Istota i rodzaje ubezpieczen. Ludziom i posiadanym przez nich dobrom zagrazaja rozne wydazenia losowe, ktore moga spowodowac smierc, uszczerbek na zdrowiu lub ubytek albo strate majatku. Wywoluje to uzasadniona sklonnosc do tworzenia wspolnych zasobow przeznaczonych na wyrownanie powstalych szkod materialnych lub na lagodzenie nastepst zdarzen losowych. Najczesciej spotykana forma tworzenia wspolnych zasobow pienieznych jest ubezpieczenie.

Istota ubezpieczenia jest gromadzenie kapitalu powstajacege ze skladek ubezpieczeniowych podmiotow, przeznaczonego na wyrownanie uszczerbku materialnego lub lagodzenie nastepstw spowodowanych okreslonymi zdarzeniami losowymi.

Ubezpieczenie zwiazane jest z ryzykiem, gdyz zdarzenie powodujace straty moze, ale nie musi, nastapic i nie mozna z gory okreslic wysokosci powstalej szkody. Stopien ryzyka jest rozny w poszczegolnych rodzajach zdarzen losowych i jest glownym czynnikiem wplywajacym na wysokosc skladki ubezpieczeniowej. Skladka ubezpieczeniowa, ktora ubezpieczajacy placi instytucji ubezpieczeniowej, powinna pokryc wyplate przewidzianch odszkodowan w danym okresie (te czesc nazywa sie skladka netto) oraz koszty dzialalnosci instytucji ubezpieczeniowej, jej zysk i dzialalnosc prewencyjna polegajaca na zapobiwganiu powstawianiu i rozszerzaniu sie niepomyslnych zdarzen losowych powodujacych szkody. Slakdka netto lacznie z czescia pokrywajaca koszty stanowi skladke taryfowa placona zakladowi ubezpieczeniowemu. Generalne zalozenie ubezpieczeniowe, stanowiace ze skladka netto powinna pokryc wyplate odszkodowan nosi nazwe zasady rownowaznosci skladek

i swiadczen lub zasady ekwiwalentosci.

W stosunku ubezpieczenia wystepuja dwie lud trzy osoby (prawne lub fizyczne):

-ubezpieczajacy, ktory zawiera z instytucja ubezpieczeniowa umowe ubezpieczenia i placi ustalona skladke oraz jest uprawniony do otrzymania odszkodowania ubezpieczeniowego, przy czym to uprawnienie moze przekazac na rzecz osoby trzeciej;

-ubezpieczony, czyli osoba, ktorej dobra sa objete ochrona ubezpieczeniowa i ma z tego tatulu prawo do odszkodowania, jezeli wystapi szkoda;

-ubezpieczaciel, ktorym jest instytucja (zaklad, towarzystwo, przedsiebiorstwo) prowadzaca dzialalnosc ubezpieczeniowa, zwana rowniez asekuracyjna, pobierajaca skladki ubezpieczeniowe i wyplacajaca odszkodowanie.

Wszystkie trzy wspomniane osoby wystepuja np. w ubezpieczeniu spolecznym pracownikow, w ktorym pracodawca zawiera umowe z ubezpieczycielem oraz placi skladki

i jest w tym wypadku ubezpieczajacym, pracownik otrzymujacy z tego tatulu swiadczenia

w razie niezdolnosci do pracy, bedacy ubezpieczonym, oraz Zaklad Ubezpieczen Spolecznych jako ubezpieczyciel wyplacajacy te swidczenia. Czesto w stosunku ubezpieczenia moga ucuestniczyc tylko dwie osoby, np. wtedy, kiedy wlasciciel ubezpiecza swoj majatek od kradziezy z wlamaniem zawierajac z towazrystwem ubezpieczenowym stosowna umowe i placac skladki. Wlasciciel majatku jest wtedy jednoczesnie ubezpieczajacym i ubezpieczonym.

W naszej praktyce gospodarczej wystepuje jeszcze podzial na dwa glowne rodzaje ubezpieczen: ubezpieczenie spoleczne i ubezpieczenie gospodarcze.

Podstawa tego podzialu jest przde wszystkim odmiennosc zrodel finansowania, odrebnosc organizacyjna ubezpieczycieli oraz podmiot ubezpieczenia.

W ubezpieczeniach spolecznych zrodlem finansowania sa przede wszystkim skladki oplacane przez pracodawcow, a w nietkorych przypadkach przez osoby ubezpieczone, np. rolnicy, osoby prowadzace wlasna dzialalnosc gospodarcza. Ubezpieczacielem jest tu w calym kraju Zaklad Ubezpieczen Spolecznych, a przedmiotem ubezpieczenia jest zycie, zdrowie, zdolnosc do pracy i mozliwosc zarobkowania.

