Istota, rodzaje i struktura środków trwałych. Proces zużycia i amortyzacji środków trwałych.
1. Pojecie i istota środków trwałych
Środki trwałe to rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi zasoby jednostki. Rzeczowe składniki majątku trwałego nie zużywają się całkowicie w czasie jednego cyklu gospodarczego. Zużywają się one tylko w niewielkim stopniu w trakcie poszczególnych operacji gospodarczych. Przyjęto, że środki trwałe muszą spełniać następujące warunki:
przewidywany okres ich ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż rok,
są kompletne i zdatne do użytku,
przeznaczone są na potrzeby jednostki.
Jeżeli wartość początkowa środka trwałego nie przekracza 3500 PLN, jednostka może nie zaliczać tego składnika do środków trwałych, lecz zliczyć jego wartość bezpośrednio w koszty działalności.
2. Klasyfikacja środków trwałych
Do środków trwałych można zaliczyć:
nieruchomości
grunty
prawo wieczystego użytkowania gruntu
budynki (np. magazyny, garaż, budynek biurowy)
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego i użytkowego
budowle (np. mosty, drogi)
maszyny i urządzenia (np. tokarka)
środki transportu (np. samochody ciężarowe)
inwentarz żywy (np. zwierzęta hodowlano-użytkowe
Z bilansowego punktu widzenia wyróżnia się dwie podstawowe grupy składników majątkowych:
majątek trwały - jest zaangażowany w przedsiębiorstwie na okres dłuższy niż jeden rok
majątek obrotowy - jest zaangażowany w przedsiębiorstwie na okres krótszy niż jeden rok
Z punktu widzenia spełnionych funkcji, środki trwałe dzielą się na:
produkcyjne, to te środki trwałe, które ze swojej istoty ekonomicznej są środkami pracy i biorą udział bezpośrednio lub pośrednio w procesach produkcji i obrotu towarowego. Zalicza się do nich środki wykorzystywane w danej jednostce gospodarczej dla potrzeb zaopatrzenia, produkcji i zbytu
nieprodukcyjne, do których zalicza się domy mieszkalne, środki wykorzystywane na cele oświatowe, ochrony zdrowia, ośrodki wypoczynkowe i inne.
W zależności od sposobu wykorzystania, środki trwałe dzieli się na:
czynne, używane w ramach prowadzonej działalności, w tym także znajdujące się często w rezerwie i w zapisie (nieczynne czasowo),
nieczynne, a więc wycofane z używania z powodu utraty przydatności gospodarczej w wyniku np. zmiany rodzaju działalności, przeznaczone do likwidacji z powodu zużycia, zniszczenia i inne.
3. Struktura środków trwałych
Struktura środków trwałych określa najczęściej udział poszczególnych grup rodzajowych tych środków w ogólnej wartości środków trwałych. Zróżnicowanie w strukturze środków trwałych wynika z rodzaju wytwarzanych produktów, stosowanej technologii oraz stopnia mechanizacji i automatyzacji procesu produkcyjnego
4. Zużycia środków trwałych i metody amortyzacji
Wartość netto posiadanych środków trwałych ulega stopniowemu zmniejszeniu na skutek ich zużycia. Zużycie powoduje obniżenie wartości środków trwałych i jest ono jednocześnie zaliczane w koszty działalności danego podmiotu.
Wyróżnia się dwa rodzaje zużycia:
zużycie fizyczne, powstające w toku używania środka trwałego. Na jego wysokość wywiera wpływ : rodzaj i jakość środka trwałego, intensywność eksploatacji, staranność obsługi, częstotliwość remontów itp.,
zużycie ekonomiczne (moralne) wynikające z postępu technicznego, co powoduje konieczność wymiany dobrych jeszcze fizycznie obiektów na lepsze, a niejednokrotnie i tańsze w eksploatacji.
Umorzenie to równowartość zużycia środków trwałych korygująca ich wartość początkową (brutto) do wartości netto.
Amortyzacja to równowartość zużycia zaliczana w koszty działalności.
Metody naliczania zużycia środków trwałych z punktu widzenia sposobu rozkładania wartości zużycia w czasie dzieli się na:
amortyzację równomierną,
amortyzację nierównomierną.
Metoda amortyzacji równomierniej (liniowej) zakłada, że środek trwały zużywa się jednakowo w każdej jednostce czasu przez cały przewidywany okres jego używania.
Przy tej metodzie amortyzacji roczna kwota amortyzacji wynika ze wzoru:
A= Wp : t gdzie: a - roczna kwotowa stawka amortyzacji,
Wp - wartość początkowa środka trwałego,
t - przewidywany okres używania środka trwałego (w latach).
Na uwagę zasługuje fakt, iż amortyzacja środków trwałych metodą liniową polega na dokonywaniu równomiernych odpisów z tytułu ich zużycia za kolejne okresy (miesiące). Odpisów tych dokonuje się na bieżąco, a wylicza się je za pomocą rocznych stawek procentowych.
Metoda amortyzacji nierównomiernej. Zakładają one, że zużycie środka trwałego kształtuje się różnie (a więc nierównomiernie) w poszczególnych okresach jego eksploatacji.
Do tej grupy zalicza się:
amortyzację naturalną - zakładającą, że zużycie środka trwałego jest jednakowe na każdą jednostkę jego pracy (np. sztukę, tonę, godzinę, kilometr). Przy tej metodzie amortyzacji zużycie jest proporcjonalne nie do czasu używania obiektu, lecz do ilości wykonanej pracy;
amortyzację progresywną - zakładającą, że starzenie się obiektu powoduje wzrost kosztów jego eksploatacji spowodowany chociażby koniecznością częstych napraw i remontów. Przy tej metodzie amortyzacji stawki odpisów są rosnące;
amortyzację degresywną - zakładającą, że wydajność pracy danego środka trwałego maleje w miarę jego starzenia się, a więc w celu jednakowego obciążenia kosztu jednostkowego produkowanych wyrobów kosztami z tytułu środków trwałych przyjmuje się stawki malejące w czasie.