanie części jego terytorium (secesja), zmiana przemocą konstytucyjnego ustroju RP, dopuszczenie się zamachu na życie Prezydenta Polski, zabójstwo.
Środki karne w prawie karnym:
Pozbawienie praw publicznych- jeden ze środków karnych orzekany przez sądy wobec sprawców przestępstw. Skutkiem orzeczenia tego środka karnego jest utrata czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utrata prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, utrata prawa do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, utrata posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego, utrata orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utrata zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw . Czas trwania pozbawienia praw publicznych określany jest przez sąd w granicach od roku do 10 lat.
Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej- sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem, może również orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi - sąd może orzec zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi, na zawsze w razie skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.
Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu- sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej; obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu.
Zakaz prowadzenia pojazdów - to środek karny orzekany wobec sprawców przestępstw lub wykroczeń skierowanych przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Tymi czynami zabronionymi są: spowodowanie wypadku drogowego lub katastrofy w komunikacji albo sprowadzenie jej bezpośredniego niebezpieczeństwa, prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, pełnienie w takim stanie czynności związanych z bezpieczeństwem ruchu, a także dopuszczenie do ruchu pojazdu w stanie bezpośrednio zagrażającym bezpieczeństwu ruchu. Zakazem mogą być objęte wszystkie pojazdy lub poszczególne ich rodzaje. Naruszenie zakazu prowadzenia pojazdów stanowi przestępstwo. Zakaz orzeka się na okres od roku do 10 lat bądź dożywotnio. Termin liczy się od daty oddania przez sprawcę dokumentu uprawniającego do kierowania danym typem pojazdów(prawo jazdy, pozwolenie tramwajowe itp.), jednak zakaz obowiązuje bezwzględnie już od daty uprawomocnienia się wyroku skazującego.
Przepadek- to środek karny o charakterze represyjno-prewencyjnym polegający na przejściu własności określonych przedmiotów powiązanych w pewien sposób z popełnionym przestępstwem na Skarb Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku.
Obowiązek naprawienia szkody - to kompensacyjny środek karny polegający na zobowiązaniu sprawcy do wynagrodzenia w całości lub w części szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu umyślnym lub nieumyślnym przestępstwem spowodowania śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, rozstroju zdrowia lub naruszenia czynności ciała, a także przestępstwem skierowanym przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu.
Nawiązka - jest to represyjno-odszkodowawczy środek karny będący reakcją na popełnienie czynu zabronionego. Według prawa polskiego sąd może zasądzić nawiązkę w wysokości do 100 000 złotych w wypadku: skazania za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także za doznaną krzywdę - na rzecz pokrzywdzonego w celu zadośćuczynienia; skazania za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu,
Świadczenie pieniężne - jest jednym ze środków karnych zgodnie z art. 39 kodeksu karnego. Orzekać go może sąd w przypadku, gdy odstępuje od wymierzenia kary, a także w wypadkach wskazanych przez ustawę. Tym różni się od nawiązki. Świadczenie pieniężne można orzec na rzecz : instytucji, stowarzyszenia, fundacji, organizacji społecznej wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na określony cel społeczny, bezpośrednio związany z ochrona dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem, za które skazano sprawcę, z przeznaczeniem na ten cel.
Podanie wyroku do publicznej wiadomości - sąd może orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości w określony sposób, jeżeli uzna to za celowe, w szczególności ze względu na społeczne oddziaływanie skazania, o ile nie narusza to interesu pokrzywdzonego.