W ubezpieczeniach gospodarczych skaldki obciazaja osoby ubezpieczone, a przedmiotem ubezpieczenia jest glownie majatek lub interesy majatkowe osob prawnych i fizycznych oraz zycie, zdrowie i zdolnosc do prycy osob fizycznych. Ubezpieczycielami jest ok 30 firm asekuracyjnych posiadajacych zezwolenia Ministerstwa Finansow na prowadzenie dzialalnosci ubezpieczeniwej. Sposrod ubezpieczen gospodarczych mozna wyodrebnic ubezpieczenia majatkowe, kompensujace skutki zdarzen losowych powodujacych strate na majatku (np. pozar, kradzeiz, zamokniecie), oraz ubezpieczenia osobowe, zapewniajace swiadczenia osoba w razie utraty zdrowia, kalectwa itp.

Ubezpieczenia moga miec charakter ubezpieczen dowolnych, kiedy umowa o ubezpieczenie zawarta jest na podstawie wolnej decyzji ubezpieczajacego, oraz ubezpieczen obowiazkowych zawieranych z mocy prawa.

Ubezpieczenia spoleczne. Podmiotem ubezpieczen spolecznych jest ochrona ubezpieczeniowa zdrowia, zdolnosci do pracy i mozliwosci zarobkowania, oraz zycia czlowieka. Ubezpieczenia spoleczne zapewnia swiadczenia pieniezne i rzeczowe w razie wypadkow losowych powodujacych okreslone potrzeby materialne wynikle z takich zdarzen losowych, jak np. choroba, wypadek przy pracy, inwalidztwo, bezrobocie, smierc. Omawiane ubezpieczenie wiaze sie rowniez z zaopatrzeniem emerytalnym oraz z wyplata zasilkow pracownikom majacym rodzine na utrzymaniu, zasilkow macierzynskich i innch. Ubezpieczenie spoleczne, jako forma ubezpieczenia obowiazkoewego wanikajacego

z przepisow odpowiednich aktow prawych, bylo poczatkowo bezposrednio zwiazane

z wykonywaniem pracy i odnosilo sie tyko do osob zwiazanych prywnym stosunkeim pracy

i czlonkow ich rodzin. Z biegiem czasu zaczelo ono obejmowac coraz szersze kregi spoleczenstwa: nie bedacych pracownikami i wykonujacych prace podporzedkowana, np. wlascicieli gospodarst rolnych, adwokatow, rzemieslnikow, a od kilkunastu lat wszystkie osoby prowadzace wszelka dzialalnosc gospodarcza.

Ubezpieczenia spoleczne prowadzone sa w Polsce glownie przez Zaklad Ubezpieczen Spolecznych (ZUS), ktory jest centralnym organem administracji panstwowej, podleglym Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej. Zakladem kieruje prezes powolany przez Prezesa Rady Ministrow. Stan prawny, czyli status Zakladu Ubezpieczen Spolecznych nadawany jest przez Rade Ministrow na wniosek Ministra Pracy i Polityki Socjalnej. Pomimo formalnego usytuowania ZUSu w administracji panstwowej jego dzialalnosc ubezpieczeniowa oraz koszty funkcjonowania tej instytucji nie sa pokrywane z finansujacego cala administracje panstwowa budzetu panstwa, lecz w decydujacej mierze ze skladek na ubezpieczenie spoleczne.

Skladki na ubezpieczenie spoleczne pracownikow placone sa przez pracodawcow i wynosza w zasadzie 45% wynagrodzenia za prace. W niektorych wypadkach, jak np. w razie wzrostu liczby pracownikow zatrudnionych w szkodliwych warunkach lub wzrostu rent przeznaczonych z tytulu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, okregowy inspektor pracy Panstwowej Inspekcji Pracy oryz panstwowy wojewodzki inspektor sanitarny moga wystapic do ZUSu o wamierzenie dodatkowej stawki w wysokosci od 1 do 7% podstawy jej wyiaru, stosownie do wzrostu kategorii ryzyka przy pracy.

Obowiazek ubezpieczenia pracownikow ciazy na pracodawcy, a niespelnienie tego obowiazku grozi konsekwencjami wynikajacymi z obowiazujacych przepisow. W wypadku osob prowadzacych wlasna dzialalnosc gospodarcza i osob z nimi wspolpracujacych, obowiazek zgloszenia ciazy na osobie prowadzacej te dzialalnosc.

Ubezpieczonym oraz czlonkom ich rodzin przysluguja z tytulu ubezpieczenia spolecznego nastepujace swiadczenia:

-zasilki na wypadek choroby i macierzynstwa, majace najszerszy zasieg i powazne znaczenie spoleczne, obejmujace takie swiadczenia pieniezne, jak zasilek chorobowy, zasilek porodowy, macierzynski i wychowawczy;

-zasilek pogrzebowy po ubezpieczonym oraz emerytach, rencistach i czlonkach ich rodzin;

-swiadczenia emerytalne i rentowe, zabezpieczajace ubezpieczonym w wieku poprodukcyjnym i inwalida egzystencje na poziomie okreslonym przez sprawujacych wladze;

-ubezpieczenia rodzinne, obejmujace np. renty dla czlonkow rodziny pozostajacych po ubezpieczonym;

-swiadczenia wypadkowe, gwrantujace w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej jednorazowe swiadczenie i swiadczenia biezace wyrownujace poszkodowanemu strate na zarobku;

-swiadczenia lecznictwa specjalistycznego, takie jak zaopatrzenie w protezy, aparaty ortopedyczne itp.oryz swiadczenia rehabilitacyjne.

Wszystkie te swiadczenia sa finansowane z Funduszu Ubezpieczen Spolecznych tworzonego ze skladek pracodawcow na ubezpieczenia spoleczne, z wyjatkiem czesci zasilkow chorobowych wyplacanych z wynagrodzen osobowych zakladow pracy.

Ubezpieczenia gospodarcze. Podmiotem ubezpieczen gospodarczych jest majatek i prawa majatkowe osob fizycznych i prywnych oraz dobra osobiste niemajatkowe, np. zycie, zdrowie i zdolnosc do pracy osob fizycznych. W zaleznosci od przedmiotu ubezpieczenia, ktorym moze byc mienie lub dobro osobiste, rozruznia sie ubezpieczenia majatkowe i ubezpieczenia

osobowe.

Ubezpieczenia majatkowe zwane sa rowniez ubezpieczeniem od szkod, gdyz ich zadaniem jest wyrownanie skutkow zdarzen losowych powodujacych straty o chyrakterze majatkowym.

Ubezpieczenie od ognia i innych zdarzen losowych obejmuje szkody spowodowane

w ubezpieczonym mieniu przez ogien, uderzenie pioruna, eksplozje, upadek pojazdu powietrznego lub jego ladunku, huragan, powodz, grad, obsuniecie sie ziemi, lawine, szkody wodociagowe itp.

Ubezpieczenie mienia przed kradzieza z wlamaniem i rabunkiem obejmuje szkody w mieniu bedacym wlasnoscia ubezpieczajacego lub znajdujacym sie w jego posiadaniu. Do tego mienia zalicza sie zapasy, srodki trwale, przedmioty przyjmowane od osob trzecich w celu przetworzenia lub wykonania uslugi, pieniadze, papiery wartosciowe, metale szlachetne

i inne.

Ubezpieczenie transportowe i pojazdow mechanicznych zawiera glownie ubezpieczenie przewozonego mienia, zwane ubezpieczeniem cargo, oraz ubezpieczenie srodkow transportu od calkowitegozniszczenia lub uszkodzen, zwane ubezpieczeniem casco.

Ubezpieczenie maszyn od wypadkow technicznych, zwane rowniez ubezpieczeniem awaryjnym, obejmuje szkody w maszynach i urzadzeniach technicznych w zwiazku z awaria w jednostkach prowadzacych dzialalnosc gospodarcza.

W ubezpieczeniu odpowiedzialnosci cywilnej (ubezpieczenie OC) przedmiotem ubezpieczenia jest interes majatkowy ubezpieczonego. Ubezpieczenie to obejmuje odpowiedzialnosc cywilna, czyli wynikajace z postanowien kodeksu cywilnego, ubezpieczonego za szkody rzeczowe lub osobowe wyrzadzone osoba trzecim, ktore to szkody ubezpieczony zobowiazany jest naprawic.

Ubezpieczenia osobowe podobne sa swoim zakresem do ubezpieczen spolecznych. Roznica miedzy nimi polega glownie na tym, ze ubezpieczenia osobowe nie wynikaja bezposrednio ze stosunku pracy i obejmuja szerszy zakres ubezpieczen, a nie tylko podstawowe swiadczenia. Zadaniem ubezpieczen osobowych jest zapewnienie otrzymania jednorazowych lub oreslonych swiadczen w razie smierci, utraty zdrowia, kalectwa lub utracy zdolnosci do pracy.

Ubezpieczenie od nastepstw nieszczesliwych wypadkow, ktorego zakres zaleznie od umowy moze byc bardzo rozny, obejmuje za zwyczaj swiadczenie wyplacane w raie czasowej lub trwalej niezdolnosci do pracy ubezpieczonego, a takze jego smierci w wyniku nieszczesliwego wypadku.

Ubezpieczenie na zycie moze miec charakter grupowego ubezpieczenia rodzinnego na zycie lub ubezpieczenia jednostkowego na zycie. W razie smierci ubezpieczonego osoba lub osoby przez niego wskazane otrzymuja odszkodowanie.

Ubezpieczenie rentowe polega na tym, ze ubezpieczony oplacajacy skladki otrzymuje-po osiagnieciu okreslonego wieku-rente w okreslonej wysokosci.